30 تامىز – كونستيتۋتسياسى كۇنى

• قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ العاشقى كونستيتۋتسياسى مەملەكەت تاۋەلسىزدىگى جاريالانعاننان سوڭ، ەكى جىلدان كەيىن 1993 جىلى 28 قاڭتاردا قابىلداندى.
• بۇل كونستيتۋتسيادا مەملەكەتتىك باسقارۋ ءتۇرى – پارلامەنتتىك فورمادا بولادى دەپ كورسەتىلگەن. ال، كونستيتۋتسيالىق سوت – سوت بيلىگىنىڭ ەڭ جوعارى بۇتاعى رەتىندە قارالىپ، كونستيتۋتسيانى قورعاۋدىڭ كەپىلى بولدى.
• العاشقى كونستيتۋتسيا ەكى-اق جىل قولدانىستا بولىپ، ءوز قىزمەتىن توقتاتتى. قازىرگى ياعني، ەكىنشى كونستيتۋتسيا 1995 جىلى 30 تامىز كۇنى جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم نەگىزىندە قابىلداندى جانە 5 قىركۇيەكتە ءوز كۇشىنە ەندى. كونستيتۋتسيا 9 تاراۋدان، 98 باپتان تۇرادى.
• 1995 جىلى جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم نەگىزىندە قابىلدانعان كونستيتۋتسيانىڭ 18 جىل ىشىندە 98 بابىنىڭ 34-ءى پۋنكتى، 341 تارماقتىڭ 91-ءى پۋنكتى وزگەرگەن. سونىڭ ىشىندە كونستيتۋتسيانىڭ نەگىزگى جانە تىرەكتى، كەلەلى ماسەلەلەرى مەن پرەزيدەنتتىڭ، پارلامەنتتىڭ وكىلەتتىلىكتەرى تۋرالى باپتارىنا كوپتەگەن وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن.

Abai.kz

30 تامىز – كونستيتۋتسياسى كۇنى

• قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ العاشقى كونستيتۋتسياسى مەملەكەت تاۋەلسىزدىگى جاريالانعاننان سوڭ، ەكى جىلدان كەيىن 1993 جىلى 28 قاڭتاردا قابىلداندى.
• بۇل كونستيتۋتسيادا مەملەكەتتىك باسقارۋ ءتۇرى – پارلامەنتتىك فورمادا بولادى دەپ كورسەتىلگەن. ال، كونستيتۋتسيالىق سوت – سوت بيلىگىنىڭ ەڭ جوعارى بۇتاعى رەتىندە قارالىپ، كونستيتۋتسيانى قورعاۋدىڭ كەپىلى بولدى.
• العاشقى كونستيتۋتسيا ەكى-اق جىل قولدانىستا بولىپ، ءوز قىزمەتىن توقتاتتى. قازىرگى ياعني، ەكىنشى كونستيتۋتسيا 1995 جىلى 30 تامىز كۇنى جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم نەگىزىندە قابىلداندى جانە 5 قىركۇيەكتە ءوز كۇشىنە ەندى. كونستيتۋتسيا 9 تاراۋدان، 98 باپتان تۇرادى.
• 1995 جىلى جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم نەگىزىندە قابىلدانعان كونستيتۋتسيانىڭ 18 جىل ىشىندە 98 بابىنىڭ 34-ءى پۋنكتى، 341 تارماقتىڭ 91-ءى پۋنكتى وزگەرگەن. سونىڭ ىشىندە كونستيتۋتسيانىڭ نەگىزگى جانە تىرەكتى، كەلەلى ماسەلەلەرى مەن پرەزيدەنتتىڭ، پارلامەنتتىڭ وكىلەتتىلىكتەرى تۋرالى باپتارىنا كوپتەگەن وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن.

Abai.kz

ەسبول ءومىرجانوۆ. ساكەن وزبەكۇلىنىڭ العاشقى كونستيتۋتسيا جوباسى

ەلىمىزدەگى كونستيتۋتسيوناليزم تاريحىندا 1991 جىلدىڭ قاڭتارىندا «ازات» گازەتىنىڭ №1 سانىندا جاريالانعان عالىم ساكەن وزبەكۇلى جاساعان قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى جوباسىنىڭ الار ورنى ەرەكشە. مەملەكەتىمىز تاۋەلسىزدىكتى ءوز قولىنا الماستان بۇرىن، ۇسىنىلعان بۇل جوبادا قازاق ەلىنىڭ بولاشاعى قاي باعىتتا وربۋىنە قاتىستى كەلەلى يدەيالار ۇسىنىلعان ەدى.

