بۇگىندە جارنامامەن تىعىز بايلانىستى كەز كەلگەن باسقا سالالار سياقتى، سپورتتىق ماركەتينگ يندۋسترياسى ەلەۋلى وزگەرىستەردى باستان كەشپەكشى. سەبەبى - قازاقستاندا جاڭا زاڭنامالىق نورمالاردى ەنگىزۋدىڭ اقىرى بۇدان بىلاي بيزنەس جۇرگىزۋدىڭ جاڭا ەرەجەلەرىن تالاپ ەتەدى.

بەكىتىلگەن زاڭدىلىقتى ساقتاي وتىرىپ، قويىلعان تالاپتارعا قالاي بەيىمدەلىپ، قاتاڭداتىلعان شەكتەۋلەر جاعدايىندا ءوز ءونىمىن نارىقتاعى ىلگەرلەۋشىلىگىنىڭ ءتيىمدى تاسىلدەرىن تابۋعا بولادى؟ بۇل تۋرالى استانادا وتكەن سپورتتىق ماركەتينگ بويىنشا سەمينار بارىسىندا ايتىلدى.

سەبەبى، بۇل ورايدا بۋكمەكەرلىك بيزنەس - سپورت يندۋسترياسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى بولىگى بولىپ تابىلادى. سونداي-اق بۇل - بيۋدجەتكە سالىق اۋدارىمدارىنىڭ وراسان زور سوماسى مەن ەلدەگى قايىرىمدىلىقتىڭ ەداۋىر ۇلەسىن قۇرايدى.

2024 جىلعى 9 قىركۇيەكتە كۇشىنە ەنگەن زاڭعا ەنگىزىلگەن تۇزەتۋلەر عانا بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر مەن توتاليزاتورلاردى جارنامالاۋعا بايلانىستى بىرقاتار ماڭىزدى اسپەكتىلەردى قوزعادى. بۇل زاڭنىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى جارنامالىق ناۋقاندارعا، اسىرەسە سىرتقى جارناماعا جانە ينتەرنەتتە ىلگەرىلەتۋگە قاتىستى تالاپتاردى كۇشەيتۋ بولدى. ويتكەنى، استانادا وتكەن سەمينارعا قاتىسۋشىلاردىڭ پىكىرىنشە، وسى كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ بارلىعى دا قوزعالىپ، ءسوز ەتىلدى، «زاڭ تۇزەتۋ باستاماشىلارىنىڭ ۇستانىمىنىڭ ورىندالۋى مۇمكىن ەمەس». ۇسىنىلعان تۇسىندىرمە كوڭىلدى كونشىتپەيدى. سەبەبى ول نارىقتاعىلاردى داودان تىس وزگە دە قازاقستاندىقتاردى دا جاڭىلىستىرادى.

بۇل رەتتە زاڭ تۇزەتۋ باستاماشىلارى زاڭدى بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەردىڭ تانىلۋى مەن قارىشتاپ ىلگەرىلەۋىنىڭ شەكتەلۋى حالىقتىڭ اراسىندا، اسىرەسە جاستاردىڭ اراسىندا ويىن تاۋەلدىلىگىنىڭ پايدا بولۋ قاۋپىن تومەندەتۋى مۇمكىن دەپ ەسەپتەۋى بەك مۇمكىن. الايدا، زاڭ جوباسىن ازىرلەۋ كەزەڭىندە جارناما ماتەريالدارىنىڭ كولەمى مەن لۋدومانيانىڭ كوبەيۋى اراسىنداعى بايلانىستى دالەلدەيتىن قانداي دا ءبىر عىلىمي زەرتتەۋلەر ناتيجەسى ۇسىنىلماعان، سونداي-اق ينتەرنەتتە زاڭسىز قۇمار ويىندار مەن ءباس تىگۋ جارناماسىنىڭ ەداۋىر مولشەردە بولۋى ەسكەرىلمەگەن. وسىناۋ كەمشىلىكتەرىنە قاراماستان تۇزەتۋلەر قابىلداندى. ەندى ول ومىردەگى شىنايى شىندىقپەن بەتپە-بەت كەلەدى.

