سوڭعى بىرنەشە ايدا تانىمال ورتا ازيالىق مەديالار ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىقتىڭ كوبەيۋى تۋرالى كوپ جازىپ، كورسەتىپ جاتىر. ءبىزدىڭ قازاقستاندا، ورتا ازيانىڭ ەڭ ەۋروپالاندىرىلعان جانە تابىستى ەلىندە دە بۇل پروبلەما وتە وزەكتى.

وتاندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ نەشەتۇرلى سۇمدىق وقيعالارىن ەستىپ، كورىپ تە ءجۇرمىز. ءتىپتى سوڭعى بيشىمباەۆ وقيعاسىنان كەيىن ەلدە قوعامدىق پىكىرتالاس ءورشىپ تۇر. بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ ءوز نۇسقاسىن مەملەكەت تە، ازاماتتىق قوعام دا ۇسىنىپ جاتىر، بىراق ولاردىڭ كۇش-جىگەرى جاعدايدى وزگەرتۋ ءۇشىن ءالى جەتكىلىكسىز. تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق قازاقستاندا مەملەكەتتىك ماڭىزى بار پروبلەماعا قالاي اينالدى جانە بيلىك ونى نەگە شەشە المايدى؟

تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارى قالاي قورعالىپ جاتىر؟

2009 جىلى قازاقستاندا «تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. ول مەملەكەتتىك ورگاندار مەن مەكەمەلەردى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىنا قامقورلىق جاساۋعا جانە ولارعا كەڭەس بەرۋ، مەديتسينالىق جانە زاڭدىق كومەگىن قوسا العاندا، قاجەتتى قولداۋ كورسەتۋگە مىندەتتەيدى.

2017 جىلعا دەيىن قازاقستاندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جاعدايلارى ءۇشىن قىلمىستىق كودەكستىڭ ەكى بابى بويىنشا – دەنساۋلىعىنا جەڭىل زيان كەلتىرگەنى جانە ۇرعانى ءۇشىن تارتىلۋى مۇمكىن. جازا قاماۋعا الۋدى، ايىپپۇلدى، تۇزەۋ نەمەسە قوعامدىق جۇمىستاردى قامتىدى. بىراق سول جىلدىڭ شىلدەسىندە ەلدە وسى باپتاردى قىلمىسسىزداندىراتىن زاڭ قابىلداندى، ۇرىپ-سوعۋ جانە دەنساۋلىققا جەڭىل زيان كەلتىرۋ اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىققا اينالدى.

2020 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە قازاقستان پارلامەنتى «وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى ءىس-قيمىل تۋرالى» زاڭ جوباسىن قارادى. قۇجات قازاقستاندىق قوعامدا قىزۋ پىكىرتالاس تۋدىردى، ناتيجەسىندە ول كەرى قايتارىلدى. ازىرلەۋشىلەر قازىرگى رەداكتسيادا زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن-الۋ شارالارى جۇمىس ىستەمەيدى جانە ولاردى ناقتىلاۋ قاجەت دەپ سانادى. الەۋمەتتىك جەلىلەردە دە قىزۋ پىكىرتالاستار باستالدى.

2022 جىلى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ تاعى دا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ماسەلەسىنە قايتا ورالدى. پرەزيدەنت تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ءۇشىن جازانى قاتايتۋدى ۇسىندى. ءتيىستى زاڭ جوباسى قازىر پارلامەنتتە قارالۋدا.

قوعامداعى وزگەرىس قانداي؟

قوعامداعى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ماسەلەسىنە دەگەن كوزقاراس تا وزگەرۋدە. گەندەرلىك زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ جونىندەگى حالىقارالىق كەڭەسشى حاليدا اجىعۇلوۆا بيىلعى جىلى قازاقستاندىقتار تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتى كريميناليزاتسيالاۋ تۋرالى پەتيتسيالارعا بەلسەندى تۇردە قول قويا باستاۋى وسىنىڭ كورسەتكىشى دەپ سانايدى. ماسەلەن، 2020 جىلى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ جانە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق تۋرالى جاڭا زاڭ قابىلداۋ تۋرالى پەتيتسياعا 100 مىڭعا جۋىق قول جينالعان. بيىل دا وسىنداي پەتيتسيا ءبىر-ەكى كۇندە 150 مىڭ قول جينادى.

«الدىمەن تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارى ءوز ماسەلەسىن ايتا باستادى. ءدال وسى ايەلدەردىڭ ءۇنى مەنتاليتەتىمىزدى وزگەرتە باستادى. سوققىعا جىعىلۋ ۇيات ەمەس، زورلىقشى بولۋ ۇيات. ارينە، بۇل جاڭا مەنتاليتەت ءالى قالىپتاسۋ ساتىسىندا»، - دەيدى گەندەرلىك زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ بويىنشا حالىقارالىق كەڭەسشى حاليدا اجىعۇلوۆا.

سونىمەن قاتار، جازدىڭ سوڭىندا قاراعاندىدا قازاقستانداعى العاشقى «ايەلدەر پوليتسياسى» بولىمشەسى اشىلدى. جالپى قالا بويىنشا تەرگەۋ، يۋۆەنالدى پوليتسيا، سوت ورىنداۋشىلار فۋنكتسيالارىن بىرىكتىرەتىن ايەلدەر پوليتسياسى ءبولىمى جۇمىس ىستەيدى.

