باسى: بۇگىنگىنىڭ ءبىرجانى...

ەندى سول مەن تامسانعان ايتىستى تۇگەلىمەن ءسىز دە تىڭداڭىز:

امانجول:
نۇر جۇتىپ توپىراعى اسپان ەمگەن
اللا دەپ اتقا ءمىندىم قاسقا بەلدەن.
اقىن بوپ ورتاڭىزعا كەلىپ تۇرمىن،
ونەردىڭ ارقاسىندا باسقا بەرگەن،
جىر تويى قۇتتى بولسىن، ءجۇرسىن اعا،
ەردىڭ جاسى – ەلۋ بەس جاسقا كەلگەن.
سەندەي ەرلەر شىقپاۋى مۇمكىن بە ەدى،
ونەرى وزگەلەردەن اسقان ەلدەن.
دوسقا − ىرىس، دۇشپانعا قىلىش بولعان،
باس ءيىپ امانداستىم اسقار ەلمەن.
ەسىلدىڭ تولقىنىندا ءجۇزىپ ەدىم،
مارجانىن تالاي كولدىڭ ءسۇزىپ ەدىم.
قاسىمداعى سۇلۋعا بۇرىلايىن،
ال ەندى، رۇقسات بولسا، ۇزىن ەلىم.
بۇلاڭ باسىپ جايعاسقان بۇل كىم دەسەم،
كادىمگى قاراۋىلدىڭ قىزى ما ەدىڭ؟
اڭشىنىڭ اڭعا قوسقان قۇمايىنداي،
اپىر-اي، تۇسەدى ەكەن ىزىڭە كىم؟
التايدىڭ ۋىلجىعان جيدەگىندەي،
ءبىر كۇنى بەلگىلى عوي ۇزىلەرىڭ.
ساڭلاق تاستانبەكتىڭ ساراسىنىڭ
ونەرىن جالعاستىرعان ءىزى مە ەدىڭ؟
توقتامىستىڭ قىزىنا سالەم بەردىك،
اي قاباق، نايزا كىرپىك، قىزىل ەرىن.

ەلەڭدەپ تۇرسا-داعى قاراي-قاراي،
كەتۋشى ەم حان قىزىنا قارايلاماي.
قاسىمدا كۇلىمدەگەن سارا قىزدى
ءوتۋدىڭ ءوزى كۇنا ابايلاماي.
ونەرىمىز توعىسسا تەگىن ەمەس،
دوڭگەلەك ءومىر اتتى شارايناداي.
قىلىعىڭمەن قىتتىقتاپ جۇرەگىمدى،
نازدانىپ جىمياسىڭ ماعان قاراي.
اڭ ىزدەگەن تازىداي جورتا بەرمەي،
اتىمنىڭ باسىن بۇردىم ساعان قاراي.

ديدارىڭ سارىارقانىڭ اق تاڭىنداي،
كوڭىلىڭ الاتاۋدىڭ اق قارىنداي.
ارشىن ءتوس، بوتا كوزدى، الما مويىن،
سىرلىسىڭ سەگىز سەرى ماقپالىنداي.
اقاننىڭ قاديشاسى ەمەس پە دەپ،
قارايمىن كىرپىگىڭدى قاققانىڭدا-اي.
قيمىلىڭ ايگەرىمگە ۇقسايدى ەكەن،
كەرىلىپ ءجۇرىپ كەلە جاتقانىڭدا-اي.
ەڭلىكتى كورگەندەيىن ەلەڭدەيمىن،
ۇكىڭدى ۇلپىلدەتىپ تاققانىڭدا-اي.
تاستانبەكتىڭ قىزىنان كەمدىگىڭ جوق،
توگىلتىپ تەرەڭنەن ءسوز تاپقانىڭدا-اي.
قىزعالداقتاي قۇلپىرعان وسى قىزدى،
مەنەن باسقا جىگىتتەن ساقتا، قۇداي!

ەركەسى ەلەڭدەگەن دالامىزدىڭ،
اققۋداي ايدىنىڭدا دارا ءجۇزدىڭ.
بۇل ۇيدە سارا بولسا «كىرسەم» دەيمىن،
«شىقسىن!» دەپ ءسوزىن ايتپاي بابامىزدىڭ.
بىرجانعا ايتقان سىنى سول ەمەس پە،
ايتىستا سەنىڭ اپاڭ سارا قىزدىڭ.
ەندەشە، شاپاندى ءىل كەرەگەگە،
بايقايىن بيىكتىگىن ساناڭىزدىڭ.
سونان سوڭ ءوز قولىڭمەن قىمىز ۇسىن،
جولىمەن اجەلەر مەن انامىزدىڭ
قاباعىڭ اشىق بولسا قونا كەتەم،
ەكى-ءۇش كۇن ۋاقىتى بار اعاڭىزدىڭ.
اق وتاۋدا ايتىسىپ ەمىن-ەركىن،
ونەرىن ءبىر بايقايىن قارا قىزدىڭ.

سارا:
ءبىسمىللا، ەرىن سالىپ كەرتوبەلدىڭ،
جولىمەن تەككەنە مەن بورتەلەردىڭ.
اباي مەن مۇحتار تۋعان توپىراعىنان،
بايراعىن بيىكتەتىپ ءمارت ونەردىڭ.
مۇحتار اتام اتىنداعى كەڭ سارايدا
جۇرەكپەن سەزىم سىرىن شەرتە كەلدىم.
قىزىرىن كۇتكەن مىنا قالىڭ ەلگە
قىزىڭداي مەن دە بۇگىن ەركەلەرمىن.
ناۋرىزدا الاتاۋ باۋرايىنا
قىز-عۇمىر كوكتەمىمدى ەرتە كەلدىم.
كيەلى بۇل ساحنادا ءىزى قالعان
قانابەك، سەرالىدەي سەركەلەردىڭ.
كۇلاش، بيكەن، شولپانداي اپالارىم
ونەرىن گۇل جايناتقان كوركەم ەلدىڭ.
ونەردىڭ ورداسىندا توي وتكىزسەڭ،
ءجۇرسىن اعا، مەن دە ءسىز دەپ تەر توگەرمىن.
ويتكەنى، وزىڭىزبەن ايتىس دەگەن،
مۇقالماس الداسپانى سەرت ونەردىڭ.
تۇنىعى شايقالماعان تەكتى جۇرتىم،
تۇعىرى بيىك بولسىن مارتەبەڭنىڭ.

كەلەلى ءسوزىن ايتسام كەمەڭگەردىڭ،
ورەنى دەپ بىلىڭدەر ونەرلى ەلدىڭ.
ايبىندى التى الاشىم امان تۇرسا،
قالايشا تۇعىرىمنان تومەندەرمىن؟
بۇگىنگى قىز بەن جىگىت ايتىسىندا،
بۇيىرتسا، ونەرىمدى دالەلدەرمىن.
ءبىرجان سال، اقان سەرى، بالۋان شولاق،
مارجان ەدى تۇبىندە تەرەڭ كولدىڭ.
قۇلتۋما، ۇكىلى ىبىراي، جاياۋ مۇسا،
شىڭداعى شىنارى ەدى كەمەل جەردىڭ.
سولاردىڭ ۇلگىسىندەي ازاماتسىڭ،
بەلگىسىن بابالاردىڭ سەنەن كوردىم.
كەشەگى سەرىلەردىڭ سالتىمەنەن،
ىرعالىپ ساحناعا ارەڭ كەلدىڭ.
باسىڭا ءبىر تال ۇكى تاعىپ الىپ،
كوزايىمى بوپ ءجۇرسىڭ كورەرمەننىڭ.
سارامەن سايىسۋعا كەلىپ تۇرعان
سالداردىڭ سارقىتىنا سالەم بەردىم!

تىلدەسكەن جىمىڭداعان جۇلدىزبەنەن،
تاس بۇلاق سىلدىرىنان سىردى ىزدەگەن.
سەمەيدەي قالىڭ ەلدىڭ اقىنى ەدىم،
جۇرتىم بار جورگەگىنەن جىردى ۇزبەگەن.
ماڭدايىما شىبىن دا قوندىرماعان،
ىرگەمنەن قۇمىرسقا دا جۇرگىزبەگەن.
كەلە سالىپ تورىمە كىرەمىن دەپ،
قايناپ تۇر وت سەكىلدى قىز-قىز دەنەڭ.
بىلەسىز، باياعىنىڭ سەرىلەرى
بارىستاي باسقان ءىزىن بىلدىرمەگەن.
قالىڭ ەل جاتقان كەزدە شارت ۇيقىدا
وياتپاق تۇگىلى ءيتىن ۇرگىزبەگەن.
ال سەن بولساڭ «كىرەم» دەپ ايقايلايسىڭ،
ايتايىن سەسكەنگەنىن بۇل قىز نەدەن.
ءداستۇر بىلەر اقىننىڭ ءبىرى ەمەس پە ەڭ،
قىرانداي تىلدەسەتىن شىڭ-قۇزبەنەن.
ءوزىڭىز ءاپ-ادەمى بولعانمەنەن،
ءسوزىڭىز ءبىرتۇرلى ەكەن «كىرگىز» دەگەن.

مەكەنىڭ – قاراعاندى ماڭ دالاسى،
جايىلعان التى الاشقا جارناماسى.
ايقايلاپ وسى اۋىلعا «كىرەم» دەمەي،
سارانىڭ بول ودان دا ارلى اعاسى.
اسپايمىن يبام مەنەن يمانىمنان،
قازاقتىڭ كوز سالسا دا بار بالاسى.
وتاۋىما كىرەتىن كىم ەدىڭىز،
قۇر ماقتاپ، سوزىڭىزبەن الداماشى.
قايسار رۋحتى قازاقتىڭ قىزى ەمەس پە ەم،
بولساڭ دا كىرگىزبەيمىن حان بالاسى.

امانجول:
ونەرى كەيىن قالماس بۇگىن مەنەن،
قىرمىزى ءبىر گۇل ەدىڭ بۇلىنبەگەن.
نۇر توككەن التىن شاپاق كۇن سەكىلدى،
كوزىڭنەن اينالايىن كۇلىمدەگەن.
ءان سالعان پەيىشتەگى حور قىزىنداي،
كوڭىلىمدى ەلەڭدەتتىڭ ۇنىڭمەنەن.
ۇرىن كەلەر بوزبالا ەمەسپىن عوي،
قارا تۇندە كەلگەنى بىلىنبەگەن.
كەرەگەدەن قول سوزۋ قيىن ەمەس،
ول ءۇشىن كىنا تاپپا، كۇنىم، مەنەن.
قىزدى اۋىلعا كەلگەندە ءبىرجان بابام،
اۋىل تۇگىل، كەڭ دالا دۇبىرلەگەن.

