Үстірт - батыста Маңғыстау түбегі мен Қарабұғазкөл шығанағы, шығыста Арал теңізі мен Әмудария атырауы аралығын алып жатқан дөңесті аймақ. Оңтүстік-батыстан солтүстік-шығыс бағытта 550 — 600 км-ге созылған, ені 300 — 400 км. Ауданы 200 мың км². Үстірттің орташа биіктігі 150 — 200 м, оңтүстік-батысындағы ең биік жері 341 м (Мұзбел жоны). Тұран ойпатында орналасқан, геологиялық құрылымы ұқсас. Үстірттің солтустікте бөлігі мен шығыс бойлықтың 56 °C-қа дейінгі батыс бөлігі Қазақстан аумағына кіреді (Маңғыстау облысы), қалғаны Өзбекстан жерінде. Үстірт төңірегіндегі жазықтан тік жарлы кемер бойынша көтерілген және үсті жалпақ, жазық дөң күйінде. Үстірт жазығында аласа жондар және оларды бір-бірінен бөліп жатқан ойыс, ойпаттар кездеседі. Үстірттің орталығы бөлігінде Қарабауыр жоны бар. Ең ойыс жерлерін сор басқан, мысалы, солтүстігіндегі Қаратүлей, Жауынқұдық, Асмантай-Матай, Қосбұлақ ойыстарында, оңтүстігіндедегі Ассеке-Аудан ойысында сор басқан ойпаттар көп. Орт., шығыс, оңтүстігінде әктас, гипстің суда еруінен пайда болған ұзың 5 — 25, тереңдегі 1 — 2 м үңгірлер (Балаұйық үңгірі), қазаншұңқырлар кездеседі.

Үстірт - батыста Маңғыстау түбегі мен Қарабұғазкөл шығанағы, шығыста Арал теңізі мен Әмудария атырауы аралығын алып жатқан дөңесті аймақ. Оңтүстік-батыстан солтүстік-шығыс бағытта 550 — 600 км-ге созылған, ені 300 — 400 км. Ауданы 200 мың км². Үстірттің орташа биіктігі 150 — 200 м, оңтүстік-батысындағы ең биік жері 341 м (Мұзбел жоны). Тұран ойпатында орналасқан, геологиялық құрылымы ұқсас. Үстірттің солтустікте бөлігі мен шығыс бойлықтың 56 °C-қа дейінгі батыс бөлігі Қазақстан аумағына кіреді (Маңғыстау облысы), қалғаны Өзбекстан жерінде. Үстірт төңірегіндегі жазықтан тік жарлы кемер бойынша көтерілген және үсті жалпақ, жазық дөң күйінде. Үстірт жазығында аласа жондар және оларды бір-бірінен бөліп жатқан ойыс, ойпаттар кездеседі. Үстірттің орталығы бөлігінде Қарабауыр жоны бар. Ең ойыс жерлерін сор басқан, мысалы, солтүстігіндегі Қаратүлей, Жауынқұдық, Асмантай-Матай, Қосбұлақ ойыстарында, оңтүстігіндедегі Ассеке-Аудан ойысында сор басқан ойпаттар көп. Орт., шығыс, оңтүстігінде әктас, гипстің суда еруінен пайда болған ұзың 5 — 25, тереңдегі 1 — 2 м үңгірлер (Балаұйық үңгірі), қазаншұңқырлар кездеседі. Үстірт шөл аймағында жатқандықтан жазы ыстық (шілденің орташа температурасы 29 °C, кейде 40 °C, одан да жоғары), қысы салқын (қаңтардың орташа температурасы –12, кейде –25 — 30 °C), ауасы құрғақ (30 — 60%), жауын-шашыны аз (150 мм), желі күшті әрі ұзақ уақыт соғады, қардың қалынд. 10 см-ге жуық. Қыста кенет күн жылынып, қар еріп, қатып көктайғақ болады, боран соғады. Үстіртте өзен, тұщы көл тіпті жоқ, бірақ ауыз суға, жер суландыруға жарамды жер асты суының мол қоры анықталды (қала Үстірт артезиан алабы). Сұр, бозғылт қоңыр топырағында жусан, бұйырғын, сораң, т.б. шөптер сирек өседі, ойыс-ойпаттарында сарсазан, баялыш, қара сексеуіл тоғайлары кездеседі. Құмды өңірінде теріскен, жүзгін, еркекшөп, т.б. өседі. Жануарлар дүниесінен бауырымен жорғалаушылар, тышқан, қоян, бөкен, қарақұйрық, т.б. мекендейді. Үстірт көктемде, жазда, күзде мал жайылымы, қойнауында мұнай мен газдың мол қоры анықталған; қала Үстірт мұнайлы-газды алабы.