بۇل تۋرالى سەمينار بارىسىندا قازاقستان بۋكمەكەرلەرىنىڭ ءوزىن-ءوزى رەتتەيتىن ۇيىمى قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى راۋان كەنجالين ايتتى.

- بۋكمەكەرلىك بيزنەس سپورتپەن تىعىز بايلانىستى ەكەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. سەبەبى ءباس تىگۋگە بولاتىن وقيعالار بىزدە تەك سپورتتىق ءىس-شارالارمەن عانا شەكتەلگەن. سونىمەن قاتار، بۋكمەكەرلىك بيزنەس ءتۇرلى كەلىسىمشارتتارمەن - دەمەۋشىلىك، ماركەتينگتىك كەلىسىمشارتتارمەن بايلانىستى جانە ءبىز كوپتەگەن جىلدار بويى سەرىكتەس بولىپ كەلەمىز. سايكەسىنشە، وسى نورمالاردى ءتۇسىندىرۋ دە، پروبلەمالاردى شەشۋ دە قاجەت.

مىسالى، بىرقاتار تىيىم سالۋلاردى، نورمالاردى، اسىرەسە الەۋمەتتىك جەلىلەردە جارناما ورنالاستىرۋعا قاتىستى جانە ت.ب. تۇسىنىكتەمەلەر. ەگەر وسى نورمالاردى سوڭعى تۇزەتۋلەرگە سايكەس زاڭدىق تۇرعىدان تۇسىندىرەتىن بولساق، وندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جارنامالاۋعا تىيىم سالىنادى.

بىراق، وتكەن جىلى «بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى» زاڭ قابىلداندى، بىزدە «جارناما تۋرالى» زاڭ دا بار، وعان قوسا «ونلاين-پلاتفورمالار تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. ءسوزدىڭ توقاتەرىن ياتار بولساق، بۇل تىيىم تەك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا (ال بۇل باق، ينتەرنەت-رەسۋرستار، ءتۇرلى باسپا باسىلىمدارى جانە ت.ب.) قولدانىلادى؟ سەبەبى ونلاين-پلاتفورمالار - بۇل حابارلامالار، فوتو، بەينە جانە ت.ب. الماسۋ مۇمكىندىگى بار ينتەرنەت-رەسۋرستار: ينستاگرام، تەلەگرام-ارنالار، فەيسبۋك جانە ت.ب. شەت قالىپ وتىر. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ولارعا تىيىم سالىنبايدى.

دەگەنمەن، اتالعان ينتەرنەت-پلاتفورمالار بۇگىنگى تاڭدا ەڭ كەڭ تارالعان جارناما بەرۋ جولى بولىپ تابىلاتىنىن ءبارى تۇسىنەدى، - دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى.

بۇل رەتتە اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكتىڭ نەگىزگى اۋىرتپالىعىن جارناما تاراتۋشىلار، ياعني 60-تان (ەگەر بۇل جەكە تۇلعا بولسا) 400 اەك-كە (ەگەر بۇل ءىرى كومپانيا بولسا) دەيىنگى مولشەردە ايىپپۇل سالىنۋى مۇمكىن ماركەتينگتىك جارناما كومپانيالارى كوتەرەدى. بۇل اينالىپ كەلگەندە جارناما بيزنەسىنىڭ شىعىندارىمەن، بەدەلگە نۇقسان كەلىتىپ، قۇقىقتىق تاۋەكەلشىلىككە ۇرىندىرادى.

