جارققا شىققانىنا 20 جىل تولعان «ايگولەك» بالالار جۋرنالىنىڭ اۆتورى، قر مادەنيەت قايراتكەرى، تۇركى الەمى اقپارات سالاسىنىڭ ۇزدىگى، اقىن قىمبات ابىلداقىزى تۋرالى ءسوز.

«ايگولەكتى» شاكىرتتەرى مەن نەمەرەلەرىنە وقىپ، پايداسىن تۇسىنەتىن استانالىق ۇستاز راحات وماروۆا «قىمباتجانعا» دەگەن ولەڭىن ءسوز ونەرىن كيە تۇتقان بەلگىلى اقىن ق.ابىلداقىزىنا ارناپتى.

...ءون بويىڭنان ونەگە بايقالىپ شىن،
ءادىل بيدەي وتكىر ءسوز ايتا الىپسىڭ.
«بالدىرعاندا» جوق دەگەن كوپ كەرەكتى،
«ايگولەگىڭ» ارقىلى قايتارىپسىڭ.

ءىزىڭ جاتىر ارقانىڭ ءار تاسىندا،
الاتاۋدىڭ شىڭ-قيا،جارتاسىندا.
وتتاي لاۋلاپ،جارقىلداپ جۇرە بەرشى،
ەركەلەتكەن ەلىڭنىڭ ورتاسىندا.

ولەڭىڭمەن ورنەكتە جىر الابىن،
ەلگە ىستەگەن ءىسىڭدى قۇپ الامىن.
سەنىڭ اتىڭ ەستىلسە بيىكتەردەن،
ءوزىم تاۋعا شىققانداي قۋانامىن.

ادالدىقتىڭ اق جولىن اتتامادىڭ،
بايگەدە تۇلپار كىلەڭ باپتاعانىڭ.
مەن سەنى ءسوزىم جەتىپ ماقتامايمىن،
اتاقتان زور داڭقىڭمەن ماقتانامىن،- دەگەن جىر جولدارىندا «ايگولەك» بالالار جۋرنالىنىڭ ديرەكتور-باس رەداكتورى قىمبات ابىلداقىزىنىڭ بارلىق شىعارماشىلىق تۇلعاسى، كىسىلىك كەلبەتى، ۇلتجاندىلىق قاسيەتى تۇتاس تانىلادى. ءبىر-ەكى عانا جانكەشتى قىزمەتكەرىمەن  بالاسىنداي ماپەلەگەن «ايگولەكتى» 18 884 دانامەن رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى بالالارعا تاراتىپ جۇرگەن قىمباتتىڭ قيىن دا قاسيەتتى، ۇرپاق پەن ۇلت تاربيەلەۋدەگى ەڭبەگىن وسىلاي باعالاۋى بەينە ءبىر بۇكىل قازاق جۇرتىنىڭ العىسىن اڭعارتاتىنداي. شىنىندا دا، جىل سايىنعى تومەندەمەسە ورگە ورمەلەمەي تۇرعان ءومىر مەن قارجىنىڭ قيىنشىلىعىنا قاراماي قىمباتتىڭ: «مەن بۇكىل اۋىرتپالىقتى ءوز موينىما الىپ، ەل بالاسى ءۇشىن بۇدان 5 جىل بۇرىنعى جازىلۋ باعاسىن وزگەرتپەدىم. ەندى نە ىستەۋىم كەرەك، قانىم مەن جانىم قازاققا؟», – دەگەن جانايعايىن وزگە بولماسا دا، ءباسپاسوزدىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن جۇرت، ۇرپاق تاربيەسىنە الاڭداۋلى ءاربىر اتا-انا جاقسى تۇسىنەدى.

جىل بويىنا «ۇشارىن جەل، قونارىن ساي بىلەتىن» قاڭباقتاي بولىپ رەسپۋبليكانىڭ اياعى جەتكەن جەردەگى بۇكىل قازاق مەكتەبىن ارالاپ، «ايگولەكتىڭ» ماقسات، مىندەتىن ءتۇسىندىرىپ، ءار قازاق وتباسى بۇگىنگى ۇرپاق، ەرتەڭگى تۇتاستاي ۇلت تاربيەسىنەن قالىس قالماۋىنا  ارى مەن جانىن جۇمساپ جۇرگەن قىمباتتى قازىر قاي قيىردا دا تانىمايتىن قازاق جوق دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. قاشاندا ءار ۇلت ءۇشىن ۇلى مارتەبەلى مۇددە – بالا تاربيەسىنە قاتىستى قانداي دا ءبىر تەلەحابار بولسىن، مەرزىمدى باسىلىمداعى سۇحبات، جيىن-ءماجىلىس بولسىن جاناشىرلىعىن شىرقىراعان شىندىعىنا قوسىپ شەشەندىكپەن شەشىلە سويلەگەندە نازار اۋدارمايتىن ادام جوق تا شىعار،ءسىرا. ونىڭ ويلى دا ورنىقتى، ايشىقتى دا اجارلى سوزدەرى ءسوز كيەسىن تۇسىنەتىن جۇرتتىڭ جۇيەسىن بوساتىپ، ەرىكسىز ەلەڭ ەتكىزەدى. شار تاراپتىڭ شەشۋى قيىن شارۋاسى - بالا تاربيەسىن باسىنا باسىبايلى بايلاپ العان قىمباتتىڭ ەندى شەگىنەر جەرى جوق. ءوز ءومىرىنىڭ وزەگى مەن ونەرىنىڭ ءتۇپ قازىعى ەتكەن ۇرپاق تاربيەسى ونىڭ ۇلتقا قىزمەت ەتۋىنىڭ باستى ۇستانىمى ەكەنىن مويىنداۋ كەرەك.

