كەشە قازاقستانعا قىتاي باسشىسى شي مىرزا كەلىپ-كەتتى. كوپ بوگەلگەن جوق. كەشە كەلدى، كەشە كەتتى. كەلەردەن بۇرىن ءۇشبۋ حات جازىپ، ماقالا جاريالادى. شي ءوز ماقالاسىندا نە جازعانىن كەشە سوزتالقى جاسادىق. قايتالاپ جاتپايىق.

ءۇش جىلعا جۋىق ۇيدەن شىقپاي وتىرعان شي مىرزا اۋەلى اتتىڭ باسىن استاناعا بۇرىپ، قاراڭعى تۇسە بەرە سامارعانعا اتتانىپ كەتتى. ءشيدى قازاقستان پرەزيدەنتى اۋەجايدان كۇتىپ الدى. ەكەۋارا اجەپتاۋىر قىتايشا شۇيىركەلەسىپ، اقورداعا قاراي باردى.

ەكى ەل باسشىنىڭ ناقتى قانداي قۇجاتتارعا قول قويعانى، مەملەكەتارالىق كەلىسىمدەردىڭ ەگجەي-تەگجەي ايتىلا قويعان جوق. بەلگىلىسى مىناۋ عانا:

قىتاي اقپارى:

تاراپتار اراسىندا قۇقىق قورعاۋ، ارنايى قىزمەت پەن قورعانىس ۆەدومستۆوسى سالالارىندا بايلانىستى كۇشەيتۋ، ءۇشىنشى كۇشتەرمەن بىرلەسىپ كۇرەسۋ، ترانسۇلتتىق ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتار مەن زاڭسىز ەسىرتكى بيزنەسىمەن كۇرەسۋ، سىرتقى كۇشتەردىڭ ەلىشىلىك ماسەلەلەرگە ارالاسۋىن بولدىرماۋ، ايماقتا بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋعا بىرلەسىپ كۇش سالۋ دەگەن ماسەلەلەر تالقى بولعان.

اقوردانىڭ اقپارى:

تاراپتار كولىك-لوگيستيكا، ازىق-تۇلىك ونەركاسىبى، اۋىل شارۋاشىلىق سالالارىنىڭ ماسەلەلەرى جانە ترانسشەكارالىق وزەندەر جايىن تالقىلادى. كەلىسسوزدەردەن كەيىن ەكى مەملەكەتتىڭ باسشىلارى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناستاردىڭ ورناتىلعانىنا 30 جىل تولۋىنا وراي بىرلەسكەن مالىمدەمەگە قول قويدى.

توقاەۆ:

«بۇل – پاندەميادان كەيىن ءسىزدىڭ شەتەلگە العاشقى ساپارىڭىز. سوندىقتان وسى ساپارىڭىز تاريحي ماعىناعا يە. مەن مۇنى جوعارى دەڭگەيدەگى ءوزارا سەنىم مەن ىنتىماقتاستىقتىڭ كورىنىسى دەپ باعالايمىن. بيىلعى 5 اقپاندا XXIV قىسقى وليمپيادا ويىندارىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قاتىسقانىمدى بىلەسىز. سول كەزدە بەيجىڭدە وتكەن كەزدەسۋىمىزدى ىقىلاسپەن ەسكە الامىن»، - دەدى.

شي توراعا:

«حالىقارالىق جاعداي قالاي وزگەرسە دە، ءبىز الداعى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن، ەگەمەندىگىن جانە تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن ساقتاۋىنا قولداۋ كورسەتەمىز. تۇراقتىلىق پەن دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى ءسىز جۇرگىزىپ جاتقان رەفورمالاردى تولىق قولداي وتىرىپ، ءسىزدىڭ ەلىڭىزدىڭ ىشكى ىستەرىنە قانداي دا ءبىر كۇشتەردىڭ ارالاسۋىنا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولامىز. قىتاي قازاقستاننىڭ سەنىمدى دوسى ءارى سەرىكتەسى جانە سولاي بولىپ قالا بەرەدى. قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستار ورناعالى بەرى بايلانىستارىمىز بەرىكتىك سىنىنان لايىقتى ءوتتى، سونداي-اق ۇنەمى جاڭا مازمۇنمەن تولىعىپ، دامىپ، ءوز جەمىسىن بەرىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز بىرقاتار سالادا ىنتىماقتاستىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى. حالىقتارىمىزدىڭ دوستىعىنىڭ ارقاسىندا 1780 شاقىرىمعا سوزىلعان شەكارا ماسەلەسىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ شەشتىك. ءبىز ءبىرىنشى بولىپ، يندۋستريالاندىرۋ سالاسىنداعى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتا باستادىق. وسىلايشا «ءبىر بەلدەۋ - بىر جول» باعدارلاماسى اياسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتتىك. ءبىز ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستاردى جان-جاقتى ماڭگىلىك ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك دەڭگەيىنە كوتەردىك. سەرپىندى دامۋعا قول جەتكىزگەن قىتاي ديپلوماتياسى ءۇشىن مۇنىڭ ماڭىزى زور. بۇگىندە قازاقستان مەن قىتاي قارىم-قاتىناسى جاڭا تاريحي بەلەسكە قادام باستى»، - دەدى.

سونان سوڭ ەكى ەل باسشىلارى «قازاقستان – قىتاي: مىڭجىلدىق ديالوگ» اتتى كورمەنى تاماشالادى. ارتىنشا پرەزيدەنت توقاەۆ شي توراعانى «التىن قىران» وردەنىمەن ماپاراتتاپ، اۋەجايعا دەيىن شىعارىپ سالدى. بىزدەن ۇشىپ، وزبەكستانعا جەتكەن شي توراعانى ميرزيەەۆ ءسان-سالتاناتىمەن كۇتىپ الدى. شي توراعا ۇشاقتان تۇسەر-تۇسپەستەن وزبەكتىڭ ءانشى-بيشىلەرى ونەر كورسەتىپ، اۋەجاي الاڭىندا كونتسەرت قويدى. بۇل ەندى بولەك تاقىرىپ. قازاق-قىتاي كەزدەسۋىنە ورالايىق...

