مەن ەركىنباي شالتان كەرىمبايۇلى 1978 جىلى تۋعانمىن. 2000 جىلدان بەرى 1-توپتاعى مۇگەدەكپىن. وسى سەبەپتى مەنى ەشكىم ەش جەرگە جۇمىسقا المايدى. بىراق مۇگەدەكتىگىمدى مىندەتسىنىپ بىرەۋدىڭ موينىنا ماسىل بولعان ەمەسپىن. قولدان كەلگەنشە ارەكەت ەتىپ، قوعام تىنىشتىعى ءۇشىن ءوز ۇلەسىمدى قوسىپ جۇرگەن ازاماتپىن. بىراق نامىسىمدى تاپتاپ، جىگەرىمە قۇم قۇيعان بەزبۇيرەكتەردىڭ بەتپەردەسىن سىپىرۋ الاش ازاماتتارىنىڭ ءاماندا پارىزى بولعانىن جاقسى بىلەمىن.

«جۇرەكتە ءبارى سايراپ تۇر، ءتاڭىرىم ءتىلدى بايلاپ تۇر» دەگەندەي،  جاراتۋشى  مەنىڭ ءتىلىمدى ەمەس، اياعىمدى بايلادى. سوعان دا ءتاۋبا، شۇكىر. باس كەسپەك بولسا دا، ءتىل كەسپەك جوق.

وسىدان ون ەكى جىل بۇرىن قۇدايدىڭ جازۋىمەن اياعىمنان سال بولىپ قالدىم. قازىرگى تاڭدا كولياسكامەن جۇرەمىن. 2006 جىلدان بەرى مەنىڭ وتباسىم ءۇشىن ءۇي ماسەلەسى ۇلكەن پروبلەما.

2006 جىلى قالا اكىمى ءالي بەكتاەۆ (قازىرگى وقو اكىمىنىڭ ورىنباسارى), سوسىن بەيبىت سىزدىقوۆتار (قازىرگى وقو، وتىرار اۋدانىنىڭ اكىمى) ءوز اۋىزدارىنان قاعىنىپ، بارلىق جاعدايدى جاسايمىز دەپ ۋادە بەرگەن، بىراق ۋادەلەرىن ارقالاپ، ءبىرى شىمعا، ءبىرى قۇمعا ءسىڭىپ جوق بولدى. بىراق وبالى نە كەرەك، ابدىكەرىمنىڭ ءاليى مەن شالداردىڭ بەيبىتى باس شەنەۋنىك بولىپ تۇرعان كەزىندە ەمدەلۋىمە ماتەريالدىق كومەك بەرگەنىن ايتپاۋعا بولمايدى. الايدا ول ەمدەلگەندەرىم پاتەر جاعالاپ جۇرگەن مەن سياقتى مۇگەدەكتىڭ دەنساۋلىعىنا قالاي اسەر ەتسىن؟

مەن ەركىنباي شالتان كەرىمبايۇلى 1978 جىلى تۋعانمىن. 2000 جىلدان بەرى 1-توپتاعى مۇگەدەكپىن. وسى سەبەپتى مەنى ەشكىم ەش جەرگە جۇمىسقا المايدى. بىراق مۇگەدەكتىگىمدى مىندەتسىنىپ بىرەۋدىڭ موينىنا ماسىل بولعان ەمەسپىن. قولدان كەلگەنشە ارەكەت ەتىپ، قوعام تىنىشتىعى ءۇشىن ءوز ۇلەسىمدى قوسىپ جۇرگەن ازاماتپىن. بىراق نامىسىمدى تاپتاپ، جىگەرىمە قۇم قۇيعان بەزبۇيرەكتەردىڭ بەتپەردەسىن سىپىرۋ الاش ازاماتتارىنىڭ ءاماندا پارىزى بولعانىن جاقسى بىلەمىن.

«جۇرەكتە ءبارى سايراپ تۇر، ءتاڭىرىم ءتىلدى بايلاپ تۇر» دەگەندەي،  جاراتۋشى  مەنىڭ ءتىلىمدى ەمەس، اياعىمدى بايلادى. سوعان دا ءتاۋبا، شۇكىر. باس كەسپەك بولسا دا، ءتىل كەسپەك جوق.

وسىدان ون ەكى جىل بۇرىن قۇدايدىڭ جازۋىمەن اياعىمنان سال بولىپ قالدىم. قازىرگى تاڭدا كولياسكامەن جۇرەمىن. 2006 جىلدان بەرى مەنىڭ وتباسىم ءۇشىن ءۇي ماسەلەسى ۇلكەن پروبلەما.

