سوڭعى كەزدە قازاقستاننىڭ شارتتى تۇردەگى كوپۇلتتىلىعى باعىمىز با، سورىمىز با دەگەن ماسەلە، رەسپۋبليكامىزداعى تيتۋلدى ۇلتتى دا، ۇلتتىق ازشىلىقتى دا تولعاندىرا باستادى.

تولعاندىرۋدىڭ باستى سەبەبى نە قازاق، نە ورىس، نە اعىلشىن تىلىندە الەمدىك ساياساتتاعى باستى تاقىرىپتاردى كوتەرگەن تاۋەلسىز اقپاراتتىڭ قازاقستاندىق ورتاعا مەملەكەت تاراپىنان ۇسىنىلماۋى. وسى اقپارات كەڭىستىگىندەگى ۆاككۋمدى نە بىرىڭعاي رەسەيلىك، نە بىرىڭعاي پانانگلوساكستىق باق ماتەريالدارى تولتىرىپ جاتىر. سوڭعىسىن تەك ەلىمىزدەگى ساناۋلىلار عانا تۇتىنىپ كەلەدى. الەمدىك ساياساتتى تەك بىرىڭعاي رف ارقىلى قابىلداۋ ءتۇبى جاقسىلىققا اكەپ سوقپايدى.

2018 جىلعى ساناق بويىنشا الەمدە 252 تاۋەلسىز ەل بولسا، ونىڭ 193-ءى عانا بۇۇ مۇشە جانە ەكى مەملەكەت وسى ۇيىمعا باقىلاۋشى رەتىندە تىركەلىپ وتىر. وسىلايشا مارتەبەسى بەلگىسىز مەملەكەتتەر سانى 67. بۇلاردىڭ ىشىندە بۇۇ-عا كىرمەيتىن، بىراق بۇۇ-عا مۇشە ءبىر نەمەسە كەيبىر مەملەكەتتەر رەسمي تانىعان: ابحازيا رەسپۋبليكاسى; ازاد كاشمير; قىتاي رەسپۋبليكاسى; كوسوۆو رەسپۋبليكاسى; ساحار اراب دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسى; سولتۇستىك كيپر تۇرىك رەسپۋبليكاسى; وڭتۇستىك وسەتيا رەسپۋبليكاسى جايىندا نە بىلەمىز؟ نە بولماسا، كسرو شەكپەنىنەن شىققان دونەتسك حالىق رەسپۋبليكاسى; لۋگانسك حالىق رەسپۋبليكاسى; تاۋلى قاراباق رەسپۋبليكاسى; پريدنەستروۆ مولدوۆا رەسپۋبليكاسى تۋراسىندا ەلىمىزدەگى عزي مەن باق وزدىك قازاقي ساراپتاما جاسادى ما؟

ءى جانە ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن ءوز تاۋەلسىزدىگىن العان ەلدەردىڭ جانە كسرو تاراعاننان كەيىن تمد كىرمەيتىن پوستكەڭەستىك رەسپۋبليكالاردىڭ بۇرىنعى مەتروپوليادان اتقۇيرىعىن قالاي ۇزىسكەنى تۋرالى عىلىمي-تانىمدىق اقپارات نەلىكتەن نە قازاق، نە ورىس تىلىندە وتاندىق باسىلىمداردا جارىق كورمەيدى. وسى مالىمەتتەردى ءوز ازاماتتارىنا ۇسىنۋعا ءتيىس ونداعى ەلشىلىكتەرىمىز نەمەن اينالىسادى؟ ءارى ەلشىلىكتەرىمىز اشىلعان ەلدەردەگى قازاق مادەنيەتى مەن ونەرىنىڭ ناسيحاتتالۋى قالاي جانە ول وتاندىق باق كەڭىستىندە قالايشا كورىنىس تابۋدا دەگەن سانسىز سۇراق تۋىندايدى.

