«قىزىلاعاش قاھارمانى»
(شەتىن وقيعا)
كەزىندە ءدۇيىم ەلدى دۇرلىكتىرىپ، ءاربىر ادامنىڭ قۇلاعىن ەلەڭدەتكەن، اۋىز بىتكەندى سويلەتكەن ايتۋلى وقيعالار، كەيىن جىم-جىلاس ۇمىت قالىپ جاتادى. سونىڭ ءبىرى، ءبىراز جىل عانا بۇرىن بولعان «قىزىلاعاش قىرعىنى».
ەسكە تۇسىرەيىك، ىلە الاتاۋى مەن جوڭعار الاتاۋىنان اعىپ ءتۇسىپ بالقاش كولىنە قۇياتىن جەتى وزەنمەن اتالعان جەتىسۋ ءوڭىرى. ىلەدەن كەيىنگى سول جەتى وزەننىڭ ەكەۋى كوكسۋ مەن قاراتال تالدىقورعان قالاسىنىڭ شىعىس تۇستىك جاعىندا. ودان كەيىنگىلەرى اقسۋ، سارقان، باسقان، لەپسى شىعىس تەرىسكەي تاراپقتا تىزبەكتەلە قاتار اعىپ جاتىر.
مىنە، وسى وزەندەردىڭ ارالىعىنداعى قاپال مەن اقسۋدىڭ ورتاسىندا الماتى مەن وسكەمەن كۇرە جولى بويىنداعى كەڭ توسكەيدە قىزىلاعاش اۋىلى بار. قىزىلاعاش اۋىلىن بۇكىل قازاقستانعا تانىتىپ قانا قويماي، الەمدىك «تابيعات كاتاكليزمى» باعدارلاماسىندا تورتكۇل دۇنيەگە ايگىلى ەتكەن وقيعا نە ەدى؟!
مىلتىق اتىلماي ادام ولىمدەرى بولعان، بومبا تۇسپەي ءبىر ەلدىمەكەننىڭ تۇرعىن ۇيلەرى قيراپ قالعان، ادامدار بوسقىندىققا ۇشىراعان...
ارينە، ەندى ەسكە تۇسەدى، بيىك تاۋداعى جاساندى سۋ قويماسىنان قۇلاعان الاپات سۋ تاسقىنى، جولىنداعىنى تۇگەل سىپىرىپ-سيىرىپ كەتكەن دۇلەي سەل!
وسىدان كەلىپ «قىزىلاعاش قىرعىنى» دەگەن ءسوز تارادى، بۇل ءسوز قانشالىقتى شىندىققا جاقىن؟ قازاقى تۇسىنىكتە «قىرعىن» دەگەن ءسوز وتە ۇرەيلى، ويتكەنى جۇزدەگەن-مىڭداعان ادامنىڭ از ۋاقىتتا قىرىلىپ قالۋى، ءىز-ءتۇسسىز جوعالۋى... ياكي تۇرعىنداردىڭ مال-مۇلكى كوز الدىندا قيراپ، جوق بولىپ جارامسىز بولۋى.
ەگەر، وسىنداي وقيعادان كەيىن دەرەكتى، ناقتى اقپارات بولماعان جاعدايدا ادامداردىڭ بىر[1]بىرىنە ايتقان «ۇزىنقۇلاق حابارى» ىلەزدە جايىلعانىمەن قويماي، ۋداي «تۇزدىقتالىپ»، باس شايقاتارداي «اششىبۇرىشتالىپ» كەتەتىنى بار.
بالكىم سودان دا بولار، «بالقاش كولىنىڭ سەل بارىپ قۇيعان باتپاقتى جاعالاۋى ادام مۇردەسى مەن مالدىڭ جەمتىگىنە تولىپ جاتىر، كەيبىر ۇيدەن ءبىر ادام دا امان قالماعان، سەل اعىپ وتكەن اۋىلدىڭ جۇرتىندا بۇرىن قورا-قوپسى ءۇي بولعان بەلگى دە جوق، جىم-جىلاس...» بۇل استىم-ءۇستىم حابارعا ەلدىڭ كۇماندى بولعاندارى مەن سەنگەندەرى قانشالىقتى ەكەنىن اجىراتىپ ايتۋ قيىن، قيىن بولاتىنى ونىڭ تارالعان اۋقىمىنىڭ كەڭدىگى، جالپىلاي تاراپ كەتكەندىگى.
