سوڭى...

باسى: كەنە حاننىڭ كەگى 

جالعاسى: كەنە حاننىڭ كەگى. شابۋىل

جالعاسى: كەنە حاننىڭ كەگى. مامىلە

قىرعىز ءبيى مامىلەگە ىلەسە كەلگەن تۇتقىنداعى ماناپتاردىڭ ادامدارىن دەرەۋ ايىل-ايىلعا شاپتىرىپ، ءوزى بوز ءۇيىن تىكتىرىپ، ءبىر كوكقاسقانى جىقتىرىپ، قازاق جۇراعاتتارىمەن قالدى. ەرتەڭىندە شابارماندار ءتۇس بولماي اسەم كيىنگەن ءجۇز جىگىتتى جيناتىپ الىپ كەلدى. ەندى ءبىر ماڭنان جيىرما-وتىزعا تارتا قۇرىق سۇيرەتكەن اتتىلار مىڭ جىلقىنى شۇرقىراتىپ ايداپ جەتتى. الدەن ۋاقىتتا ون وردانى ارتىپ، شاڭىراعىنا ون قىران قوندىرعان، جانىنا تازى بايلاتقان جيىرما ناردان تىزىلگەن ۇلكەن كەرۋەننىڭ لەگى كورىندى. ولاردىڭ تۇسىندا ءتورت ءۇيىر جىلقى كەلە جاتتى. وسى ءنوپىردىڭ اراسىندا كىل قارا اتقا مىنگەن، ۇستىلەرىنە قىزىل جەيدە كيگەن جيىرما جىگىت بار ەدى. كەيبىرىنىڭ كوزدەرى بۇلاۋداي ءىسىپ، قىزارعان. تاڭ سارىدە ءبارىنىڭ جانازاسىن شىعارىپ جىبەرگەن. بۇلار – كەنەسارى حاننىڭ وتەۋىنە باۋىزدالاتىن مىسكىندەر.

شىجىم بي جانىنداعى مامىلەگەرلەرىمەن تانەكە باتىر مەن باراق سۇلتانعا كەلدى.

– الديار بي، ۋادە ەتكەندەي ءبارىن قامدادىق. جان تاپسىراتىن جيىرما جىگىت تە دايىن، جانالعىشتار دا ءازىر. تەك قىرعىزدى قىرا كورمەڭىزدەر. التى ادىردىڭ ار جاعىندا اعىباي باتىر، سامسى الاڭنىڭ قويناۋىندا سۇرانشى باتىر قول جيىپ جاتىر دەگەندى ەستىدىك... – داۋىسى دىرىلدەي بوگەلدى.

تانەكە وڭ قاپتالىنداعى ءمۇساپىر مەن قيىربايعا يەگىن قاقتى.

– ۋادە – قۇداي ءسوزى بولعاندا، مامىلە – اللانىڭ اماناتى. قىرعىزدار وزدەرى حاننىڭ قۇنىنا جيىرما قىرشىندى قيىپ وتىر. اللانىڭ ءامىرى سولاي شىعار، جانالعىشتاردىڭ باۋىزداعانىن كوزدەرىڭمەن كورىڭدەر.

– ماقۇل، الديار!

بۇل كەزدە يەسىز كىل قارا ات كەكىلىك، سەڭگىردىڭ ون ءبىر جىراعا قاراي يىنىنە بارىپ ۇيلىعا ماتاسىپتى. ودان ءارىتامان قاربالاس، قاپىلىس... جان-جاعىن قاۋمالاعان الا قالپاقتى الاماندار، باقىرعان-شاقىرعان ايقاي-سۇرەن باستالىپ كەتتى. «قۇربان بولاتىنداي جازىعىم نە؟! قالاي قياسىڭدار قىرشىن عۇمىردى؟!» دەيدى ىشقىنا تۇنشىعىپ، قاسىرەتتى ءۇن. ەندى قايسىبىرى ەسىرىكتەنە باقىرا وزاندادى... جانالعىش قاراجۇرەك جويىتتەردىڭ ۇندەرى كەرىسىنشە قاتتى، شولاق، نىق... ءاپ ساتتە قىندارىنان الماس قانجارلارىن سۋىرىپ، كۇرە تامىرى بىلەۋلەنگەن القىمنان ورىپ كەپ جىبەردى. «اللا، اللا!» دەدى الدەكىم.