باۋراعان ايشادايسىڭ قاراحاندى،
جولىڭا قاتارلايىن نار اتاندى.
جىگىتكە بۇل داۋرەندە وكىنىش جوق،
قارسى السا سۇلۋمەنەن الا تاڭدى،
كەشەگى سال ءبىرجاننىڭ باۋىرى ەدىم،
جيەنقۇلدان قۇتقارعان سارا اپاڭدى.

بەرى اسىپ قوناق كەلسە قىزىر بەلدەن،
ەل ەدىك توردە ءدامىن، تۇزىن بەرگەن.
قۇستان دا جۇيرىكسىڭ-اۋ، قايران كوڭىل،
ارىنى اسىپ تۇسەر قىزىل جەلدەن.
قارقارالى – شىڭعىستاۋ اراسىنان،
ءدىلدانىڭ ۇزاتىلعان ءىزىن كورگەم.
بۇل كىم ەدى دەمەي-اق، قۇداشا قىز،
ءجون بولار الدان شىعىپ، ءجۇزىن كورگەن.
الشىنباي اۋىلىنىڭ بالاسى ەدىم،
قۇنانبايدىڭ ۇلىنا قىزىن بەرگەن.

ءسىڭىرىپ وسيەتتى اتامداعى،
ءۇڭىلدىم اقيقاتقا جاھانداعى.
اللا بەرگەن نەسىبەم ونەر ەدى
بەس كۇندىك ءومىر اتتى ساپارداعى.
حاننىڭ دا، اكىمنىڭ دە بالاسى ەمەس،
ونەردىڭ وكىلى ەدىم قاتارداعى.

شىڭعىستاۋ مەكەن بولعان دانا جۇرتقا،
سارىارقا قونىس بولعان سان الىپقا.
قۇس جولىنداي ءىزى بار ەر جىگىتتىڭ،
تال بەسىك – جەر بەسىكتەي ارالىقتا.
جارايمىن قۇدا دەسەڭ قۇدالىققا،
تۇرارمىن اعا دەسەڭ اعالىققا.

سارا:
اقىلىڭ ونەرىڭە دوس دەيمىسىڭ،
بولمايتىن جىگىت ەدىڭ بوس كەيدە ءىسىڭ.
ارقانىڭ تورىنەن سەن كەلىپ تۇرعان
ءمادي مە، شاشۋباي ما، دوسكەيمىسىڭ؟
ەنتەلەپ كەلە سالىپ كىرەم دەمەي،
وسىلاي ءسوز ءتۇيىنىن شەشپەيمىسىڭ.
ە، ايتپاقشى ءسىز قۇدام ەكەنسىز عوي،
قۇدا بولساڭ شىدا دەپ كەشپەيمىسىڭ،
اڭقىلداپ قۇداي قوسقان قۇدام بولىپ،
ەسىلدەن سوققان جەلدەي ەسپەيمىسىڭ.
قۇدا بولساڭ ەسىگىم ءار كەز اشىق،
جونىڭە باعانادان كوشپەيمىسىڭ.
قۇدا بولساڭ كۇندەي قىپ كۇلگىزەيىن،
قۋانتىپ بەتىڭە قان جۇرگىزەيىن.
جولىمەن قۇدالىقتىڭ كەلە الساڭ،
كەرمەگە ات شىلبىرىن ىلگىزەيىن.
قولتىقتاپ اتىڭىزدان ءتۇسىرىپ اپ،
قوشەمەتتەپ تورىمە كىرگىزەيىن.
قارسى العان ءبىرجان سالدى قۇرمەتپەنەن،
ابايدان قالعان قالاي جىردى ۇزەيىن؟
تەكتىلىكتى ساقتاعان ۇلى ابايدىڭ
ۇرپاعى ەكەنىمدى بىلگىزەيىن.

ۇلىتاۋ، قارقارالى كيەلى ەدى،
كيەلىگە جاقسى ءسوز ءجيى ەرەدى.
قاز داۋىستى قازىبەك باباڭىز بار،
ۇرپاققا ۇلگى بولعان بي ولەڭى.
تاتتىمبەتتەي داۋلەسكەر كۇيشى اتاڭىز،
شەرتپەگە نەگىز بولعان كۇي ونەرى.
سايدالى سارى توقادان قالعان كۇيدى،
كوكەيگە بۇگىنگى ۇرپاق، تۇيەدى ەلى.
شالقىتىپ ءمادي سالعان اسقاق اندەر
جانىڭا مۇڭ مەن رۋحتى ءجيى ەگەدى.
شاشۋباي اتاڭىز بەن دوسكەي باباڭ
تولقىنداي تولعاۋلاردىڭ تيەگى ەدى.
قاسىمداي امانجولوۆ اتاڭىز بار
ەڭ اسقاق پوەزيانىڭ يەگەرى.
وسىلاردىڭ ۇرپاعى بولعاننان سوڭ،
امانجول، ايتقان ءسوزىڭ جۇيەلى ەدى.
بۇل ونەر – تەكتىلەردەن قالعان نەگىز،
ونەرگە ونەگەلى ۇل سۇيەنەدى.
سۇيىنۋگە جارايتىن ەر بولعان سوڭ،
امانجولداي اقىندى سۇيەدى ەلى.

ءبىلۋشى ەم جىگىتكە ساي ەرلىگىڭدى،
ەڭ باستى قوناعىمسىڭ سەن بۇگىنگى.
ەكى-ءۇش كۇن ۋاقىت بولسا قوناق بولىپ،
بايقاڭىز قازاققا ساي كەڭدىگىمدى.
ۇيىقتاعاندا دومالاپ جۇرمەيسىز بە،
قاڭباقتاي ماعان قاراي جەلدى كۇنگى؟
قۇداشادان قۇر قالماس ويىڭ بار-اۋ،
سارا قىز ءتۇپ توركىنىن ەندى ءبىلدى.
قۇدا جىگىت ادەپتەن اسپاسىن دەپ،
ورتامىزعا تاستايىن بەلدىگىمدى.

امانجول:
جەتكەندە سارىارقاداي بەلدەن ابات،
اقيقات سويلەۋشى ەدىم ەلگە قاراپ.
قۇداشا ءوڭىرىمدى ماقتاعاندا
شارىقتاپ بىتەدى ەكەن ەرگە قانات.
اۋىلىمدى كەمسىتپەي ماداقتاعان،
اقىلدى قىز ەكەنسىڭ سەن دە مانات.
سارا قىزدىڭ اۋىلىن مەن دە ايتايىن،
قالمايىن جولدان تايىپ، جەرگە قاراپ.

دەگەندەي، كەڭ عالامزات، تانى مەنى،
شىعىستىڭ جۇلدىزدارى جارىق ەدى.
اقتامبەردى، سابىرباي، دۋلات اقىن
شىن دۇلدۇلدەر ەكەنى انىق ەدى.
اقىل ويدىڭ اسقارى ۇلى اباي
ادامزاتتىڭ داناسى، الىبى ەدى.
ادەبيەتتىڭ زاڭعارى مۇحتار اعام
ماڭگىلىك «اباي جولىن» سالىپ ەدى.
شاكەرىم مەن شاكىردىڭ اراسىندا
ءداستۇر بوپ ءىرى مەكتەپ قالىپ ەدى.
قايىم مەن رىمعالي، تۇرسىنداردان
جۇرتىمىز عىلىم سىرىن تانىپ ەدى.
امىرە، بيبىگۇل مەن مادەنيەت بار،
كارمەننىڭ بۇلبۇل ەدى-اۋ جانىبەگى.
ءوزىڭ دە تەگىن جەردىڭ قىزى ەمەسسىڭ،
سەمەيىم، مىنە، وسىنداي حالىق ەدى.

قاسىمنىڭ باتىرلىعىن ەل بىلەدى،
ورالحان، مارات اعام تۇردى ىلگەرى.
ءازىلحان، مۇحتار، قابدەش، قاليحاندار
ادەبيەتتىڭ تۇتقاسى بۇل كۇندەگى.
وراق ءتىلدى ۇلىقبەك، نەسىپبەكتىڭ
جىر توگىپ كومەكەيى بۇلكىلدەدى.
وسىنشاما اسىلدار تۋعان جەردەن،
سارا، سەنىڭ شىقپاۋىڭ مۇمكىن بە ەدى.

التايدىڭ مارال شىعار ورمانىنان،
ارقانىڭ ارلان شىعار جولدارىنان.
جالىنى جۇرەگىمدى شارپي ما ەكەن
سارانىڭ ءبىر ۇستاسام قولدارىنان؟
ورتامىزعا تاستايتىن بەلدىگىڭىز
قىتايدىڭ قيىن بولدى-اۋ قورعانىنان.

جىگىت ەم ارعىماعىن جەتەلەگەن،
ايتپايمىن سۇلۋ قىزعا بەكەر ولەڭ.
قاسىڭا اق جەڭگەڭدى شاقىرىپ ال،
قونۋعا قورىقساڭىز جەكە مەنەن.
بايلاۋلى قول-اياعىم جاتسا-داعى،
دومالاپ قىزعا قاراي كەتە بەرەم.

ءبىر اللا جەتكىزسە دەپ تىلەگىمە،
ەر سالىپ شىعىپ ەدىم كۇرەڭىمە.
سوپى دا تاسپىسىنەن جاڭىلادى،
سارا قىز ءبىر قاراسا رەڭىنە.
تەڭىزدەي اساۋ سەزىم تۋلاعاندا،
قيىن-اۋ ءامىر ەتۋ جۇرەگىڭە.
ايىپقا بۇيىرماسسىز، قۇداشا قىز،
ساۋساعىم ءتيىپ كەتسە بىلەگىڭە.

سارا:
شابىتىڭ سىيماي وتىر كەنەرەگە،
قونسىن دەپ ايتتىم ەكەن نەمەنەگە؟..
دومالاپ قىزعا قاراي كەتەم دەيدى،
قاراي كور اعامداعى دەلەبەگە.
ادەيى بەلدىگىمدى قويام دەگەم،
سۇيەنىپ اتا ءداستۇر، ونەگەگە.
دومالايتىن بولساڭىز ماعان قاراي،
قولىڭنان بايلاپ قويام كەرەگەگە.
شىراعىن جەڭگەلەرىم جاعىپ تۇرار،
شولپىسىن بۇرىمىما تاعىپ تۇرار.
الدىڭدا جەڭگە بولعان قانداي جاقسى،
قاشان دا قايىن سىڭلىسىنە باعىت قىلار.
قاسىمدا جەڭەشەم بار، بايقا، قۇدا،
ءار باسقان قادامىڭدى باعىپ تۇرار.
بىلسەڭىز، ەرەگەسكە تىم قۇمارلىق،
تۇبىندە شەكەڭىزدى جارىپ تىنار.
شەكەڭنىڭ جارىلعانى ەشتەڭە ەمەس،
موينىڭدا ءومىر بويى قامىت تۇرار.