سوندىقتان، ناقتى جاعدايعا كوز جەتكىزۋدىڭ ءبىر جاقسى جولى بار، ءارى بىردەن-ءبىر جولى دەسە دە بولادى. ول – سونى كوزىمەن كورگەن جەكە كۋاگەرمەن جولىعىپ، سونىڭ ايتقانىن تالقىلاۋ عانا. ويتكەنى، «ۇزىنقۇلاقتىڭ حابارى» قانشالىقتى جالپى ءارى اۋقىمدى بولسا، بۇنداي جەكە حابار سونشالىقتى جالقى ءارى جەتەتىن اۋقىمى دا كەڭ ەمەس.
ەندى، انانداي «ۇزىنقۇلاق حابارعا» «ىلقا تويىپ العان» بىرەۋگە بىلاي دەسەك، سەنەر مە، ەدى؟
«ءتۇن ورتاسىندا اۋىلعا الاپات سەل كىرىپ كەلگەن كەزدە، ءبىر ۇيدە ەكى قاريا ۇيدەن شىقپاي قالىپ قويعان. ەكەۋى اعالى-ءىنىلى ەكەن، ءىنىسى جۇرە المايتىن اياعى كەم دە، اعاسى جۇرە الاتىن تىڭ بولسا دا ءىنىسىن جالعىز تاستاۋعا قيماي قاسىندا قالعان.
ەكى قاريا اراسى جارتى قۇلاشقا جەتەر-جەتپەس اس ۇستەلىنىڭ ەكى جاعىندا بىرىنە-ءبىرى قارما[1]قارسى كەڭەسىپ وتىرىپتى. ءسويتىپ، ءبىر كەزدە داۋىسى كۇركىرەگەن ۇرەيلى سەلدىڭ تاسقىنى تاسىر-تۇسىر ەتىپ تەرەزەنى بۇزىپ-جارىپ كىرىپ كەلگەن. وتىرعانداردى قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا تىنىس الۋعا دا كەلتىرمەي ايداھار سەكىلدى بۇكتەتىلە بۇلقىنعان تولقىن ىلە جونەلگەن.
سوندا، قاريانىڭ ۇلكەنى تەرەزەنىڭ جاقتاۋىنان شاپ ەتىپ جابىسا كەتىپ سەلگە اقپاي قالعان، ال ءدال الدىندا وتىرعان الگى ءىنىسىن قارالا تولقىن كوز ىلەستىرمەي بۇكتەپ اكەتكەن دە، ءۇيدىڭ ىشىندەگى توڭازىتقىش، ديۆان، توسەك-ورىن اۋىر-جەڭىل نارسەدەن ەشتەڭە قالماعان، تەرەزەگە جابىسقان قاريا عانا ءتىرى قالعان...»
ەندى، وسى سەنۋ دە، سەنبەۋ دە قيىن جالقى حاباردى ناقتى دەرەكپەن ايتىپ كورەيىك دەگەم-ءدى. ۇيگە تەرەزدەن كىرىپ كەلگەن ايداھار-سەلدىڭ ارانىنان امان قالعان ادام جاسى توقساننان اسقان ءمادى مۇعالىم دەگەن كىسى ەدى. (سۋرەتتە ءدال قازىرگى كەزى)
مەنىڭ جەرلەسىم، باستاۋىش مەكتەپتەگى العاشقى ۇستازىم. وسى كوپتى كورگەن قارت مۇعالىمنىڭ ناق كوزىمەن كورگەن سەل اپاتىن ءوز سوزىمەن بايانداپ بەرەيىك.