قاي زاماندا بولماسىن ادامزات الدىنداعى ۇلى مۇرات-مىندەتتەردىڭ ەڭ باستىسى – سالاۋاتتى دا سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋ ەكەندىگى امبەگە ايان. ولاي بولسا، ۇرپاق تاربيەسى «ايگولەكتىڭ» دە باستى مۇراتى. مەكتەپ جاسىنداعى بارلىق وقۋشىلارعا ارنالعان جۋرنال – بالانى قازاقتانۋ، الەمتانۋ، ورتاتانۋ، دۇنيەتانۋ، ادامتانۋعا ۇيرەتەدى; دارا بالانى تانىتىپ، دانا قازاق بولۋعا باستايدى. بالانى الداماي، ايالاي تاربيەلەيتىن بۇل بالالار باسىلىمى جان-جاقتى تاقىرىپتاردى قامتيتىن كوركەمدىگى جوعارى، ەكولوگيالىق تازا، بالالار شىعارماشىلىعىنا زور ءمان بەرۋىمەن دارالانادى. اقىندىعىنان گورى وسى تاربيەلىك ميسسيانى العا شىعارعان قىمبات  كەلەشەك قوعامداعى قازاق قامىن ويلاپ، جاڭا قاۋىم يەلەرىن جان-جاقتى جەتىلگەن، اقىل-پاراساتى مول، مادەني-عىلىمي ورەسى وزىق ازامات ەتىپ تاربيەلەۋگە تەرەڭ ءمان بەرەدى. بالا باعبانى اتانعان جان «جەر استىندا جاتقاندى-قازباي قاراپ ءتىل تابار»، – دەپ، سانالى ءسوزدى سول سارى ۋىز بالاپانداردى تاربيەلەۋگە باعىشتاپ، جۋرنالدى پارمەندى قۇرالى ەتە بىلگەن.

«اقىل-ويدىڭ اسىل قويماسى» دەپ تانىلعان ۇلتتىق تاربيە، ۇلتتىق ويىن، سالت-ءداستۇر، ءتۇرلى جانرداعى ادەبيەت ۇلگىلەرىن جۋرنالدىڭ باستى ايدارلارىنا اينالدىرىپ، بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ تەگىن تانيتىن، ەلى مەن جەرىنىڭ تاريحىن بىلەتىن دۇنيەتانىمى كەڭ، ءار كەزەڭ سايىن وزگەرىپ، جاڭارىپ وتىراتىن  رۋحانيات كەرۋەنىنە ىلەستىرىپ وتىرۋدى كوزدەگەن قىمبات ابىلداقىزىنىڭ ءور رۋحى، جان الەمى جۋرنالدىڭ ءار سانىنداعى بەتتەردە جارقىراپ تۇرادى.مىسالى: «ۇلىلار ۇلاعاتى»، «ۇلت ماقتانىشىنان قولتاڭبا»، «وتانىمنىڭ تاريحى»، «اتاقتى ادامدار ومىرىنەن»، «قازاعىمنىڭ سوزدەرى-اي»، «بىلىمدىدەن شىققان ءسوز»،  «ايگولەكتىڭ قوناعى»، «اقىل-وي ساباعى»، «اتا-اناڭمەن بىرگە وقى!»، «الۋان ءتۇرلى جۇيرىك بار»، «ونەردىڭ ءبىر جۇلدىزى»، «ايگولەكتىڭ كىتاپحاناسى»، «بالالارعا بازارلىق»، «ءبىز كۇتكەن شىعارما»، «ايگولەكتىڭ ءان ساباعى»، «قازاقشا-اعىلشىنشا ۇيرەنەيىك!»، «اريفمەتيكالىق ەسەپتەر»، «كىم تاپقىر، كىم تابۋعا شاق تۇر؟»، «سەن قالاي بويار ەدىڭ؟»، «كىشكەنتايلار ماتەماتيكاسى»، «حاتتار، حاتتار، حاتتار..»، «كوميكس»، «ءبارىن بىلگىم كەلەدى»، «كۇلدىرە ءبىل، كۇلە ءبىل!»، «وينايىق تا، ويلايىق!»، «ءبىز سۋرەت سالامىز» ت.ب. سەكىلدى جان-جاقتى تاقىرىپتى مىقتاپ قامتىعان باسىلىمنىڭ اۆتورلىق كونتسەپتسياسىنا ءتانتى بولاسىز. وسى تاقىرىپتاردا ءماتىن وقىعان بالانىڭ ەرتەڭ ەلىم دەپ وسەرىنە سەنەسىز.

وتكەندى جاقسى بىلمەيىنشە، كەلەشەككە ساپار شەگۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگى امبەگە ايان. حالقىمىزدىڭ سان عاسىرلىق عيبراتتارىن، قۇندىلىقتارىن، فيلوسوفياسىن ساقتاعان سالت-ءداستۇر، انا ءتىلى مەن ۇلت مادەنيەتى – ۇلتتىق سەزىمدى  ۇرپاق ساناسىنا ءسىڭىرىپ تاربيەلەۋدە تەمىرقازىق بولاتىنىن قىمبات وسى ايدارلار اياسىنداعى ماتىندەر مەن سۋرەتتەر ارقىلى جۇيەلى ناسيحاتتاپ كەلەدى. اي سايىن جارىق كورەتىن، 36 بەت بولىپ رۋحاني بايلىق سىيلايتىن جۋرنالدا بالا-پاتشانىڭ وقۋىنا، كوڭىلىنە توقۋىنا قاجەتتىنىڭ ءبارى بار. زەرىكتىرمەيدى، جالىقتىرمايدى، شاشىراڭقى سويلەم دە كەزدەسپەيدى. ال، كەز كەلگەن باستاۋىشتا وقيتىن ۇل مەن قىز ءۇشىن «ايگولەكتىڭ بوتاقاندارى» ايقارا بەتىندەگى ماتەريالدىڭ ناقتىلىعى مەن بالانىڭ ويىنا شاقتىلىعى ءبىر قۇندى ساباق دەسە بولعانداي.

قىمباتتىڭ «بالادا دا كوڭىل بار» دەگەن ءسوزى – ىسىنە ساي. رەداكتسياعا كەلگەن ءار بالانىڭ حاتىن مەيىرلەنە وقىپ، ءوزى قورىتىپ، تالابىمەن تانىلعان ۇل-قىزداردى جاقىن دوسىنا اينالدىراتىنى دا ءومىر شىندىعى. وعان 9-سىنىپ وقۋشىسى، اتىراۋلىق التىن پالاتوۆانىڭ مىنا ارناۋىن مىسال ەتسەك تە بولادى:

تاۋلاردىڭ شىڭى كورىنەر سوناۋ الىستان،
قىراندار سوندا قالادى ماڭگى قونىستاپ.
القالى توپتا ايبارلى بولعان اپايىم،
تۇرادى اركەز بالعىن جۇرەككە جول نۇسقاپ.
بالا كوڭىلمەن ەرىكسىز جىرىم توگىلىپ،
سەنىمگە بىلەم، قوسىلدى تاعى مول ءۇمىت،
قازىپ العاندايسىز قات-قابات جەردىڭ استىنان،
بايقاۋسىز جاتقان قابىلەتىمىزدى كومىلىپ.

تاپ-تازا بالا جۇرەگى بار مەيىرىمىن وزدەرىنە ارناعان رۋحاني اناسىن وسىلاي باعالايدى. مۇنداي ارناۋ جىرلارى مەن جاس سۋرەتشى بالالار سالعان نەشە ءتۇرلى قىمباتتىڭ پورترەتتەرى قانشاما دەسەڭىزشى؟!