جايلاۋى جەتىسۋدىڭ كەلگەنىمىز،
ەكەۋمىز ەكى اۋىلدىڭ بەرەنىمىز.
وتكەن جولى ايتىستا، ەسىڭدە مە،
الاتاۋعا قىدىرتام دەگەنىڭىز؟
الما تەرىپ بەرەمىن دەپ ەدىڭ عوي،
قىتايدىڭ الماسى ءازىر جەگەنىمىز.
ساحنادا قويدىڭىز ايتتىڭىز دا،
بىلاي شىعا ەشتەڭە دەمەدىڭىز.
تاۋ جاققا بارام با دەپ كۇتىپ ەدىم،
بولمادى حابار-وشار، دەرەگىڭىز.
ءاي، بىراق جەڭگەمىزگە جەتكەننەن سوڭ،
سىزگە بولماي قالدى عوي كەرەگىمىز.
ال، ەندى قاشان تاۋعا اپاراسىز،
بەلگىسىز وعان سەنبەس-سەنەرىمىز.
ار جاعىمنان اينالىپ، بەر جاعىمنان،
تاعى دا كەلىپ وتىر نە دەگىڭىز؟

امانجول:
ساراجان، داۋىسىڭىز جارقىن ەدى،
ءار ءسوزىڭ ات باسىنداي التىن ەدى.
وزىڭمەن ايتىسامىن دەگەنىمدە،
سارىارقا ماعان ءۇمىت ارتىپ ەدى.
جىگىتتى كەرەگەگە بايلاپ تاستاۋ
نايماننىڭ قىزدارىنىڭ سالتى ما ەدى؟

سارا قىز قولىما وڭاي قونار ەمەس،
كوڭىلىم باسقا قىزعا تولار ەمەس.
سالتاناتىڭ جاراسسا وينا دا كۇل،
زامان وتسە مىناۋ ءسات بولادى ەلەس.
قاسىندا قۇداشانىڭ جەڭگەسى بار،
كەلمەسەڭ، ءجۇرسىن اعا، بولار ەمەس.

تۇرعاندا تارتىنبايىق ارمان كۇلىپ،
كۇتپەيدى جاستىق ءومىر، جالعان تۇرىپ.
قىزدى اۋىلدا قاپەرسىز جاتۋ قيىن،
اتىڭدى ەرتتەمەسەڭ تاڭنان تۇرىپ.
ءىنىڭنىڭ باسىنداعى سەرى داۋرەن،
وزىڭدەي اعالاردان قالعان عۇرىپ.
سارا مەن ەكەۋمىزگە بوگەت بولار،
جەڭگەسىن اپ كەتىڭىز الداندىرىپ.

ۋاعداسىن بەردى دەپ اراي قىزعا،
جولىما جاۋتاڭ-جاۋتاڭ قارايسىز با؟
تاۋعا اپارام دەگەنىم راس ەدى،
قول ۇستاسىپ جۇرۋگە جارايسىز با؟
تاۋ جاقتا «ارىستاندار» كوپ دەيدى عوي،
ءبىزدى دە اتىپ كەتپەسىن ابايسىزدا.

ساراجان، اقىل ايتار اعاڭدايمىن،
سۇڭقارداي قاناتىمدى ساعان جايدىم.
ەمەۋرىن بىلدىرگەندە سۇلۋ قالقا،
ەر بولىپ قارەكەتسىز قالا المايمىن.
ەركەك توقتى قۇرباندىق بولار ەدىم،
ءوزىڭنىڭ تاعدىرىڭا الاڭدايمىن.

جۇلقىنىپ ۇمتىلعانمەن العا بەكەر،
الما تەرەم دەگەنىم ارمان ەكەن.
الما باقتىڭ بارلىعىن كۇرەپ تاستاپ،
ورنىنا ءبىر-ءبىر ۆيللا سالعان ەكەن.
كوزدىڭ جاۋىن الاتىن الما باقتار
رەستوران، كازينو بوپ قالعان ەكەن.
ماعان سەرت ايتقان ءسوزىم جالعان بولسا،
تاۋەكەل جانارىڭىز تالعان بولسا.
بۇلجىتپاي تەز ورىنداۋ جىگىتكە سىن،
سۇلۋدىڭ جۇرەگىنە ارمان قونسا.
ءوزىم ىزدەپ كەلەيىن تاۋعا بارىپ،
ءبىر الما الاتاۋدا قالعان بولسا.

سارا:
كوڭىلىڭ نەگە، اعا، مازالاندى؟!
قويساڭشى پەردەمە كوز قاداعاندى.
بايلاپ قويام دەگەنىم ءازىلىم عوي،
قۇدالارىم بولعان سوڭ قاراعاندى.
دەگەنمەن سابىرسىزدىق تانىتقاندار
نايماننىڭ قىزدارىنان جازالاندى.
ءجۇرسىن اعا، كومەككە كەلىڭىز دەپ،
مازالاپ وتىرسىڭ-اۋ ءاز ادامدى.
جەڭگەمدى ايتساڭ نامازى بۇزىلادى،
ازعىرماي تىنىش وتىر قاجى اعامدى.

تۋعانسىز قازاق دەگەن جىر ەلىندە،
ولەڭنىڭ تىلەپ ءجۇرسىز تىلەۋىن دە.
ايتىستىڭ اسپانىندا كۇن تۇرعاندا،
ءتۇن قۇساپ حاقىڭىز جوق تۇنەرۋگە.
ۇلتتىعى قازاعىمنىڭ جويىلسا ەگەر،
دايىنسىز سونىمەنەن ءبىر ولۋگە.
ءجۇرسىن اعا، جاساعان ەڭبەگىڭىز،
حالىقتىڭ ماڭگىلىك تۇر جۇرەگىندە.

ءاپايتوس، اتان جىلىك ازاماتسىز،
باتىردىڭ قايراتى بار بىلەگىندە.
باتىرلار جايلى كينو تۇسىرسە ەگەر،
سارىارقا، بايتاق جاتقان ۇلى ەلىمدە.
سوندا ءسىز ويناساڭىز جاراسار ەد
ماحامبەت بابامىزدىڭ رولىندە.

سەمەيدەي كەڭ جازيرا بەلەڭدە ءوستىم،
ايتىستىڭ ارناسىنا كولەم قوستىم.
ەلىمنىڭ اتىن بۇگىن شىعارماسام،
ەشقاشان اقىن بولىپ ەلەنبەسپىن.
الما ءۇشىن ولتىرتسەم مىنا ءسىزدى،
ەشقاشان كوكتەمەسپىن، كوگەرمەسپىن.
ءسوز باستار ازاماتتار امان بولسىن،
باسىندا كەلە جاتقان كەمەل كوشتىڭ.
ولاردى «ارىستاندار» اتپاسا ەكەن،
جۇرتىما وسىلاي دەپ ولەڭ قوستىم.
امانجول، اعاتايىم، سەن دە امان بول،
قيمايدى وزىڭىزدەي ورەندى ەشكىم.
قازاقتىڭ تۇلعالارى امان بولسا،
قىتايدىڭ الماسىن جەپ مەن ولمەسپىن.

امانجول:
ەڭسەسىن تالاي عاسىر كوتەرگەلى،
جالعاسىپ كيەلى ايتىس كونەرمەدى.
جۇرسىندەي اعالاردىڭ ارقاسى ەدى
ايتىستىڭ قايتا جايناپ كوگەرگەنى.
ءومىرىن ايتىسقا ارناپ كەلە جاتقان
قايراتتى ەر سىزدەي بولسىن ونەردەگى.

شاپاعات-نۇرىن توگىپ ارايىڭنىڭ،
ايتىستا باعىن اشتىڭ تالاي ۇلدىڭ.
ارقاڭدى وسقىلاسا مىڭق ەتپەۋشى ەڭ،
كەي كەزدە قيسىق ءسوزى اعايىننىڭ.
ءبىر قازاقتىڭ ۇلى دەپ قاراي ءبىلدىڭ
بالاسىن ارعىن، دۋلات، ادايىڭنىڭ.
بىزدەردىڭ دە بار شىعار ۇلەسىمىز،
ءبىر تال شاشى اعارسا سامايىڭنىڭ.

تاڭدادىڭ تالانتتاردى ىزدەپ ەلدەن،
ۇلگىلى ونەگەڭ كوپ بىزگە بەرگەن.
تالشىبىق اقىندارىڭ ورمان بولدى،
اعاسىنىڭ نۇرىمەن گۇلدەپ ونگەن.
ءوزىڭدى، ۇرپاعىڭدى كوگەرتەدى
قالىڭ ەلدىڭ باتاسى سىزگە بەرگەن.
ايتىستى وركەندەتىپ، جۇرگىزە بەر،
جامبىلداي شال بولعانشا جۇزگە كەلگەن!

سارا:
ءجۇرسىن اعا، ءبىز ءۇشىن نارقىڭىز كەڭ،
جۇرەمىز ءوزىڭ بەرگەن شارتىڭىزبەن.
امانجول – سارا بولىپ ءبىز ايتىستىق،
ءبىرجان – سارا ساپ كەتكەن جارقىن ىزبەن.
وسىمەنەن ءتامامداپ ءبىز ايتىستى،
باس ءيىپ قوشتاسايىق حالقىمىزبەن.

* * *

«تال بەسىك پەن جەر بەسىكتىڭ اراسى
اتقان تاڭ مەن باتقان كۇندەي، قاراشى...»
ا. التاەۆ

 

«سەن مۇحيتسىڭ قاپيادا قوس جاقۇتىن جوعالتقان!»

«قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ بيىلعى جىلعى №7 سانىنان (15-21.02.08) قازاقتىڭ اياۋلى ۇلى، ايتىسكەر اقىن امانجول التاەۆتىڭ «تەڭىز ەدىم، جىلاپ اققان ارىقپىن...» اتتى ولەڭدەر توپتاماسىن وقىدىم دا ويعا قالدىم. ورمانداي ويلاردان ءوز كوكىرەگىمدەگى جارتى جىل بويى شايقاپ جۇرگەن ورتتەي وكسىكتى شىعارماي قۇتىلماسىمدى سەزدىم... ايتپاعىمنىڭ اسقارىن وسى تولعاۋىمنىڭ تاقىرىبىنا شىعاردىم.

