قازىر ۇلى جوق وتباسىلار – قازاق حالقىنىڭ 25-30% قۇراپ وتىر. بۇنى الەۋمەتتانۋشىلار – ۇلتتىق تراگەدياعا اينالدىرىپ، وتباسىلىق ۇلكەن پروبلەما دەپ سانايدى. ولاردىڭ قىزدان تۋعان جيەندەرىن «نەمەرەم» دەپ اتاۋلارىن كوپشىلىك قاۋىم: «قاتەلىك، وتتاپتى «قازاقتا بۇنداي ءۇردىس بولماعان» دەپ باق بەتىندە ماقالا ۇستىنە ماقالانى ءوربىتىپ، ونسىز دا جۇرەگى قاياۋلى جانداردىڭ ىشكى دۇنيەسىن جارالاۋدا.

حالقىمىزدىڭ وتباسىلىق داستۇرىندە بالاسى جوقتار ءىنىسى نە اعاسىنىڭ بالاسىن باۋىرىنا سالىپ الادى. ال، قىزى بار، ۇلى جوقتار شە!؟ بابالارىمىز وسى ماسەلەنى قالاي شەشكەن؟..

قازاق ۇلى جوق وتاعالارىنىڭ ۇلدى بولۋىن ەتنوگرافتارعا اشىپ ءسوز ەتپەيدى. ءيا، ءار ۇلتتىڭ داستۇرىندە زەرتتەۋشى عالىمدارعا اشىپ ايتۋعا بولاتىن جانە مۇلدەم ءتىس جارۋعا بولمايتىن دۇنيەلەر بار. سونىڭ ءبىرى – قىزى جوقتىڭ ءوز «جيەنىن» ۇرپاعىنا اينالدىرۋ ءداستۇرى – «تاعا//تاعالىق». ونىڭ جۇرت اراسىندا اشىق ءسوز ەتىلمەۋى: بىرىنشىدەن – بۇل شەجىرەدەگى ەڭ قۇپيا قول تيگىزە ءتۇرىلۋدى قاجەت ەتپەيتىن جىبەك شىمىلدىق. ەكىنشىدەن – ءوز ۇرپاعىمدا كەيىن بىرەۋ وسى جاعدايدى باستان كەشۋى ىقتيمال دەگەن ىرىمشىلدىق. سوندا دا، وسى تاقىرىپتىڭ شەت جاعاسىن بىلەتىن تاريحشى اعامىز، «مونارحيست» بەلسەندى تۇلعا وسىعان قاتىستى ءبىراز دۇنيەلەردى ورتاعا سالدى.

ۇلى بارلار جيەندەرى ءۇشىن «ناعاشى» دەلىنسە، ۇلى جوقتار «تاعا» دەپ اتالادى. وسى سوڭعىسى وزبەكتە «تاعا//Tog‘a» ۇعىم-تۇسىنىگىن بىلدىرەدى. قازاقتا كەرىسىنشە ءتىل عىلىمىندا بۇل جەرگىلىكتى ەرەكشەلىگى بار ديالەكتى ءسوز اتانسا،  سالت-داستۇرىمىزدە قىزىنىڭ ۇلىن ءوز بالاسىنا اينالدىرۋدىڭ اتاۋى دەپ تانىلادى. تاعاسىنىڭ تەگىن يەلەنگەن بالا، وسە كەلە، ءوز تاعاسىنىڭ نە اعاسىنىڭ، نە ءىنىسىنىڭ نەمەرە قىزىنا ۇيلەنىپ سول تۇقىمعا تولىق سىڭەدى. وسىلايشا بۇرىنعى 100 پايىز اكەلىك قان 100 پايىز ناعاشىلىق قانمەن ارالاسادى.

اتا-بابامىز قىزى بار، ۇلى جوقتاردىڭ تەگىن ساقتاپ قالۋدا وسىنداي قادامعا بارعان. وسى ءداستۇردى قازاق حالقىنىڭ 25-30% قۇراپ وتىرعان وتباسىلاردىڭ وتاعالارى مەن وتانالارى ءارى قاراي جالعاستىرا ما؟ بار ماسەلە وسىعان كەلىپ تىرەلىپ وتىر. بۇل قادامعا نەمەرەسىز توپ جاپپاي بارا الا ما؟

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz