Birinshi bólim: «ÁDILETQISSA»: Jasaral Quanyshәli, Hasen Qojahmet

Ekinshi bólim: «ÁDILETQISSA»: Aiy̆súlu Qadyrbaeva, Dos Kóshim

Ýshinshi bólim: «ÁDILETQISSA»: Ermúrat Bapi, Ámirjan Qosan

Tórtinshi bólim: «ÁDILETQISSA»: Asylbek, Baqtyly, Ghaniy

Besinshi bólim: «ÁDILETQISSA»: Sergey Duvanov, Júmabay Dospanov

Belgili qogham qayratkeri, «Azat» qozghalysynyng beldi basshylarynyng biri, sayasatshy Saghat Jýsipting 2010 jyly jaryq kórgen «Ádiletqissa» kitabynan ýzindiler jariyalamaqpyz...

Suret: S.Erghalidyng múraghatynan alyndy.

Saghat Jýsip:

Qazaqtyng tanymal sayasy túlghalary jóninde qysqasha, ýstirt kózben jazylghan osy paĭymdaularymdy tek qana jaqsy niyetpen, yqylasty sezimmen jazghanymdy aiy̆tqym keledi.

Bolat ATABAEV turaly

Men biletin Bolat Manashúly eshqanday adamy ólshemge, qalypqa syimaytyn adam. Nemis, aghylshyn, orys tilderinde erkin sóileydi. Nemis tilinde piesa, monografiya jazghan, úzaq jyldar boyy nemis, qazaq teatrlarynda, qazir «Aqsaray» teatr-muziklining bas rejissery, qazaqtyng teatr, mәdeniyet ónerining ezveresterining biri. Qalyptasqan ólshemge salsaq «tabighy iyesi», «tua bitken talant» degen bolar edik. Biraq, múnday sózge Bóken: «Keshiriniz, men «talant» degen sózge kýle qaraytyn adammyn. Bile bilseniz, talant degen adamnyng sory. Ol birde – kól, birde – shól nәrse. Basqa sózben aitqanda, adamdy shabyty kelse – bay, kelmese jarly etip, tabighatqa tәueldi etip qoyghan qúbylys. Búlay bolmau kerek. Ár júmys, qyzmet, óner belgili mólsherde enbektenudi, biliktilik, kәsiby dengeyi joghary mamangha arqa sýieui kerek. Talant jaryq bermeseniz sharshatady, yaghny tabighy beyimdiliksiz adam bolmaydy. Biraq, ony adamnyng boyynan úiyqtap jatqan jerinen oyatyp, kәsiby dengeyge kótere bilu kerek» – deydi.

Kýndelikti ómirdegi sózi jayly: «Ómirde men naghyz beymaza jaman adammyn. Qoghamdyq jerde – dýken, kóshe, kópshilik oryndarynda beybastaqtyq, jaghymsyz nәrse kórsem «jónsiz» kirisip ketemin. Ýidegiler: «Saghan ghana kerek pe, sen be bәrin jónge salatyn» deydi. Qayteyin, basqalar ýndemey otyrsa. Eshkim janashyr, jaman atty bolghysy kelmeydi» dep jauap beremin.

Bóken ataq, lauazymgha kýle qaraydy: «Aqan serige, Shvarseneggerge «halyq artiysi» degen sóz tirkesi qosudyng ózi kýlkili emes pe» deydi. Sayasattan ketsin degen bolsa kerek. B. Atabaevqa «Qazaqstan Respublikasynyng enbegi singen qayratkeri» degen ataqty ol Qajygeldinning partiyasyna mýshe bolghannan keyin berildi. «Sayasatqa qaytesiz, siz sayasattan biyik bolynyz» dep ýgittegen Almaty qalasynyng әkimi, ministrdi tyndamady. QRHP kýshpen taratylghan song Bókeng «Qazaqstannyng demokratiyalyq tandauy» partiyasynyng sayasy kenesining mýshesi boldy. «Meninshe, ataq bir jerden kemistigi bar, ózin kem tútatyn, sol olqy qasiyetterin ataqpen toltyrghysy keletinderge qajet», – deydi ol.

«Basqa pikirde bolu, basqasha oilau, oryssha aitqanda inakomysliye, oppozisiyada jýru mәdeniyeti adamnyng tuma bitti bolmysy, onyng stihiyasy, sudaghy balyqtay jýzetin ortasy sanalady» deytin azamat osy baghytynan taymay keledi.

Birde teatrda Abylayhan jayly qoyylghan spektaklige preziydent keldi. Shymyldyq jabylghan song ol sahnagha kóterilip, Abylay han rólindegi әrtispen qolyn qysty. Sol kezdegi Abylayhan rólindegi әrtispen býgingi «Abylayhannyn» qolyn sýigenin kórgenimdegi jiyirkenishimdi sol әrtiske әli kýnge deyin jasyra almaymyn» degen Bolatty únatpaushylar biylikte de, ónerde de, qazaq ortasynda da az emes. Biraq, olardyng eshqaysysy ony shettetip, moyyndamaydy. Sebebi, Bókenning qúdyrettiligi, әleueti olardyng mysyn basyp túrady.