مۇساپىرلەر قالىڭنىڭ ىشىنە ەنگەندە قۇبىلاعا قاراتىپ، قۇنىكەرلەردى باۋىزداپ، جان الىپ جاتىر ەدى. ىپ-ىستىق قان قارا تاسقا شاپشىپ، تومەن قاراي بۋى بۇرقىراي اعىپ جونەلدى. قول-اياقتارى بايلانعان جاس دەنەلەر جانتاسىلىممەن قالش-قالش ەتىپ، كەڭىردەك پەن وڭەش قور-قور دىبىس شىعارادى. بوزداقتاردىڭ ماڭايىندا ۇستىلەرىنە قارا جارعاق كيگەن، وڭكەي ءبىر قاباقتارى تۇكسيگەن شومبال ديۋلار ءجۇردى.

– كەنەسارى حاننىڭ كيەسى مەن نازاسى، ناۋرىزباي سۇلتاننىڭ ارۋاعى قىرعىزدى اتا كورمەسىن... ءبىر جاراتۋشى اللا ءوزىڭ كەشىرە گور... مىنا جاستاردىڭ جانىن قيناماي الا گور... – ءپىرادار كۇڭىرەنە سويلەدى.

وتەۋ وتەلىپ، قۇن تولەنگەننەن كەيىن سول جەردە تانەكە كەلىسىم بويىنشا قولىنا تۇسكەن دونەنتاي، دايىربەك، قالشا، بولەكباي ماناپتاردى ماتاۋدان بوساتىپ، شىجىم ءبيدىڭ الدىنا سالدى. تەك تورەگەلدىنى جانە ونىڭ ەل-جۇرتىن وزدەرىمەن الىپ ءجۇردى. وزگەدەي قاراپايىم حالىققا قارۋ كوتەرمەدى، تۇتاستاي قىرعىز جۇرتىن شاپقان جوق. تەك كەنەسارى مەن ونىڭ سەرىكتەرىنە ءولىم كەشتىرگەندەردى اياماي جازالادى.

ءسويتىپ، كەنەسارى حاندى ولتىرگەن قىرعىز ماناپتارى قازاقتاردىڭ كەك قۋالاۋىنان قورقىپ، قازاق حانى مەن سۇلتاندارىنا قۇن تولەدى. حاننىڭ ءبىر باسى ءۇشىن جيىرما جىگىت باۋىزدالىپ، ءجۇز اقسۇيەك جىگىت اقۇيلىگە بەرىلدى. ويتكەنى وسى تۇستا قىرعىننان امان كەتكەن اعىباي قولباسى دا مايتوبەدەگى مايدانعا قاتىسقان ساربازداردىڭ باسىن قۇراپ، كەنەسارى حاننىڭ كەگىن قايتارۋ ءۇشىن قىرعىزعا قارسى جورىققا شىعۋ جونىندە اۋليەاتا مەن سىر بويىنداعى ەلدەردىڭ اراسىنا ءۇن تاستاعان ەدى. بۇل دۇرمەكتىڭ الدىندا حاننىڭ ون بەس جاسار ۇلى جاپار مەن ون ءۇش جاسار ۇلى تايشىق ءجۇردى. ولار كوزدەگەن ماقساتتارىنا جەتۋدىڭ ءبىر جولى جيىرما-وتىز مىڭ ەلى بار ەرگەنە مەن اۋليەاتا اۋماعىن مەكەندەيتىن قىپشاقتاردى جۇمىلدىرۋعا ۇمتىلدى.

تۇپكى نيەتتەرىنە توقتاعان كەنەسارىنىڭ قوس ۇلى قاراتاۋدىڭ ماڭايىنا قونىستانعان اۋىلىنان تۇركىستانعا قاراي بەت الدى. ولار قىپشاق جاۋىنگەرلەرىنە جولىعىپ، مۇسىلمانقۇل امىرگە اكەلەرىنىڭ ءولىمى ءۇشىن قارا قىرعىزدارعا قارسى بىرلەسە قول قۇرۋعا ىقپال ەتۋلەرى جونىندە بۇيىمتاي ايتتى. دەشتىلەر قارشاداي تورەلەردىڭ بەتىن قاقپادى، كەلىسىمدەرىن بەردى.