ەل ورىنعا ەندى، وتىرا باستاعان كەشقۇرىم كەزدە كوشەدە ايعاي-ۇيعاي شىعىپ، ءبىر ابىر[1]سابىر بىلىنگەنىنە ەلەگىزىپ وتىر ەدىم، جاقىن كورشىنىڭ بىرەۋى ۇيگە اسىعىس كىرىپ، اۋىزعى ۇيدە جۇرگەن كەمپىرىمە بىردەڭە ايتا سالا، شىعىپ كەتكەندەي بولدى.
ءبىراز ۋاقىت وتە كەمپىرىم كەلىپ، تۇسىمىزداعى تاۋدان سەل تۇسەتىن سەكىلدى، ادامدار جيىلىپ مەكتەپتىڭ ەكىنشى قاباتىنا شىقسىن، دەپ جاتىر دەگەن شالا-پۇشىق حابار جەكىزدى. ۇيدەگىلەر كيىم-كەشەكتەرىن قاربالاس كيىنىپ، اسىعىس-ۇسىگىس كوشەگە قاراي جۇگىرىسىپ كەتتى. اۋىلدىڭ شەت جاعىنداعى ءىنىمنىڭ ۇيىنە قاراي تاياعىمدى شوشاڭداتىپ مەن دە جونەلدىم. بارسام، اياعى كەم كارلىك تە مەڭدەتىپ قالعان ءىنىم ءتور الدىنداعى بيىك ۇستەلدىڭ جانىندا جالعىز شوشايىپ وتىر ەكەن، مەنى كورىپ شەشەسى كەلگەن بالاداي جالپىلداپ سويلەپ، ءماز[1]مايرام بولىپ قالدى.
قولىنداعى ۇلى مەن كەلىنى جانە نەمەرەلەرى ءبارى الگى مەكتەپتىڭ ەكىنشى قاباتىنا شىعىپ ساقتانۋعا كەتكەن، دەيدى. ۇلى بولسا، بالا-شاعانى اپارىپ تاستاپ، قايتا كەلىپ ارقاما كوتەرىپ اكەتەم، دەگەن ودان ءالى حابار جوق. ول كەلىپ مەنى كوتەرىپ الىپ جۇرسە، سەن دە بىزبەن ىلەسەسىڭ عوي، دەپ كوڭىل باياعىداي، كانسەرت كورەتىندەي جەلپىنىپ قويادى. قاتەر كەلە جاتقاننان قاپەرسىز، تويعا باراتىن ادام سەكىلدى كوتەرىڭكى.
ءۇيدىڭ بۇرىشىنداعى تەلەديدار ساندىقشاسىندا فيلم سياقتى بىردەڭە شىعىپ، قۇلاعى مۇكىس ءىنىم بارىنشا جاڭعىرىقتىرىپ قويىپتى. سول جاق قاپتالداعى قابىرعاداعى ديۆاننىڭ ۇستىندە بالالاردىڭ كيىم-كەشەگى مەن ويىنشىقتارى شاشىلىپ جاتىر.
تەلەديداردى ءوشىرتتىم، سىرتقا قۇلاق سالدىق. باعاناعى ايقاي-ۇيقاي ساپ تيىلعان، كوشە تىم-تىرىس. وسى ەل بوسقا دۇرلىگىپ جۇرگەن جوق پا، سەل كەلسە باياعىدا كەلەتىن بولدى عوي، دەگەن بەيعام وي دا كوكەيىمىزگە ورنىعىپ، جايلانىپ قالعانداي بولدىق.
ءبىر بايقاساق، اعالى-ءىنىلى ەكەۋىمىزدىڭ باياعىدا باسىمىزدان وتكەن قاۋىپ-قاتەرلى وقيعالاردى كەزەكتەسە ايتىسىپ اڭگىمەمىز دە ءوزارا جاراسا باستاپتى.