Batyrhan DÁRIMBET turaly

Batyrhan Dәrimbet bar ómirin júrt aldynda alaqanyn ashyp úsynghanday ómir sýrgen azamat. Ómirining songhy on-on bes jylynyng ózinde ongha juyq saylaulargha qatysyp, myndaghan saylaushylarmen betpe-bet kezdesip, Qazaqstandy sharlap shyqqan túlgha. «Azat» qozghalysyn, Mústafa Shoqay qoryn, «Demtandau» qozghalysy, sosyn partiyasy, odan keyin «Algha» partiyasyn qúru jolynda neden bolsa da tayynbady. «Azat» gazetinin, «Jas Týrkistan» jurnalynyng redaktory, «Azattyq» radiosynyng tilshisi retinde elimizding týkpir-týkpirin aralaghan adam. Onnan asa kitap qaldyryp ketti.

Solay bola túra, Batyrhannyng minezi, jan dýniyesi qúpiyalylyqty saqtaugha jaratylghan siyaqty edi. Syrt kóz júrt Batyrhan ekeuimiz syrlas, aralary jaqyn adamdar dep sanaytyn. Búl aldamshy kórinis bolatyn. Ol ózine eshkimdi jaqyn jibermeytin, ishki syryna jaqyndatpaytyn adam.

Batyrhannyng osy minezining bir syry «Býkil sanaly ómirining kópshiligin shetelde ótkizgen qazaqtyng kórnekti qogham qayratkeri Mústafa Shoqaygha erekshe nazar audaruynda emes pe eken?» degen oy keledi. Shoqaydyng ómirin zertteuge qúmarlyghy, M. Shoqay atyndaghy qordy qúruy, onyng shetelde shygharghan «Jas Týrkistan» jurnalyn qayta jandandyryp shygharuy, týrikshil boluy, Hasen Oraltaymen dos boluy bekerden-beker bolmasa kerek.

Batyrhannyng «Qodary»

1999 jyly ótken Parlament saylauynda preziydent Nazarbaev bastaghan әkimder Qyzylorda oblysynyng Aral óniri saylau okrugi boyynsha ótken dauys beru kezinde Batyrhan Dәrimbetke tarihta siyrek kezdesetin súmdyq әdiletsizdik jasady. Saylaushylardyng erekshe sýiispenshiligine ie bolyp, jeke dara ozyp shyqqan Dәrimbetting dauystaryn әkimder Úzaqbay Qaramanovqa zorlyqpen tartyp alyp berdi.

Búl súmdyq jaghday 2004 jyly taghy da qaytalandy, taghy da Qaramanov osy әdiletsizdikting mandatyna ie boldy.

Búl orayda Uzaqbay Karamanovtyng kinәsi joq siyaqty. Ámir berushi – biylik, oryndaushy – әkimder emes pe?! Joq, olay emes. Úzaqbay Karamanov biylikting Batyrhangha qarsy qoyghan Qodary boldy. Qazaq tarihyndaghy Jayau Músagha zorlyq qylghan Shormannyng Mústafasy, Aqan serining Qúlagerin mert qylghan Batyrash, Shәkәrimning týbine jetken Qarasartov qanday bolsa, Úzaqbay Karamanov ta Batyrhan Dәrimbet ýshin onyng «Qodary» bolyp, aty tarihta qalary sózsiz.

Shamnyng jaryghy nege týbine týspeydi?

«Shamnyng jaryghy týbine týspeydi». Osy bir sózdi talay ret estip jýrsem de onyng maghynasyna mәn bermeppin edim.

Batyrhan siyaqty dara túlghanyng qazaq dalasyna, býgingi qoghamgha, ómir sýrgen óz ortasyna, jan-jaghyna orasan әser, iz qaldyrghanyn jii oqyp jýrmin. Batyrhan Dәrimbet týgelimen jany da, tәni de jýz payyz qazaq, últyn sýigen azamat edi. Onyng tughan halqyna degen jan dýniyesi tau búlaghynyng suynday móldir edi. Osynday qazaqtyng qasynda otyz jyl boyy ómir sýrgen ýsh qazaqqa ana tilining darymauyn qalay týsinuge bolady?! Osynday fenomendik jaghdaylardyng ataqty túlghalardyng otbasynda jii kezdesetindigi ne sebepten eken? Qazaqtyng talay narqasqa aqyndary men jazushylarynyn, úrpaqtarynyng óz әkesining shygharmalaryn basqa tilde oquy qazaqtyng mandayyna jazylghan erekshe bir qúbylys, fenomeni me dep qalasyn! Álde,

«Shamnyng jaryghynyng týbine týspeui» zandy qúbylys pa?!

Abai.kz