جەتىسۋ قازاقتارى دا قىپشاقتاردىڭ قولداۋ بىلدىرەتىنىن ەستىپ، ساۋرىق پەن سۇرانشى باتىر باس بولىپ، قىرعىز ماناپتارىنان كەنەسارى حاننىڭ ولىمىنە قۇن سۇرادى. كەنەسارى ۇلدارىنىڭ قارا قىرعىزدار مەن كازاك-ورىس جاساعىنا قارسى قول جيىپ جاتقانىن بىلگەن ۇلكەن ورداداعى اق پاتشانىڭ وكىلى كاپيتان پەرەمىشەلسكي دەرەۋ باسشىلارىنا بايانحات جازىپ، حابار بەردى.

بۇل حابار قوپالىداعى اتامان اباكۋموۆتىڭ قۇلاعىنا ءتيىپ، ول جانى شىعا ومبىداعى گەنەرال ن.ف. ۆيشنەۆسكيگە «پو سوبراننىم سۆەدەنيام ۋزنال يا، چتو كىپچاكي ۆ چيسلە 8 تىسياچ چەلوۆەك س سىنوم كەنيسارى پريشلي ك چەرنىم كيرگيزام ترەبوۆات ۋ نيح پلەننىح، زاحۆاچەننىح س كەنيسارويۋ راۆنو ي ساميح نا ۆەرنوپوددانستۆو، نا چتو سي پوسلەدنيە رەشيتەلنو وتكازالي، نو بوياتسيا يح منوگوچيسلەننوستي، وسوبەننو ماناپ دجانگاراچ، كوچۋيۋششي بليجە ك تاشكەنيۋ...» دەگەن الاڭ مەن ۇرەي بار حاتىن جولدادى.

اقىرى، ساتىلاي جىلجىعان اقپار پەتەربورداعى اسكەري مينيسترلىككە جەتىپ ۇلگەردى.

مىنە، وسىنداي قىرعىزدار تۇس-تۇستان قىسىمدى سەزىنگەن ۋاقىتقا ءدوپ كەلگەن تانەكە مەن باراق سۇلتان باستاعان جورىق ورايىمەن بولىپ، حان مەن سۇلتانداردىڭ، قازاق ساربازدارىنىڭ قاسىرەتتى ءولىمى ءۇشىن سۇراعان قۇندى الدى.

ال، قىرعىز شونجارلارىنىڭ كەنەسارى حاننىڭ قولىن تالقانداپ، ءوزىن ولتىرگەن بەس اي عانا بۇرىنعى ساۋىردەگىدەي تىزە قوسىپ، باس قۇراي الماۋى – رەسەي يمپەرياسىنا اسا قاۋىپ توندىرگەن حاننىڭ كوزى جويىلىپ، باسقىنشى ورىستاردىڭ اۋقىمدى شارانى ابىرويمەن اياقتاعان كەزى بولاتىن. سوندىقتان اۋزىتۇكتىلەر ءدال سونداعىداي ىقىلاس تانىتىپ، اسكەرىن جىبەرىپ، قوقان مەن قىرعىزدى قويىرتپاقتاتىپ جاتپاعان ەدى. ارقا سۇيەر ورىستىڭ قاراسى وشكەننەن سوڭ، ماناپتار مەن شورالار جايداق سۋدى جالاڭاياق كەشكەنداي تايعاناقتاپ قالدى. كەرىسىنشە، بۇعى رۋى سياقتى وكتەمدىكتەن جاپا شەگۋشى قىرعىز جۇرتى تانەكە مەن باراقتىڭ جورىعى ارقاسىندا ماناپتاردىڭ قىسپاعىنان ءسال دە بولسا قۇتىلىپ، كەڭىنەن ءبىر تىنىستادى. وسى سويقاننان سوڭ قىرعىز ىشىندە «كەنە حاننىڭ كەگى» دەگەن وقيعا قالدى.