ماركەتينگتىك نارىق - دامىپ كەلە جاتقان نارىق، ول ەندى عانا قالىپتاسا باستادى جانە ءدال وسى سپورتتىق ماركەتينگ بەلگىلى ءبىر جانە ماڭىزدى الەۋمەتتىك ورىنعا يە ەكەنىن ۇمىتپاۋ كەرەك. سەبەبى كوبىنەسە قازاقستاندا قايىرىمدىلىق قارجىلاندىرۋدىڭ زاڭدى كوزى بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر بولىپ تابىلادى.

ولارعا، بىرىنشىدەن، قابىلدانعان شەكتەۋلەردى ساقتاۋ، ەكىنشىدەن، رۇقسات ەتىلگەن فورماتتاردى بارىنشا پايدالانۋ قاجەت. مىسالى، عيماراتتار مەن قۇرىلىستاردىڭ ىشىندە، باق-تا قر مام-دا تىركەلگەن سپورتتىق كونتەنتتىڭ 100% -ى بار. سونداي-اق، سپورتتىق ءىس-شارالاردى تەلەديداردان تىكەلەي كورسەتۋ كەزىندە جارنامالاۋعا رۇقسات ەتىلەدى. بىراق بۇل رەتتە ماركەتينگتىك قوعامداستىق بارىنە قوسىمشا مەملەكەتتىك ورگاندارمەن، رەتتەۋشىلەرمەن ديالوگ ورناتۋ ءۇشىن بىرىگۋگە كەدەرگى كەلتىرمەس ەدى.

- ونىڭ ۇستىنە، بىرقاتار تۇزەتۋلەر ماركەتينگتىك قىزمەتتىڭ جانە جارنامالىق كومپانيالار قىزمەتىنىڭ ءمانىسى مەن ەرەكشەلىگىن ەسكەرمەي، بىرجاقتى تۇسىندىرىلەدى. بۇنىڭ ءبارى اقىرىنا دەيىن رەتتەلمەگەن. بۇل ويىن بيزنەسىنىڭ زاڭدى كومپانيالارىمەن جانە قازاقستاندا دا ورىن الاتىن زاڭسىز وراسان زور نارىقپەن تىعىز بايلانىستى جارنامانىڭ مازمۇنىنا دا قاتىستى.

جانە ول زاڭدى نارىقتان تۇبەگەيلى ايىرماشىلىعى بار ينتەرنەتتە جاپپاي تارالعان «سۇر» جارنامالىق كونتەنتپەن تولتىرىلعان. بۇل كوپتەگەن ونلاين-كازينو، اقشاعا ارنالعان iGaming ويىندارىنىڭ ءارتۇرلى تۇرلەرى جانە ت.ب. جانە ولار كوبىنەسە قازاقستاننان تىس جەرلەردە ورنالاساتىندىعىن دا ەسكەرۋگە ءتيىسپىز.

ايتپاقشى، وسى تۇزەتۋلەرگە دەيىن كونتەنت ءتيىستى ورگاندارمەن رەتتەلەتىنىن انىقتاۋعا مۇمكىندىك بولدى، ال قازىر ول جوققا ءتان، - دەپ ءتۇسىندىردى راۋان كەنجالين، اتالعان جاعدايدى وبەكتيۆتى باعالاۋدا حالىقارالىق تاجىريبەگە جۇگىنىنە ويىن تارقاتتى.

- 2019 جىلى يتاليادا دا قازاقستاندا ورىن الىپ وتىرعان وسىنداي شەكتەۋلەر ەنگىزىلدى. سپورت عيماراتتارى مەن قۇرىلىستارىن، سپورت ءىس-شارالارىن قوسپاعاندا، سىرتقى جارناماعا، ونىڭ ىشىندە كولىكتە دە جاپپاي تىيىم سالۋ بايقالدى. بۇل شەكتەۋ تۇزەتۋلەرى ەنگىزىلگەننەن كەيىن ءبىر جىل وتكەن سوڭ، ياعني، 2020 جىلى 18,5 ميلليارد ەۋرونىڭ زاڭسىز ونلاين-پلاتفورمالاردىڭ يەلىگىنە وتۋىنە اكەپ سوقتىردى.