«ايەلدىڭ ايەلمەن قارىم-قاتىناسى مۇلدە باسقا، قارىم-قاتىناسى جاقسى. ەر ادام جابىرلەنۋشى ايەلدەن كەيبىر ساتتەر تۋرالى سۇراعاندا، ول ەشتەڭە ايتپاۋى مۇمكىن. ماسەلە زورلىق-زومبىلىق قۇربانى ءوزىن قورعالعان سەزىنۋى كەرەك»، - دەيدى وبلىستىق پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى سانجار ءادىلوۆ.

«ايەلدەر پوليتسياسىنىڭ» ءوزى بىرىڭعاي وتباسىلىق كومەك ورتالىعىنىڭ (USFC) جەڭىلدەتىلگەن اتاۋى. ونداعى 14 كابينەتتە پسيحولوگتار، زاڭگەرلەر، سوت ورىنداۋشىلارى، يۋۆەنالدى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى، تەولوگتار، ۆولونتەرلار، مەدياتورلار، الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەر جانە ت.ب. بارلىعى تەك ايەلدەر.

بەلسەندىلەر نە دەيدى؟

تۇزەتۋلەردىڭ كەيبىرى شىن مانىندە ءتيىمدى بولۋى مۇمكىن. ماسەلەن، ءىىم اكىمشىلىك پوليتسيا باسقارماسىنىڭ باستىعى رۋسلان قارجاسپەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، ەندى حاتتاما جاساۋ ءۇشىن بەينەباقىلاۋ كامەرالارىنان تۇسىرىلگەن جازۋ نەمەسە كۋاگەرلەردىڭ ايعاقتارى جەتكىلىكتى بولادى. بۇل جابىرلەنۋشىلەردى ستيگماتيزاتسيادان قورعاۋعا كومەكتەسەدى، سونىمەن قاتار تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جاساعانداردى جاۋاپكەرشىلىككە تارتادى.

بۇعان دەيىن جابىرلەنۋشىنىڭ ارىزىنان كەيىن عانا جاۋاپقا تارتۋ مۇمكىن بولعاندىقتان، 2023 جىلى زورلىق جاساعانداردىڭ 17 پايىزى عانا جازالانعان.

سونداي-اق، قارجاسپەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، بىلتىر 5 مىڭ وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىق قىلمىسى بويىنشا تەرگەۋ تاراپتاردىڭ سوتتا تاتۋلاسۋىنا بايلانىستى توقتاتىلدى. كوبىنەسە جابىرلەنۋشىگە تۋىستارى مەن اگرەسسوردىڭ وزىنە قىسىم كورسەتۋ سەبەپ بولدى. قازىرگى تۇزەتۋلەرمەن بۇل مۇمكىن ەمەس جاعداي.

تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەسۋ بويىنشا انىقتاۋ جۇيەسىنىڭ تاجىريبەسى شىنىمەن دە تيىمدىرەك بولعانىمەن، ساراپشىلار تۇزەتۋلەر ەلدەگى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ماسەلەسىن شەشپەيتىنىن ايتادى. مىسالى، نەگىزگى ماسەلە شەشىلگەن جوق: تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ءالى دە قىلمىسسىزداندىرىلعان.

قۇقىق قورعاۋشىسى حاليدا اجىعۇلوۆا قازاقستاندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەسۋدىڭ ەكى نەگىزگى ءادىسى بار ەكەنىن ايتادى، ولار قازاقستاندا تومەن دەڭگەيدە قالىپ وتىر. بۇل – ازاماتتاردى تاربيەلەۋ جانە قىلمىس ءۇشىن لايىقتى جازا.

ال ادۆوكاتتار وداعىنىڭ توراعاسى سەرىك بەركامالوۆ ۇرىپ-سوعۋدى دەكريميناليزاتسيالاۋ قۇقىق بۇزۋشىلىق سانىنىڭ ەكى ەسەگە دەرلىك ارتۋىنا اكەلدى دەپ ەسەپتەيدى. ونىڭ ۇستىنە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جەكە قىلمىس رەتىندە ءالى انىقتالماعان.

«فەمينيتا» قازاقستاندىق فەمينيستىك باستاماسىنىڭ تەڭ نەگىزىن قالاۋشى جانار سەكەرباەۆا قازىرگى زاڭناماعا تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ عانا ەمەس، بالالار مەن ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىقتىڭ كەز كەلگەن ءتۇرى ءۇشىن جازانى كۇشەيتەتىن جەكە زاڭ قاجەت دەپ سانايدى.

سونىمەن قاتار، ول فيزيكالىق زورلىق-زومبىلىقتان باسقا: ەكونوميكالىق، مادەني، پسيحولوگيالىق زورلىق-زومبىلىق تۇرلەرىنە نازار اۋدارۋ قاجەت دەپ سانايدى. قوعام بەلسەندىسىنىڭ ايتۋىنشا، زاڭداعى تۇزەتۋلەر جەتكىلىكسىز.

«بۇل زاڭعا قاتاڭ جازا ەنگىزبەيىنشە، وكىنىشكە قاراي، جاعداي سول كۇيىندە قالا بەرمەك»، - دەيدى جانار سەكەرباەۆا.

دايىنداعان نازەركە التايقىزى

Abai.kz