ءشامىل ءابدىساماتوۆ. ءتىل تاعدىرى – ەل تاعدىرى
«ەرتەڭ ءتىلىم قۇريتىن بولسا،مەن بۇگىن-اق ولۋگە دايىنمىن» دەگەن ەكەن اۆار جۇرتىنىڭ الەمگە تانىلعان داڭقتى اقىنى راسۋل عامزاتوۆ. دەسە دەگەندەي، ءتىل تاعدىرى - ەل تاعدىرى. ۇلتتىڭ وزدىگىن تانىتاتىن نەگىزگى بەلگىلەردىڭ ءبىرى - ءتىل. ءتىل - ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋىنداعى نەگىزگى شارت.
«ءتىل تاس جارادى...»، «ونەر الدى - قىزىل ءتىل» دەپ دانا بابالارىمىز تىلگە، ءتىلدىڭ اتقاراتىن قىزمەتىنە ۇلكەن ءمان بەرگەن.
ءتىل - ۇلت رۋحى. حالقىمىز «ءتىل - جۇرەكتىڭ ەلشىسى، جۇرەكتەن شىققان ءسوز جۇرەكتەرگە جول تابادى»، - دەپ جاتادى. دەمەك، ءتىل تازالىعى وتە ماڭىزدى ماسەلە.
«ءتىلىن بىلمەگەن - ماڭگۇرت». وزگە تىلدەن بۇرىن ءاربىر ادام ءوز ءتىلىن ءبىلۋى، قۇرمەتتەۋى كەرەك.
«ءتىل تازالىعى - جان تازالىعى»، «ءتىلىن قادىرلەمەۋ - ءوزىن قادىرلەمەۋ» دەگەندەي، ءتىل تۋرالى، ءتىلدىڭ قادىرى تۋرالى ەل اۋىزىندا دانالىق سوزدەر كوپ ايتىلادى. انا سۇتىمەن، انانىڭ الديىمەن ساناعا ۇيالايتىن ءتىل بولعاندىقتان ءاربىر ۇلت ءوز ءتىلىن - انا ءتىلىم دەپ اتايدى.
ءبىزدىڭ ءتىلىمىز - قازاق ءتىلى. قازاق اقىنى جۇبان مولداعاليەۆ «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» دەپ جىرلاعان دانا حالقىمىز سان عاسىرلار بويى تالاي قيىن-قىستاۋ كەزەڭدەردى باسىنان كەشىرسە دە، انا ءتىلى - قازاق ءتىلى، باي مۇراسىن ساف التىنداي ساقتاپ، اسا قادىر تۇتىپ بىزگە مۇرا ەتتى.
«ەرتەڭ ءتىلىم قۇريتىن بولسا،مەن بۇگىن-اق ولۋگە دايىنمىن» دەگەن ەكەن اۆار جۇرتىنىڭ الەمگە تانىلعان داڭقتى اقىنى راسۋل عامزاتوۆ. دەسە دەگەندەي، ءتىل تاعدىرى - ەل تاعدىرى. ۇلتتىڭ وزدىگىن تانىتاتىن نەگىزگى بەلگىلەردىڭ ءبىرى - ءتىل. ءتىل - ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋىنداعى نەگىزگى شارت.
«ءتىل تاس جارادى...»، «ونەر الدى - قىزىل ءتىل» دەپ دانا بابالارىمىز تىلگە، ءتىلدىڭ اتقاراتىن قىزمەتىنە ۇلكەن ءمان بەرگەن.
ءتىل - ۇلت رۋحى. حالقىمىز «ءتىل - جۇرەكتىڭ ەلشىسى، جۇرەكتەن شىققان ءسوز جۇرەكتەرگە جول تابادى»، - دەپ جاتادى. دەمەك، ءتىل تازالىعى وتە ماڭىزدى ماسەلە.
«ءتىلىن بىلمەگەن - ماڭگۇرت». وزگە تىلدەن بۇرىن ءاربىر ادام ءوز ءتىلىن ءبىلۋى، قۇرمەتتەۋى كەرەك.
«ءتىل تازالىعى - جان تازالىعى»، «ءتىلىن قادىرلەمەۋ - ءوزىن قادىرلەمەۋ» دەگەندەي، ءتىل تۋرالى، ءتىلدىڭ قادىرى تۋرالى ەل اۋىزىندا دانالىق سوزدەر كوپ ايتىلادى. انا سۇتىمەن، انانىڭ الديىمەن ساناعا ۇيالايتىن ءتىل بولعاندىقتان ءاربىر ۇلت ءوز ءتىلىن - انا ءتىلىم دەپ اتايدى.
ءبىزدىڭ ءتىلىمىز - قازاق ءتىلى. قازاق اقىنى جۇبان مولداعاليەۆ «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» دەپ جىرلاعان دانا حالقىمىز سان عاسىرلار بويى تالاي قيىن-قىستاۋ كەزەڭدەردى باسىنان كەشىرسە دە، انا ءتىلى - قازاق ءتىلى، باي مۇراسىن ساف التىنداي ساقتاپ، اسا قادىر تۇتىپ بىزگە مۇرا ەتتى.
دەمەك، بۇگىنگى ۇرپاق - ءبىز انا ءتىلىمىزدى اتا-بابالارىمىزدىڭ كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن ساقتا، جوعالتپا دەپ ميراس ەتكەن اماناتى دەپ ءبىلىپ، وعان قيانات ەتپەي، اسا قادىر تۇتۋعا ءتيىستىمىز. اماناتقا قيانات جۇرمەيدى.
كەشەگى كۇندەردە ءوز اتاجۇرتىندا وتىرىپ، ءوز ءتىلىن وگەيسىپ، جەتىم بالاداي جالتاق بولعان، تاعدىر تالقىسى مەن تەپىرىشىن كورىپ، قۇلدىراپ، شەكسپيرشە ايتقاندا ولىم مەن ءومىر ايقاسىنداي كۇي كەشكەن دارا دا دانا ءتىلىمىز سان جىلدار بوداندىق قامىتىن كيگەن وداق قۇرامىنداعى وزگە تۇرىك حالىقتارى تىلدەرى سياقتى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن قايتا يەلەنىپ، قايتا تۇلەۋ ءۇمىتى وياندى. تاۋەلسىزدىك العان 20 جىل ىشىندە مىڭداعان جىلدار بويى بابالارىمىز اۋىزىمەن قۇس تىستەگەن سۇڭعىلا ويلى شەشەندەر، ەل نامىسىن تۋ ەتكەن كوسەمدەر دامىتقان انا ءتىلىمىز قۇلدىراپ كەتۋ جاعدايىنا دەيىن بارىپ قايتا تۇلەدى، قايتا جاڭعىردى. «باردان جوق بولمايدى»، دەگەن وسى دا. وداق قۇرامىنداعى وزگە رەسپۋبليكالارعا قاراعاندا وتارلاۋ ساياساتى ارىدەن قىزۋ جۇرگىزىلگەن قازاق حالقى وزگەلەردەن دە كوبىرەك تەپىرىش كوردى.
ۇلتتى قۇرتۋ ءۇشىن، ءتىلىن، ءدىنىن قۇرتۋ كەرەك دەگەن ماقساتتى بەرىك ۇستانعان ميسسيونەرلىك ساياساتتىڭ كەسىرىنەن انا ءتىلىمىز كوپ ازاپ شەكتى. ءتىپتى ءوز انا تىلىمىزدە سويلەۋگە نامىستاناتىن جاعدايعا جەتتىك. قازاقستاندى ايتپاي-اق قويايىق، بۇل جاعداي كەزىندە نەگىزىنەن تازا قازاقتار عانا جاسايتىن ءتىلى، ءدىنى، عۇرىپ، ادەپ-سالتى سارى مايداي ساقتالعان دەپ، ماقتانىش ەتىلەتىن ءوز جەرىمىز، وزبەكستاننىڭ ناۋايى ءۋالياتى ايماعىنداعى، قىزىلقۇم، تاۋەلىباي-تامدى ەلىندە دە بايقالعانىنا كۋا بولعانبىز.
ەلىكتەۋشىلىك - ماقتانشاقتىقتان باستالادى. شەكتەن تىس ەلىكتەۋشىلىككە سالىنىپ، ءوز ءتىلىن شۇبارلاۋ بارىپ تۇرعان ادەپسىزدىك، سوراقىلىق، اياق استى ەتۋ دەپ ەسەپتەلەدى. مۇندايلاردى كەزدەستىرگەندە كونستانتين پاۋستوۆسكيدىڭ: «تۋعان تىلىنە جانى اشىماعان ادام - جاندىك» دەپ اشىنا ايتقانى بار.
«ءتىلىمىزدى كىرشىكسىز تازا ۇستاپ، قىز جاساۋىنداي جايناتۋعا ءتيىستىمىز» دەگەن ۇلى عالىم شوقان ءۋاليحاننىڭ ءسوزى بۇگىنگى بىزگە دە تىكەلەي قاتىستى.
بۇل ىستە، ارينە، وزبەكستان بويلاپ، بارشا باۋىرلاستارىمىز وقيتىن انا ءتىلىمىزىڭ جاناشىرى، ءبارىمىز ارداق تۇتاتىن، انا تىلىمىزدە - قازاق تىلىندە جارىق كورىپ، بارشامىزعا ورنەك بولىپ، انا ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسىن اسىرۋعا وراسان زور ۇلەس قوسىپ كەلە جاتقان سۇيىكتى گازەتىمىز - «نۇرلى جول» ۇنقاعازىنىڭ دا قوسار ۇلەسى مول...
ءتىل ماسەلەسى ۇنەمى كەڭ كوڭىل ءبولىپ وتىرۋدى تالاپ ەتەتىن - وتە ماڭىزدى ماسەلە...
قازاق حالقىنىڭ اسىل دا دانا پەرزەنتى، انا ءتىلىمىزدىڭ جاناشىرى احمەت بايتۇرسىنوۆ ايتقانىنداي، تۋعان ءتىلىمىز - تۇعىرىمىز، ەكەنىن استە ۇمىتپايىق، اعايىن.
مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسى ۇستەم بولىپ، ول مەملەكەتىمىزدىڭ ەڭ ماڭىزدى تىرەگىنە اينالا بەرسىن.
ءشامىل ءابدىساماتوۆ،
وزبەكستان رەسپۋبليكاسى،
ناۋايى وبلىسى،
تامدى اۋدانىنان.
رەسپۋبليكالىق
«نۇرلى جول»
ۇنقاعازىنىڭ
ءتىلشىسى
«اباي-اقپارات»