مىنا قاسىمدا وتىرعان ىنىمە شەشەم جۇكتى جىلى جازدا، مەن بەسىكتەن ءالى شىقپاعان ءبىر جاسقا ەندى تولاتىن كەزىمدە، تۇيەمەن جايلاۋعا كوشىپپىز. تۋلايتى جايلاۋىنىڭ تىرەمە باسىنا بارتىن جولدا استى شىڭىراۋ، ارىندى وزەن اعىپ جاتقان قىساڭ-قيا تار سوقپاق بولىپتى. اتتى ادام دا، جۇكتى تۇيە دە اۋپىرىمدەپ وتەدى، باسقا بارار جەر، جۇرەر جول جوق. شەشەم تۇيەلى كوشتى جەتەلەپ الدا بولعان، بەسىك وڭگەرۋگە ءجونى جوق، كۇنى تاياعان، سودان بەسىكتەگى مەنى ەڭ ارتقى تۇيەنىڭ ۇستىندەگى جۇككە تاڭىپ قويعان ەكەن.
تىزبەكتەلگەن تۇيەلى كوش قيانىڭ ءدال ورتان بەلىنە بارعان، شىڭىراۋدىڭ ناق تۇسىنا كەلگەندە كوشتەگى تۇيەلەر كيمەلەسىپ قالادى. تالاي-تالاي وتكەن قيىن جولدان كارى اتاندار بارىنشا ساقتىقپەن تابان تىرەپ، تىرپ ەتپەي توقتاي قالىپ، قاشان الدىڭعى تۇيەلەر بۇيداسىن سوزىپ جۇرگەنشە توقىرايتىن از مەزەت بار.
بىراق، ەڭ سوڭعى بەسىك تاڭىلعان جاس ىڭگەن كىلت توقتاي الماعاندىقتان الدىڭعى تۇيەگە كيمەلەگەن ساتتە، ارتقى اياعى قاتار قيا جولدان شىعىپ ءمۇلت كەتسە كەرەك. كوزدى اشىپ-جۇمعانشا بۇيداسى ءۇزىلىپ تومەندەگى كوز كورىم شىڭىراۋعا جۇك تيەلگەن، بەسىك تاڭعان ىنگەن سورلى، ساتىر-كۇدىر قۇلاپ جونەلگەن.
وسى كوشتىڭ ارتىنان وكشەلەي كەلە جاتقان تاعى ءبىر كوشتى جەتەلەگەن ايەلدىڭ كوز الدىندا بالالى بەسىك تاڭىلعان تۇيەنىڭ تومەندەگى قۇزعا ۇشىپ كەتكەنى ۇرەيىن ۇشىرعانى سونشا «قۇلاعان تۇيەمەن بىرگە ءمادىنى بولەگەن بەسىك بىرگە كەتتى!» دەپ شىرقىراعان داۋىسى سايدى جاڭعىرتىپ، ارتتا مال ايداپ كەلە جاتقان اتتىلاردىڭ قۇلاعىنا انىق شالىنادى.
ولار دا جالما-جان ات باسىن كەرى بۇرىپ ساي تابانىنا جەدەل جەتۋگە جانتالاسىپ قوي-سيىر ايداعان تاقىر جولدىڭ شاڭىن بۇرقىراتا ولگەن-تىرىلگەندەرىنە قاراماي قۇيىنداتا شابادى.
وت كوسەگەندەي قىسقا ۋاقىتتا ساي تابانىنا ساتىرلاتىپ كەلىپ تۇسكەن جىگىتتەر قۇلاعان تۇيەنىڭ تۇسى سوناۋ جوعارىدا قالعانىن شالت پايىمداپ، اق وركەشتەنە تۋلاي اعىپ جاتقان تاۋ وزەنىن جالت-جۇلت ەتە تىنتە قاراپ، ءجىتى باقىلاعان ساتتە ءدال تۇستارىنا تامان تاياپ قوپاڭداپ اعىپ كەلە جاتقان بەسىكتى كورەدى.
«بەسىكتى قالاي ۇستاۋ كەرەك!؟» وزەنگە جاياۋ تۇسسەڭ بەسىك ۇستاماق تۇگىل ءوزىڭ قوسا كەتەسىڭ! اتپەن تۇسۋگە وزەن ارناسىنداعى ءيىن تىرەسىپ جاتقان قويداي-قويداي جۇمىر تاستار جول بەرمەيدى، ات اتتاپ باسا المايدى!