قاتەلەسپەسەم، 2007 جىلى قان كوپ اقتى. قاندى جىل بولدى يت جىلى. يتتەي ىرىلداسىپ، ءبىر-بىرىنە ازۋ باسىپ، ادامنىڭ عانا ەمەس، قارا جەردىڭ دە قاق جۇرەگىنە قارۋ ۇرىپ، ۇلى عالام قان قاقساپ جاتتى وتكەن جىلى. ءبىر عانا يراكتىڭ دەنەسىندەگى دال-دۇل بولعان جاراقات، جۇرەگىندەگى ءدىر-ءدىر قان سورعالاعان جارا، پالەستينا مەن يزرايل قاقتىعىسىنداعى جازىقسىز قىرىلعان جۇزدەگەن، مىڭداعان ادامنىڭ قانىن موينىنا ارتىپ جوعالدى ول جىل. ادام اتا مەن حاۋا اناعا وسى اتالعان ەلدەر بەسىك بولدى دەمەۋشى مە ەدىك. سول اتا-انامىزدىڭ بەسىك جەرلەرىنە ءورت قويعان امەريكا اتتى الپاۋىتقا، سونى ارقالانىپ، كورشىسىنە، وتانداستارىنا وق جاۋدىرعان قاندى قولدارعا لاعىنەت. لاعىنەت! لاعىنەت! تاعى دا لاعىنەت!..

وت ۋىستاپ، وق بۇرىككەن امەريكا، وكىنىشكە قاراي، جالعىز ەمەس. ولاردىڭ ايتاعىنا يت قوسىپ وتىرعان ەلدەر ەداۋىر. بۇلار دا تۇبىندە الىپ جەمەي تىنبايتىن تاجال – جاھاندانۋدىڭ ۋلى جەمىسى. ۇلىدان ۇساققا، كوپشەدەن جەكەشىگە كوشسەك، يت جىلى يت ارەكەتكە بارىپ، ەلى ازاماتىن، تۋماسى تۋعانىن وققا بايلاپ بەرگەن وقيعالار قوعام اسپانىن تۇنگى نايزاعايداي جارق-جۇرق تىلگىلەۋمەن بولدى. سۇمدىق! بۇرىن ادامى قوعامىنان ۇلگى الىپ جاتۋشى ەدى، ەندى، كەرىسىنشە، قوعامى ادامىنىڭ اياۋسىز ارەكەتىنەن ۇيرەنگەندەي، سونشاما تاسباۋىر، ەرەكشە قاندىكوز، تاستاي قاتال بوپ الدى. سول قوعامعا قوناقتاعان ادام تاعدىرىنىڭ دا ءجۇزى سۇرلانىپ، جانارى قان تارتىپ، تىرناقتارى جەزدەنە باستاعانىنا كۋا بولعان شىعار كوز نەگە شىقپايدى وسى؟!.

 

«تاعدىر ماعان لاقتىرىپ قارا تاسىن،

قۇلاپ ءتۇستى كوگىنەن انا قازىم.

جيرەنشەدەي كوڭىلدى كەمەل ەتكەن،

ءوزىڭ ەدىڭ اقىلشىم – قاراشاشىم.

 

وتكەن كۇندى ورالماس ەرتەگى ەتىپ،

ءۇزىلدى ارمان، سىڭارىم ەرتە كەتىپ.

جانىمدى ۇققان اياۋلىم، ارداعىم-اي،

بەسىنشى بالاسىنداي ەركەلەتىپ.

 

تۇنشىققانداي تەرەڭگە باتىپ كەمەم،

اششى ءدامىن تاعدىردىڭ تاتىپ كەلەم.

توقتاۋى جوق ومىردە وتباسىڭنىڭ

اماندىعى ەكەن عوي باقىت دەگەن...» –

دەيدى ءبىر-اق كۇندە اسپانىن بۇلت تورلاپ، تەرەزەسىنە قارا پەردە تارتىلعان ازامات اقىن امانجول التاەۆ كوكىرەگىنەن جالىن اتىپ. تاعدىر شىركىندى ءبارىمىز ۇلى باستاۋشىعا بالاپ، وعان ۇنەمى باس ءيىپ، بەينەسىنە قىلاۋ تۇسىرمەي، قۇدىرەتتەي كورىپ جۇرەمىز.

تاعدىرمەن تالاسپايمىز، الدىنا دا تۇسپەيمىز، وكپەلەسەك تە تىكەلەي تاس اتقىلاپ، «سوعىس» اشقان كۇنىمىز جوق تاعدىرعا. «سول ادامزاتقا الاقانى جىلى بولۋعا ءتيىس تاعدىر شىركىن بۇگىنگى ەكى اياقتىلاردىڭ مۇز ورانعان نيەتىنە كۋا بولا-بولا جۇرەگى دە سۋىپ، پەندەسىنە ەندى تاستاي قاتتى، مۇزداي سۋىق بولاشاق تاراتا باستاعانداي ما ءوزى؟.. انىمەن عانا ەل ەسىندە جۇرەتىن امانجول بۇل كۇندەرى نەگە كوكىرەگى شەرگە تولىپ، جىلاي بەرەدى؟»

...امانجولدىڭ قوس اياۋلىسىنىڭ قازاسىنا قىرىق كۇن تولعان قۇدايى تاماق كۇنى قاراعاندىداعى اۋزى-مۇرنىنان شىعا تولعان، باس-اياعى اتشاپتىرىم ءدامحانادا اقىن ءىنىمنىڭ ەڭ جاناشىرلارى، ەڭ اياۋلىلارى جينالدى-اۋ، مۇنداي يگى جاقسىلاردىڭ باسىن قوسىپ، ءوتىنىش ايتا الۋىم ەندى قاشان دەگەن بولۋىم كەرەك، ۇلكەندەردەن كەيىن كەزەك تيگەندە تىزەرلەپ تۇرىپ تىلەگەنىم مىناۋ بولدى: «...قاتتى كەتسەم كەشىرەرسىزدەر، بۇگىندە ادامدار عانا ارامزا، ادىلەتسىز، قارا نيەت ەمەس، بىزدەردەن ۇيرەنگەن بە، قوعام دا، ءتىپتى تاعدىر دا تاستاي قاتتى بوپ بارا جاتقان سەكىلدى. ءدال وسىنداي كۇن باسقا تۋعاندا ءبىز ءبىر-بىرىمىزگە قورعان بولا بىلەيىكشى، اعايىن! ءدال بۇگىنگى ۇستەلگە قارا داستارحان جايىلعان استا ايتارىم – سىزدەر مەن بىزدەر ەندى امانجولدى ساقتايىق! سوڭىندا ءۇش بالاسى، الدىندا بۇكىل عۇمىرى – ەكى قول، ەكى اياعىنان ءتورت جاققا تەمىر شىنجىرمەن كەرىپ بايلانعان امانجولدىڭ تاعدىرى اسا اۋىر-اق. مۇندايدا قازاق «باسقا بەرمەسىن» دەيدى ەمەس پە؟!»

قۇدايى تاماق داستارحانىنان جۇرت تاراي باستادى. جاڭا عانا وسىنشاما ادام قايعىسىنا ورتاقتاسىپ، داستارحانىنا جينالعانىنا تاۋبە ەتىپ جۇرگەن امانجول ەڭسەلى كەڭ سارايدىڭ سالتاناتتى تۇسىنان ورىن تيمەگەندەي، تەرەزە جاققا شەتتەپ، سوستيىپ تۇرىپ قالىپتى. ازاماتتىڭ قايعىسىنا شىن قامىققان تۋىس تا، دوس تا «ارۋاقتارعا تيە بەرسىن» ايتىپ، ودان ءارى جىلعاداعى سۋداي جىلجىپ كەتىپ جاتىر. جانىندا عابيت، سايات بار، وزگە دە دوستارى اينالسوقتاپ جۇرسە دە، امانجولدىڭ وزەك تالدىرار جالعىزدىق تاعدىرى باستالىپ كەلە جاتقانىن سوقىر كوز دە كورەر ەدى وسى ءسات. باتىلسىز، اياعىمدى ساناپ باسىپ جانىنا تايادىم. «وي، اعا-ا-ا... – دەدى دەمىندەگى جالىنىمەن قاس-كىرپىگىمدى ورتەپ. ايتپاعىن جان تەرەڭىنە جاسىرعىسى كەلىپ ارپالىسىپ، ءبىراز تۇردى. – نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، اعا، حانزادام، تۇلىمدىم، بۇرىمدىم، كىشكەنە عانا اق لاعىم، سول ساپارعا بارعىسى كەلمەي، اناسى وتىرىپ جاتقان كولىككە مىنبەي، ۇيگە قاشا بەردى. جۇدىرىقتاي «جۇرەگىمدى» ماشينەگە ءوز قولىممەن كوتەرىپ سالىپ جىبەردىم-اۋ، جالعان-اي...»

وكىنىشتىڭ قالىڭ تۇمانىنان جول تاپپاي تۇرعانىن سەزدىم. تاعدىرىنا قارا تاس لاقتىرعان كىنالىنى تابۋعا تىرىسادى قامكوڭىل جان. تاپسا – قولىندا ولۋگە بار. بۇل جەردە قالقايىپ تۇرعان بويى عانا، ويى شەكسىز عالامدى شارلاپ كەتكەن. جارىن ىزدەيدى، ەت جۇرەك، باۋىر ەتى بالاسىن ىزدەيدى، سىبىرلاسادى، سىرلاسادى ويشا، شاقىرادى، جىلايدى، جالىنادى. كيىمىنەن كورىنبەيدى، بولماسا، دىرىلدەگەن جۇرەگىنەن تامشىلاپ قان كەتىپ تۇر...

«جاۋاپ بەرشى، مۇڭلى اسپان، شەرلى دالا،

نەگە تاعدىر قايعىسىن بەردى قارا؟

اناسىمەن بىرگە ۇشقان بالاپانىم

قاعىپ ەدى-اۋ قاناتىن ەندى عانا!

 

قۇس جولىنداي اق ەدى ساپارىمىز،

قاس قاعىمدا بۇزىلدى قاتارىمىز.

ءوز سىڭارىن ىزدەيدى ءسانى كەتىپ،

كول بەتىندە مۇڭايعان ساھارىڭىز»، –

دەپتى ولەڭىمەن ءوز جاراسىن ءوزى جالاپ جازعان جولبارىستاي ازاماتىم. قازاق جۇرتىنا ءسوزى بالداي، ءانى شەكەردەي ءاز ونەرلىم، كىرپىك قاعىسىمەن-اق ۇلكەنگە ءىنى، كىشىگە قامقور قۇرىش توپشىلى قىرانىم.