ءوز ءومىرىنىڭ ءمان-ماعىناسىنا اينالعان ماقساتى جونىندە ول: «اللادان جۇمسالعان قۇلداي ەل بالاسىنا ەڭكەيىپ قىزمەت ەتۋدى جانىم ءسۇيدى. بالا جۇرەگىنىڭ ادالدىعى ءجىپسىز بايلاپ، وسى الەمنەن ارتىق بيىكتىكتى ويلاتقان جوق. مەنىڭشە، بۇل دا – تاعدىر...»، – دەپتى ءبىر سۇحباتىندا. راسىندا، بالالارعا رۋحاني تاربيەشى بولۋعا بار ءومىرىن ارناۋ – ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى، ول وزىنشە ءبىر قاسيەت. ءوزى ايتپاقشى، بۇل سالادا تەك فاناتتار عانا تابانداپ جۇمىس جاساي الادى. ويتكەنى بۇگىنگى بالا تاربيەسىنىڭ قيىندىعى ءار وتباسى عانا ەمەس، مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى كۇردەلى  ماسەلە. جىل سايىن كوبەيىپ وتىرعان تولىق ەمەس وتباسى بالالارىنىڭ تاعدىرى، ءتىرى جەتىمدەر، تاستاندى بالالار، كۇنى-ءتۇنى  ينتەرنەت، تەلەفونمەن ۋاقىتى ءوتىپ جاتقان ۇرپاق، ايتا بەرسەك جانىڭ تۇرشىگەر شەتىن ماسەلەلەر وزەكتى ورتەيدى. وسىندايدا، «ايگولەكتەي» مازمۇنى باي، كوركەمسۋرەتتى باسىلىمنىڭ بولعانى، ونداعى كوڭىل جادىراتار ماتەريالدار، پەرىشتەدەي پاك، تازا سەزىمدى بالالاردىڭ ءوز تۋىندىلارى جۋرنالدى قولىنا الاتىن قاتارلاستارىنا وي سالارى ءسوزسىز. بالا تۇگىلى اتا-انا دا، ۇستاز دا قىزىعا وقيتىن تانىمدىق، تاريحي ءماندى شىعارمالارمەن بالانىڭ ساناسىن تاربيەلەۋ – ۇلت بولاشاعى مەن قازاقتىڭ نامىسى ءۇشىن باپتاۋ دەگەندى مۇرات تۇتادى. ارينە، ءار ءماتىننىڭ استارىندا «اتاڭنىڭ بالاسى بولما، ادامنىڭ بالاسى بول» دەگەن دانالىق قاعيدا، ۇلتتىق پەداگوگيكانىڭ ۇلى مىندەتى تۇر. حالىق دانالىعى: «تالانتتى بالا-تالپىنعان قۇستاي، قۇمارى قانباس - اسپانعا ۇشپاي» دەگەنىندەي، «ادام بولاتىن بالا – الىسقا قارايدى» دەپ ق. ابىلداقىزى اق جۇرەكتەرىن ارمانسىز قاناتتاندىرادى. پەرىشتەدەي پاك بالالارمەن جۇمىس جاساۋ ءۇشىن سولارداي تازا، ادال دا باۋىرمال بولۋىڭ مىندەت. قىمباتتىڭ اقىندىعى، قالامگەرلىك قۋاتى، ادامي قاسيەتى ارلىلىعى مەن ادالدىعىندا جاتسا كەرەك.

«اقىن دەگەنىمىز – ماڭگى بالا. ولاردىڭ دانالىعى مەن بالالىعىنىڭ اراسىندا شەكارا جوق»، – دەپتى دارا اقىن قادىر مىرزا ءالى. قىمبات پەن بالالاردىڭ، اقىندىعى مەن «ايگولەكتىڭ» اراسىندا دا شەكارا كورىنبەيدى. بالانى سۇيە الماعان، ونىڭ وي-پىكىرىمەن ساناسا بىلمەگەن ادام – شىنايىلىقتىڭ شىرىنىن تاتىپ كورمەگەنمەن بىردەي.

ءوزى دە بالامەن بالا بولىپ ويلاناتىن اقىن-انا قىمبات ابىلداقىزىنىڭ شىعارماشىلىعى سوڭعى جىلدارى قازاق رۋحانياتىندا ءاردايىم كەشەۋىلدەپ نەمەسە كەم جۇرەتىن بالالار ادەبيەتىنە، ونىڭ ولقى تۇستارىنىڭ ورنىن تولتىرۋعا بەت العانىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيتىندەي. ول ءۇشىن دە بولەك مىنەز جانە ارتىق ۋاقىت كەرەك قوي...

«ايگولەكتىڭ» ءار سانىندا جاريالانىپ، بالالارعا قۋانىش سىيلايتىن ناقىشتى وي ايشىقتارىنىڭ ستيلدىك ورنەكتەرى دە، تىلدىك قولدانىستارى دا سول بالا تانىمىنا تيەسىلى تاسىلدە، دەڭگەيدە . ماسەلەن، ءتىلى ەندى شىققان بۇلدىرشىندەرگە ارنالعان «ءاياي مەن كاكاي» ولەڭىن وقيىقشى:

تومپاڭداعان ايدانا،
بىلەدى ەكى ءسوز عانا.
ەكى ءسوزدىڭ ءمانىسىن،
ايىرۋعا ول – دانا.

