Абылай хан – қазақ халқының тарихындағы аса ірі тұлғалардың бірі. XVIII ғасырда өмір сүрген бұл ұлы хан елдің тәуелсіздігі үшін күресіп, үш жүздің басын қосып, ел бірлігін сақтауда ерекше рөл атқарды. Абылай ханның ұлылығы оның көреген саясаткер, батыр қолбасшы және дана дипломат болуында жатыр. Оның есімі қазақ халқының жадында елін сүйген, халқы үшін жанын берген қайраткер ретінде сақталып келеді.

XVIII ғасыр – қазақ халқы үшін күрделі кезең болды. Жоңғар шапқыншылығы, Ресей мен Қытай империяларының ықпалы күшейіп, қазақ жеріне көз тіге бастады. Ел ішінде ру аралық араздықтар мен алауыздықтар да бар еді. Осындай қиын-қыстау шақта қазақты біріктіріп, сыртқы жаудан қорғай алатын көсем қажет болды. Міне, дәл осы тұста Абылай хан тарих сахнасына шықты. Ол тек батыр ғана емес, күрделі саяси жағдайды түсінетін және соған лайық шешім қабылдай алатын тұлға еді.

Ел бірлігін сақтаудағы рөлі

Абылай ханның ең үлкен ерлігі – үш жүзді біріктіріп қарамағына ала білуінде. Ол Тәуке ханның «Жеті жарғысын» жалғастырып, дала заңына сүйене отырып билік құрды. Ел ішіндегі дау-дамайды шешіп, бірлік пен ынтымақты насихаттады. Оның беделі тек Орта жүзде ғана емес, Ұлы және Кіші жүзде де жоғары болды. Қазақтың ру басылары және билері Абылай ханға сенім артып, оның айналасына топтасты. Бұл ішкі тұрақтылық сыртқы жаумен күресте өте маңызды рөл атқарды.

Жоңғар шапқыншылығына қарсы күресі

Абылай хан жас күнінде жоңғар тұтқынында болып, кейін елге оралған соң жауға қарсы күрестің бел ортасына араласты. Ол қазақ жасағын ұйымдастырып, жоңғарларға ауыр соққы берді. Орбұлақ, Аңырақай, Бұланты секілді шайқастарда ерлік көрсетіп, өзінің қолбасшылық қабілетін дәлелдеді. Абылайдың батырлығы мен стратегиясы арқасында қазақ жерінің көп бөлігі жаудан азат етілді. Оның «Жауынгер хан» атануы да осыдан.

Сыртқы саясаттағы көрегендігі

Абылай ханның ұлылығы оның дипломатиялық шеберлігінде де көрінеді. Ол Ресей мен Қытай империяларының арасында тепе-тең саясат ұстанды. Біріне тәуелді болмай, екіншісінің ықпалына түсіп кетпей, қазақ елінің мүддесін қорғады. Ресей патшалығымен де, Қытай империясымен де қатынас орнатып, ел тыныштығын сақтау үшін саналы түрде мәмілегерлік жасады. Бұл сыртқы қауіптің алдын алып, елдің ішкі дамуына мүмкіндік берді.

Абылай ханның рухани мұрасы

Абылай хан тек саяси көсем ғана емес, рухани жетекші де бола білді. Ол Бұқар жырау, Үмбетей жырау сияқты дана жандарды айналасына топтастырып, елге өнеге таратты. Қазақ руханияты мен мәдениетін сақтау үшін де еңбек етті. Оның тұсында қазақ тілі, салт-дәстүрі, билер институты, жыраулық өнер дамыды. Бұл рухани байлық қазіргі тәуелсіз Қазақстанның мәдени негізіне айналды.

Қазақ үшін Абылай ханның ұлылығы – оның елінің тұтастығы үшін күрескенінде, қазақтың мемлекеттігін сақтап қалғанында, ұлттық болмысты сақтауға қосқан үлесінде. Ол – елін сүйген, халқының ертеңі үшін жанын қиған, шын мәніндегі ұлы тұлға. Абылай хан – өткеннің ғана емес, бүгінгі сонымен қатар, болашақтың да үлгі тұтар көсемі.

Бейсенғазы Ұлықбек,

Қазақстан Жүрналистер Одағының мүшесі

Abai.kz