«...اعا-ا-ا، اقمارالىمدى قايدان تابامىن؟!.» جۇرەگىمدى ءدىر ەتكىزدى. كەنەت مەن ءۇشىن جاۋابى جوق سۇراق بەرىپ، تۇرعان جەرىمدە ءبىر اۋناتىپ الدى. اقىلدىمسىپ ءولىم مەن ءومىر، جالعاندىق پەن باقيلىق، تاعدىر مەن تالايى جايلى ءسوز قوزعاعان جوقپىن. ءۇنسىزبىن. ساڭىراۋ، مىلقاۋىڭىزدىڭ ءوزى مەنىڭ بۇل تۇرىمنەن شوشىر ەدى. وزىندە جوق جاۋاپتى مەنەن دە تاپپاعان سوڭ، قاسىندا جوق جارىنىڭ ساناسىندا قالعان سۋرەتىنە قاراپ تۇرىپ، ەشكىمگە ايتپاس سىرلارىن جۇلمالاپ جەتكىزە باستادى ماعان: «...اقمارالىم اقىلشىم، قاراڭعىدا جولىمدى جارىق ەتەر الاۋىم، مىنا ءومىر-مايداندا مەنى قورعاپ جۇرەر ساۋىتىم ەدى، اعا. ارۋ بوپ ءوسىپ، التىن القاداي جان-جاعىن تاڭداندىرىپ ءجۇرۋشى ەدى جۇبانىشىم، مەن سەكىلدى ۇنەمى اتى ەرتتەۋلى تۇراتىن جولاۋشىنىڭ جولىنا قاراپ وتىرۋدىڭ ءوزىن باقىت ساناعان اياۋلىم، بىردە-ءبىر رەت دوس-جاراننىڭ الدىندا «اتتەڭ، مىنا امانجولدىڭ العان جارىن-اي!» دەگىزىپ، جەرگە قاراتقان كۇنى جوق كۇمىس كەۋدەلىم، مەن دەپ تابالدىرىق اتتاعان جان يەسىنە جايىلىپ جاستىق، توسەلىپ كورپە بولا بىلگەن التىن شاشتىم... ۋھ-ھ، اعا-ا-اي، قۇداي تاعالا دا سول سۇمدىقتىڭ بولاتىنىن ءبىلدىردى-اق وزىمە... سول كۇنى تۇندە ءتۇس كوردىم. تۇسىمدە ازۋ ءتىسىم ءتۇسىپ قالىپتى. ويانا سالا بىردەن تاياۋدا عانا اسقازانىن كەستىرگەن كارى اكەمە جورىدىم. بىلگەنىمدى وقىپ، سول كارى بايتەرەكتىڭ اماندىعىن تىلەدىم اللادان.

...اقمارال بولسا وزىممەن بىرگە قاراعاندىعا جۇرمەك بولعان. ەكى بالامىز سوندا وقۋدا عوي. اياق استىنان مەنىڭ جوسپارىم وزگەردى دە، بالالارىنا كەلەمىن دەپ قويعان انا-كوڭىل ارتىق ءبىر كۇنگە شىدامادى. قاراعاندىعا ءوزى-اق كولىك رولىنە وتىرىپ جۇرە بەرۋگە سۇراندى. جىبەرمەدىم. اقمارال كولىكتى وسى استانانىڭ اينالاسىندا عانا جۇرگىزىپ جۇرەتىن. ەكىنشى كۇنى قاتتى قينالعان ءتۇرىن كورىپ، جۇرەگىم ەزىلدى دە: «جارايدى، بارا عوي»، – دەدىم ءوزىم بارىپ. ول بىردەن: «پاپاسى، كەشە عانا جىبەرمەپ ەدىڭ عوي، بۇگىن نە بىلگەنىڭ بار؟» – دەپ جىميىپ كۇلدى. ءسويتتى دە ماعان ءبىر قىرىمەن بۇرىلىپ ەدى، جۇزىنەن ءبىر سۇپ-سۋىق ساۋلەنى، سۇمدىق ءبىر جانسىز بوياۋدى كورىپ، سەلك ەتە قالدىم. اقمارالدىڭ جۇزىندە ۇنەمى الاۋلاعان جىميىس، ومىرسۇيگىش جاننىڭ جارقىلداعان كۇلكىسى جۇرەتىن. ءدال مۇنداي، كۇن تۇتىلعانداي سۋىق ساۋلەنى كورمەپپىن ەشقاشان. سەبەبىن سۇراعالى ءجۇردىم دە، كولىك ەرتتەۋ، تاعى باسقا ۇساق-تۇيەك شارۋالار شىلدەنىڭ اپتابىندا توڭدىرار ول سۋىق بەينە تابىنىڭ شىققان تەگىن بىلدىرمەدى اقىرى. بۇگىن ويلاپ تۇرسام، ەسىڭىزدە مە، ءسىزدىڭ بەكزات ساتتارحانوۆ ءولىمى جايلى جان دىرىلدەتەر قازاناماڭىزدا ايتىلاتىن ءسات بار عوي، اعا... بەكزاتتىڭ استانادا كەزدەسكەندە ءسىزدى دە تانىماي، بۇل ومىردەگى جانعا ۇقساماي: «جۇزىندە جالعان دۇنيەدەن ۇشىپ كەتكەن ادامنىڭ ماعىناسىز بوياۋى قالعان بەكزاتتى كوردىم»، – دەپ جازىپ ەدىڭىز عوي، اعا... اقمارالدا دا تۋرا سول سۋرەت قايتالاندى، اعا! عالامدا ءبىر قۇدىرەت بولماسا ول بوياۋدى مەنىڭ اياۋلىمنىڭ جۇزىنە كىم كەستەلەدى، اعا؟ قاي قۇدىرەت الدى مەنىڭ جانىمنىڭ جاپىراعىن؟! قايدا جىبەردى؟! قايدا؟! قايدا؟! قايدا، اعا؟!.»

«جۇرت ءسۇيسىنىپ سىرتىنان تامساناتىن،

باقىتتى ەدى وزىڭمەن ءار ساعاتىم.

بەرەكەسى سەن ەدىڭ شاڭىراعىمنىڭ،

حان كەلسە دە قىسىلماي قارسى الاتىن.

 

سەرتسىز ءومىر پەندەگە باعىنبايدى،

ۇزاق تاڭعا شەرتەدى جانىم قايعى.

مەنى سەندەي ەندى ەشكىم تۇسىنبەيدى،

مەنى سەندەي ەندى ەشكىم ساعىنبايدى»، –

دەپ قان جىلايدى ءانى مەن ءۇنى جۇرتىن قۋانتۋعا عانا جارالعان، ماڭدايىنا جۇلدىز قادالعان باۋىرىم. جان داۋىسى جارىقشاق ارالاسا شىعىپ، ەندى قۇلاق ەستىمەيتىن، داۋىسى تەك عالام ارقىلى، عالامداعى ءالى ءبىز اشپاعان قۇپيا-قۇدىرەت ارقىلى عانا جەتەتىن جارى مەن ءبۇلدىرشىن بوتاسىنا امانجول اقىن ارىز-ارمان تولى ىستىق ويىن ولەڭمەن كەستەلەپ، ونى كوز جاسىنا شىلاپ ايتىپ بارىپ تىنىشتالادى:

«اللا قوسقان ادال جار، اقمارالىم،

سەن كەتىپ، تورلاپ الدى قاپ-قارا مۇڭ.

ەكەۋىڭنەن قاپىدا ايىرىلىپ،

ءۇش بوتاممەن جاۋتاڭداپ قاپ بارامىن»، –

دەگەنىن شىداپ وقۋ دا، شىداپ تىڭداۋ دا مۇمكىن ەمەس. تىڭداماۋعا، وقىماۋعا قۇدىرەت جوق، اياۋلى ازاماتپەن بىرگە قان جوسا جارالى بولىپ سەن دە قالاسىڭ وسى ءبىر قاپالى ساتتە...

«...اعا-ا-ا، ...وسى مەن نەگە جالعىز قالىپ بارامىن؟!» شىڭىراۋدان شىققانداي ءالسىز ءۇن قۇلاق جارعاعىن جارىپ بارىپ، ميىما لاقتىرعان تاستاي قاتتى ءتيدى. جالت قارادىم. اۋزىنا بۇكىل قازاق قاراعان اقىن باۋىرىما جالعىز ەمەستىگىن، ەلىمىزدەگى بۇكىل ايتىس جانكۇيەرلەرى امانجول دەگەندە ىشكەن اسىن جەرگە قويىپ تىڭدايتىنىن، ول عانا ەمەس، بۇگىنگى قۇدايى اسقا دا قانشاما حالىق جينالعانىن، نەبىر تۇلعالى اعا-اپالاردىڭ كەلگەنىن، قانشاما دوستارى قولداپ-قورشاپ جۇرگەنىن، ءتىپتى سوناۋ الماتىدان، استانادان، وسكەمەننەن، اۋىل-اۋىلدان توپ-توبىمەن اعايىن-تۋىس، جاناشىرلارىنىڭ كەلگەنىن... مىنا مەن دە وزىمەن بىرگە قان جۇتىپ تۇرعانىمدى ايتپاق بوپ وقتالا بەردىم دە، امانجولدىڭ جۇزىنەن مەن ايتقالى تۇرعاننان ءجۇز ەسە سالماقتى سۇراۋدىڭ سۋرەتىن كورىپ، ءتىلىمدى تىستەي قويدىم.

«...بۇرىن ايتىستا كەۋدەمنەن اعالار كوپ يتەرۋشى ەدى، ەندى تاعدىردىڭ ماڭدايىمنان مۇنشاما قاتتى تەپكەنى نەسى، اعا؟ وسىنداي ساتتە نەگە ولار جوق جانىمدا؟..»

«اعالارىڭ كىم؟» دەپ سۇرامادىم. اۋزىما قۇلىپ ءىلدىم. تىلىمە بۇراۋ سالدىم. ءۇنسىزبىن. نە دە بولسا ءوزى ايتسىن دەدىم. جەتەلەمەدىم. ايتقىسى كەلمەگەنى بولسا تۇرتىنەكتەپ ايتقىزبايىن دەدىم. نەنى بولسا دا ءوزى ايتسىن. كىمدى اتاسا دا ءوزى اتاسىن. تىڭداۋشى بولايىن. ارزان سۇراقپەن ارانداتۋشى بولمايىن.

