«Мәдениет министрлігі 2013 жылы тіл төңкерісін жасамақ... Ойбай, онда елімізден өре көшетіндер көбейіп кетеді... Грузияның кебін киіп жүрмейік»... Мәдениет министрлігінің мемлекеттік тіл саясатына қатысты заң жобасына қарсы айқайға сүрең қосқандар осылайша байбалам салды. Ақырында, дегеніне жетіп тынды. Белсенділік көрсеткендер, әсіресе өзіміздің орыстілді қандастарымыз. Бізді қайран қалдырғаны да осы жайт. Бұл мәселеге қатысты белгілі журналист Жәнібек Сүлеевтен сыр тартып, сұхбаттасып көрген едік:

Жас қазақ: Мәдениет министрлігі жасаған заң жобасына орыстілді баспасөз, әсіресе орыстілді қазақтар қатты қарсылық танытып, ақыры билікті райынан қайтарды. Осындай реакцияны туғызған не күш?
Жәнібек Сүлеев: Иә, үлкен айқай-шу шықты. Оны интернеттен де, газеттерден де көрдік. Қарсылық білдіргендер - БАҚ-тың төңірегінде жүрген орыстілді қазақтар. Қарапайым орыстілді қазақ, қарапайым орыс пен қазақ секілді күйбең тіршіліктің қамымен жүр. Саясатқа жіті назар аудара бермейді. Бақуатты орыстілді қазақтың балалары бұдан мүлде бейхабар шығар. Өйткені олар шетелде жүр.

«Мәдениет министрлігі 2013 жылы тіл төңкерісін жасамақ... Ойбай, онда елімізден өре көшетіндер көбейіп кетеді... Грузияның кебін киіп жүрмейік»... Мәдениет министрлігінің мемлекеттік тіл саясатына қатысты заң жобасына қарсы айқайға сүрең қосқандар осылайша байбалам салды. Ақырында, дегеніне жетіп тынды. Белсенділік көрсеткендер, әсіресе өзіміздің орыстілді қандастарымыз. Бізді қайран қалдырғаны да осы жайт. Бұл мәселеге қатысты белгілі журналист Жәнібек Сүлеевтен сыр тартып, сұхбаттасып көрген едік:

Жас қазақ: Мәдениет министрлігі жасаған заң жобасына орыстілді баспасөз, әсіресе орыстілді қазақтар қатты қарсылық танытып, ақыры билікті райынан қайтарды. Осындай реакцияны туғызған не күш?
Жәнібек Сүлеев: Иә, үлкен айқай-шу шықты. Оны интернеттен де, газеттерден де көрдік. Қарсылық білдіргендер - БАҚ-тың төңірегінде жүрген орыстілді қазақтар. Қарапайым орыстілді қазақ, қарапайым орыс пен қазақ секілді күйбең тіршіліктің қамымен жүр. Саясатқа жіті назар аудара бермейді. Бақуатты орыстілді қазақтың балалары бұдан мүлде бейхабар шығар. Өйткені олар шетелде жүр.
Мен орыстілді қазақтың атынан сөйлегім келмейді. Бұл жайға көз жүгіртейік. Өз басым түрлі мекемелерге қазақша арыз жаза аламын. Бірақ халық қазақша жазуға дайын емес. Қазақ тілінің мәселесін кеңінен қарау керек. Неге наразылық тууда? Арада жиырма жыл өтті, бірақ тілге келгенде, шөптің басын сындырмадық. Мұнымен келісуге де, дау айтуға да болар. Қазақ тілінің қарқынды дамуы бар. Аллаға шүкір, қалада қазақ көбейіп жатыр. Десек те, біз қала халқы емес екенімізді ұмытпауымыз керек. Біз - қалаға енді ғана қоныстанып келе жатқан аграрлы ұлтпыз. Кеңес өкіметі кезінде номенклатура және оның қызметкерлері - жазушы, ақындар болды. Қазір қаладан қазақ сөзі естіледі: ойнап жатқан балалар қазақша әңгімелеседі, автобуста қазақша сөйлейді. Бір қарағанда, қазақ тілі белгілі бір позицияны жаулап алғандай көрінеді. Бұл алдамшы көрініс. Жаулап алған дәнеңесі де жоқ.