2006 جىلى قالا اكىمى ءالي بەكتاەۆ (قازىرگى وقو اكىمىنىڭ ورىنباسارى), سوسىن بەيبىت سىزدىقوۆتار (قازىرگى وقو، وتىرار اۋدانىنىڭ اكىمى) ءوز اۋىزدارىنان قاعىنىپ، بارلىق جاعدايدى جاسايمىز دەپ ۋادە بەرگەن، بىراق ۋادەلەرىن ارقالاپ، ءبىرى شىمعا، ءبىرى قۇمعا ءسىڭىپ جوق بولدى. بىراق وبالى نە كەرەك، ابدىكەرىمنىڭ ءاليى مەن شالداردىڭ بەيبىتى باس شەنەۋنىك بولىپ تۇرعان كەزىندە ەمدەلۋىمە ماتەريالدىق كومەك بەرگەنىن ايتپاۋعا بولمايدى. الايدا ول ەمدەلگەندەرىم پاتەر جاعالاپ جۇرگەن مەن سياقتى مۇگەدەكتىڭ دەنساۋلىعىنا قالاي اسەر ەتسىن؟

جەتىدەن اۋعان شاعىمدا اناشىم اقيرەتكە اتتاندى. ال 2000 جىلدان بەرى مارقۇم اكەم ءۇي ماسەلەلەسىمەن تالاي اكىم-قارانىڭ ەسىگىن كۇزەتكەن. الايدا سول ارمانعا قول جەتپەي، اقىرى اجال الىپ تىندى. كۇيىكتەن كەتتى. ۋايىم اجالعا سەپ بولدى، قورلىقتان گورى باقيلىقتى ءجون ساناپ كەتە باردى. سوڭىنان شىرىلداپ شيەتتەي 7 بالا شاعا قالدى. مەن ءۇيدىڭ ۇلكەنىمىن. سارۋىز بالاپانداي شىرىلداپ، بۇعاناسى قاتپاي-اق تاعدىردىڭ تاۋقىمەتىن تارتىپ، قاتىگەز عۇمىردىڭ قامىتى ىلىنگەن  قارادومالاق ىنىلەرىم مەن قاراگوز قارىنداستارىمنىڭ كوزدەرىنە كوزىم ءتۇسىپ كەتكەندە، جانسىز اياقتى بالتالاپ تاستاعىم-اق كەلەدى. امال نەشىك، ءتاڭىرى تاعالانىڭ شاراپاتى مول شاريعاتىنان رۇقسات جوق. توستەگى تۋلاعان قاندى باسۋعا سابىردى سالقىندىققا شاقىراسىڭ.

2006 جىلدان بەرى پاتەر جالداپ تۇرامىن. وسى ارالىقتا تۇركىستاندا مەن اشپاعان ەسىك، كىرمەگەن تەسىك قالمادى. قايران اكەنىڭ اكىم-قارالاردىڭ سوڭىنان قۋعان جولىنان كوز جازباي مەن دە قۋىپ كەلەمىن. العاشقى جىلدارى ءيسى تۇركى قۇرمەت تۇتقان قاسيەتتى مەكەن تۇرعىندارى تاعدىرىننىڭ تىزگىنىن ءتاڭىرىم الاشتىڭ ارلى ازاماتتارىنا تاپسىرعان دەگەن تۇسىنىكپەن ءومىر ءسۇردىم. باس شەنەۋنىكتى «ول اناداي، ول مىناداي» دەگەندەرگە اجەپتەۋىر قىزىلكەڭىردەك بولىپ: «تەگىن ادام تاز بولمايدى دەگەن اتام قازاق. جىگىتتىڭ وزىمەن تالاسساڭ تالاس، باعىمەن تالاسپا» دەگەن دەپ اكىم-قارالاردى تالاي قورعاشتاعان كەزدەرىم بولدى. ماسقارا بولعاندا الدامشى وي جەتەگىندە كەتكەن ەكەنمىن. ول شىركىندەردىڭ قۇلانداي قۋ، تۇلەندەي تاپقىر، ءتابىليت پەن ءجابىليت سارا جولىنىڭ مۇراگەرلەرى ەكەنىنەن حابارسىز ەدىم. ىستەگەن ىسىنەن بىلمەسەڭ، ايتقان سوزىنەن ەشزامان اڭعارمايسىڭ.

ءسوزىم قۇرعاق بولماسىن مادەنيەتتى شىعارىپ سالۋدان (كۋلتۋرنوە سوپروۆوجدەنيە) ءبىر مىسال.