نەگە ەلشىلىكتەگىلەر مەن قر ءسىم باسقا ەلدەردەگى قازاق-فرانتسۋز، قازاق-نەمىس، قازاق-يسپان، قازاق-اراب، قازاق-پورتۋگال ت.ب. مادەني-قوعامدىق ۇيىمدارىن قۇرۋعا مۇددەلىلىك تانىتپاي وتىر. نەگە قازاق جاستارى سول ەلدەردىڭ ءتىلىن ۇيرەنۋگە نەمەسە اتالعان ەلدەردىڭ ستۋدەنتتەرى بىزگە ارنايى باعدارلاما اياسىندا جىبەرىلمەيدى. نەگە ءبىز تاۋەلسىز ەل رەتىندە انا ءتىلىمىز ارقىلى وزگە ەلدەرمەن مادەني-اقپاراتتىق ارالاس-قۇرالاستىق جاساي الماي وتىرمىز؟ بۇعان كىم كەدەرگى؟!

ءبىزدى بىرىڭعاي رەسەيلىك اقپاراتتىق كەڭىستىكتە زورلاپ ۇستاۋشىلار كىمدەر جانە ولاردىڭ كوزدەگەنى نە؟ ورىس ءتىلى ءالى دە ۇستەم، بىراق ونىڭ وسى ۇستەمدىگىن قازاق مۇددەسىن كوزدەيتىن ورىس ءتىلدى اقپاراتپەن الماستىرۋعا نە كەدەرگى؟ 

التىن وردانىڭ مۇراگەرىمىز دەپ جاريالادىق. بۇل – قازاق ءبىر كەزدەرى بەلگىلى ءبىر كەڭىستىكتەگى ەتنوستاردى وزىنە بودان ەتكەن يمپەريالىق ۇلت دەپ مالىمدەۋ. ونىڭ ۇستىنە شىڭعىسحاننىڭ تىكەلەي ۇرپاقتارى تەك بىزدە عانا ساقتالىپ وتىر. ءبىزدىڭ بۇرىنعى ورىسقا بودان بولعان ەلدەردەن باستى وزگەشەلىگىمىز التىن وردا داۋىرىندە نوعايمەن، كوشپەلى وزبەكتەرمەن بىرلەسىپ وزگەنى قۇلدانعان ۇلت بولعاندىعىمىز.

وسى وزدەرىن قۇلدانعان قازاق پەن نوعايدى رەسەي يمپەرياسى اشىق گەنوتسيدكە ۇشىراتتى. ال، وزبەكتەر ءۇشىن قازاق پەن نوعايعا تىلىنە جاقىن قىپشاق ديالەكتەسىندە ەمەس، ودان تىلدىك ايىرماشىلىعى وتە زور فەرگانالىق قارلۇق ديالەكتىسى نەگىزىندەگى ادەبي ءتىلدى تاڭىپ، قازاق پەن نوعايدان الشاقتاتتى. وسىلايشا قازىر بۇرىنعى التىن وردانىڭ ناعىز مۇراگەرى سانى كوپ قازاق قانا بولىپ سانالادى. تاپ وسى تاريحي تاعدىر سىيلاعان مۇمكىندىكتى قازاقستان ەلشىلىكتەرى اقپاراتتىق تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسكە نەگە ارنامايدى. 

قازىر الەمدىك، ايماقتىق ەكونوميكا مەن ساياسات جايلى رەسەيلىك باق يەلەنىپ وتىرعان كەڭىستىكتى ورىس جانە قازاق تىلىندەگى شىنايى ساياسي-تانىمدىق ءام ساراپتامالىق اقپاراتپەن تولىقتىراتىن كەز تۋدى. ءبىز رەسپۋبليكا ازاماتى رەتىندە ەلشىلىكتەرىمىز اشىلعان ەلدەردەگى سوندا قىزمەت ەتىپ جاتقانداردان سول ەلدىڭ ساياساتكەرلەرىنىڭ سۋبەكتيۆتى جانە باق وبەكتيۆتى ساراپتامالىق تالداۋ ماقالالارىنىڭ جانە ۇلتتىق مۇددەدەگى اقپاراتتارىنىڭ انا تىلىمىزدە ۇلتىمىزعا قول جەتىمدى بولۋىنا مۇددەلىمىز. بىراق بۇعان ءبىزدىڭ ءسىم ىقىلاس تانىتا قويار ما ەكەن؟! 

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz