استانا تورىندە تاۋەلسىزدىك سارايىندا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارى كەڭەسىنىڭ القالى جيىنى ءوتتى.

جيىن بارىسىندا دەلەگاتسيا باسشىلارى شىۇ دا 9 جىل باقىلاۋشى بولعان بەلارۋس رەسپۋبليكاسىن ۇيىمعا قابىلداۋ جانە وعان شىۇ-نىڭ مۇشە مەملەكەتى مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى شەشىمگە قول قويدى. بۇل ايتۋلى ۇيىمنىڭ باتىسقا قاراي جاعرافيالىق قادامى دەۋگە بولادى.

سامميت قاتىسۋشىلارى الدىندا سويلەگەن سوزىندە قازاقستان پرەزيدەنتى شىۇ دوستىق، تاتۋ كورشىلىك، تەڭ قۇقىقتىق جانە ءوزارا قولداۋ نەگىزىندە مەملەكەتارالىق قاتىناستاردىڭ ءتيىمدى مەحانيزمىنە اينالعانىن اتاپ ءوتتى.

شىۇ اۋماعىندا ءۇش ميللياردتان استام ادام تۇرادى. ۇيىمعا الەمنىڭ ەڭ ءىرى جانە قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان ەكونوميكالارى كىرەدى، ولاردىڭ ۇلەسىنە الەمدىك ءجىو-ءنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى تيەسىلى. بۇل ءبىزدىڭ ۇيىمنىڭ وراسان زور الەۋەتى مەن جاھاندىق ءرولىن ايقىن كورسەتەدى. شىۇ بارلىق مۇشە مەملەكەتتەردىڭ داۋىستارى مەن مۇددەلەرى تەڭ دارەجەدە ەسكەرىلەتىن بىرەگەي پلاتفورما رەتىندە كورىندى. وسىنداي مىزعىماس دەموكراتيالىق نەگىزدە ءبىزدىڭ ۇزاق مەرزىمدى ىنتىماقتاستىعىمىز قۇرىلىپ، ونىڭ جاڭا مازمۇنمەن نىعاياتىنىنا سەنىمدىمىن،- دەدى ول.

پرەزيدەنت شىۇ-نىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارىنىڭ بەلسەندى قولداۋىنىڭ ارقاسىندا قازاقستاننىڭ توراعالىق ەتۋ كەزەڭىندە تسيفرلىق، تۋريستىك، ەنەرگەتيكالىق جانە بيزنەس فورۋمداردى، سونداي-اق شىۇ جاستار كەڭەسىن قوسا العاندا، ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى 150-گە جۋىق ءىس-شارا وتكىزىلگەنىن ايتتى.

شارتتىق بازاعا انتيناركوتيكالىق ستراتەگيا، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق ستراتەگياسىن ىسكە اسىرۋ جوسپارى، قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالاسىنداعى كەلىسىم، ەنەرگەتيكالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ ستراتەگياسى سياقتى 60 جاڭا قۇجات قوسىلدى. شىۇ-نىڭ سەرىكتەس حالىقارالىق ۇيىمدار شەڭبەرى كەڭەيدى. ينۆەستيتسيالار جونىندەگى ارنايى جۇمىس توبىنىڭ قىزمەتى قايتا جانداندى. ۇلتتىق ۆاليۋتالارمەن ەسەپ ايىرىسۋ ۇدەرىسى وڭ سەرپىنگە يە بولدى دەپ اتاپ ءوتتى مەملەكەت باسشىسى.

وسى شارالاردىڭ ارقاسىندا، ونىڭ ايتۋىنشا، شىۇ اۋماعىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق قارقىندى دامىپ كەلەدى.

قازاقستان توراعالىعى كەزىندە مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى نىعايتۋعا ەرەكشە نازار اۋداردى. ديپلوماتياداعى “جۇمساق كۇش” مۇمكىندىگىنىڭ ءرولى قازىر اسا جوعارى.

شىۇ فورماتىن ودان ءارى تارتىمدى ەتەتىن بىرنەشە ىرگەلى جوبالار ىسكە قوسىلدى. ولاردىڭ قاتارىندا شىۇ ەلدەرىنىڭ رۋحاني كيەلى ورىندارى جوباسى جانە ءبىرىنشى حالىقارالىق «جىبەك جولى شىۇ» مۋزىكا فەستيۆالى بار. بىرلەسكەن جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن 10 تۋريستىك اۋماق انىقتالدى. الماتى قالاسى شىۇ-نىڭ مادەني جانە تۋريستىك استاناسىنا اينالدى - دەپ ءتىزىپ بەردى مەملەكەت باسشىسى.

جالپى، پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان الدىڭعى سامميتتە مالىمدەلگەن بارلىق ماقساتتار مەن مىندەتتەردى تولىق ورىندادى. قاسىم-جومارت توقاەۆ بارلىق ەلدەرگە قولداۋ كورسەتىپ، قازاقستاننىڭ باستامالارىن ىسكە اسىرۋعا بەلسەندى قاتىسقانى ءۇشىن شىنايى العىسىن ءبىلدىردى.

مەملەكەت باسشىسى شانحايدىڭ وندىعىنا كىرەتىن بارلىق ەلدەر ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزى بار نەگىزگى باعىتتاردى بەلگىلەدى.

پرەزيدەنت ءبىرىنشى باعىت رەتىندە قاۋىپسىزدىك سالاسىندا ءوزارا سەنىم مەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋدى اتادى.

اعىمداعى كۇردەلى جاعداي حالىقارالىق قاتىناستار جۇيەسىنىڭ تەرەڭ داعدارىسىنىڭ سالدارى بولىپ تابىلادى. وسى جاعداي اياسىندا شىۇ حالىقارالىق قۇقىقتىڭ ەروزياسىن ەڭسەرۋ، گەوساياسي بولىنىستەرگە جول بەرمەۋ، سايىپ كەلگەندە، كەڭ جاھاندىق كونتەكستە بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ ءۇشىن تۇراقتاندىرۋشى جانە قۇرۋشى ءرولىن ارتتىرۋى ءتيىس،- دەدى ول.

مەملەكەت باسشىسى شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى بۇكىل ەۋرازيا كونتينەنتىندە بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەتىن كەپىل رەتىندە ارەكەت ەتۋ ءۇشىن ەرەكشە مۇمكىندىكتەرگە يە ەكەنىنە سەنىم ءبىلدىردى. وسى ماقساتتا قازاقستان بۇعان دەيىن شىۇ-نىڭ «ادىلەتتى الەم، كەلىسىم جانە دامۋ ءۇشىن جاھاندىق بىرلىك» باستاماسىن جۇزەگە اسىرۋدى ۇسىندى. باستامانى ۇيىم قاتىسۋشىلارى ءبىراۋىزدان قولدادى.

سونىمەن قاتار، ول ءوز سوزىندە «ءۇش زۇلىم كۇشپەن» كۇرەسكە نازار اۋدارا وتىرىپ، اسكەري سالاداعى سەنىم شارالارى تۋرالى كەلىسىمدى ازىرلەۋ جانە قابىلداۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى.

كيبەرقاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ شىۇ قاتىسۋشىلارىنىڭ الدىندا تۇرعان تاعى ءبىر وزەكتى مىندەت رەتىندە اتالدى. وسىعان بايلانىستى قاسىم-جومارت توقاەۆ اقپاراتتىق ينفراقۇرىلىمنىڭ تۇراقتى جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن اقپارات الماسۋدىڭ، وزىق تاجىريبەلەر مەن تاجىريبەلەردى قولدانۋدىڭ ارنايى مەحانيزمىن ازىرلەۋدى ۇسىندى.

قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ پىكىرىنشە، بۇگىن قابىلدانىپ جاتقان حالىقارالىق اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ءوزارا ءىس-قيمىل جوسپارى اتالعان ماقساتتارعا جاۋاپ بەرەدى.

پرەزيدەنت ىنتىماقتاستىقتىڭ ەكىنشى باسىم باعىتى رەتىندە ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستاردى كەڭەيتۋدى اتادى.