Тұран ойпатының батыс бөлігін құрылымдық – денудациялық Үстірт алып жатыр. Үстірт Арал теңізімен Каспий маңы ойысы мен тік беткейлі кемерлер арқылы шектеледі. Оның беткі қабатын қалындағы бірнеше оңдаған метрге жететін қалын әктас қабатты бостау жыныстар бұзылудан сақтайтын қалқан қызметін атқарып тұрады. құрымдылық денудациялық үстірттін беті біршама тегіс әрі әлсіз көлбеу болып келеді. Сирек жағдайда солтүстік – батыста бағытталған ірі жолдармен терең ағынсыз ойыстармен күрделенген жондардың беті тегіс. Абсолют биіктігі 22 метрден (солтістік жон) 314 метрге дейін (мұзбел) артады жондардын аралығындағы ойыстардын табанының абсалют биіктігі 63 метрден (барса келмес ойысы) 100 метрге дейінгі аралықты ауытқиды. Үстіртін беті астау тәрізді кристалды ойыстарда күрделендіріледі.

Мұндай ойыстардың көбінің табанында құмды-сазды делювиальды-элюальды материальдар жинақталады. Шайылған топырақтарда қалың шөптесін өсімдіктер өседі. Солтүстік батыс бөлігіндегі Солтүстік Үстіртіне қарай тілімденген. Иіннің біліктік бөлігін Қос бұлақ, Асыман сай, Сам және Қаратөлей сяқты сорлы ойыстар алып жатыр. Тегіс беткейлі қалдық дөңдер ойыстарға қарай еңіс болып келеді еріген қар, жаңбыр суларының әрекетінен терең тілімделген эрозиялық жыралар жүйесі қалыптасуы Үстірттің бедерінің толқынды болып келуіне әсер етті, Сам, Асамтай ойыстарының табаны жел әрекетінен өнделгендіктен жартылай бекіген аласа құм жалдары түзілген су өткізетін әктастардың қалың қабаты үстірттің барлық бөлігінде жер бедерінің Карсталы пішіндерінің дамуына әсер етті. Мысалы Өтебай қонысуында терендігі 120 ұзындығы 190 метірге дейін жететін карстылы үнгір табылған. Қарны жарық ойысында гипсті карстлар табылған. Үстірт көршілес жатқан жазықтармен тік беткейлі кемер жасал шектеседі. Солтүстігінде шағырай Үстіртімен шектесетін бөлігінде кемерлердің биіктігі 50 метрден Солтүстік- батысы, батысымен шығысында 200 метрге дейін жетсе, қарны жарық ойысында кетерлердін биіктігі 370 метрге дейін жетеді. Келердің биіктігі артқан сайын көлденен қимасы күрделене беруімен ерекшеленеді. Үстірттің қазіргі жер бедерінің қалыптасуы төменгі плиоценде басталады. Жер бедері әр түрлі жыныстардың қабатасып шөгуінен түзілген қабатты жазықтардың қатарына жатады плиеценде солтүстік, оңтүстік үстірт және оңтүстік Маңғыстау иіні арқылы Ақшағыл, Абшерон алқаптарының шығанақтары енеді. Үстірттің орынына көлдік ойыс пайдаболып онда бос таужыныстары шөге бастады. Көл түбінде шөккен матерялдар көршілес жатқан көтеріңкі жерлерден жинақталды. Климаттын аритенуіне байланысты бұл жердегі төрттік дәуірдін шөгінділері өте жұқа. Үстіртте жер бедерінің қарастылы пішіндерінің кең таралуы приоценмен төрттік дәуірлердін белгілі бір кезенініңде ариттік климаттын ылғалды плювиальды климатпен алмасып отырғаның көрсетеді. Бірақ тау жыныстарының тасымалдануы көбінесе жел эрозиясының әсерінен жүрген. Тұран жазығынын батысында Каспий теңізімен Үстіртің аралығында құрылымдық денудациялық Манғыстау Үстірті орналасқан. Үстірт эрозиялық – тектоникалық Ақтау, Қаратау сияқты аласа таулармен күрделенген. Бозащы үстірті шығу тегі жағынан Каспий маңы ойпатына жақын. Манғыстау үстіртінде Түпқараған Үстірті, оңтүстік Маңғыстау; Кендірлік, Шығыс Маңғыстау үстірті, Ақтау, Қаратау таулары. Красноводск үстірті ерекше ерекшеленеді. Морфологиялық құрылымы неоген төртік дәуірлерде тектоникалық қарқындылықтың әр түрлі болуына байланысты болады. Манғыстау үстіртінің 80% алып жатқан оңтүстік бөлігі екі сатылы денудациялық Үстірт болып табылады. Оның бетінің қалыңдығы 5-10 метрден 40-50 метрге дейін жететін қалың ұлы тастыәк тасты қабат борпылдақ жыныстарды бұзылудан сақтайтын қалқан қызметін атқарады. Басқа Үстірттерден Манғыстауды ерекшелендіретін белгілерінің бірі Маңғыстаудың біліктік құрылымдарына бағыттас субендік бағытта созылып жатқан екі ірі тектоникалық депрессиялардын болуы. Солтістік Маңғыстау антиклинориін бойлай қаралаңдыбас, қорғаной, Асар, өзен, түнқарақшы ойыстары шоғырланса оңтістік Маңғыстау иінінің жекелеген анти клинорин бойлай ұзындығы 85, ені 10-20 шақырымға жететін абсолют белгісі – 132 метрде жатқан Қарақия, - 57 метрге жететін Қауынды, ойыстары орналасқан. Қарақия өлі теңізбен египетмаңындағы Каттар депресияларынан кейінгі ең тередерінің бірі Ойыстардың барлығы тұйық болғанына қарамастан Каспий теңізіне қарай ашық болып келеді. Ойыстар төртік дәуірдегі трансгресия кезінде суға толған. Ойыстардың шегінде хвалын трангерсиясынын аккумулятивті және абразиялы жазықтары қалыптасқан. Біршама иілген табанында жербедерінің мұсінді пішіндері сорлар алып жатыр. Манғыстау үстіртінің казіргі жер бедерінің қалыптасуына тектоникалық агенттермен қашар аритті климатта әсер етуде. Неотектоникалық қозғалыстар денудациясының қарқынды жүруіне әсер етсе аритті климат сорлы дефлеция үрдісін күшейтті.

Маңғыстаудың кәзіргі жер бедерінің қалыптасуы ерте плиоценнің соңынан басталды. Тұран плитасының неотектоникалық қозғалыстын әсерінен көтерілуінің нәтежиесінде Маңғыстау тұғырлы жазыққа айналды. Таулы бөліктерінің қазіргі бедерінің қалыптасуы плиоценнің соңындағы жеклеген денудациялық үрдістердін әсерінен жүрді, бұл кезенге дейін Маңғыстаумен үстіртін келерлері түзілген. Ерте төрттік дәуірде оңтүстік Маңғыстаудың ірі тұйық ағынсыз ойыстары пайда болып, оңда көлдік режим сақталды. Уақыт өте келе көл түбіне шөккен шөгінді тау жыныстары жел әрекетінен оңделді. Төрттік дәуірдін соңындағы екі хвалын трангрссиясынын әсерінен бүкіл Каспий жағалауында жер бедерінің екі аккумулятивтік және абразиялық пішіндерін қалыптастырды.22 метр абсалют биіктіктің белгісінде жаңа Каспий теңіз абразиялы жағалауы бойлай созылып жатыр. Маңғыстау Үстіртінде аридті континентті климат жағдайы жоғарғы плиоценнен бастап сақталғандықтан содан бері ежелгі өзен торларының іздері жоқ болғанымен Ақтау, Қаратау, тауларының беткейлері мен Қарақя Өзен, Қарныжарық оиыстарында уақытша ағынсулардың әсерінен түзілген ескі арналармен жайылма үсті текшелерінің іздері байқалады. Тұран жазығының оңтүстік қарақұм оңтүстік-батыс бөлігін қарақұм алып жатыр Қарақұм түрік тілінде қара түсті құм немесе құмды жер мағынасын білдіреді. Жер бедерінің ерекшелігіне сай екі үлкен бөлікке бөлінеді. Солтүстік шағын бөлігін Зангуз қарақұмы немесе Зангуз үстірті бійіктігі 60-80 метірге жететін тік беткеилі кемер арқылы сорлы унгуза оиысына ұласады. Ол тектоникалық қозғалысынын әсерінен өзгеріске ұшырап шөлдік континенті климат жағдайында өнделген ежелгі құрғап қалған өзен арнасы болып саналады Өзен аңғарынын барлық морфологиялық елементтері жақсы сақталған Амудариянын Каспийге құйған ескі арнасы Узбой қарақұмнын солтүстік батыс шеті арқылы өтеді. Унгуздың оңтістігіндегі орталық, оңтүстік шығыс және оңтүстік қарақұм орналасқан зангуз қарақұмына қарағанда аласа болғандықтан орталық Қарақұмды - ойпатты Қарақұм деп атайды. Оның оңтүстігімен оңтүстік шығысы біртіндеп көтеріледі. Оңтүстік және оңтүстік шығыс қарақұм зангуз қарақұмына қарағанда теңіз деңгейінен биік. Екеуінде беті тегіс әрі біртіндеп батысқа қарай аласарады. Оңтүстік- шығыс қарақұмында ежелгі өзен арнасы кемф узбойы бар. Оның көп бөлігін қазір қарақұм каналы алып жатыр. Зангуз үстіртінің беткі қабатын плеоценде мен плеоценде аққан плео Амудариянын құмды және құмды – сазды шөгінділері жауп жатыр. Зангуз үстіртінің кемерімен копетдагтың шығысынын аралығымен батысқа қарай төрттік дәуірде аққан оның алювиальды шөгінділері орталық және оңтүстік-шығыс Қарақұмының бетін жауып жатыр. Қарақұмның оңтүстік бөлігінің беткі қабаты Теджен, Мургаб өзендерінің сағасында шөккен алювиальды шөгінділерден тұрады. Еңбасым бөлігін қарақұм шөлі жел әрекетінен тұзілген құм жолдары алып жатыр. Ол оңтүстігінде аласа белесті – белді сусымалы құмдарда ұласады.

Олардың аралығындағы кеңістікте тегіс сазды тақырлар кездеседі. Құмның басым бөлігі өсімдіктермен бекіген. Сусымалы құлаш құм жолдары барқандардын негізгі бөлігі оңтүстік шығыс Қарақұмда таралған.

Abai.kz