«...سول ساپارعا ماشينەمدى كولىك، ءوزىمدى دەلبەشى ەتىپ سايلاعان اعا قوس توپشىمدى قيىپ تۇسكەن قازانى كورىپ تۇرىپ، ايتىس وتەتىن سوناۋ قارقارالىعا بارماي-اق جانىمدا قالسا قايتەدى؟ ...مىنا بۇگىن دە قارىس سۇيەم جەردە تۇرىپ، قۇدايى اسقا كەلمەدى. سوندا ءبىز الدارىندا قۇرداي جورعالايتىن سول اعالار كىم بولعانى، اعا-ا-ا؟!»

پويىزبەن وسى اسقا قاراعاندىعا كەلە جاتىپ «جاس قازاق» اپتالىعىنان ءوزىم ىشتەي جاقسى كورىپ جۇرگەن جاس تا ويلى قالامگەر امانگەلدى كەڭشىلىكۇلىنىڭ «كافكانىڭ ءۇيى» اتتى ەسسەسىن وقىعانمىن. سول جانىڭدى قۋىرار ادال اڭگىمەدە امانگەلدىنىڭ ءوزىنىڭ بۇگىندە ءتىرى جۇرگەن «اكەلەرىنىڭ» ادىلەت قاۋىزىنا سىيمايتىن مىنەز، تىرلىكتەرىن اشىنا ايتاتىنى بار. بۇگىنگى اعالاردىڭ كوبىن مەن دە امانجولمەن كەلىسىپ، سول امانگەلدىنىڭ «اكەلەرىنىڭ» قاتارىنا قوسىپ تۇرمىن. ءوز باسىم وسى تۇعىردان تايعان 3-4 جىلدا سولاردىڭ قانشاسىنىڭ ۇنسىزدىگىنەن، ماعان شىعارىلعان «ءولىم جازاسىمەن» كەلىسۋشىلىگىنەن، مىنا دوسىڭ مەن جاناشىرىڭ، ادال اعا، نامىسقوي ءىنى، ادىلەتتەن اسقانعا الماس كوتەرۋگە دايىن ازامات اتاعىن ارقالاعان جاندار ءۇن قاتۋعا ءتيىس كەزەڭدە بۇكىل قازاق قوعامىنىڭ (ونىڭ ءوزىم تاني العان، ءوزىمدى تانىعان بولىگىن ايتامىن – ن.ج.) اۋزىنا سۋ تولتىرىپ الىپ، وڭەشىن عانا بۇلكىلدەتىپ، ءۇنسىز جاتقانىنان جازانىڭ ەڭ اۋىرىن تارتىپ كەلەمىن...

امانجول ايتقان اعانى جاقسى بىلەمىن. «شىنىندا ول اعا وسى اۋىر كۇندەرى امانجولدىڭ جانىندا بولىپ، باسىن سۇيەسە ءجون ەمەس پە ەدى؟ ءولىم اللادان بولعانىمەن، سەبەپ ادامداردىڭ وزىنەن ەمەس پە؟! قۇداي-اۋ، نەگە وسى عاسىردىڭ ادامدارى تاستان قاتتى، مۇزدان سۋىق بوپ بارادى؟!»

«...اعا-ا-ا، ءدال بۇگىن «قان مايداندا» دا، ويىن-تويدا دا قاتار جۇرگەن اقىنداردىڭ نەگە ءبىرى جوق؟ مەن ولاردىڭ، ولار مەنىڭ قۋانىشىما تالاي ورتاقتاسىپ ەدىك قوي. «ءبىر قايعىدا، ءبىر قۋانىشتا» دەگەن قايدا؟ قايعىمدى بولىسۋدەن قاشقانى ما سوندا؟ بارىنە حابار بەرىلدى. نە ءجۇرسىن اعا، نە وزگە اقىندار توبە كورسەتپەگەنى قالاي، اعا؟ ال قايتالاپ ايتۋدىڭ وزىنە ءتىل بايلاناتىن قازالى كۇندەرگە ءوزىڭىز كۋاسىز...»

اياق-قولىمدى تىرەپ تارتىنسام دا بۇل ءسوز مەنى يت جىلىنىڭ قىستان سۋىق كۇزىنە سۇيرەپ تاستادى. كورمەسەم دەگەنىم سول سۋرەتتەر ەدى، بولماسىن دەگەنىم سول وقيعا ەدى، ەستىمەسەم دەگەنىم سول سىرلار ەدى...

قارقارالىدا ايتىس وتەدى دەگەندى ەستىپ، ەلدەڭدەپ جۇرگەنمىن. تالاي ايتىسقا كۋا بولىپ، بىرنەشە رەت قازىلار القاسىنا كىرىپ، ولەڭ ونەرىنە باعا دا بەرىپ، ايتىس جايلى ماقالا دا جازىپ، ءوز الىمشە قازىنا جيناپ جۇرگەن مەن ءۇشىن ءاربىر ايتىس ات شابىسىنداي ەلەڭ ەتكىزەر وقيعا بولاتىن. بۇرىندارى ءجۇرسىننىڭ ءوزى شاقىراتىن. اراعا قارا مىسىق جۇگىرگەلى ول ءۇشىن مەنىڭ بارىمنان جوعىم. وسى ايتىستى قالايدا كورگىم كەلدى. ونىڭ ۇستىنە، امەريكا، افريكا، اۆستراليادا بىرنەشە رەت بولسام دا، ءوز حالقىم ءۇشىن تاريحي ولكە سانالاتىن قارقارالى توپىراعىندا بولماعان ەكەنمىن. امانجولعا حابارلاستىم. ارمانىمدى ايتتىم. امانجول سوزگە كەلمەي قارقارالىعا شاقىردى. اراعا كۇن سالىپ قايتا حابارلاستى. مەنىڭ كەلەتىندىگىمدى ايتىستى ۇيىمداستىرۋشىلار – وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنا دا ءبىلدىرىپ، قارقارالى اۋدانىنىڭ اكىمىنە دە ايتىپ، مەنى رەسمي قوناقتار تىزىمىنە قوسقىزعانىن جەتكىزدى. ۇستىمنەن جۇك ءتۇستى. شاقىرۋسىز بارىپ، اركىمگە جالتاقتاپ قالۋدان قورقىپ، «جوق» دەگەلى ءجۇر ەدىم، ەندى ءمادي بابامىزدىڭ «اتىڭنان اينالايىن قارقارالىسىن»، ءدام تاتسا، كورەتىن بولعاندايمىن. «بالەنشە كۇنى قاراعاندىعا كەلىپ ءتۇسىڭىز، ءوزىم قارسى الىپ ارى قاراي قارقارالىعا بىرگە كەتەمىز»، – دەدى امانجول. قاتتى ريزا بولدىم. بالاشا قۋاندىم. جۇمىسسىز قالعان كۇندەردىڭ ءتورت قابىرعاعا قاماعان ازابىنان، ونىڭ ۇستىنە ەشكىمگە كەرەگىم بولماي، ۇلى دۇنيەگە تەرەزەدەن عانا قاراپ قالعان قاسىرەتتەن از كۇنگە بولسا دا قۇتىلاتىنىمدى ويلاپ، باقىتتان باس اينالدى. كەلىسىلگەن كۇنى قولتىعىما قانات بايلاپ قاراعاندىعا ۇشتىم. كەنشىلەر قالاسىنىڭ ءتۇتىنى سىزدىقتاعان مۇناراسى كورىندى-اۋ دەگەن ساتتە قالتا تەلەفونىم شىرىلدادى. امانجول ەكەن. «اعا، مەن بۇگىن قاراعاندىعا جەتە المادىم. رەنجىمەڭىز. سول ايتىسقا باراتىن اكادەميك اعامىز رىمعالي نۇرعاليەۆ مەنىڭ كولىگىممەن بىرگە شىقپاقشى ەدى، سول كىسىنىڭ شارۋاسى بولىپ قالىپ، بۇگىن جۇرە المادىق. ءسىزدى مەنىڭ دوستارىم قارسى الادى. بۇگىن قاراعاندىعا قوناسىز. ەرتەڭ، اماندىق بولسا، مەن دە جەتىپ قالارمىن. ارى قاراي بىرگە كەتەمىز، اعا».

داۋسىنان كىنالى جاننىڭ كىبىرتىكتەۋى سەزىلەدى. «مەن ءۇشىن الاڭداما، امانجول، – دەدىم ءوزى ەرتەڭ دودالى ايتىسقا تۇسەتىن جاندى جان-جاعىنان جۇلمالاعانىمىزعا ەندى مەن ساسىپ. – مۇندا سايات دوسىڭ بار عوي، سول ازامات مەنى دالادا قالدىرمايدى».

ەرتەڭىنە ءتۇس كەزىندە امانجول تاعى تەلەفون شالدى. «اعا، ءبىز رىماعانىڭ شارۋاسىمەن شىعا الماي جاتىرمىز. قازىر وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنان اقىندار ءۇشىن ارنايى اۆتوبۋس جۇرەدى. ءسىزدى اقىن ءىنىڭىز ايتباي جۇماعۇلوۆ سول كولىككە اپارىپ، سالىپ جىبەرەدى. قارقارالىدا كەزدەسەرمىز. كەشىرىڭىز، اعا، ءوز ەركىم وزىمدە بولماي تۇر...»

امانجولدىڭ قينالعانىن سەزىپ، ءوز-وزىمنەن قارا تەرگە ءتۇستىم. ءدال وسى كۇندەر مەنىڭ كۇي تاڭدايتىن كۇندەرىم ەمەس-ءتىن. قازاق قوعامىنداعى بارلىق تىزىمنەن سىزىلىپ قالعان ءوز باسىم امانجولدىڭ ەلپ ەتىپ «كەلە قويىڭىز» دەگەنىنىڭ ارقاسىندا عانا اقىندار ورتاسىنا ءتۇسىپ، ءبارى شەتىنەن: «نەسىپ اعا، امانسىز با؟» – دەگەندەرىنەن-اق توبەم كوككە جەتىپ، ءوز باقىتىما ءوزىم سەنبەي باس اينالدى دەرسىز. وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى رىمبالا حانىممەن بۇرىننان تانىس ەدىم، ول كىسى دە كەلگەنىمە قۋانىش ءبىلدىرىپ جاتتى. ءبىر سوزبەن، ءتۇس اۋا توپ اقىنمەن سۋداي تاسىپ، قارقارالىعا تارتتىق دا كەتتىك.