قۇرىلىمى جاعىنان كونستيتۋتسيا جوباسى پرەامبۋلادان، 7 تاراۋدان جانە 91 باپتان تۇرادى: ءبىرىنشى تاراۋ – قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى، ەكىنشى تاراۋ – قازاق رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ حۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى، ءۇشىنشى تاراۋ – ۇلتتىق ءماجىلىس، ءتورتىنشى تاراۋ – قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى، بەسىنشى تاراۋ – قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ مينيسترلەر كابينەتى، التىنشى تاراۋ – سوت بيلىگى، جەتىنشى تاراۋ — پروكۋراتۋرا دەپ اتالادى.

جوبا اۆتورى قازاق جەرىن كوپتەگەن ۇلت وكىلدەرى مەكەندەيتىندىگىن ەسكەرە وتىرىپ، كونستيتۋتسيا جوباسىنىڭ 1 بابىن «قازاق رەسپۋبليكاسى – تاۋەلسىز دەموكراتيالىق ۇلتتىق مەملەكەت»، ال 3 بابىن «قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى قازاق ۇلتىنىڭ جانە رەسپۋبليكانى مەكەن ەتەتىن بارلىق ۇلت وكىلدەرىنىڭ قولىندا» دەگەن ماتىندە بەرەدى. وسى جەردە ءمان بەرۋدى تالاپ ەتەتىن تاعى ءبىر ماسەلە — مەملەكەت اتاۋى. جوبا اۆتورى مەملەكەتتى «قازاق رەسپۋبليكاسى» دەپ اتاعان، ياعني بۇل —مەملەكەتتىڭ قازاق ۇلتىنىڭ مەملەكەتى ەكەندىگىن ناقتىلاي تۇسەتىن اتاۋ. مەملەكەتتى سول مەملەكەتتىڭ نەگىزىن قۇراپ وتىرعان ۇلتتىڭ اتاۋىمەن اتاۋ دا سول ۇلتتىڭ مەملەكەت دامۋ جولىندا مۇددەلىلىگىن ارتتىرا تۇسەدى جانە باسقا ۇلتتارعا دەگەن اعالىق، قامقورلىق سەزىمىن وياتارى ءسوزسىز.

كونستيتۋتسيانىڭ بۇل جوباسى جونىندە ءسوز قوزعاعاندا بۇگىنگى كۇنى شەشىمىن تابا الماي جۇرگەن قوردالى ماسەلەلەردىڭ نەگىزگىسى ءتىل تۋرالى ايتۋ وتە ورىندى. كونستيتۋتسيانىڭ ساكەن وزبەكۇلى ۇسىنعان جوباسىنىڭ 4 بابى قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىنىڭ تەك قازاق ءتىلى ەكەندىگىن بەكىتەدى. مۇندا اۆتور قازاقستان حالقىنىڭ سان الۋاندىعىنا ەمەس، ورتاق ۇعىنىسۋ ءتىلىنىڭ قاجەتتىلىگىنە ءمان بەرەدى جانە ءار ازاماتتىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋىنىڭ ول ءۇشىن قاسيەتتى بورىش ەكەندىگىن الدىعا تارتادى. بۇل جەردەن ءتۇيىن جاسايتىن ماسەلە، ەگەر مەملەكەت مۇددەلى بولماسا، مەملەكەتتىك ءتىل ۇيرەنۋگە ءتىپتى 100 جىل ۋاقىت بەرىلسە دە شەشىلمەيتىن ماسەلە كۇيىندە قالا بەرەدى. سوندىقتان دا بالاماسى جوق مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن اتا زاڭعا وزگەرتۋ ەنگىزۋ ارقىلى ناقتى بەكىتۋ ۋاقىت تالابى بولىپ وتىر.

جوبانىڭ 12 بابىنا سايكەس، قازاق رەسپۋبلي-كاسىنىڭ زاڭدارى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءداستۇرى، ادەت-عۇرپى مەن دەموگرافيالىق ەرەكشەلىكتەرى نەگىزىندە قابىلدانادى. قازاقستان كوپۇلتتى مەملەكەت بولعاندىقتان، ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن ۇلتتىق زاڭدار قابىلداعان جوقپىز. وسى ءبىر وسال تۇستاردىڭ اسەرىنەن ۇلتتىق سيپاتىمىزدى ەرەكشەلەي تۇسەتىن جانە اتا-بابامىز نەگىزىن قالاعان قۇقىق نورمالارى مەملەكەتتىك زاڭدارعا نەگىز بولا المادى. ەندى عانا، قازاق ۇلتى جالپى حالىقتىڭ الپىس ءتورت پايىزىن قۇراعان كەزدە، وسى ماسەلەنى زاڭ شىعارۋشى ورگاننىڭ كۇن تارتىبىنە قوياتىن ۋاقىت تۋىپ وتىر.

وسى جوبادا س.وزبەكۇلى العاش رەت مەملەكەتتىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگانىنا ۇلتتىق ءماجىلىس اتاۋىن بەرگەن. جوبانىڭ 43 بابىنا سايكەس، قازاق رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەتتىك وكىمەتتىڭ جوعارعى جانە تەك جالعىز زاڭ شىعاراتىن ورگانى ۇلتتىق ءماجىلىس بولىپ تابىلادى. اۆتور جوعارعى زاڭ شىعارۋشى ورگاندى ءبىر پالاتالى جانە جىلىنا ەكى رەت شاقىرىلاتىن ەسكى كەڭەستىك تيپتەگى جوعارعى كەڭەس ۇلگىسىندە ۇسىنعان. سول كەزەڭدەگى مەملەكەتتە قالىپتاسقان ەكونوميكالىق جاعدايدى ەسكەرگەن عالىم، جوعارعى كەڭەستىڭ مەملەكەت قازىناسىنا اۋىر بولماۋىنا ءمان بەرگەن. كەيىننەن پارلامەنتتىڭ تۇراقتى جۇمىس ىستەۋىنە وڭ پىكىردە بولعانىمەن، ۋنيتارلىق مەملەكەتتە تەك ءبىر پالاتادان تۇراتىن پارلامەنت قۇرۋدىڭ جەتكىلىكتى ەكەندىگىن عالىم ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ايتىپ ءجۇردى.

اۆتور مەملەكەتتە پارلامەنتتىك بيلىكتى ۇسىنعان، جوبادا اتقارۋ بيلىگىنىڭ باسشىسى بولىپ پرەزيدەنت تانىلادى جانە ونداعى 65 باپقا سايكەس ءوزىنىڭ بار-لىق مەملەكەتتىك قىزمەتى تۋرالى ۇلتتىق ماجىلىستە ەسەپ بەرىپ وتىرادى.

جوبانىڭ 66 بابىنا سايكەس رەسپۋبليكا پرەزيدەن-ءتى جانىنان كەڭەسشى جانە اكىمشىلىك باسقارۋشى ورگان – مەملەكەتتىك القا قۇرىلادى. ونىڭ قۇرامىنا ۆيتسە-پرەزيدەنت، پرەمەر-مينيستر جانە پرەزيدەنتتىڭ ءوزى تاعايىنداعان ەكونوميكا، پراۆو، مادەنيەت سالاسى-نىڭ ماماندارى كىرەدى. سونىمەن قاتار، مەملەكەت-تىك القا مۇشەلەرى پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا شەشىم قابىلداپ، پرەزيدەنتكە بايانداۋ-عا حاقىلى. رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى مەملەكەتتىك القا مۇشەلەرىنىڭ جاساعان قورىتىندىسىن ەسكەرە وتىرىپ، ءوز اتىنان ءتيىستى شارالاردى بەلگىلەيدى. ءدال وسى مەملەكەتتىك القا قۇرۋ يدەياسى كورشىلەس رەسەي مەملەكەتىندە ءتيىمدى جولمەن ىسكە اسىرىلۋدا.

جالپى العاندا، ۇلتتىق مۇددە ەسكەرىلە جازىل-عان كونستيتۋتسيا جوباسىندا ورىن العان يدەيالار بولاشاقتا دا مەملەكەت ءۇشىن ءوز پايداسىن تيگىزە جاتار دەگەن ۇمىتتەمىز.

Abai.kz

كونستيتۋتسياعا قاتىستى ماقالالاردى تومەندەگى سىلتەمەلەردەن وقي الاسىزدار:

بارلىبەك سىرتانوۆ. قازاق ەلىنىڭ ۋستاۆى
http://old.abai.kz/node/4666 
ءامىرجان قوسانوۆ. اتا زاڭنىڭ احيللەس وكشەسى
http://old.abai.kz/content/emirzhan-kosanov-ata-zannyn-akhilles-okshesi
مۇحان يساحان. اتا زاڭىمىز الاشتى ۇشپاققا شىعارسا يگى!
http://old.abai.kz/content/mykhan-isakhan-ata-zanymyz-alashty-yshpakka-shygarsa-igi 
مۇرات ناسيموۆ. اتا زاڭ – تۇراقتىلىق پەن ءپاتريوتيزمنىڭ ىرگەتاسى
http://old.abai.kz/node/14666