تورەگەلدىنى بولىس قوپالىعا اكەلىپ، تۇرمەگە جاپتىردى.

ەلدەرىنە جاۋ شاپقاندا قۇيرىعىن بوربايىنا قىسىپ، ءۇي ىرگەسىنە تىعىلاتىن دۇرەگەيلەرشە قارا قىرعىزدىڭ بىلەۋىتتەرى باس كوتەرمەي بۇقپانتايلادى. تانەكە مەن باراق باستاعان قول قورداي اسۋىنان تومەن قۇلداعاندا بىلەۋىتتەر ءىنىنىڭ اۋزىنا شىققان سارشۇناقتاي باسپالاپ، تىعىلعان جەرلەرىنەن وڭەشتەرىن سوزا جان-جاققا ۇركە قارادى. جاۋدىڭ قاراسى ابدەن ءوشتى دەگەندە بارىپ، ءمان-جايدى بىلۋگە اتقا قونعان. جانتاي اينىماس دوستارى سىپاتاي مەن رۇستەمگە ادام شاپتىرىپ، تورەگەلدىنى بوساتىپ بەرۋگە قولقا سالدى. سوندا ەكەۋى بىردەي «نايمان-ماتايعا قارسى ءسوزىمىز وتپەيدى. ءبىزدىڭ قۇتقارۋعا شامامىز كەلمەيدى، – دەپ اشىعىن ايتتى. – بىراق، تانەكەنىڭ جىبەرگەن ءبىر قاتەلىگى بار، ول تورەگەلدىنى قوپالى ۋەزىندەگى ورىس قولىنا تابىستاعان ەكەن. سوندىقتان ورىس ۇلىقتارىمەن سويلەسىڭدەر، كەنەسارىنىڭ كەسىلگەن باسىن اپارساڭدار، ولار تورەگەلدىنى بوساتىپ بەرەدى» دەدى.

بوتپايدىڭ ءبيى مەن جانىستىڭ تورەسى الگىندەي اقىل ايتقان سوڭ، جانتاي باستاعان ماناپتار ورمانبەتتىڭ الدىنان تابىلدى. ءبارى حان كەنەنى تۇتقىنداعانداعىداي الشاڭ باسىپ، جارق-جۇرق ەتە الماي، ارتى كۇيگەن كۇشىكتەي كۇيبەلەكتەيدى. اراز ادامدارداي ءبىر-بىرىنە تۋرا قاراي الماي كوزىنىڭ قيىعىن جۇگىرتەدى. حالىققا قادىرلىلەر جەمە-جەمگە كەلگەندە ەلدى تاستاپ قاشىپ كەتكەندەرىنە قىسىلاتىنداي.

– تورەكەلدىنى دە سول كەزدە ەرتە كەتپەگەن ەكەنسىڭدەر. – ورمانبەت قيىس قاراي جانتايعا جازعىرا ءلام قاتتى.

– ءبارى قۇلاقتاندى دەپ ويلادىق قوي...

– جارايدى، بولار ءىس بولدى، ەندى قارەكەتكە كوشەيىك. – الدەكىم اراشا ءلام تاستادى. وسى ارەدىكتە جانتاي ءسوزىن جانداندىرا ءتۇستى.

– سىپاتاي تورەكەلدىنىڭ ايىلىن شاۋىپ، ءوزىن تۇتقىنداپ اكەتكەن تانەكەنىڭ قاتەلىگىن ايتتى.

ورمانبەتتىڭ ءۇش بۇرىش كوزى شاجىرقايدىڭ بەزىندەي باعجاڭ ەتتى.

– نە قاتەلىك؟

– ول تورەكەلدىنى قوپالى بەكىنىسىنىڭ تۇرمەسىنە قاماتىپتى، ياعني، باۋىرىمىز ورىستاردىڭ قولىندا. ورىستار ءبىزدىڭ ءسوزىمىزدى جەرگە تاستامايدى...

– بارىپ، بۇيىمتاي ايتايىق دەيسىڭ بە؟

– ءيا، بارىپ، شارۋانى تۇسىندىرەيىك. «ورىستىڭ قاس جاۋى بولعان كەنەسارىنى تۇتقىنداعانى ءۇشىن ونى قازاقتار جازالاپ وتىر، بوساتىپ بەرىڭىز» دەيىك.

– بوسات-ا-دى ما؟

– ارينە، بوساتادى. قولدارىنا كەنەسارىنىڭ باس سۇيەگىن تابىستايمىز. ول ونى ودان ارمەن قاراي اق پاتشاعا قۋانا جونەلتەدى.

– ال، بۇلارىڭ قيسىنعا كەلەتىن سياقتى. ەندى، كىمدەردىڭ قولىنا باس سۇيەكتى ۇستاتىپ، ەلشى ەتىپ جىبەرەمىز؟

– ونىڭ دا ءجونىن ويلاستىرعان ەدىم. ماعان سالساڭىزدار، جاندارال-كۇبەرناتور گورشاكوپتان العىس قاعاز العان قالىعۇل بارعانى دۇرىس.

– ورىندى، ورىندى، – دەپ جامىراستى وزگە وتىرعاندار.

– ونىڭ قاسىنا كىمدى قوساسىڭدار؟

– باستى-باستى ەكى رۋدان ءبىر-ءبىر ادام شىقسا، ۇشەۋى جارايدى.

– دۇرىس ەكەن، – ورمانبەت كەۋدەسىن كوتەرىپ، توڭىرەگىنە بىتەۋ موينىن سوزا قارادى، – بىلمەيتىن جەردىڭ وي-شۇڭقىرى كوپ، بىرەۋ باستاپ اپارۋ كەرەك قوي ولاردى. جولدا الدەكىمدەر ۇشىراسىپ، قانجىعالارىندا حاننىڭ باسى بارىن بىلسە، وزدەرىنىڭ باسىن قاعىپ اكەتەر.

– سىپاتاي مەن رۇستەمگە جۇكتەيمىز، سولاردىڭ ادامدارى باستاپ اپارادى ارمەن قاراي.

– جيەن جاراپ تۇر. اقشاسىن الىپ پا ەدى ولار؟

– تەڭ جارىمىن العان.

– ولاي بولسا بۇل قاراكەتتەرىڭنىڭ قايىرى بار ءتارىزدى. ورىستىڭ قولىنداعى ادام – بوسانىپ شىعار. ال، ەندى، تۇتقىندا كەتكەن بەس ءجۇز كىسىنى قالاي قايتارامىز؟

ماناپتاردىڭ تاۋى شاعىلعان تۇسى وسى بولدى.

– ءبىر لاجى بولار، – ەكپىندەي شىققان جانتايدىڭ ءۇنى ءاپ-ساتتە پاسەيدى، – اۋەلى تورەگەلدى امان-ەسەن ورتامىزعا ورالسىن.

مىنە، وسىنداي كەڭەستىڭ كەلەسىنەن وربىگەن ۇيعارىم بويىنشا اتقا قونعان ۇشەۋ بۇراتتاردىڭ باعالى بۇيىمىنا اينالعان باستى قورجىنعا سالىپ، ارنايى ساپارعا اتتانعان. بۇل ۋاقتا باستىڭ ميى مەن قاراشىعى اعىپ، قۇر قاڭقاسى قالعان-تىن.

بايانجۇرەك ءوڭىرىن رۇستەم تورەمەن تالاي شارلاعان اتقوسشى التى ادامدى باستاپ، تاڭ اتا قوپالى بەكىنىسىنە سۋىت جەتتى. وعان جۇكتەلگەن تاپسىرما – جانىنداعى ادامداردى جات كوزگە تۇسىرمەي، تىكەلەي پاتشا پريستاۆى، پودپولكوۆنيك ستەپان اباكۋموۆكە اپارۋ، بولماسا، قوپالى ۋەزى باسقارما باسشىسى ەرەنتالعا جولىقتىرۋ. سوندىقتان جەر جادىسىن جاقسى بىلەتىن جىرىندى تەك ءتۇن جامىلىپ ءجۇرۋدى قولاي كورگەن. كۇندىز ات شالدىرىپ تىنىعىپ جاتادى دا قورقاۋلارداي تۇندە جورتادى. بىرەۋىنىڭ جەتەگىندە ەر-تۇرمانىمەن ەرەۋىل ات بار.