امال قۇرىعانداي... وزەننىڭ جايداق جەرىنە دەيىن ءالى ەكى-ءۇش شاقىرىم بار، وعان دەيىن ىشىندەگى ءسابي نە بولادى! وسىنداي ارىپ-تالاسقان ويدان ءۇش-ءتورت جىگىت نە ىستەرگە بىلمەي تۇرعان ساتتە ءدال تۇستارىنا تاياپ، كوز الدىنا كەلگەن بەسىكتى انىق بايقايدى.
بەسىكتى وراي جابىلعان كورپەشە سول قالپىندا، اشىلىپ-سيىرىلماعان. ءبىر جاسقا تاياپ قالعان بالا بۇلقىنا-بۇلقىنا قول-باۋى شەشىلىپ كەتىپ بەسىكتەن سالاقتاي قالسا، سىرتقا شىعىپ قالماۋعا قام جاساعان شەشەسى كورپەشەنى بارىنشا تۇمشالاي تاڭعانى ءمالىم. ايتەۋىر، ءسابي سۋعا كەتپەگەن، بەسىكتىڭ ىشىندە ەكەنى انىق بولدى. جەڭىل تال بەسىك، قايىقتان ءبىر كەم ەمەس، وركەش-وركەش تاسقىنداردىڭ جوعارى-تومەن الاسۇرعان جىلدام اعىسىمەن زىمىراي ءجۇزىپ كەلەدى.
ەندى ءبىر ساتتە، ءدال الدارىنان دا زۋ ەتىپ وتە شىقپاق. جان قىسىلدى، امال تۇگەسىلدى. توسىپ تۇرعان جىگىتتەردىڭ ءدال تۇسىنا تاياعان ساتتە وزەننىڭ قاق ورتاسىنداعى ۇزىنىنان سۇلاپ جاتقان الىپ اق وگىز ىسپەتتى ۇلكەن جۇمىر تاسقا تىكە كەلىپ سوعىلعان بەسىك تىرەلە توقىرادى. ارت-ارتىنان كەلگەن كوبىكتى تاسقىن تاستىڭ ەكى جاعىنا جارىلا اعىپ بەسىك قالت-قالت ەتىپ تاسقا سۇيەنىپ تۇردى. قاس-قاعىمداي قارمانىپ قالار ءسات!
بەسىك جوعارىدان كورىنگەندە-اق، اتىنىڭ شىلبىرىن بەلىنە قازىقباۋ شالا تاس قىپ بايلاپ تۇرعان قارشىعاداي شاعىن دەنەلى قوسپاق سۋعا قاراي كوز ىلەسپەيتىن جىلدامدىقپەن اتىلىپ بارىپ بەسىكتى باس سالدى. مۇنداي شالت قيمىلدى ىلەزدە ۇققان جىگىتتەر دە، شىلبىردى شىرەنە، وسقىرا شەگىنگەن اتتى ساعالدىرىقتان شاپ بەرە ۇستاپ تىرپ ەتكىزبەي ۇستاي الدى. قالعان ەكەۋى قوسپاق بايلانعان شىلبىردى اپىر-توپىر تارتىپ، سۋ جاعاسىنا دا جالما-جان شىعارىپ اكەلدى. قوسپاقتىڭ قولى بەسىكتىڭ ارقالىعى مەن يمەك باسىنا تاستاي جابىسقان ەكەن، سىرەسكەن ساۋساقتارىن ازەر جازدى.
سۋ سىڭگەن بەسىكتىڭ جابىندى كورپەشەسىن شەشكەندە تۇرعان جىگىتتەر ءبىر مەزەت تاڭدانا قاراپ تۇردى دا، سوڭىندا ءماز-ءمايرام قارقىلداي كۇلىسىپ كەتتى. ءبىر جاسار ءمادى تۇيەمەن بىرگە تاۋدان قۇلاعىنىنان دا، وزەنگە اققانىنان ءتىپتى بەيقابار سەكىلدى، ىشىنە سۋ كىرمەگەن ءسال دىمقىل تارتقان بەسىكتە قانەن-قاپەرسىز، پىس-پىس ۇيىقتاپ جاتىر.