كوڭىلىنە ۇناساڭ،
«ءاياي» - دەيدى ءسۇيسىنىپ.
قولىنداعىن سۇراساڭ،
«كاكاي» - دەيدى كۇرسىنىپ.

«ءاياي» دەگەن نە دەسەڭ –
كورسەتەدى ءوزىن.
«كاكاي» دەگەن نە دەسەڭ –
تۇسىنبەيسىڭ ءسوزىن...

ولەڭمەن سالىنعان سۋرەت قوي. تاپ-تازا ءسابيدىڭ تابيعاتى. ال، ءسوز تانىعان، ءسوز ارقىلى قازاقتىڭ ءداستۇر-سالتىن، ءازىل-قالجىڭىن ۇققان بالالار ءۇشىن «اكەسىنىڭ قۇرداسى» اتتى مىنا ولەڭدەگى ويدى قاراڭىز:

- سەن كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟

- اكەمنىڭ.

- اكەڭ كىمنىڭ بالاسى؟

- جاكەننىڭ.

- اعاسى ما تاكەننىڭ؟

- ءيا، اعاسى تاكەننىڭ.

- ءىنىسى مە ساكەننىڭ؟

- ءيا!..

- ءوزى نەشە ۇلى بار جاكەننىڭ؟

- ءسىز ءبارىن ءبىلىپ تۇرسىز عوي...

- ءاي، سەن نەگە ءجونىڭدى ايتپايسىڭ،

جامان ۇلى كاكەننىڭ.

- ءسىز-اق جاقسى بولىڭىزشى،

مىلجىڭ قۇرداسى اكەمنىڭ.

بۇل مىسالدار بالانىڭ مىنەز-قۇلقىن، ءتۇسىنۋ، سەزىنۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋعا ىقپال ەتپەي قويماسى انىق. ەندى «كۇز سۋرەتى» دەگەن ولەڭىن الايىق، مۇندا تابيعات-انانىڭ تولىسىپ-پىسكەن، قۇت-بەرەكەسى مول كەزەڭىنىڭ ساپ-سارى  التىنداي ادەمى القاپقا يە كورىنىسى كەرەمەت كەستەلەنگەن.

قىزىق كۇزدىڭ سۋرەتى،
كىلەڭ قوشقىل بوياۋلار.
جاسىرىنىپ كۇن بەتى،
ەسىنەيدى وياۋلار.

قالت-قۇلت ەتىپ قالتىراپ،
جەردى جاپتى جاپىراق.
قىزعىلت،سارى، كۇلگىن ءتۇس،
سىبدىر-سىبدىر اتىراپ...

...جىلى جاققا امان-ساۋ،
جەتتى مە ەكەن قۇستارىم؟
قوشتاساردا قيقۋلاپ،
بىلەم قيماي ۇشقانىن...، – دەگەن شۋاقتى شۋماقتارداعى بالالاردى ءتۇرلى ويعا جەتەلەيتىن تانىمدىق تۇسىنىكتەر، ساۋالدار كۇزدىڭ كەلبەتىن بەرەر كوركەم سۋرەتتەرمەن كومكەرىلىپ، ادەمى اسەرمەن ارلەنگەن. جۋرنالدىڭ بىتپەيتىن شارۋاسى مەن اۋىر جۇگىن جالعىز ءجۇرىپ كوتەرگەن جاننىڭ وسىلاي وي تولعاپ جىر جازۋعا ۋاقىت تاباتىنىنا تاڭقالاسىڭ. الايدا، بالامەن، باسىلىممەن بۇكىل بولمىسى بۇتىندەي بىرىگىپ، ءبىرتۇتاس بولىپ كەتكەن اقىن بالالار ءۇشىن قولى قالت ەتسە، ءسوز قۇنارىن قۇيىلتىپ جىر جازادى، ساتىنە قاراي سازگەرلەرمەن بىرگە ءان ءماتىنىن جازۋعا دا ۋاقىت تابادى. جۇرەككە جىلى، ايتۋعا جەڭىل، ۇرپاققا ۇعىنىقتى، قاراپايىم تىلمەن جازىلعان ءان ءماتىنى – مازمۇندى. تىڭداساڭىز، جان  باۋرايتىن ساز بەن جان قۋانتار ءسوز ءسىزدى دە سەزىمنىڭ سان الۋان كوڭىل-كۇيىنە بولەيدى.

تارىداي بولىپ تار ەسىكتەن ەنىپ، بار الەمنىڭ جۇمباعىن شەشۋگە تالپىنبايتىن بالا جوق، سونىڭ ارمان-قيالىن بالاجان قىمبات اقىن قالاي جىرلايدى؟

...ەلدىڭ اتىن جازامىن،
جەردىڭ اتىن جازامىن.
تۋعان تىلگە تازامىن،
باتاڭدى بەر، قازاعىم.
مەن مەكتەپكە بارامىن،

تاۋداي بيىك تالابىم،
شىرقاپ انگە سالامىن،
سالتى مەنەن ءسانى بار،
مەندە دالا، قالانىڭ.
مەن مەكتەپكە بارامىن، – دەگەن ولەڭدى ەستىگەن اتا-انا ۇل-قىزىنىڭ العاش مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان كۇنىن، ءار بالا ءوزىنىڭ وقۋشى اتانعان ءساتىن شاتتانىپ ەسكە الارى اقيقات. قازاقتىڭ  ءسوز قۇنارىنان قانىپ ىشكەن قىمباتتىڭ شەشەندىگى، ورنەكتى سوزگە ۇستالىعى ءار ولەڭىندە ءورىس الادى. بالا تابيعاتىنا ءتان تىلدىك قولدانىستاردى، تانىم تۇسىنىگىنە لايىقتاپ ءدال بەرە العانىمەن ويلارى – ايشىقتى، سوزدەرى – اجارلى.

وسىنداي جان-جاقتى ونەر سالاسىن مەڭگەرگەن قىمبات تا ناعىز ۇستاز سەكىلدى بالامەن بالا بولىپ ويلايدى، وينايدى، سويلەسەدى، ءان ايتادى. ەندى بىردە جۋرنالدىڭ بار جۇگىن ارقالاپ ءجۇرىپ، جۋرناليست بولىپ تۇراقتى ايدارلارىنا ساي ەلگە تانىمال تۇلعالارمەن سۇحباتتار قۇرىپ، ۇلت پەن ۇرپاقتىڭ قامىن بىرگە تولعانادى.

ءبىر ءوزى ءبىر باسىلىم، ءبىر سالا، ءبىر دارا مەكتەپتىڭ مىندەتىن اتقاراتىن قازاقتىڭ اسىل قىزدارىنىڭ ءبىرى، اقىن، قوعام قايراتكەرى، ايەل-انا، تالىمگەر-باسشى قىمبات ابىلداقىزىنىڭ ۇرپاق تاربيەسىنە سىڭىرگەن ەڭبەگى ەرەسەن دەسە بولعانداي. تاجىريبەلى بالا باعبانىن بالالار جۋرناليستيكاسى ماماندىعىنا ءالى كۇنگە دەيىن ءمان بەرىلمەۋى، مەملەكەت تاراپىنان قامقورلىق كورسەتىلمەۋى قاتتى الاڭداتادى. تاۋەلسىزدىك الدىق دەگەننىڭ وزىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزعا دەگەن كوزقاراستىڭ دا نەمعۇرايلىلىعى بالا مىنەزدى اقىننىڭ جانىن جابىرقاتىپ، جۇرەگىن اۋىرتادى. سوندىقتان دا ول: «بۇرىن ەل-ەرگە قاراۋشى ەدى، قازىر ەل-جەرگە قارايدى» دەگەن ءسوزدى ءجيى ايتادى، ولەڭىنە دە قوسىپ وكىنىش بىلدىرەدى. اقىننىڭ «سوعادى بوران، سوعادى» ولەڭىندە:

«بورانسىز قىستا مىنەز جوق،
بىلەدى ونى بار بالا!
سىلكىنتىپ بوران سانانى،
اپپاق بوپ كەتتى اينالا»، – دەگەن جولدار ءسابي سانانى سىلكىنتىپ، اپپاق ارمانعا ورانعان بالالاردىڭ بولاشاعى بۇلدىر ەمەس، ايقىن بولسا دەگەن ۇكىلى ءۇمىتتى وياتىپ، وزگەگە دە، وزىنە دە جىگەر بەرەدى. بۇگىنگىدەي رۋحاني قۇندىلىقتارعا شەكەدەن قارايتىن شەنەۋنىكتەرمەن ءتىل تابىسۋ، جۋرنالعا جازىلۋ ناۋقانىندا قىزۋ، قاۋىرت، تاباندى ەڭبەك ەتۋ، گازەت-جۋرنال وقىمايتىن مۇعالىمگە، تاربيەشىگە، اتا-اناعا تاسقا تۇسكەن تاڭبادان كەلەر تانىم مەن تاربيەنىڭ قاسيەتىن ءتۇسىندىرۋ – جۇيكەگە سالماق ەمەس دەپ كىم ايتا الادى!؟

مىڭ جەردەن جاڭاشىل بولساڭ دا، ينتەرنەتپەن اۋىستىرا المايتىن اقىل-وي كەنى وقۋدا ەكەندىگىنە كوز جەتكىزۋ، ءار بالانىڭ ءسوز ونەرىنە، ادەبيەتكە، بىلىمگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋدىڭ ءوزى قانشاما كۇش-جىگەردى، جانكەشتىلىكتى تالاپ ەتەتىنىن جاي سوزبەن جەتكىزۋ وڭاي بولعانىمەن، باستان كەشكەن ءىس باسىنداعى كەيىپكەرىمىز ءۇشىن ۇشى-قيىرى جوق شارۋا. الايدا، سول قيىنشىلىققا وزىنە ءتان قايسارلىقپەن قارسى تۇرىپ، سۇيگەن ءىسى مەن بالا اماناتىن ادالدىقپەن اتقارىپ جۇرگەن قىمبات ابىلداقىزى قىم-قۋىت قاربالاسى مول، ازابى مەن عاجابى ارالاسقان كۇردەلى شىعارماشىلىق ۇردىستە  بۇگىنگى كۇن تالابىمەن ۇندەسىپ، جاس قازاقتىڭ  ەرتەڭى ءۇشىن ەسەپسىز ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن جانكەشتى جان. ۇستازى بولعان قادىر مىرزا ءالىنىڭ: «قىمباتجان، بۇگىنگى اقىننىڭ كوبى-جۇرە اقىن بولعاندار. سەن تۋا اقىن بولعانىڭدى بىلەمىسىڭ؟ مىناۋ جۋرناليستىك قارا جۇمىس ءومىرى بىتپەيدى، جەپ قويادى. ءوزىڭ ورتاشا ىستەۋدى دە ۇيرەنبەگەنسىڭ. سەن ولەڭ جاز، ولەڭ جاز!..»، – دەگەن دانا ءسوزىن ەسكە ۇستاسا دا، ۋاقىت شىركىندى جەتكىزە المايتىنى وكىنىشتى. بار ولەڭىنىڭ ءوزى شاشىلىپ، وسى كەزگە دەيىن جارىق كورە الماۋى دا ونىڭ بالالار باسىلىمىنا باسى ءبۇتىن بەرىلگەندىگىنەن دەسەك قايتەلەسپەيمىز. «ابدي» كەڭسە تاۋارلارى دۇكەندەرىنىڭ پرەزيدەنتى ابدىبەك بيمەنديەۆتىڭ دەمەۋشىلىگىمەن بالالارعا ارنالعان «اي سايىن ءوسىپ كەلەمىن» ولەڭدەر جيناعىنىن شىققانىنا دا 17 جىلدان استى. ودان بەرگى جازعاندارى دا بىرنەشە كىتاپقا جۇك بولارى انىق. جيىرما جىلدان بەرى «ينەمەن قۇدىق قازعانداي» بەينەتپەن  شىعاراتىن «ايگولەكتەگى» ەڭبەگىن دە، ەت جۇرەگى ەلجىرەپ جازعان جىرلارىن دا باعالاۋ مەن ەلەپ-ەسكەرۋدە مەملەكەت تاراپىنان ادىلەتتى كوزقاراستىڭ جوقتىعى، بەلگىلى سالا بيلىگى وكىلدەرىنىڭ كىمنىڭ نە ىستەپ جۇرگەنىن بىلمەيتىندىگىن بىلدىرەدى. دۇرىسى، ورىس اقىنى يوسيف ۋتكين ايتقانداي:  «اقىن دەگەنىمىز – وزىنە ەشتەڭە تىلەمەيتىن، ال ونىڭ بويىنان ەشتەڭەنى تارتىپ الۋعا كەلمەيتىن ادام». ق.ابىلداقىزى ءدال سونداي جان.

ونىڭ ءتاڭىر سىيى – اقىندىعىن «ايگولەككە»، ەل مۇددەسىنە قىزمەتكە قۇربان ەتكەنى بولماسا، ولەڭدەرى ىزدەپ-وقيتىنداي دەڭگەيدە.ايتالىق، «قايران انا» دەگەن جىرىن تەبىرەنبەي، تولعانباي وقۋ مۇمكىن ەمەس.

ساعىنىشتىڭ اۋىرلاتىپ سالماعىن،
كەتتى ومىردەن انا دەگەن ارداعىم.
قويۋ قارا بۇلت جاپقانداي اسپاندى،
سالقىن تارتىپ بارا جاتىر جان-جاعىم.
داۋىسىمدى ءبىر ەستىمەي كۇنىنە،
تىلەك قوسپاي شارشاڭقىلاۋ ۇنىمە.
ۇيىقتامايتىن جانى بولەك جالعىزىم،
شىراق بوپ بار ءتۇپسىز قارا تۇنىڭە...، – دەگەن جولدارداعى انا مەن بالا اراسىنداعى ادال، ءمولدىر ماحابباتتىڭ تازالىعىنا ءتانتى بولاسىز. ومىردەگى ەڭ وكىنىشتى قايعى-قاسىرەت – انادان ايرىلۋ، ونىڭ ايالى الاقانىنان قاعىلۋ، مەيىرىمى مەن ماحابباتىنان ءبولىنۋ.ونى  اقىننىڭ سىرلى سەزىم، قۇنارلى وي، كوركەم كەستەلى ولەڭىندەگى  انا وبرازىنىڭ  بيىكتىگىنەن تانيمىز. «بارىڭا بىرەۋ قۋانسا» دەگەن جىرىنان بۇكىل قازاققا تىلەكتەستىگىن، اقىن جۇرەكتىڭ الىپتىعىن، پەيىلدىڭ كەڭدىگىن كورەسىز.

...بارىڭا بىرەۋ قۋانسا،
ۇلكەن بە، الدە كىشى مە;
سەن دە ونىڭ  قۋان بارىنا،
تىلەگىن تىلە، كىشىرە!..

ال، «بار ادامدى ساعىندىم» دەگەن ولەڭى الەمدى جايلاعان پاندەميانىڭ ساناعا سالعان سالماعىنا ارنالادى:

قاسىرەت قوي ادامداردان بولىنگەن،
مىنا جازا اۋىر، ءتىپتى، ولىمنەن.
ادامدارسىز ادام قالاي كۇن كەشپەك،
و، ادامدار، اينالايىن، بارىڭنەن!
ۇيدە وتىرىپ بار ادامدى ساعىندىم،
ساعىنىشتان سارى ورامال جامىلدىم،
ادام دەۋگە جارايتىندى ساقتا دەپ،
جاراتقانعا جالبارىندىم، جالىندىم، – دەيدى. بۇگىنگى ءومىردىڭ وزەكتى ماسەلەسى، مۇڭ-شەرى ولەڭ تىلىندە دە شىنايى، تازا، تابيعي!

بەلگىلى اقىن، جۋرناليست قىمبات ابىلداقىزىنىڭ قازاق پوەزياسىنداعى وزىندىك ورنەگى مەن كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى قازاق باسپاسوزدەرىندە ءبىراز ايتىلىپ جۇرگەندىكتەن، ءبىز تەك ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى سانالاتىن ۇرپاق تاربيەسىندەگى ءوزى جەتەكشىلىك جاسايتىن «ايگولەك» جۋرنالىنىڭ اتقارىپ وتىرعان ابىرويلى ءىسى مەن ءوزىنىڭ «بالا باعبانى» رەتىندەگى تاباندى ەڭبەگىنە باسا ءمان بەردىك. بالا باعبانى دەگەننەن شىعادى، اقىننىڭ مىناداي ءبىر ولەڭى بار-دى:

سەندەر مەنىڭ جۇرەگىمدى قوپارار،
سەندەر مەنى جۇماققا دا اپارار.
سەندەر مەنىڭ ماڭگى جاسىل كوكتەمىم،
باعبانىڭ بوپ جۇرەگەنىم سول، بوتالار!

بۇل – اۆتوردىڭ ار ءسوزى، ادال ىسىنە لايىق ءسوزى. «باتالى ءسوز – سۇيەك بالقىتادى» «ءيىنى تۇسكەن اۋىرار، ءۇمىتتى جان ساۋىعار» دەمەكشى، ءبىزدىڭ تىلەگىمىز دە، ءۇمىتىمىز دە – ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى بالعىنداردا، سولاردىڭ كورىكتى كەلەشەگىندە، باقىتتى بولاشاعىندا. ولاي بولسا، قىمبات ابىلداقىزى باسقاراتىن «ايگولەكتى» وقىپ وي تۇزەگەن بالالارىمىزعا  سەنبەسكە امالىمىز جوق. ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ: «ۇل تۋىپ، ۇلى جولدا قىزمەت ەتسەڭ، ونان زور ۇلتقا بار ما، ىرىس دەگەن؟» – وسيەتىن ەسكە الساق، ءبىزدىڭ بالالارىمىز قازاقى ابىروي، ۇلتتىق نامىس كەرنەگەن، حالقىم دەپ اردا تۋعان ۇل-قىز بولۋى ءۇشىن «ايگولەكتەي» بالالار باسىلىمىنا ەل بولىپ كوڭىل بولگەنىمىز ءجون. ۇلت جاناشىرى، مايتالمان ماماننىڭ ەل بالاسىنا دەگەن ەسەپسىز ەڭبەگىن بالاسى بار ءار قازاق پايدالانا بىلسە، تۇراقتى وقىرمانى بولسا، ەرتەڭگى قازاق ءۇشىن الاڭىمىز ازايار ەدى.

گۇلزيا ءپىرالى،

ادەبيەتتانۋشى، ف.ع.د.، پروفەسسور، م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى

Abai.kz