قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى
سەنات پالاتاسىنىڭ سپيكەرى
ماۋلەن اشىمباەۆقا
جازۋشى، ديسسيدەنت كامەل جۇنىستەگىنەن

قۇرمەتتى ماۋلەن ساعاتحانۇلى،
ەل ءۇشىن ابىرويلى ەڭبەك ەتىڭىز.

جۋىردا پارلامەنتتە قابىلدانعان «ارداگەرلەر تۋرالى زاڭدى» زەيىن قويىپ وقىپ شىقتىق. ارينە ءسىزدىڭ بۇل زاڭنىڭ وسى كۇيىندە قابىلدانىپ كەتۋىنە بايلانىستى جاۋاپكەرشىلىگىڭىز جوققا ءتان. وسى تۋرالى پىكىرىمىزدى داريعا نازارباەۆاعا دا جازىپ، جاۋاپ بەرۋىن كۇتكەن ەدىك. زاڭدا ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىناسقان ارداگەرلەر جەتكىلىكتى تۇردە بار جەڭىلدىك، ماراپاتتارمەن قامتىلعان ەكەن. ءيا، كازىر سول ارداگەرلەردى اۋىل تۇگىل، اۋدان بويىنشا تابۋ جوق ىزدەگەنمەن بىردەي.

سونداي-اق، ارداگەرلەر قاتارىنا 1941-1945 جىلدار ارالىعىندا كەمى التى اي جۇمىس ىستەگەندەر (ك/ز، س/زداردا بوگەنشىك-پاگونششيك بولعان بالالار), اۋعان اعىسىنا قاتىناسقاندار، چەرنوبىل اتوم ستانتسياسىنداعى اپاتتى سوندىرىسكەندەر ىلىككەن ەكەن. قۇپتادىق. ەندى ءبىر «تاماشاسى» قاي كەزەڭدە بولماسىن تالايدى زار ەڭىرەتكەن، ۇلت تاعدىرىن ويلاعان تۇلعالاردى قىرۋعا قاتىناسقان كگب دەگەن جەندەتتىڭ دە ادامدارى ۇلت ارداگەرلەرى قاتارىنا جاتقىزىلعان ەكەن. 

مىنا زاڭ سسرو جوعارى سوۆەتىندە قابىلدانعان با دەپ تە قالعاندايسىڭ. نەگە؟ بىزگە تاۋەلسىزدىك اسپاننان تۇسكەن جوق. سول تاۋەلسىزدىك ءۇشىن ارپالىسىپ، قۇربان بولعاندار جەتەرلىك. كەشەگى الاش ازاماتتارى احمەت بايتۇرسىنوۆ، ءاليحان بوكەيحانوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، ماعجان جۇماباەۆ، ت.ب.، وسى رەسپۋبليكانى قۇرۋعا ات سالىسقان قازاعىم دەگەن ءۇشىن باسىن وققا بايلاعان ن.نۇرماقوۆ، ب. مايلين، س. سەيفۋللين، ءى. جانسۇگىروۆ، ت.ب. وسى وتان سوعىسىنىڭ الدىندا عانا اتىلىپ كەتتى. سولاردىڭ ۇرپاقتارى ءارى ارامىزدا. سولارعا دەگەن ءىلتيپات قايدا؟ 

تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەس بىزدە توقتاماعان. سوعىستان كەيىن قۇرىلعان «ەسەپ» (ەلىن سۇيگەن ەرلەر پارتياسى) مۇشەلەرى تەگىس ايدالدى، 1960 جىلى جاڭادان قايتا قۇرىلعان «ەسەپتىڭ» مۇشەلەرى سوتتالدى، «جاس تۇلپار» بولىپ تاۋەلسىزدىكتى اڭساعاندار قۋعىندالدى. «جاس قازاق»، «جاس ۇلان»، ت.ب. ۇيىمدار تالقاندالدى. جەلتوقسان قايراتكەرى اجال قۇشقان قايرات رىسقۇلبەكوۆ جانە ت.ب. بىردە ءبىرى ەسكەرىلمەگەن. تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسكەندەر ارداگەرلەر قاتارىنا كىرمەگەن.

تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسكەندەردى ەسكەرمەۋ – تاۋەلسىزدىكتى مويىنداماۋ. وسىنداي زاڭعا سەناتتاعى دەپۋتاتتاردىڭ «قىزۋ» قولداپ، داۋىس بەرۋى تاڭقالدىرادى. بىراق ولاردىڭ كەيبىرەۋىن ءوزىمىز دە تانيمىز عوي. 

ءيا، ءبىز سوتتالدىق. مىنا زاڭعا قاراساڭ ءبىز «حالىق جاۋى» قامىتىن ءوز ەركىمىزبەن «سۇرانىپ» ءوزىمىز كيگەندەيمىز. سول ءۇشىن لاگەرلەردە ءبىزدى پىشاقتاپ، يتكە تالاتىپتى. كارتسەرلەردە سۇيەگىمىز سىڭعانشا توقپاقتاپتى. ەلگە قايتا كەلگەن سوڭ... «قازاقستاننىڭ ءوز ەركىمەن رەسەيگە قوسىلعاندىعىنىڭ پالەنباي جۇزدىگى» دەگەن تويلانىپ جاتتى. ەسى كىرمەگەن قازاق تا، ورىس تا تويدا، ايقاي-شۋدا. پالەنباي جۇزدىككە ارنالعان جينالىسقا بارۋدان باس تارتتىم. «نەگە؟» دەپ سۇرادى بىرەۋلەر. مەن سوندا ولارعا: «قازاقستان قاتىن ەمەس. قاتىننان عانا ءوز ەركىڭمەن ءتيدىڭ بە، الدە زورلادى ما؟» دەپ سۇرايدى» دەپ جاۋاپ بەرگەنمىن. ونىڭ اقىرى بالالارىمدى ۇيدە دارىمەن تالدىرىپ تاستاپ، ۇيدە ءتىنتۋ جۇرگىزدى. 

تاۋەلسىزدىك – بابالارىمىز اڭساعان ارمان. سوعان ارناپ اكىمدەردىڭ سوڭىنان قالماي ءجۇرىپ ء(بىرىنشىسى تاۋىقتىڭ كۇركەسىندەي ەدى جەل ۇشىرىپ اكەتتى) بەلگى قويعىزدىق. تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسكەن، وققا بايلانعاندار ارداگەرلەر زاڭىنا كىرمەسە، ەسكەرىلمەسە، رەپرەسسيا قۇرباندارىنا ارنالعان مونۋمەنتتەر نە ءۇشىن قاجەت؟ جىلىنا ءبىر رەت اياقاستى جينالىپ، مونۋمەنتكە بارىپ بىرەر ءسوز ايتىپ قايتۋىمىز، ەرتەدەگىلەردىڭ پۇتقا تابىنعانىنداي عانا شارا ەمەس پە.

جاسىم 80-نەن استى. اللانىڭ بەرگەن جاسىن جاساپ وتەرمىز. ماسەلە ۇرپاققا تىرەلىپ تۇر. جاس ۇرپاق ەلىن سۇيگەن پاتريوت بولىپ وسسە ەكەن دەپ تىلەيمىز. ۇرىنى كورىپ وسكەن – ۇرى بولماق، قارىدان قارى وسەدى. جاعىمپازدىق پەن ساتقىندىق ەگىز. الاياقتىڭ اقىرى – ارامدىق. بىزگە وسى كەرەك پە؟ ۇرپاق نامىستى بولۋى ءۇشىن تاريحتىڭ قاي كەزەڭىندە بولماسىن، قانداي قاتىگەز، اپاتتى زامان بولسا دا ەلى ءۇشىن باسىن اجالعا بايلار ازاماتتاردىڭ بولعانىن ءبىلىپ ءوسۋى كەرەك. وسىنى ۇرپاقتىڭ ساناسىنا سىڭىرە الماساق تۇبىندە نە قايىر سۇراي الامىز؟

وزىڭىزدەن جاۋاپ كۇتەمىز. 

كامەل جۇنىستەگى

Abai.kz