2011 جىلى تۇركىستان قالالىق اكىمدىگىنە باردىم. ونداعى سەبەپ، «مۇقتاج جاندار ساناتىنداعىلارعا پاتەر بەرىلەدى» دەگەن سىبىستى ەستىگەنمىن. كەزىندە كەزەككە تۇرعانبىز دا. سودان قالا اكىمىنە كىرىپ، ماسەلەنىڭ ءمان جايىنا قانىقسام دەپ ەدىم. بىراق مەنى اكىم ورىنباسارلارى قالا باسشىسىنا كىرگىزبەدى (بۇل ۇدايى بولىپ تۇرادى). اكىم ورىنباسارلارى: «مۇقتاج جاندار ساناتىنداعىلارعا پاتەر بەرىلەدى؟ مۇمكىن ەمەس! ونداي ماسەلە كوتەرىلگەن ەمەس. ءبىز حابارسىزبىز. ونداي ماسەلەنى ءبىز ءبىرىنشى بولىپ ءبىلۋىمىز كەرەك قوي» دەپ دەس بەرمەدى. يمانداي سەندىم. الايدا ارادا 1-2 اي وتكەن سوڭ 2011 جىلى مۇگەدەكتەر مەن تۇرمىسى ناشار جاندارعا قالا اكىمدىگى تاراپىنان ۇيلەر بەرىلدى. ال مەن بولسام، قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاسىپ جۇرگەن ادام بولعاندىقتان، مۇقتاج جاندارعا پاتەر كىلتىن تاپسىرۋ سالتاناتىنا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار تاراپىنان شاقىرىلدىم. سول جەرگە ارنايى باق قۇرالدارىنان دا وكىلدەر كەلىپتى. مەن پاتەردەن شەت قالدىم. ەڭ قىزىعى بۇل ەمەس، قىزىعى مىناۋ. مۇقتاج جاندارعا پاتەر كىلتىن تاپسىرۋ سالتاناتىندا قالا باسشىلىعى تاراپىنان ماعان ءسوز بەرىلدى. سول ساتتە مەن شىن رازىلىقپەن ءسوز سويلەگەن ەدىم. وتە تولقۋدا بولدىم.

- «مۇقتاج جاندار باسپانالى بولىپ جاتىر. ءوزىم باسپانالى بولماسام دا، ءۇي العانداي كۇي كەشىپ تۇرمىن. پاتەر كىلتىن الىپ جاتقان قۋانىشىتارىڭىزعا ورتاقپىن. قالا باسشىلارى، سىزدەردەن اللا رازى بولسىن» دەپ بار ىنتا-ىقىلاسىممەن جىلى لەبىزىمدى ءبىلدىرىپ، باسشىلارعا رازى بولىپ مارقايىپ قايتقان جايىم بار-تىن.

كەيىنىرەك «باقسام باقا ەكەن...» دەگەندەي باق قۇرالدارى مەنىڭ ءسوزىمدى وڭدەپ، باسىن اياعىنا، اياعىن كوككە كەلتىرىپ، بەينەبىر مەن پاتەر كىلتىن العانداي ەتىپ، تاماشا ءبىر باعدارلاما جاساپتى. البەتتە، مۇنىڭ الاتۇياق-ءازازىل شەنەۋنىكتىڭ تاپسىرىسى ەكەنى  كورەر كوزگە دە كارامات كورىنىپ تۇر. تاڭداي قاعىپ عاجاپتاندىم. ەگەردە «بۇقارا ەلدى الداۋ مەن ارباۋ تاسىلدەرى» تاقىرىبىندا ديسسەرتاتسيا جازۋ تاپسىرىلسا، ءبىزدىڭ تۇركىستاننىڭ شەنەۋنىكتەرى مەزگىلىنەن بۇرىن دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعاپ، يمپاكت فاكتورلى ماقالالارمەن الەم جۇرتشىلىعىن تاڭ قالدىرىپ، نوبەل سىيلىعىن الاتىندىعىنا كۇمان جوق. ال سول باعدارلامادان سوڭ دوس-جاراندارىم مەنى قۇتتىقتاپ، مارە-سارە. جانىما باتقانى وسى.