سول كەش... ول كەشتىڭ بولماعانى جاقسى ەدى. جەر بيىگى قارقارالىنىڭ قاراعاي-قايىڭى قاتار وسكەن، كوككە تاكاپپار ورلەگەن جاقپار تاستارى مەن جونى جىلتىراعان ءمولدىر كولدەرىنىڭ ساياسىنا ورنالاسقان شيپاجايعا ات باسىن تىرەگەن سوڭ، كەش تە تەز ءتۇسىپ، جۇرەك جالعاۋعا بارعانبىز. اقىنداردىڭ اڭسارى ەرتەڭگى ايتىستا، ءبىز القا مۇشەسى تۇرسىن جۇرتبايمەن بىرگە ەرەسەكتەر بولىپ، ەرتەڭ تاڭدا اۋدان اكىمىنىڭ قابىلداۋىندا بولۋ، قۇنانباي سالعان مەشىتكە، شايتانكولگە بارۋ جايلى قىزۋ اڭگىمە قوزعاپ وتىرعانبىز. ءبىر كەزدە كورشىلەس ۇستەل باسىنداعى ءبىر اقىن قالتا تەلەفونىن قۇلاعىنا اپاردى دا: «قايدا؟ قاشان؟ نەگە؟!» – دەپ ۇرەيلى سۇراقپەن ءبارىمىزدى جالت قاراتتى. قاسىق-شانىشقىمىزدى تاستاي بەرىپ، الگى اقىنعا قارادىق. «ماعان استانادان حابارلادى، – دەدى ول دەمىن ءۇزىپ-ءۇزىپ ارەڭ الىپ. – امانجول التاەۆتىڭ ايەلى مەن ەڭ كىشى قىزى جاڭا عانا جول اپاتىنان قازا بولىپتى...» شۋ ەتىپ بارىپ باسىلدىق. ىشىلمەي اس قالدى. دالاعا بەتتەدىك. ازىرگە بۇل جەرگە جەتىپ قونعاندار ىشىندە ەستيارى تۇرسىن، ايتىس اقىنى ايتاقىن بۇلعاقوۆ جانە مەن ەدىك. مەن تۇرسىنعا بىردەن: «ايتىستى كەيىنگە قالدىرۋ كەرەك، مۇنداي قازا ۇستىندە دۇبىرلەتىپ توي جاساماس بولار، سەن وسىنى جەتكىز»، – دەدىم. تۇرسىن دا سالماقتى جىگىت قوي: «اسىقپايىق، ايتىستىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارى بار، سولاردان پىكىر كۇتەيىك، قانشاما ادام سابىلىپ ەڭبەك ەتتى، حالىق تا حابارلانىپ قويدى، ايتىستى توقتاتۋ ءجون بولا قويار ما ەكەن...» – دەدى. ونىڭ سوزىندە دە جان بار ەدى. مەنىڭ مىنەزىم بەلگىلى، سۇراعان جان بولسا «ايتىستى كەيىنگە قالدىرۋ كەرەك» دەگەننەن تانعان جوقپىن. ءوزىم كەيىن قايتاتىن كولىك ىزدەستىرە باستادىم. ويىمدى تۇرسىنعا ايتتىم. جەتى تۇندە تاۋ اراسىنداعى شيپاجايدان كولىك تابىلا ما، تاڭدى كوزىمىزبەن اتىردىق. تاڭ اتىسىمەن شيپاجاي الدىنا جينالدىق. اۋدان اكىمى نيحان ديحانباەۆ كەلدى ورتامىزعا. «مەن بۇگىن سىزدەردى كەڭسەمە شاقىرىپ قابىلداماق ەدىم، جاعداي مىناداي بولدى. ەندى سىزدەرگە كوڭىل ايتۋعا ءوزىم كەلىپ تۇرمىن، «قازا قايىرلى بولسىن»، – دەدى ازامات. ريزا بولدىق. «ال ەندى سىزدەرگە تاستايتىن سۇراق بار. سىزدەر قالاي ايتساڭىزدار سولاي بولادى – ايتىستى وتكىزەمىز بە، كەيىنگە قالدىرامىز با؟» مەن بىردەن توقتاتۋ قاجەتتىگىن ايتتىم. وزگەلەر ءبىر اۋىزدان ايتىستى وتكىزۋ كەرەكتىگىن قولدادى. تۇرسىن با، ايتاقىن با، قيىن جاعدايدان جاقسى جول تاۋىپ كەتتى: «ءدال بۇگىن ايتىستىڭ تىزگىنقاعارلارى ءجۇرسىن ەرمان مەن امانگەلدى ەرمەگياەۆ بالقاش قالاسىنان ۆەرتولەتپەن ۇشىپ شىعىپتى. سولار جولدان امانجول التاەۆقا سوعىپ، ءبارىمىزدىڭ اتىمىزدان قازاعا كوڭىل ايتىپ، جولىمىزدى اشىپ كەلسىن، ايتىستى توقتاتپاعان ءجون»، – دەدى. اسا قيسىندى ارەكەت ەدى بۇل. «راقمەت، سىزدەرگە، – دەدى اۋدان اكىمى، – شىنىندا بۇكىل حالىق ايتىس جايلى حابارلانىپ، الىس اۋىلداردان قارقارالىعا جەتىپ، دۇمەپ جاتىر. بۇگىن الماتىدان جانە استانادان ءبىر توپ جۋرناليست، تەلەۆيزيا قىزمەتكەرلەرى، قوناقتار جەتەدى. ايتىستى توقتاتپايىق. ال جاڭاعى سالەمدەرىڭىزدى جۇكەڭ مەن اۋجەكەڭە جەتكىزەمىز. وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى دا ۇنەمى تەلەفون قۇلاعىندا. ەگەر ول كىسىلەر امانجولعا سوعا كەلسە، مويىننان جۇك ءتۇستى دەي بەرىڭىزدەر».

مەن كەيىن قايتۋ ماسەلەسىن كوتەرىپ ەدىم، توقتاتتى. «ەڭ ءبىرىنشى، امانجول استانادا ما، قاراعاندىدا ما، بەلگىسىز، ەكىنشى، اقمارال مەن ءبۇلدىرشىندى قايدا جەرلەۋ جايىندا تالاس تۋىپ جاتقان سەكىلدى. سول بەلگىلى بولماي، استاناعا ما، قاراعاندىعا ما، جاڭاارقاعا ما، قايدا بارماقسىز»، – دەلىندى. بۇل ماسەلەگە قايتا ورالماۋ ءۇشىن ايتارىم: قايتۋعا كولىك تە تابىلمادى، ارادا تاعى ءبىر كۇن وتكەنشە مايىتتەردىڭ قايدا جەرلەنەتىنى بەلگىلى بولعان جوق، ەڭ باستىسى، اۋدان اكىمى نيحان باۋىرىمىز توقتاتىپ، ايتىس اياقتالعان بەتتە وزىمەن بىرگە الا كەتىپ، بىرگە باراتىندىعىمىزدى ايتتى. سوعان كوندىم.

...ايتىس اياقتالار كۇنى نيحان ماعان ارنايى جولىعىپ، وبلىس اكىمىنىڭ حابارلاسقانىن، ەشقايدا شىعا المايتىندىعىن، امانجولعا كەيىن ءوزى باراتىندىعىن بايان ەتتى. سول كۇنى اقىندارمەن اقىلداسىپ، امانجولعا كوڭىل ايتۋعا بارا الاتىندارىنا باس-كوز بولىپ، ايتاقىن بۇلعاقوۆ، قاراعاندىلىق بەلگىلى ايتىسكەر اقىن قۋانىش ماقسۇتوۆ ۇشەۋمىز جاڭاارقا اۋدانىنىڭ اقتۇبەك اۋىلىنا اتتاندىق. قاراعاندىعا ءتۇن جارىمىندا جەتكەن ءبىز قالاعا قونىپ، وبلىس ورتالىعىنان ءۇش ءجۇز شاقىرىم بولاتىن اۋىلعا تاڭ اتا بەت الدىق. كەلسەك، قازالى شاڭىراق ءبىزدى كۇتكەندەي بوپ وتىر ەكەن. ون شاقتى اقىنعا اۋىل ۋ-شۋ بوپ قالدى. كوڭىل ايتىپ، ءدام اۋىز تيگەن سوڭ اقىندار اتتانىپ كەتتى. قۋانىش ماقسۇتوۆ ەكەۋمىز قالدىق. امانجولدىڭ دا، اۋىل ادامدارىنىڭ دا ەلەڭدەپ وتىرعانىن بايقاۋ قيىن ەمەس ەدى. جەرلەۋ ءراسىمى وتكەن، قۇدايى اس تاراتىلعان، اعايىن-تۋعان، الىس-جاقىننىڭ اياق جەتەرلەرى تۇگەلدەي كەلىپ بولعان. سوندا دا جولعا قاراي بەرەدى.

– امانجان، كۇتىپ وتىرعان ادامدار بار ما ەدى؟

– ايتىس كەشە اياقتالدى عوي. بۇگىن تاڭ اتقالى ءجۇرسىن مەن ەرمەگياەۆ اعالاردى جانە اقىنداردى كۇتىپ وتىرعانبىز...

بۇل جاۋاپتى امانجولدىڭ دوستارىنىڭ ءبىرى بەردى. قايعى جۇتقان اقىن ءۇنسىز.

– مەن كەشە وسىلاي جۇرەردە ءجۇرسىن اعاعا جولىعىپ، وسىندا ايتتىم، «سىزدەر نە ىستەيسىزدەر، بىرگە بارايىق» دەپ سۇرادىم، – دەدى ورتامىزدا ءسوز تىڭداپ وتىرعان قۋانىش ماقسۇتوۆ. – ءجۇرسىن اعا: «وندا مەنىڭ شارۋام جوق، وزدەرىڭ بارا بەرىڭدەر»، – دەدى.

«سارى تەنتەك» اشىنىپ ايتىپ قالدى وسىنى. ءتۇس اۋا الدەكىم جۇرسىنگە تەلەفون سوعىپ، كەلۋ-كەلمەۋىن بىلۋگە اقىل بەردى. امانجولدىڭ سايات دەگەن دوسى تەلەفون سوقتى. قىسقا سويلەسىپ، قاسىمىزعا كەلدى دە، «مەن ەرمەگياەۆ اعامەن اقسۋ-ايۋلىدا استا ءجۇرمىن، كەلە المايمىن» دەپ جاۋاپ بەردى»، – دەدى كىنالى جانداي جەرگە قاراپ. ءبارىمىز دە الگى ءسوزدى ءوزىمىز ايتقانداي، كوزىمىزبەن جەر شۇقىدىق.

