(ەسسە)

...مەن، كەشەلى-بەرى ۇز-ا-ا-ق تولعانىپ، ويلانىپ وتىرمىن. جەر بەتىندەگى جالعىز ادام - قۇددى ءبىر ءوزىم عانا سياقتىمىن.  نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن؟! جار - قۇداعا ايان. ءاربىر جاراتىلىستىڭ وزىنە ءتان قاسيەتى، جۇمباعى بولادى. ءدال نۇكتەسىن تاۋىپ، پەرنەسىن باسۋ قايتالانباس سەزىمى - ەكىنىڭ-بىرىنە بۇيىرماس باقىت! ايتپاعىم، ءبىز تۋعان ولكەنىڭ: تاريحى; مادەنيەتى; ادەبيەتى; ونەرى; سالت - ساناسى; تۇرمىس جاعدايى; تىنىس - تىرشىلىگى; قوعامدىق ءداۋىر كەزەڭدەرى; كەن - قازبا بايلىعى;  عاسىردان - عاسىرلارعا كوشۋ پروتسەسى; گۇلدەنۋى; قۇلدىراۋى; ت. ت. س. س. !

قالا دەمەكشى، «قالا» ۇعىمى - كوشپەندىلەر تاريحىندا دا ورىن العان-مىس... وركەنيەت جالعىز وعان بايلانىستى بولماسا دا. بايقاپ قاراساق، سول كونەتوز زامانداردىڭ، قازىرگى كەزدە، تەك، «جۇرناعى» قالعان سىندى كورىنەدى ماعان. جەل سىبدىرى، جاۋىن-شاشىننان ءۇرپيىپ-ۇگىلگەن بابا - عيماراتتار... دانا - ەسكەرتكىشتەر... سۇلۋلىعىن جەر - ساندىعىنا جاسىرعان، ۇلى ءدۇبىر - تاريح سىرلارى... قىرلارى...

وڭ جاعالاۋدىڭ شۋى، سول جاعالاۋعا قاراعاندا كوپ. تىم كوپ. ونى، مۇراجايىنان-اق بىلۋگە بولادى. ونى، كىتاپحاناسىنان-اق اڭداۋعا بولادى. ونى، تەلەگراف-پوشتاسىنان-اق كورۋگە بولادى. ونى، كەرۋەن جولدارىنان-اق تانۋعا بولادى. ونى، كەشەگى ابىز وتكەن، اردا كەشكەن سەرىلەردىڭ دومبىرالارىنىڭ سىڭعىرىنان-اق تىڭداۋعا بولادى. ونى، مىڭ جاساعان قازىنا - ايشىقتارىنان-اق ۇعۋعا بولادى. سەبەبى، كونە... ەڭ كونە شىپ-شىمىر توپىراعى عانا جالعىز سويلەپ تۇر!

جاڭا عاسىرعا قادام باسقانداعى تۇسىنىڭ وزىندە دە، بۇل ولكەنىڭ، قىرتىس -قاتپارلارى اشىلماق ەمەس. ەگەر، كەزدەيسوقتا، كەز-كەلگەن قالا اۋاسىمەن تىنىستاعان قارابايىر تۇرعىندارىنان سۇراساڭ، اۋىز تولتىرىپ تۇششىمدى جاۋاپ قاتپاسى انىق. ءمالىم دە. مەيلى تاريحشىسى، مەيلى ولكەتانۋشىسى بولماسىن! ال، كەرىسىنشە، اعىلا كەتسە، «قالاسۇيگىش مەدالىمەن» ماراپاتتار ەدىك!

سول جاعالاۋ، مەن ءۇشىن - جاڭا تاعىلىم كوزى. نەگە دەسەڭىزدەر، الاش ارىستارىنىڭ ءۇنى بار... ابادان ءمورى بار... تولعاي بەرسەڭ توعايماس ويلارىڭ، تۇگەسىلمەس تاڭعا شەيىنگى حامسا - داستاندارداي...

وسى شاعىن قالا توڭىرەگىندەگى وچەركىمدە: «وي كوزىمەن» وقىعان قۇرمەتتى وقىرمانعا، ءبىرشاما ءتۇيىن – ءمان - ماعىنا، ۇزان - ۇزاق سىرلار جاتارى ايقىن...

شامى سونگەن كوشەلەرىمەن تالاي رەت اداستىق، تالاي رەت سۇرىندىك. بىراق، ۇمىتپادىق. ىستىق بولعانى ءۇشىن بە؟! ارۋ ايدىڭ جارىعىنان ساۋلە جۇزگەن اقشاعىر اساۋ ەرتىس - ءبارىمىزدىڭ جۇرەگىمىزدى تازارتاتىن «كاۋسار سۋىمىز»... قۇستارى - پەرىقاناتتى. جان–جانۋارلارى - جۇماقتىق. وسىمدىكتەرى -ومىرشەڭ. ادامدارى - ۇكىلى. سايران سارايلارى - جۇلدىزدى. نە كۇي كەشتىرمەس، بۇل ولكە، وسىناۋ ءجاننات - باق قالا؟! قايتىپ قانا سۇيمەسسىڭ... سودان سوڭ ؟..

ادەتتەگى كەزبە جۇرىسىمنەن جاڭىلماي كەلە جاتىپ، الەمگە ايگىلى شايىر برودتسكي جىرىنداعى - «كوممۋنا-حرۋششەۆ» ءبىر ۇيلەرىنىڭ تەرەزەسىنەن «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسىن تاۋىپ الدىم. مىنە، سيقىر! ەندى سونىمەن، كوكجايلاۋ ويلارىمدى بۋساتامىن. شالعىنىنا جۋساتامىن. ۇلتتىق اشۋدا ءيىسىمدى قايتادان قۇشامىن. سۇيەمىن. اڭساۋعا دا تۇرارلىق... ساعىنىش ماۋقىمدى باسۋعا، بالكىم؟!

«وزەكتى جان يەسى» ءوز تۋعان ولكەسىن - ءدال مەندەي ساعىنسايشى، - دەيمىن!؟

— قالانىڭ كوركى - تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيى دەسەم، سەنەسىزدەر مە؟!

ءاي، قايدام... اركىمنىڭ قاراباس قامى مۇجىلگەن زامان عوي... اۋىق-اۋىق كەلىپ، تۋعان جەر، تۋعان ولكەمىزدىڭ اتا - تاريحىمەن ءجىتى دە، جەتە تانىسىپ، وي - پىكىر، سىر - لەبىزدەرىڭىزدى بىلدىرسەڭىزدەر، قوسساڭىزدار قانداي تاماشا! تىپتەن، عانيبەت!.. شاشۋداي شاشارعا، ءسوز - تەڭىزدىڭ مارجان - جاۋھارى كوپ قوي شىركىن...

— قاقپادان باستالمايدى! ...قالا وركەنيەت – مادەنيەتى!!!

— قاقپادان اشىلادى... اسپانعا قاراي...

ەرىك ومارعالي

Abai.kz