Жас қазақ: Сонда қалай, бұл мәселеге келгенде озған жеріміз жоқ па?
Жәнібек Сүлеев: Әрине, қазақ журналистикасы қайта сап түзеді. Қиындықпен. Қазақ болғандығымыздан бәрі қиын болды деп білемін.  Расында да, біз, кейбіреулер айтып жүргендей, ерекше халықпыз. Біздің мықтылығымыз да, осалдығымыз да осында.
Десек те, іс қағаздарын толықтай қазақ тіліне көшіру іс жүзінде мүмкін емес нәрсе. Біздің билік жиырма жылда қоғамдық пікірді дайындауды былай қойғанда, қазақ тілінің келесі кезеңге батыл қадам жасауына  нақты ештеңе жасаған жоқ. Біздің айналыспаған нәрсеміз қалмаған шығар, бірақ тілге келгенде, қол қусырып отырамыз.
Менің ойымша, саяси ерік-жігер көрсетіп, бәрін бірдей қазақшалап жіберсек те, біз бәрібір «астыртын түрде» орыс тіліне жүгінер едік. Қазақ сөзінің барлық жерде естіле бастауы ғажап нәрсе. Қазақ емес жеткіншектер олармен араласа бастайды. Орыс жасөспірімдердің бірді-екілі қазақ сөзін қыстырып сөйлеп жүргенін байқап жүрмін.
Елбасы шетелге шыққанда неге орысша сөйлейді? Өйткені ірі форумдарда орыс тілін аудару оңай. Әзірбайжан президенті Ілхам Әлиев те, Ислам Кәрімов те орысша сөйлейді. Себебі, орыс тілі БҰҰ тілдерінің бірі. Қолдануға ықшам. Қазіргі қазақ терминологиясымен бүгінгі әлемді игере алмайсың.
Заң жүзінде қазақ тілі - мемлекеттік тіл. Оны қолдаймыз. Бірақ іс жүзінде мемлекеттік тіл емес. Себебі, қазақ тілі - басқару тілі емес. Айдос Сарым: «Уақыт өте келе, бәрі тек қана қазақша сөйлейтін болады», - деген ой айтып жүр. Иә, олай болуы да мүмкін. Жиырма жыл күтіп келген екенбіз, ендеше соңғы орыс әжелеріміз көз жұмып, қалған орыстар қазақ қыздарына үйленіп, қазақтанып кеткенше неге тағы он бес жыл күте тұрмасқа?
Жас қазақ: Одан беріде жүзеге асады деп ойламайсыз ба?
Жәнібек Сүлеев: Бұл жоба - саяси қадам. Яғни тәуелсіздіктің жиырма жылдығына орай жасалған бір саяси қадам болуы да мүмкін.  Кез келген саясат экономикадан құралады. Турасын айтқанда, қазақтың тұрмысы жақсы деуге келмейді. Аграрлы ұлт болғандықтан, қазақтың үлкен бөлігі қалаларға келді. Бірақ олардың айналысатын ісі жоқ. Қазақтың қала мәдениеті жоқ. Оның үстіне, біз нарықтық экономикаға бейімделмегенбіз. Қазақтан өте нашар коммерсант шығатынын байқадыңыздар ма? Қазақтың маргинал бөлігі қалада тұрып, бала-шағасын асырай бастады. Осыдан ірі қалалардың төңірегінде «бақайлар» мен «шаңырақтар» пайда болды. Арон Атабек секілді трагедиялық тұлғалар шықты. Бұл - әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-мәдени қиындықтар. Қазақ журналистері: «Бір қарт келіп еді, оған қазақ тілінде қызмет көрсетпеді. Бұл - үлкен проблема!», - деп жазғанды жақсы көреді. Сөз жоқ, ондай жайт кездеседі. Тіпті көп кездеседі. «Жиырма жылда ештеңе өзгерген жоқ» деп ренжиміз. Бірақ адамдар тарихтың тым ұзақ екенін, кейбір нәрселерге жиырма жыл емес, елу жыл керек екенін түсіне бермейді. Біздің өміріміз қысқа. Сондықтан қанағаттанбаушылық туады. Және де ол жаппай қанағаттанбаушылық.
Жас қазақ: Неге біз аттай жиырма жылда қазақ тілінен басқару тілін жасай алмай отырмыз?
Жәнібек Сүлеев: «Мәңгүрт» менің өзім бұған ызаланамын. «Неге орыс тілімен деңгейлестіріп, тіпті болмаса 50 пайызға көтерсек болмас па еді?» - деп күйінемін.
Билік қашан дәрменсіз күй кешеді? Халық оның алдында орындалмайтын талап қойғанда. Билік қазақ тілінен мемлекеттік тіл жасаймын деп арам тер болып жүр. Бұл - бос сөз. Мұны бәрі түсінуі керек. Қарапайым қазақ түсінбесе де, мұны зиялы қауым түсінуі керек емес пе? Жоқ түсінбейді. Жиырма жыл бойы ұрандатып келеді. Бірақ олардың жарымы қазақ тілін дамыту үшін саусағының ұшын да қимылдатқан жоқ. Бізде не көп, филолог көп. Институттар көп. Қазақ тілі қорына ақшамызды аудардық. Ол ақша қайда кетті қазір? Қазақ тілін дамыту үшін не істедік өзі?
Бізде тек қана қазақ тіліне келгенде ғана қолымыздан іс келмей жатқан жоқ. Көп нәрседе де солай. Орыс тілінде жүргізіліп жатқан басқарудың да оңып тұрғаны шамалы. Банктердің қандай күйге түскенін білесіздер. Бір банкирлер кезінде «Альянс» банк арқылы елімізді дамыған 50 елдің қатарына қосамыз» деп бөскен болатын. «Өзбектерден озып кеттік, бізде басқарушылар бар, банкирлер бар» деп төс қақтық. Соңында олардың не істегенін көріп отырмыз. Банк қазақтікі емес деп кім айтты? Басқарушылардың бәрі қазақ. Бүлдірген де солар. Демек, бар гәп - қазақтың өзінде.
Мен мұндай жоба енгізіледі дегенге сенбеймін. Ал енгізсе, үлкен проблемалар басталады. 
Билік басында орыстілді қазақ көп дейді. Бұл өтірік. Онда ауыл қазағы өте көп деп ойлаймын. Биліктің ұшар шыңына шыққан адамдардың балалары қайда жүр? Швецарияда, Англияда!
Жас қазақ: Интернет журналистикаға көшіп кеттіңіздер. Интернеттің басымдылығынан ба? Жоқ әлде...
Жәнібек Сүлеев: Интернет арзанға түседі. Және игерілмеген аймақ. Қазақ тілін интернет арқылы көтеруге болады.
Жас қазақ: «Жалдамалы журналистер көп, журналистика жалдамалы болып кетті» деп сын тағушылар бар. Бұған не айтар едіңіз?
Жәнібек Сүлеев: Нарықтық экономиканы қалайсыз ба?  Партиялық журналистикамен айналысқыңыз келмей ме? Ендеше, басқа не күтесіздер? Бірақ шектен шығып кетуге болмайды деп білемін.
Жас қазақ: БАҚ саясаты қалай жасалып жүр?
Жәнібек Сүлеев: БАҚ ықпалды топтардың арасында болуы керек. Сая­сатты жасайтын да солар. Мәселен, «Қазатомөнеркәсібі» кез келген басылымға материал бере алады. Ақша төлейді. Бір журналисті жалға алады. Ал ұлттық компаниялар бүтін бір газеттерді қанатының астына алған. 
Жас қазақ: Отбасыңызда қазақша сөйлейсіз бе?   
Жәнібек Сүлеев: Әйелім қазақша сөйлей алады. Сырттағы туысқандарым да жиі келіп тұрады. Бірақ балаларым қырсығып сөйлегісі келмейді. Балам - «мәңгүрт». Бірақ қазақша жақсы түсінеді. Түрік топтамаларын қазақша көреді. Оны сөйлету - менің ісім. Бұл түйткілдің орайын өзім табармын. Қызыма: «Бір «мәмбетке» күйеуге беремін. Сонда тез үйреніп аласың», - деп әзілдеймін.

Әңгімелескен Шадияр Өстемірұлы