قاراعايدان قيىلىپ سالىنعان ۇلكەن ءۇيدىڭ داربازاسىنا ات باسىن تىرەدى.

– پاتشا وكىمەتىنىڭ ءۇيى – وسى. – اتقوسشى سىبىر ەتتى. كاندەك يتتەر شابالانا ءۇرىپ، قايسىبىرى قورشاۋدىڭ ىرگەسىنەن سۋىرىلىپ شىعا تاپ-تاپ بەردى. ىزىنشە مىلتىق اسىنعان الدەكىمدەر كورىندى.

رۇستەم تورەنىڭ اتقوسشىسى ورىسشاعا دا جۇيرىك ەكەن، ساقال-مۇرتى قاۋعاداي سارقىلشىقتارمەن تىلدەسىپ، كوپ ۇزاماي بارلىعى قىرعىز پريستاۆى اباكۋموۆتىڭ الدىنان تابىلدى.

– ءبىز قارا قىرعىزدار، ىستىقكولدەن كەلدىك، – دەپ باستادى قالىعۇل. – اق پاتشانىڭ ايتقانىن جەرگە تاستاماي ۇرەي تۋدىرعان كەنەسارى حاننىڭ كوزىن قۇرتتىق. مىنە، سول ەڭبەگىمىزگە العىس ايتقان جاندارالدىڭ حاتى. – قوينىنان شۇبەرەككە ورالعان ءتورت بۇرىشتى مايپەزدەي اشىپ، بۇكتەلگەن قاعازدى شىعاردى. قىرتىسىن جازىپ، اتاماننىڭ الدىنا تاستادى. ونداعى كوزىنە تانىس تا ءارى ىستىق گورچاكوۆتىڭ ءمورىن كورىسىمەن جەندەتتەردىڭ باسشىسى قۇبىلىپ، ءتۇسى وزگەرىپ كەتتى. قارا قىرعىزدىڭ قايىس بەتىنە ءبىر قاراپ، الدىنداعى قاعازعا ساۋساعىن سوزا بەردى. وقىپ شىقتى دا ورنىنان اتىپ تۇرىپ، قالىعۇلدىڭ قولىن قىستى. وڭىنە كۇلكى جۇگىرىپ، داۋىس ىرعاعىنا دا اۋەن ارالاستى.

– وسىنداعى قاپتاعاي تانەكە بولىس كەنەسارى حاننىڭ كەگى ءۇشىن ەلىمىزدى شاۋىپ، تورەگەلدى مانابىمىزدى تۇتقىنداپ اكەتتى. ماناپتى وسى قوپالى بەكىنىسىنىڭ تۇرمەسىنە قاماتىپتى، سوندا وتىر دەپ ەستىدىك. قورشاۋدان قاشىپ شىققان حاندى ەڭ اۋەلى قولعا تۇسىرگەن – سول، تورەگەلدى. اق پاتشاعا سىڭىرگەن ەڭبەگى زور. سونداي ورىس ءۇشىن ءىسى ەرەن ادامدى تۇتقىننان بوساتىپ بەرسەڭىز.

اياداي بولمە ىشىندە بولماشى تىنىشتىق ورنادى.

– سىزدەرگە ورتاق قاس جاۋىمىز كەنەسارىنىڭ باس سۇيەگىن الا كەلدىك.

وڭ قاپتالىنداعى قورجىنىنا قولىن سۇعىپ، كوك پۇلىشكە ورالعان باس سۇيەكتى اباكۋموۆتىڭ ۇستەلىنىڭ ۇستىنە قويدى.

ول بۇيىمنىڭ وراۋىن جازىپ، موينىن ەكى جاعىنا كەزەك قيقايتىپ، مۇرىنى وپىرايعان قاڭقانى اينالدىرا بارلاي قارادى.