الەمدىك ەكونوميكادا قولايسىز ۇردىستەر كۇشەيۋدە. دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، بيىل جاھاندىق ەكونوميكانىڭ ءوسۋ قارقىنى باياۋلايدى. الەمدىك ەكونوميكانىڭ جاڭا ءوسۋ نۇكتەلەرى مەن مۇلدە باسقا دامۋ پاراديگماسى قاجەت ەكەنى انىق. سوندىقتان شانحاي ۇيىمىنىڭ ماڭىزدى مىندەتتەرى – ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ، كاپيتال مەن تەحنولوگيالاردىڭ ەركىن قوزعالىسىنا جاعداي جاساۋ، كليماتتىق پروبلەمالارمەن كۇرەسۋ دەپ سانايمىز. ءوزارا ساۋدانىڭ ءوسۋى شىۇ كەڭىستىگى ءۇشىن ورتاق ۇردىسكە اينالدى. ماسەلەن، وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاننىڭ شىۇ ەلدەرىمەن ساۋداسى 6,5%-عا ءوستى. شىۇ ەلدەرى بەرىك تەحنولوگيالىق بازاعا يە جانە ەكونوميكانىڭ بارلىق ماڭىزدى سەكتورلارىن دامىتۋ ءۇشىن وراسان زور نارىققا يە. وسى باعىتتا ايتارلىقتاي العا جىلجۋ ءۇشىن ارنايى سالىق، كەدەن جانە كوشى-قون رەجيمدەرىن ازىرلەۋ قاجەت. وسىعان بايلانىستى قازاقستاننىڭ شىۇ ەكونوميكالىق جەڭىلدىكتەر بازاسىن قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىسى وزەكتى بولىپ قالا بەرەدى. ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى تالقىلاۋ جانە بەكىتۋ ءۇشىن بىرىڭعاي الاڭ قۇرۋ قاجەتتىلىگى ايقىن بولدى. ءبىز استانا حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ نەگىزىندە جوبالىق قىزمەتتى قارجىلاندىرۋ مەحانيزمىن قۇرۋدى ۇسىنامىز. قىتاي، رەسەي، ءۇندىستان، وزبەكستان، قىرعىزستان بۇل الاڭدا بەلسەندى جۇمىس ىستەپ جاتىر. جالپى، احقو رەزيدەنتتەرىنىڭ 20%-ى – شىۇ ەلدەرىنىڭ كومپانيالارى، - دەپ اتاپ ءوتتى پرەزيدەنت.

ىنتىماقتاستىقتىڭ ءۇشىنشى باعىتى – ءتيىمدى دالىزدەر مەن سەنىمدى جەتكىزۋ تىزبەكتەرىن قۇرۋ ارقىلى كولىكتىك بايلانىستاردى نىعايتۋ.

ءبىز «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» قىتاي مەگاجوباسى، ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعىتى جانە «وڭتۇستىك – سولتۇستىك» ترانسەۆرازيالىق دالىزدەرى، سونىڭ ىشىندە «ورتالىق ازيا – وڭتۇستىك ازيا» باعىتىنىڭ ودان ءارى سينەرگياسىنا ەرەكشە ءمان بەرەمىز. وسى جوسپارلاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن شىۇ اياسىندا ستراتەگيالىق پورتتار مەن لوگيستيكالىق ورتالىقتاردىڭ سەرىكتەستىك جەلىسىن قۇرۋ بويىنشا پراكتيكالىق شارالار قابىلداۋ ماڭىزدى،- دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

مەملەكەت باسشىسى شىۇ-نى رەفورمالاۋ جانە جاڭعىرتۋ قاجەتتىلىگىنە جەكە توقتالدى.

جىلدام جاھاندىق وزگەرىستەر جاعدايىندا شىۇ قىزمەتىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ وزەكتى مىندەتكە اينالۋدا. ۇيىمدى كەڭەيتۋ پروتسەسى جاڭا مۇمكىندىكتەر اشىپ، ونىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرەدى. ءبىزدىڭ ەل شىۇ-عا توراعالىق ەتە وتىرىپ، ۇيىمدى نەعۇرلىم ءتيىمدى كوپجاقتى ىنتىماقتاستىق مەحانيزمىنە اينالدىرۋ بويىنشا تەڭگەرىمدى ۇسىنىستارىن ۇسىندى. اتاپ ايتقاندا، ءبىز شىۇ حاتشىلىعى مەن باس حاتشىسىنىڭ ءرولىن كۇشەيتۋدى قولدايمىز،- دەپ اتاپ ءوتتى پرەزيدەنت.

قازاقستان كوشباسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، بارلىق ۇسىنىلعان ۇسىنىستار شىۇ ەلدەرى بولىسەتىن ورتاق ىزگى ماقساتتارعا قول جەتكىزۋگە ءوز ۇلەسىن قوسۋعا دەگەن شىنايى ۇمتىلىس سيپاتىنا يە.

سوڭىندا مەملەكەت باسشىسى شاراعا قاتىسۋشىلاردىڭ بارلىعىنا قولداۋ كورسەتكەنى ءۇشىن العىسىن ءبىلدىردى.

شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا توراعالىق ەتۋ قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا ءوتتى.

سامميت جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىندە شىۇ-نىڭ استانا دەكلاراتسياسى قابىلداندى.

بيبىگۇل جەكسەنباي

Abai.kz