Býginde Týrkiya әskeri Qara teniz ben Jerorta tenizi aimaghyndaghy teniz ýstemdigin ornatugha baryn salyp jatyr. Olar múnday ýstemdikke әskery tehnologiyany damytyp, qol jetkizetinin jaqsy biledi.

Jaqynda ghana týrik aghayyndar teniz betinde shabuyldaytyn TALAY atty jana dron-ekranoplanyn synaqtan ótkizdi. Búl qúrylghy bir qaraghanda әskery kórmege arnalghan eksperiyment sekildi kórinui mýmkin.

TALAY dep atalghan dron-kamikadze ekranoplan tehnologiyasymen jabdyqtalghan, yaghni, teniz ýstinde 30 santiymetr biyiktikte úsha alatyn qúrylghy. Onyng aerodinamikalyq qúrylymy klassikalyq drondardan ózgeshe. Ol «jer effektisin» paydalanyp, úshu kezinde auanyng syghyluynan payda bolatyn «jastyqtyn» ýstimen qozghalady. Búl tәsil búryn kóbine kenestik ekranoplandarda nemese shekteuli maqsattaghy kólik qúraldarynda qoldanylyp kelgen-di. Al endi osy iydeyany dron formatyna kóshiru – әskery doktrina túrghysynan batyl әri tiyimdi sheshim desek bolady.

Eng bastysy, múnday drondardyng basty mindeti – jaudyng porttyq infraqúrylymy men әskery kemelerine soqqy beruge qolayly. Qara tenizdegi jaghdaygha kóz jýgirtsek, Resey men Ukraina arasyndaghy әskery teketires teniz baghytynda da ushyghyp keledi. Qyrym men Odessa porttaryna jasalghan soqqylar búl baghyttyng strategiyalyq manyzyn aiqyndaydy.

60 keli tartatyn TALAY-dyng jarty jauyngerlik bólik qúraydy. Búl – óte joghary kórsetkish. Sebebi múnday shaghyn qúrylghylarda kóbine 5-10 kelige deyingi jarylghysh zat qoyylady. Ekinshiden, onyng elektr qozghaltqyshpen jabdyqtalghany jәne 200 km/sagh jyldamdyqpen 3 saghatqa deyin úshatyny – qarsy tarap ýshin ýlken qauip. Múnday joghary jyldamdyqta drondy qarsylastyng zymyran keshenderi men radarlar bayqamay qaluy mýmkin. Ásirese teniz dengeyinen 30 sm biyiktikte úshyp kele jatqan drondy anyqtau tehnikalyq túrghydan óte qiyn.

TALAY massalyq qoldanysqa shyqqan jaghdayda, port manyndaghy PVO jýieleri bir mezette birneshe dronmen júmys isteuge mәjbýr bolady. Búl – klassikalyq «qanyqtyru strategiyasynyn» zamanauy týri. Qarapayym tilmen aitqanda, jaudy sharshatatyn, әbden tityqtatyp baryp negizgi soqqyny jetkizetin tәsil. Onyng ýstine múnday dronnyng qúny da asa joghary emes. Týrkiya qajet bolghan jaghdayda jýzdep, myndap óndire alady. Budjettik soghys strategiyasy ýshin óte tiyimdi.

Áriyne, TALAY ýlken әskery kemelerge sheshushi ziyan keltire almaydy. Biraq porttaghy infraqúrylym, jaghada túrghan torpedalyq katerler, zymyran keshenderi nemese janarmay qoymalaryna qarsy qoldanugha bolady. Búl – ýlken artyqshylyq. Sebebi býginde Ukraina әskeri dәl osynday kamikadze-drondardyng kómegimen Qara teniz flotynyng birneshe kemesin isten shygharghanyn bilemiz.

Týrkiya songhy onjyldyqta ózining qorghanys óndirisin jýieli týrde damytyp kele jatyr. Bayraktar TB2, Akıncı, Kızılelma syndy drondar әlemge tanymal boldy. Endi oghan tenizdegi ekranoplan-dron qosylyp otyr. Búl – Týrkiyanyng doktrinalyq túrghydan shabuyl jәne qorghanys qúraldaryn qatar damytyp jatqanyn kórsetedi.

2026 jyly onyng seriyalyq óndirisi bastalady, al 2027 jyldyng basynda alghashqy partiya Týrkiya әskeriy-teniz kýshterine beriledi.

Endi osy syndy jýielerding Ortalyq Aziya aumaghynda da payda boluy, әsirese Kaspiy manyndaghy memleketterding strategiyasynda kórinis tabuy – uaqyt enshisindegi mәsele.

Núrlan Júmaqanov

Abai.kz