ءمادى ءوزى بۇل جايلى ەش بىلمەيتىن، باسىنان كەشكەن وسى قاتەرلى جاعدايدى بەسىك قۋعانداردىڭ ىشىندە بولعان نەمەرە اعاسى جاسكەرەي قولمەن قويعانداي ايتىپ بەرگەنى، سونداي قوس قاتەردەن دە امان قالعانىن ەسكە الىپ تاعى ءبىر جاڭعىرتىپ وتكەنى وسى ەدى.
جوق، وسى اڭگىمەنى ايتقان كەزدە قاتەردەن امان قالعانى بۇل عانا ەمەس ەكەنى، ەس ءبىلىپ جىگىت بولعان، جاس جاساپ ەگدە تارتقان كەزىندە دە وتە كوپ قاتەردەن امان قالعانى كوز الدىنان ءتىزىلىپ ءوتتى.
جيىرما جاسىندا اسكەرگە بارىپ، قىستا ءۇش اسكەر شەكارا سىزىعىن اتپەن شولىپ كەلە جاتقان كۇنى اقبۇرقاق بورانعا ۇشىراپ ءبىر-بىرىنەن اداسقاندا، ءمادىنىڭ اتى قورىمعا ءتۇسىپ، ءوزى تۇيەقورىمنىڭ ۇڭگىرىنە قۇلاپ، ەرتەڭىندە كەشتە ىزدەۋدەن تابىلعان ۇشەۋدەن ۇسىمەي ءتىرى تابىلعان جالعىز ءوزى ەدى.
مەكتەپ مۇعالىمى بولىپ ءجۇرىپ، قىرىق جاسقا تاياعان كەزدە بيىك تاۋدان اعاش-وتىن ارتقان جۇك ماشينەنىڭ كابيناسىندا كەلە جاتىپ، تەجەگىشى ۇستاماي تومەن قاراي وقتاي اتىلعان كولىك تاۋ ەتەگىنە دەيىن ساۋ-تامتىعى قالماي قيراپ، دوڭبەكتەر تاۋ توسكەيىنە تۇگەل شاشىلىپ، ماشينە ماتورى ءبىر جاقتا، كۋزوبى ءبىر جاقتا، كابينا ءوز الدىنا دوپ-دومالاق دوپ سەكىلدى بولىپ قالعاندا اياق سالىپ وتىراتىن اياداي قۋىستا تىرناعى دا سىنباي ساپ-ساۋ قالعانى تاعى بار.
قاريالىق جاسقا كەلگەن كەزدە جازعى دەمالىستا جايلاۋعا شىعىپ، اۋىل اقساقالدارىمەن بىرگە قىمىز ءىشىپ قىدىرىپ كەلە جاتقاندا، قوبدانىڭ اياق استىنان سوعاتىن قۇتىرىق قۇيىنى جاقىن قالعان اۋىلدىڭ سىرتىنداعى قىزىلالا پالاتكا-شاتىردى ۇشىرعانىنان استارىنداعى اتتارى تاسىر-تۇسىر، قۇنى-پەرەن جالت بەرىپ ۇرىككەندە بەيعام كەلە جاتقان ءمادى اتىنان اۋناي قۇلاپ، ءبىر اياعى ۇزەڭگىدە كەتىپ، تەكپىلەنگەن اتپەن بىرگە سۇيرەتىلەدى. ەندى، ەردىڭ دە اتتان سىپىرىلمايتىنىن، اياعى دا ۇزەڭگىدەن شىقپايتىنىن شالت تۇيسىنگەن ماكەڭ، ۇرىككەن اتتىڭ ارتقى سانىنان شاپ بەرىپ ۇستاپ، قۇشاقتاي وراپ جابىسا كەتكەن. قانشا ۇرىكسە دە، ارتقى سانىنا جابىسىپ العان اۋىرلىقتان اتى ابدەن تالىعىپ، تيتىقتاپ توقتاعاندا، ارتىنان قۋعىنشىلار كەلگەنشە تەرى تامشىلاي قالشىلداپ تۇرعان اتتان قولىن ايىرماي، تاعى دا مەرتىك-شارتىقسىز ساۋ قالعان-دى. و، ەستە قالعانى، قالماعىنى بار تاعى قانشاما ۇساق، كەسەك قاتەردەن امان قالعانىن ايتىپ تاۋىسا الماس...