«ءسىز كۋاسىز...» دەپ جاتقانى سول امانجولدىڭ. كۋا بولماس تاريحقا كۋا بولىپ جاتقانىم دا تاعدىر-تالايىمنان. ءارى ونى ايتىپ بەرۋ سالماعى دا ماعان ءتۇسىپ وتىر. تۇزىم جەڭىل. الىس كۇندەردىڭ جاۋعان جاپىراق، تۇسكەن قار، ەرىگەن مۇزبەن كولەڭكەلەنگەن وقيعاسىن قوزداتىپ بەرگەنىم ءۇشىن، اتى اتالعان ءبىراز جان مەنى قۇشاعىنا تارتپاسى بەلگىلى. امال نە، ايتەۋىر بىرەۋ ايتۋ قاجەت قوي. امانجولداي اسىلعا:

«دوڭگەلەك اي، تۇنگى اسپاندا سەن جالعىز،

جەر بەتىندە سىڭارى جوق مەن جالعىز.

كەڭ جايلاۋدا كۇندەي كۇلىپ جۇرگەندە،

قاڭىراتىپ قايعى دەگەن كەلدى ارسىز.

ساعان مەدەت جىمىڭداعان جۇلدىزدار،

ماعان مەدەت جانىمداعى ۇل-قىزدار.

قالىڭ ويدى تۇسىنەر مە بىزدەگى

جۇرەكتەرى سىزداماعان مۇڭسىزدار؟» – دەگىزگەن قايعىنىڭ جانىندا بۇل ءۇشىن ءبىز جەيتىن تاياق قانشا قاتتى دەيسىڭ.

...يت جىلى قارا جەردىڭ قانشاما پۇشپاعىن يتتەي ۇلىتتى. جاقسىلىعى دا از بولماعان شىعار. بىراق پەندە سورلى جاقسىلىققا، باقىتقا ءتاتتى جەگەندەي تەز ۇيرەنەدى دە، قايعى شىركىن قارا تاڭباسىن جىلدار بويى كەتپەسپەي ەتىپ سالماي ما ادامعا. ءارى الەمدەگى جاقسىلىققا ءوز ۇيىندە توي جاساپ جاتقان جاندى دا سيرەك كورەسىز. قىستىڭ قاتال ايازىنا توڭعاندا سوناۋ افريكاداعى ميى قايناعان ىستىققا جىلىنعان جاندى، ەلىندە ەگىن شىقپاي قالعاندا تۇنەۋ ارگەنتيناداعى بىتىك وسكەن استىقتى قاناعات قىلعان پەندەنى، ءوز وتارىن قاسقىر قىرىپ كەتكەندە ءبىر جاقتاعى اۆستراليانىڭ ميلليون باس قويىنا تاۋبە دەگەن قازاقتى كىم كورگەن؟ قۇدىققا تۇسكەن قۇرباقاعا اسپان باقىرداي بوپ كورىنسە، اركىم-اق ءوز قۋانىشىن جاھانعا پاش ەتكىسى كەلىپ تۇراتىنى دا اقيقات. ال قايعىنىڭ ءجونى بولەك. شاڭىراق تۇگىلى كورشى اۋىل، اۋدان، وبلىس، ەل تۇگىلى جەردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا قاندى وقيعا بولسا: «وي-بۋ، سورلىلار-اي، قۇداي قولداسىن دا!» – دەپ قايعىرىپ جاتاتىن قازاقپىز عوي، اي ماڭدايلى امانجول جىلاعاندا قوسا جىلاماساق كىم بولعانىمىز؟

تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر. ءبىزدىڭ قورشاپ وتىرىپ جۇباتقانىمىز دا اردا ۇلدىڭ كوز جاسىن كەپتىرە الماپتى. بوتاسىن ىزدەپ بوزداعان، جارىن جوعالتىپ جالعىز قالعان اقيىق اقىن جىل ىرگەسىندە، ادام مەن اللاعا مۇڭ شاعۋدان جالىققان سوڭ، ەسكى جىلعا ارىز ايتىپتى:

«ەي، ەسكى جىل، «جارىم» دەپ جوقتاتتىڭ-اۋ!

ورتا جولدان ۇزىلگەن سوقپاق مىناۋ.

سالتاناتىن كوشىمنىڭ كوپسىنگەندەي،

كەرۋەنىمدى وق اتىپ توقتاتتىڭ-اۋ!

 

ەي، ەسكى جىل، «بوتام» دەپ بوزداتتىڭ-اۋ!

مىنا ماعان ساي ما ەدى بوزداپ جىلاۋ؟!

قوس شىراعىن ءسوندىرىپ شاڭىراعىمنىڭ،

قىزىل شوعىن قايعىنىڭ قوزداتتىڭ-اۋ!» – دەپ كەڭ دۇنيەگە سىيمايدى اقىن ءىنىمىز. سويتەدى دە اشىنادى:

«سوزبادىم با قولىمدى قۇلاعانعا؟

بەرمەدىم بە بارىمدى سۇراعانعا؟

اسىلىمدى قوساقتاپ قاتار الىپ،

بۇلاي سىناۋ كەرەك پە سىناعاندا؟»

ۇزاماي باس ۇرادى. اقىرى بولعانعا بولاتتاي بەرىك بولىپ، بىرتە-بىرتە باسىلادى:

«تاۋسىلمايتىن ساناعا سۇراق تۇنىپ،

ءۇش بوتامدى وتىرمىن قۋات قىلىپ.

ەسكى جىل-اي، قۋانىپ قارسى الىپ ەك،

قوشتاساتىن بولدىم-اۋ جىلاپ تۇرىپ!»

...گازەتتىڭ ءبىر بەتىن الدىما جايىپ تاستاپ، امانجول ولەڭدەرىنەن سىر سۇزگەلى ايدىڭ ءجۇزى بولدى. ايتپاعىم كوپ سەكىلدى ەدى، قولىمدى دا، ءتىلىمدى دە اقىن تارتقان قايعى بايلاپ وتىر. تەك وسى جازعاندارىمدى جاناشىرلىقپەن قورىتىندىلاسام دەگەن ارمان باسىم. وندا دا العا اعايىندىقتى سالماي، سىر ارناعان ادامنىڭ شىن تالانتىنا يگەن باسىمدى ۇيالماي قايتا كوتەرە الاتىنداي ەتىپ ايتا السام... ول ءۇشىن دە اۋەلى الەمگە ءوزىن-ءوزى سارقا جىرلاپ جاتقان جارالى اقىندى تىڭداپ الايىن:

«ەگىز ەدىم، ەلەگىزگەن سىڭارمىن،

قوس بۇتاعىن بالتا شاپقان شىنارمىن.

وزەگىمدى وكىنىش پەن شەر ورتەپ،

ەزگىلەيدى مەڭىرەۋ ءتۇن – مۇنار كۇن.

 

تەڭىز ەدىم، جىلاپ اققان ارىقپىن،

كوپ ىشىندە جالعىزدىقتان جالىقتىم.

كوز جاسىما قول ورامال بولمادى-اۋ،

كوپ ەستىگەن اق باتاسى حالىقتىڭ!» –

دەيسىڭ سەن، امانجول. كەشىر، قاتەلەسەسىڭ! كۇيىنىپ ايتقان شىعارسىڭ، كۇيىپ جۇرگەن بولارسىڭ، جانعا تۇسكەن جاراڭ تىم تەرەڭ، سول جارانىڭ اۋزى تاياۋدا قاراقوتىرلانا قويۋى دا قيىن. «مەن مۇندايمىن» دەگەندى جان-جاعىنداعىلارعا ءجيى ايتقىزىپ، وزدەرى سوعان سەنىپ قالعان، ساناساڭ ەكى قولدىڭ عانا ساۋساعى جەتەر جاندارعا رەنجىپ، تاۋسىلما. سەنى جالعىزدىقتان اراشالايتىن اعايىن ەمەس – دوس، جاقىنىڭ ەمەس – جۇرت، ارينە، ۇرپاعىڭ. جالعىزبىن دەمە، ءوزىڭدى سۇيگەن كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنە قاياۋ تۇسىرەسىڭ، ارىق تۇگىلى تەڭىزبىن دەمە، سەنىڭ تالانتىڭنىڭ تامشىسىن تاتىپ كورگەندەر ايدىنىڭ ايعا جەتكەنىن، تولقىنىڭ تاۋ شايعانىن ايتادى. مۇنداي كەڭ قۇلاش كورىنىس تەك مۇحيتتا بولادى، امانجان! مەن بىلاي دەسەم ءتورت جولىم وقىلا ما، كوڭىلگە توقىلا ما، جۇرەككە جاتتالا ما، اقىن ءىنىم:

«تاعدىر قاتال مىنا ساعان وق اتقان،

ادام بولسا ورنىن السىن توزاقتان!

تەڭىز... ارىق... سەن – مۇحيتسىڭ، امانجول،

قاپيادا قوس جاقۇتىن جوعالتقان!»

ەندى جاسىڭدى تىي، باسىڭدى كوتەر ورەنىم! سەن تارتار حالقىڭنىڭ جۇگى تۇرىپ قالدى. ءوزىڭ ءۇشىن ءومىر سۇرۋدەن وڭاي ەشتەڭە جوق. ءبىر جاپىراق ۇلتىڭ ءۇشىن ۇمتىل ومىرگە. سوندا عانا قايعىڭ ازايادى، قوس جاقۇتىڭنىڭ بەينەسى دە جارقىراپ، اق جول تىلەپ تۇرادى ساعان، امانجول!

ەل بالاسى ەدىڭ، قاپيادا تاپ كەلگەن قازاعا ەل بوپ كوڭىل ايتۋدىڭ رەتىن كەزىندە كەلتىرە الماي، ءوز ۇياتىمدى ءوزىم كوكپارلاپ ءجۇرۋشى ەدىم، بۇگىن سونىڭ شەشىمى تابىلدى: ۇسىنعان تەڭەۋىمدى سەنى تىڭداعان-تىڭداماعان جانداردىڭ بەرگەن باعاسى دەپ قابىلدا، ال وسى جازعانىمدى سەنى بىلەتىن-بىلمەيتىن تىلەۋلەستەرىڭنىڭ، ياعني بۇكىل قازاق جۇرتىنىڭ قايعىڭا ورتاقتاسىپ، كوڭىل ايتۋى دەپ ءبىل. ءسويت، مۇحيت ۇلىم! دومبىرانىڭ شاناعىندا سەن قوزعار ساز، كوكىرەگىڭدە سەن تەربەر ءان كوپ، اقيىعىم! حالقىڭ سوعان شولدەپ وتىر، ال سەن ءوز قايعىڭدى سول كوپشىلىكتىڭ العىسىمەن باساسىڭ، سول العىسپەن كوگەرىپ، كوكتەيسىڭ، اقىن باۋىرىم!

نەسىپ ءجۇنىسبايۇلى

Abai.kz