مەنىڭ ەمدەلىپ، ءدارى-دارمەك الۋىم ءۇشىن شىندىعىندا قىرۋار قاراجات كەرەك. شايتان ەمەسپىن عوي ءۇمىتسىز بولاتىن. بىراق ساعاتتاپ ۋادە بەرىپ، كىسىنىڭ ءۇمىتىن قاساقانا ءۇزىپ، شايتاندىققا شاقىراتىندار وكىنىشكە وراي تۇركىستاندا بار. بىراق مەن بىرەۋدىڭ موينىنا ماسىل بولىپ كۇن كورۋدى وزىمە ار سانايمىن. قۇدايدىڭ بەرگەنىنە شۇكىرلىك ەتكەنگە نە جەتسىن. الايدا قول قۋسىرىپ، جۇمىسسىز وتىرۋعا تاعى بولمايدى. تۇركىستان قالاسى تۋريستىك ورتالىق. كەلىپ كەتۋشى قوناقتار كوپ. كەلۋشى قالا قوناقتارىن سۋرەتكە ءتۇسىرىپ كاسىپ قىلىپ جۇمىس جاساۋىما تولىق مۇمكىندىگىم بار. ونىڭ ۇستىنە كومپيۋتەرلىك كۋرستى بىتىرگەنمىن، كومپيۋتەردە جۇمىس جاساۋ تاجىريبەم بار. وسى مۇمكىندىگىمدى پايدالانىپ سۋرەتكە ءتۇسىرۋ ىسىمەن شۇعىلدانىپ، سونى كاسىپ قىلۋعا بەل بۋدىم. كاسىپ قىلىپ جۇمىس جاسايىن، ەلدىڭ ازاماتتارى قولتىقتان دەمەسە المايتىن قامال بار ما، دەگەن نيەتپەن «كەڭەسىپ پىشكەن تون كەلتە بولماس» دەگەنگە سۇيەنىپ، اكىمشىلىككە كەلدىم. ول كەزدە قالا اكىمى قازىرگى شىمقالا «ستارشىنى» قايرات قۇسەيىنۇلى ەدى. كاسىبىمە جاردەم جاسايمىن دەپ ۋادە ەتىپ، ورىنباسارىنا تاپسىردى. قۋانىپ اكىم ورىنباسارىنا كەلسەم، ول بىرەۋگە تاپسىردى. ول بىرەۋ، بەلگىسىز بىرەۋگە تاپسىردى، سونىمەن اكىمنىڭ ءامىرى اۋا بولدى. «يت ءيتتى جۇمسايدى، يت قۇيرىعىن جۇمسايدى، يت قۇيرىعى اۋا قارمايدىنىڭ» كەرى كەلدى. اكىم ءامىرىن ەكى ەتپەي ورىندايمىن دەگەن ورىنباساردىڭ ءوزى بۇل كۇندەرى ءامىر بولعان.

تۇركىستاننىڭ قازىرگى باس شەنەۋنىگى ءامىر تاعىنا وتىرعان كەزدە ەل-جۇرتتىڭ كوزىنشە «جاردەم بەرمەسەم ماعان سىن، جۇمىس ىستەمەسەڭ ساعان سىن» دەپ ەدى. سودان بەرى «ءپىس قازانىم بەس اي، وتىرايىن ون اي» بولعالى قاشان. قۇرعاق قاسىقپەن اۋىز جىرتىپ ءالى كەلەمىز. ال سۋ جاڭا اكىمنىڭ جانىنا جۇمىرتقالاعىسى كەلگەندەردىڭ جىلى جۇمساق توسەۋدەن جارىسى باستالىپ كەتتى. كوپشىكشىلەر سۋ جاڭا اكىمدى ماراپاتتاپ، ماداقتاپ باق قۇرالدارىنا بۇرقىراتىپ قازىرگى باسشىنى كوسەمسىتۋدە الدارىنا جان سالار ەمەس. سونىمەن تۇركىستاندا شارىپبەكتىڭ الىپبەگىنىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ جاتىر. ءالىپتىڭ ارتىن باعايىق، كورىنگەن تاۋدىڭ الىستىعى جوق. ۋاقىتى كەلگەندە ءالىپتىڭ دە ۋادەگە بەرىكتىگى مەن كەمىكتىگى سىنالا جاتار دەپ مەن وتىرمىن.

قىسقاسى مەنىڭ ەل جاناشىرى رەتىندە جىلىكتىڭ مايىن سورىپ جۇرگەن كوكەلەردەن وتىنەرىم، تۇركىستاندى قاسيەتتى دەپ ساناساڭىزدار رۋحانيات وردانىڭ تاق مۇراگەرىن تاڭداعاندا ۋادەگە تۇرمايتىن وپاسىزدار مەن تۇلكىبۇلاڭ تەكسىزدەر تاڭدالماسا ەكەن. ايتپەسە، ازىرەتى سۇلتاننىڭ كيەسى ۇرىپ جۇرەر.

«اباي-اقپارات»