وسى اڭگىمەلەرىن ماكەڭ تۇرعىلاستارىنا كەزى كەلگەندە تالاي ايتقان-دى. ءبارىنىڭ سۇرايتىنى «ءاي، ايتاتىن دۇعاڭ بار شىعار بىزگە دە ايتساڭشى!» دەيتىن. سوندا، شەشەسى جارىقتىقتىڭ قۇلاعىنا ۇنەمى قۇيعان، ءوزى قالت جىبەرمەي ورىنداعان امانات ءسوزىن ەسكە الاتىن. «قارعام، قايدا جۇرسەڭدە دارەتىڭ بولسىن، اياق-استى پالەدەن پەرىشتەڭ قورعاپ جۇرەدى» دەيتىن.
بۇعان ءوز باسى كۇمان كەلتىرگەن ەمەس، ەندى دە توقسانعا كەلگەن جاسىندا مىنا سەل اپاتىن توسىپ وتىرعاندا تۋعان ىنىسىنە تاعى سونى ەسكەرتەيىن دەپ، اۋىزىن اشا بەرگەنى سول ەدى... تىنىس الۋعا دا كەلتىرمەي گۇر ەتە تۇسكەن، كۇركىرەگەن ۇرەيلى دىبىسپەن بىرگە ءدال تۇستارىنداعى تەرەزەدەن اقباستى الاشۇبار ايداھار سەكىلدى تاسقىن ارس ەتىپ كىرىپ كەلدى.
جارما پلاستيك تەرەزە قاق ايىرىلا اشىلعاندا، ءوزىنىڭ ماڭداي تۇسىنا سارت ەتىپ كەلگەن تەرەزەنىڭ تۇتقاسىنا قولى ىلىنە كەتكەنىن عانا سەزدى، سول ءسات كەلەسى قولىن دا قابات اكەلىپ سىرەسە قالعانى ەسىندە. تاس ارالاس مۇزداي تاسقىن-سۋ ءۇي-ىشىنە تولا ىشقىنىپ، كوز الدىندا كورىنىپ تۇرعان نارسەلەر ىلەزدە جوق بولدى. قولى ەربەڭ ەتىپ، قاراڭ ەتكەن ءدال الدىندا وتىرعان ءىنىسىن كوزى ءبىر شالىپ قالعانى، ءوزى جاندارمەن «ماعاااي!» دەپ، بارىنشا ىشقىنا ايقايلاعانى ەسىندە قالدى.
ءمادى قاريا مىنا ويعا سيمايتىن سۇمدىق اپاتتان ءارى كوز الدىندا تۋعان ءىنىسىنىڭ قول سوزىم جەردە وتىرىپ الاپات سەلگە جۇتىلىپ كەتكەن سۇمدىق كورىنىستەن ەسىنەن ايىرىلىپ تالىپ كەتكەن. ەسىن شالا-شارپى ءبىر جيعاندا ءوزىنىڭ بەلۋاردان سۋلى باتپاققا ورالىپ تۇرعانىن تەرەزە تۇتقاسىنا جابىسقان قولدارى شەگەلەنگەندەي تاستاي قاتىپ قالعانىن قالتى-مۇلتى پايىمدايدى.
ە، ولگەن دەگەن وسى ەكەن عوي، دەپ تاۋەكەلگە بەل بۋىپ كۇبىرلەپ كەبەرسىگەن ەرىندەرىن جىبىرلاتىپ دۇعا وقىيدى. قايتا تالىپ كەتكەن ەكەن، قانشا ۋاقىت وتكەنى بەلگىسىز تاعى ءبىر شالا-شارپى ەسى كىرگەندە دابىرلاپ كىرگەن بىرەۋلەردىڭ تەرەزەگە جابىسقان قولىن بوساتا الماي جاتقانىن ءبىلدى.