جوعارىداعى رەسمي اقپاراتتاردان ەكىپەن قويىپ ءسوز ەتەتىن ماڭىزدى تۇسى – قىتاي توراعاسىنىڭ «قازاقستان اۋماعىنىڭ تۇتاستىعىن قورعايمىز», - دەپ ۋادە ەتكەنى.

«قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن، ەگەمەندىگىن جانە تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن ساقتاۋىنا قولداۋ كورسەتەمىز. ءسىزدىڭ ەلىڭىزدىڭ ىشكى ىستەرىنە قانداي دا ءبىر كۇشتەردىڭ ارالاسۋىنا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولامىز»، - دەدى شي توراعا.

شي مىرزا ءوزىنىڭ قازاقستانعا كەلەردەن بۇرىن جازعان ماقالاسىندا دا «ءۇشىنشى كۇشتەر» تۋرالى ءسوز ەتكەن. اقورداداعى رەسمي جيىندا دا وسى «ءۇشىنشى كۇشتەردەن» كەلەتىن قاۋىپ جايلى قاداپ ايتتى. الايدا، شي مىرزا ول ناقتى قانداي كۇشتەر ەكەنىنە، قاۋىپتىڭ قايدان ەكەنىنە ەگجەي-تەگجەيلى توقتالعان جوق.

ءوز كەزەگىندە پرەزيدەنت توقاەۆ «ماڭگىلىك ارىپتەستىك دىتتەگەن بيىككە كوتەرىلدى», - دەپ سويلەدى. توقاەۆ «ماڭگىلىك ارىپتەستىك» تەرمينىن توقاەۆ العاش رەت 2019 جىلعى قىركۇيەكتە پەكينگە ساپارلاپ بارعان ۋاقىتتا قولدانعان.

ساراپشىلار: «ريم پاپاسى مەن شي توراعانىڭ استاناعا ءبىر كۇندە كەلۋى بەكەر ەمەس. ءدىن ليدەرلەرىنىڭ سەزى قىتاي توراعاسىنىڭ ساپارىن كولەگەيلەپ قالدى. بۇل سانالى تۇردە جوسپارلانعان. ويتكەنى، پاندەميادان كەيىن العاشقى ساپارىن ارنايى قازاقستانعا جاساعان شي توراعانىڭ بۇل كەلىسىنە الەمنىڭ وزگە جۇرتى قالاي قارايدى دەگەن ماسەنلە تاعى بار. قازاقستان وزىنە قاتىستى اقش پەن باتىس، رەسەي سەكىلدى الپاۋىتتاردىڭ سۇراعى كوبەيگەنىن قالامايدى. ال شىن مانىندە ءشيدىڭ كەلۋى ريم پاپاسىنىڭ كەلۋىنەن دە ماڭىزدىراق ماسەلە ەدى»، - دەيدى.

تاقىرىپقا تۇزدىق: وسىعان دەيىن «قازاقستاندى ءبىز قورعايمىز»، - دەگەن ءسوزدى تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان ايتقان ەدى. بيىل 10 مامىردا پرەزيدەنت توقاەۆ تۇركياعا ساپارلاپ بارعان. سول كەزدەسۋدە تۇركيا پرەزيدەنتى: «ءبىز ارىپتەستىگىمىزدى كەڭەيتىلگەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك دەڭگەيىنە كوتەردىك. تۇركيا مەن قازاقستان – ورتاق تاريح، ءتىل، ءدىن جانە مادەني قۇندىلىقتاردان قۋات العان ءارى مىقتى بايلانىس ورناتقان باۋىرلاس مەملەكەتتەر. ءبىز قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن تىنىشتىعىنا ەرەكشە كوڭىل بولەمىز.  قازاق باۋىرلارىمىزدىڭ تۇراقتىلىعى مەن تىنىشتىعىنا اسا مۇددەلى ەكەنىمىزدى جانە ساۋدا-ەكونوميكالىق، مادەنيەت، قاۋىپسىزدىك سالالارىندا بىرگە بولاتىنىمىزدى ايتقىم كەلەدى»، دەگەن ەدى ەردوعان.

ساراپشىلار پىكىرىنشە قىتاي ءوزىنىڭ نەگىزگى لوگيستيكالىق ارىپتەسى رەسەيدىڭ جاعدايى ناشارلاعان ۇستىنە ناشارلاپ، ەكونوميكالىق نوكداۋن العاننان كەيىن، شي توراعا بالاما جول ىزدەپ شىققان. ءسويتىپ، سول ىزدەگەن جولدى قازاقستانان تاپقان. بۇل جەردە ەكپىن ءتۇسىرىپ ايتاتىن ماسەلە – قىتاي، قازاقستان، ءازىربايجان مەن تۇركيا اراسىنداعى لوگيستيكا قۇرىلىسى. «قىتاي توراعاسىنىڭ «قازاقستاندى قورعاۋ» تۋرالى سوزدەرى تەگىننە-تەك ايتىلماعانى بەلگىلى. شي توراعا وسى سوزدەرى ارقىلى قازاقستادا مۇددەسى بار ەكەنىن ەسكەرتتى. ال ءشيدىڭ ءسوزىن ەستۋى ءتيىس جۇرت ەستىدى»، - دەيدى ساراپشىلار.

ءسىز نە دەيسىز؟

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz