Әрине, Ұлы дала қыпшақтары!

«...Покорение мира, началось с Великих степей.»
Из книги Рене Груссе
«Степные кочевники, покорившие мир».

Қазіргі күндері шартарап ғалымдары, кезіндегі корольдіктерге ыдырап жатқан Қытай елін, ең алғашқы болып кімнің бағындарғандығын және осы ұлы жұртты уысына алып, ыңғайына келтіріп, кімдердің билік жүргізгендігін, мүмкіндігінше жан-жақты зерттеп, дәлелдеуге тырысуда. Міне біз, осы зерттелген, жазылған ғылыми деректерді оқырмандарымыздың назарына ұсынып отырмыз. Сонымен қатар, нақтырақ болсын деп, зерттеуші ғалымдардың еңбектеріндегі келтірілген кейбір деректердің мән-мағынасын толық түсінсін деп, орысша нұсқасын келтірдік. Сонымен, Рене Груссенің,   Д. Мэннің, Е. Кычановтың, А.Бушковтың және Хилда Хукхэмнің осы тақырыпта жазған еңбектерін алайық:

...В двадцатом столетии нашей эры сунская династия, которая в первые годы своего становления купила мир у северо – восточных кочевых племен, не выдержала в последующем атак тюркских кипчаков, известных как кины. Они утвердились на севере империи, сделав столицей Пекин, а суны были оттеснены к югу. Именно при такой ситуации кочевые орды Чингисхана из Великой  степи,  начали вторжение в Китай в 1211 году. Они в 1215 году захватили Пекин. Дворцы бывших правителей были подожжены во время сражения и горели ярким пламенем в течении месяца. Когда Чингиз умер в 1227 году, вся территория к северу от Хуанхэ была уже захвачена. Угедей (Үкітай), который наследовал своему отцу в качестве Великого Хана, продолжал атаку на кинов южнее Хуанхэ. Суни надеялись отвоевать территории, которые у них захватили кинские кипчаки, но их ждало горькое разочарование.  Кипчаки из Великой  степи остались южнее реки, и правление этими провинциями перешло к Хубилаю (Құбылай), брату Великого Хана Мунке (Мөңке). Другой брат, Хулагу (Құбағұл), начал кампанию против западной Азии; Мунке и Хубилай обратили свою агрессию против южных сунских областей. После смерте Мунке во время похода, Хубилай унаследовал титут Великого Хана – не без оппозиции, однако, со стороны четвертого брата. Хубилай возобновил завоевание сунской империи. Сопротивление было отчаянным, и лишь в 1279 году кипчаки окружили последний оплот сунской империи.

Впервые в истории кочевники из Великой степи (нынешняя территория Казахстана) захватили весь Китай,  а так же нынешнюю территорию  Монголии (назар аударсаңыз, Моңғол аумағы Қытаймен бірге жауланып алынған. Дегенмен, ол кезде қазіргі Моңғолия жерінде Моңғолдар (халхалық буряттар және манжурлар) емес, қалмақтар және қытайдың бірнеше корольдіктері мекендеген. Моңғолдар кейіннен бірнеше ғасырдан соң  келгендер. Олар Ресейлік бурят елінің бөлігі). Осы орайда, Д.Уэзерфордтың «Чингисхан и рождение современного мира» деген кітабында:  «Чингисхан» и «Темуджин» - совершенно не монгольские имена, а тюрко-кипчакские, - дейді.

Сонымен әрі қарай кеттік: Великий полководец Хубилай оставил кочевую жизнь и осел. Он перевел имперскую резиденцию из Кара – корума ( орыс және еуропа ғалымдарының зерттеуі бойынша, бұл қала кезіндегі  Дешті – Қыпшақ даласындағы Баласағұн шаһары - делінеді.) и утвердил свою столицу в Пекине, который был переименован в Улу (Ұлы деп аталған) – Великую Столицу. Город, однако, был широко известен как Ханбалык, Город Хана (Ханның қаласы). Он принял династический титул Юаней, и из четырех кочевых империй потомков Чингиза, его империя была самой большой, в отличии от домов Джучи (Жошы - Жолшы) (Золотая Орда), Хулагу (Құбағұл) (Персия и Ирак) и Чагатая (Шағатай) (Средняя Азия).