يتالياندىق ويىندار مەن مولشەرلەمەلەر قاۋىمداستىعىنىڭ باعالاۋى بويىنشا، بۇل ويىنشىلاردىڭ بارلىق مولشەرلەمەلەرى مەن بەلسەندىلىگىنىڭ جيىنتىعىندا 75% زاڭسىز الاڭعا، «قارا» نارىققا كەتۋىنە ءماجبۇر ەتتى. گەرمانيادا دا 2021 جىلى ۋاقىتشا شەكتەۋلەرگە، جارنامانىڭ مازمۇنىنا جانە ت.ب. بايلانىستى تۇزەتۋلەر ەنگىزىلگەننەن كەيىن وسىنداي تەرىس سالدارلار قىلاڭ بەردى. بۇل زاڭدى مولشەرلەمەلەر كولەمىنىڭ 12,8%-عا قىسقارۋىنا، سونداي-اق سالىق تۇسىمدەرىنىڭ ەكى ميلليارد ەۋرودان 413 ميلليونعا دەيىن تومەندەۋىنە باستاپ الىپ كەلدى.

ءبىز كەلتىرگەن تسيفرلار وسى ەلدىڭ بيۋدجەتى ويىن بيزنەسىنىڭ زاڭدى سەكتورى اكەلگەن تابىستان قالايشا قاعىلعاندىعىن كورسەتەدى. ونىڭ ۇستىنە، سول كەزدە گەرمانيادا زاڭسىز ارەكەتتەردىڭ 65% -عا ارتقانى بايقالعان بولاتىن، - دەيدى قاۋىمداستىق پرەزيدەنتى.

قازاقستان تۋرالى اڭگىمەگە قايتا ورالساق، «بۇل دا زاڭسىز ويىن نارىعىنىڭ ۇلەسىن ارتتىرىپ، سالىقتىق تۇسىمدەردى قىسقارتادى».

- مىسالى، ەگەر بۇگىندە بۋكمەكەرلىك زاڭدى نارىق جىلىنا شامامەن 100 ميلليارد تەڭگە سالىق اۋدارسا، وندا جوعارىدا ءبىز اتاپ كورسەتكەن جاعدايدالار ورىن السا، بيۋدجەت تالاي اقشادان قاعىلادى. ەڭ باستىسى، ەڭ جاعىمسىز سالدارى بيزنەستىڭ وسى سەكتورىنا مەملەكەتتىك باقىلاۋدىڭ جوعالۋى بولىپ تابىلادى. ال قابىلدانعان زاڭ لۋدومانيا قاتىستى الەۋمەتتىك پروبلەمالاردى شەشۋدىڭ ورنىنا مۇلدەم، كەرىسىنشە، ونى ودان ءارى ۋشىقتىرىپ جىبەرۋى مۇمكىن. بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن زاڭسىز پلاتفورمالاردىڭ قازاقستاندىق پايدالانۋشىنى تارتۋىن ءتيىمسىز قىلۋدى قامتاماسىز ەتۋ قاجەت.

قوردالانعان جاعدايدان شىعۋ ءۇشىن ەكى قۇرالعا جۇگىنگەنىمىز ءلازىم: زاڭسىز بيزنەسپەن بايلانىستى كۇدىكتى وپەراتسيالاردى، سىلتەمەلەردى، سايتتاردى ناقتى جانە نۇكتەلى بۇعاتتاۋ، مۇنى زاڭدى ويىن بيزنەسىنىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارمەن ديالوگىنىڭ كومەگىمەن انىقتالعان بارابار رەتتەۋ قۇرالدارىن ورناتۋمەن بىرىكتىرۋ ارقىلى قوعام، مەملەكەت جانە بيزنەس مۇددەلەرىنىڭ تەڭگەرىمىن ساقتاۋىمىز كەرەك، - دەپ ءسوزىن قورىتىندىلادى راۋان كەنجالين.

Abai.kz