ءمادى قاريانىڭ سەلدەن امان قالعانى دۋ بولىپ بۇكىل تۋعان-تۋىس، جەرلەستەرىنىڭ قۇلاعىنا جەتتى. ءبارى دە «قىرىق جىل قىرعىن بولسا دا اجالى جەتپەسە ولمەيدى» دەگەن قازاقتىڭ ناقىل سوزىمەن تۇجىرىم جاساپ جاتتى. الايدا، بۇل جويقىن اپاتتان وسىلايشا امان قالۋىنىڭ ناقتى تەتىگىن ەشكىم تاپ باسىپ ايتا المادى.
تام-ءۇيىن تاسقىن باسىپ ءوزى اپات بولعان ءىنىسىنىڭ مۇردەسى كەڭ اۋلانىڭ تۇكپىرىنەن سەلدىڭ توپىراق-تاسىنىڭ اراسىنان تابىلدى. تەرەزەنى جارىپ كىرگەن سەل تاسقىنى ءۇيدىڭ ىشىندەگى بۇكىل زاتتى سيىرىپ-سىپىرىپ ەسىكتەن شىعارىپ اكەتكەنى عاجاپ، قۇددى جاندى، اقىلدى ماقۇلىقتاي ءىس ىستەگەن. سويتە تۇرا، توقسانداعى قارياعا كۇشى جەتپەگەن، بالكىم ادەيى قالدىرىپ كەتكەن...
ءمادى اقساقال تالاي قاتەردەن امان قالىپ، توقسان جاسىندا جولىققان مىنا سۇراپىل اپاتتىڭ ءمان-جايىنا اقىلى جەتپەيتىن سەكىلدى، ەرەكشە ەشتەڭە دە ايتا المايدى. ءوزىن ەلدەن ەرەك تا سانامايدى.تەك، اۋىلدىڭ ورتاسىنداعى مەشىتتىڭ ءدىن امان قالانى ەكى جاعىنداعى ۇيلەردى سەل تاسقىنى بۇزىپ اكەتسە دە، مەشىت ىرگەسىنە تاياماعانىن تاڭدانا ايتىپ قويادى.
ءوزىنىڭ ون جىلدان اسا ۋاقىت باۋىر باسقان تام-ءۇيى مەن قورا-جايى دا جىم-جىلاس جوق بولىپتى. ءتىپتى، بۇل جۇرتتا بۇرىن ءۇي-جاي بولماعانداي تاسقىن-سەلدىڭ قۇمداق ىزدەرى عانا ايعىز-ايعىز بولىپ جاتىر.
جانە، قىزىلاعاش تۇرعىندارىنان قانشا ادام سەلدەن قازا بولعانىن دا انىق ايتا المايدى. بالكىم ونشا كوپ ەمەس، ويتكەنى تۇرعىنداردىڭ كوبى ەكى قاباتتى مەكتەپكە قورعالىپ، كەيبىرى باسقا جاققا قاشىپ ۇلگەرگەنى ءمالىم ەدى.
الايدا، مەن قالامگەر رەتىندە جەرلەس اقساقالىمدى «قىزىلاعاش قاھارمانى» دەپ اتاعاندى ءجون كورىپ، شاعىن ەستەلىك-ەسسە جازدىم.
قىزىلاعاش اۋىلىنان ارىداعى ءوزىم تۇرعان سارقان اۋدانىنا بارعان كەزىمدە جول ۇستىندەگى اۋىلدىڭ جاڭادان قاتارلاپ سالىنعان ۇيلەرى «مۇندا سەل بولعان جوق» دەگەندەي كوزگە جىلىۇشىراپ تۇردى. ءمادى اقساقال، اپات بولعان ساتتەگى قورقىنىشتى ەسكە سالاتىن ەلدىمەكەندە ەندى، تۇرۋعا ءداتى جەتپەيتىنىن ءبىلىپ الماتىعا قونىس اۋدارعان-دى.
اباي ماۋقاراۇلى، جازۋشى-جۋرناليست
Abai.kz