Во второй половине тринадцатого столетия вся Азия стала столбовой дорогой кочевых кипчаков. Карпини (1245 – 1247гг.) привез обратно ответ Папе от великого хана Гуюка (Күйік), датированного 1246 г, оригинал которого находится в ватиканском архиве. В письме Гуюк указывал, что от восхода солнца, до заката все земли подчинены моголскому (ғылыми еңбектің ешбір жерінде - Моңғол деп жазылмаған, тек қана Моғол, ал, өзіміз білетін Ұлы Моғол қағанаты Орталық Азия, әсіресе,  қазіргі Қазақстан аумағында болған. Нақтырағы, Жетісу мен Алтай, Тарбағатай аралығы) великому хану. Как можно было этого достигнуть, если бы не воля божья? Папе поэтому предлагалось явиться во главе всех европейских князей и принести клятву на верность хану. «Если вы не признаете божьих, и не подчинитесь моим приказам, мы будем рассматривать вас как нашего врага».

После этого обескураживающего начала миссионерских и дипломатических усилий христианства, оно было вознограждено созданием католических епархий в Ханбалыке и Зайтоне, южном порту, которые простирались до державы Юаней. Торговцы Генуи и Венеции пытались воспользоваться открытием Леванта, чтобы утвердиться вдоль континентальных  дорог. При воинственных кипчаках мусульманские общины в Китае увеличились в количестве и влиянии, особенно во внутренних районах страны, где они являлись основой Шелкового пути. Мусульмане стали коммерческими банкирами Китая в период кипчаков. Когда Ибн Баттута посетил Китай в сороковых годах XIV столетия в качестве посла делийского султана Моголов (Қазақ елінің оңтүстігінен барған түркі – қыпшақтар), он обнаружил, что в каждом китайском городе был мусульманский квартал с мечетями для молитв в пятницу и других религиозных целей. Мусульман «уважали и славили».

Что касается Чингисхана то он не монгол – а тюрк. И народ подчинявшийся Чингисхану тоже являются тюрками. Нужно уяснить, себе как следует: то, что Чингисхан – монгол, утверждается только в «Сокровенном сказании» и «Алтан тобчи». Всего-навсего в двух неизвестно кем написанных книгах, появившихся в обращении спустя многие сотни лет после событий… (Яғни, аты аталған кітаптар бірнеше ғасырдан соң, көптеген өзгерістерге түсіп, дүниеге келген. Тағы айтарымыз, бұл  кітаптар Ұлы даладағы көшпелі қыпшақ тайпаларының аңыздарынан  жинақталып, құрастырылып, сонымен қатар, көп нәрсе бұрмаланып баспадан шыққан. Қытайдың қитұрқы саясаты болар дейміз. )

Сонымен, Ұлы қорған иесін кімдер алғаш рет жаулап, бодандыққа түсірген және олардың шашылған корольдіктерін біріктіріп, тұтас мемлекетке (империяға) айналдырған кімдер, - деп ойлайсыздар?! Осы ғалымдардың  еңбектерін оқи отырып, зерделей келе, көп нәрсені ұғасың. Ал енді, ізденбеген, талпынбаған, ой елегінен өткізбеген адамға бәрібір. Олар, сол баяғы Кеңес Одағының ескі идеологиясымен  және сауаты шамалы, ештеңені салыстырмалы түрде талдап, сараптай алмайтын, білімі түкке тұрғысыз халхалықтардың өтірігіне сеніп, жүре бермек.

Бейсенғазы Ұлықбек,

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі

Abai.kz