– كەنەسارىنى قالاي ولتىردىڭدەر؟

قولعا تۇسكەننەن كەيىن حاندى تۇتقىندادىق تا اسكەرىنىڭ ءبىرىن قالدىرماي قىردىق. ءوزىن سودان كەيىن حالىقتىڭ الدىنا شىعارىپ، ەلگە قان قۇمار كەنەسارى ەكەنىن ايتىپ، باسىن شاپتىق.

كەۋدەسىن ماقتانىش كەرنەپ، قالىعۇل ۇزاق باياندادى. سوزگە ەلىتكەندە جىمسىق كوزدەرى ارا-تۇرا باعجاڭداپ، قيقى-جيقى سارى جاعال تىستەرىنىڭ اراسىنان قىزىل ءتىلى سۋماڭ-سۋماڭ كورىنەدى ەكەن. مىسىق مۇرتتارى جەلپ-جەلپ ەتەدى. ونىڭ اق پاتشا ءۇشىن تىندىرعان ىسىنە ريزا بولعان پريستاۆ:

– تورەگەلدىنى قازىر شىعارتىپ بەرەمىن، بىراق ىڭ-جىڭسىز، بوتەن كوزگە تۇسپەي كەتىپ قالىڭىزدار. كەيىن ابايسىزدا قاشىپ كەتىپتى دەرمىز، – دەپ تياناقتادى.

بۇيىمتايشىلار باسىن شۇلعىپ، بايەك قاقتى.

ءسويتىپ، سىپاتاي مەن رۇستەم تورەنىڭ ايتقاندارى ءدال كەلىپ، قوپالىداعى ورىستار تورەگەلدىنى تۇرمەدەن استىرتىن بوساتىپ جىبەردى. بىراق، ول تۇزاقتان قۇتىلعانمەن اجالدان قۇتىلا المادى، ەلىنە كەلگەننەن سوڭ كەنە حاننىڭ قانى ءۇشىن ءتىسىن قايراپ جۇرگەن ەرگەنەدەگى مۇسىلمانقۇل باستاعان قىپشاقتار ماناپتى ات قۇيرىعىنا بايلاپ، سۇيرەتىپ ءولتىردى.

ارماندا كەتكەن كەنەسارىنىڭ كەگىن قىرعىزداردان قايتارعاننان كەيىن تانەكە بي مەن باراق سۇلتاندى حالقى: «قازاقتىڭ سوڭعى باتىرلارى» اتادى. اتى شۋلى كەنەسارى حاننىڭ جاقتاسى، جاناشىر ىزدەۋشىسى بولعانىمەن تانەكە بي مەن باراق سۇلتان پاتشا وكىمەتى الدىندا دا بەدەلدەن ايرىلعان جوق. قوس الىپتىڭ ايبىندىلىعىنان شىعار، ايىبى كوزگە ۇرىپ تۇرسا دا ەشقايسىنىڭ باتىلى بارىپ، كىنا تاعا المادى.

كوكقيا تاۋىنىڭ قىزىلاعاش پەن ساعابۇيەن اراسىنداعى ءبىر شاتقالى، كۇنى بۇگىنگە دەيىن «قىرعىزساي» اتالادى. ويتكەنى بەس جۇزگە تارتا تۇتقىنداپ اكەلگەن جاندى سوندا قونىستاندىرىپ، كۇندىز-ءتۇنى باقىلاۋ ورناتقان. تانەكە بولىس ءوزى ارا-تۇرا ار جاعىنان تەرەڭوزەكتى باسىپ كەپ، كوكقيانىڭ توبەسىنەن قىرعىزداردى قاراپ قويادى.

قازىرگى كەزدە ول قىرعىزدار قاپتاعاي رۋىنىڭ ءبىر تارماعى قىدىرالى-قىرعىز بوپ، ماتايلاردىڭ اراسىنا ابدەن ءسىڭىسىپ كەتكەن. قايسىبىرەۋلەرى وزدەرىنىڭ ءتۇبى قىرعىز ەكەنىن دە بىلمەيدى، «قىرعىزسىڭ» دەسەڭ جانجالداسۋى دا مۇمكىن...

ادىلبەك ىبىرايىمۇلى

Abai.kz