كەشە، 8-ءشى قازاندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ  ورىنباسارى الىبەك باقاەۆ مىرزانىڭ جەكە قابىلداۋىندا بولدىم.

قابىلداۋدا الىبەك اسەتۇلىنىڭ قاسىندا كونسۋلدىق قىزمەت دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى باۋىرجان اقاتاەۆ بىرگە بولدى.

سوڭعى ون بەس جىل كولەمىندە ۇلى كوشتىڭ تاعدىرى ءۇشىن مەن قاقپاعان ەسىك جوق! اۋىل اكىمىنەن باستاپ، پرەزيدەنتكە دەيىن قابىلداۋلاردا بولىپ كەلەمىن. سونىڭ ىشىندە ەستەن كەتپەس تاريحي قابىلداۋلار بولدى.

ونىڭ ءبىرىنشىسى، ارينە، پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قابىلداۋى!

مەن قاي قابىلداۋعا دا مۇقيات، جان-جاقتى دايىندالىپ، قاعازعا جازىلعان ناقتى ۇسىنىسپەن كىرەمىن.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ قابىلداۋىنا كىرەردە قاسەكەڭ مەنەن: «اۋىت مىرزا، ەستىسەم ءسىز قىتايدان كەلىپسىز، قىتايشا جاقسى بىلەتىن شىعارسىز؟»، - دەگەن سۇراق قويادى-اۋ دەپ ويلادىم.

تۋرا سولاي بولدى. قاسىم-جومارت اعا اڭگىمەنى ءدال وسى سۇراقتان باستادى.

مەن قازاق تىلىنەن باسقا ءبىر دە ءبىر ءتىل بىلمەيمىن. قىتايشامنان گورى، ورىسشام «ءتاۋىر» سەكىلدى.

«قۇرمەتتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى، مەن اۋىلدا وقىپ، الماتىعا اۋىلدان كەلدىم. مەنىڭ قىتايشام سىزدىكىنە جەتپەيدى...»، - دەدىم.

قاسەكەڭ جىميىپ كۇلدى دە، ارى قاراي ناقتى اڭگىمەگە كوشتى.

مەن پرەزيدەنتكە ءار ۇسىنىسىمدى ناقتى قۇجاتتاردىڭ كوشىرمەسىمەن، قاعازعا جازىپ اپارعان ناقتى زاڭدارمەن، فاكتىلەرمەن، ءتىپتى سۋرەتتەرمەن دالەلدەپ تۇسىندىرۋمەن بولدىم...

قابىلداۋ ءبىتىپ، سىرتقا شىققاندا ەرلان قاريننىڭ ريزا بولعانى ءارى قۋانعانى سونشالىق، مەنى موينىمنان قۇشاقتاپ، بەتىمنەن سۇيگەنى ەسىمدە.

سونداي ءبىر قابىلداۋ – ول «ناعاشىما حاتقا» بايلانىستى، اقوردادا، تۇڭعىش پرەزيدەنت كەڭسەسىنىڭ باسشىسى، قازاقتىڭ اياۋلى پەرزەنتى ماحمۇد قاسىمبەكوۆ اعامىزدىڭ كەڭەسەسىندە ءوتتى.

بۇل ەندى ءماسىموۆ پەن قۇلىباەۆتىڭ ويسىراي جەڭىلگەنىن، قانداستارىمىزعا ءتورت جىلسىز ازاماتتىق بەرىلمەيتىن ەتىپ قابىلدانىپ كەتكەن قاتاڭ زاڭدى التى ايعا جەتكىزبەي قايتا قالپىنا كەلتىرۋ تۋرالى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ جارلىق شىعارعالى جاتقانىن ەستىپ، اقوردادان جەڭىس تۋىن كوتەرتىپ شىعارعان قابىلداۋ ەدى.

ودان كەيىنگى تاعى ءبىر تاريحي قابىلداۋ – سول كەزدەگى تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ كەڭەسشىسى، كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد اعامىزدىڭ قابىلداۋى.

مەن مۇحتار ابىرارۇلىنىڭ ءبىر ساعاتقا جۋىق ايتقان اڭگىمەسىن قازىر تۇگەل ايتىپ بەرە الامىن. ءبىر ءسوزىن ۇمىتقام جوق.

مۇحتار ابرارۇلى ماعان الاقانداي ءىس قاعازعا: «مۇحتار، مىنا جىگىتپەن جاقسىلاپ سويلەس. سوسىن ماعان باياندا...»، - دەپ قولمەن جازىلعان، سوڭىنا «ن» دەپ، قولىن قويعان نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ تاپسىرماسىن كورسەتتى. ءوزىنىڭ سول تاپسىرما بويىنشا شاقىرعانىن ايتتى.

ءبىر وكىنىشىم – مۇحتار اعادان سول ءبىر جاپىراق قاعازدىڭ كوشىرمەسىن سۇراپ الماعانىم. شىنىمدى ايتسام، باتىلىم جەتپەدى. مۇحاڭنىڭ مىسى باسىپ كەتتى...

مۇحاڭمەن بولعان سول جولعى كەزدەسۋ مەنى كەيىن «نۇر وتان» پارتياسىنان بىراق شىعاردى. مۇحانىڭ شاقىرۋىمەن ەمەس، ءوزىمنىڭ ءوتىنىش جاساۋىممەن ارينە!

تاعى ءبىر ەستەن كەتپەس قابىلداۋ – ەكس-سەناتور مۇرات باقتيارۇلىنىڭ قابىلداۋى.

مۇرات اعا «جاس الاشقا» شىققان «پارلامەنت ءۇيى بۇرحاندار مۇلگىپ وتىراتىن بۇتحانا ەمەس!» دەگەن ماقالامدى وقىپ، مەنى ءوزى شاقىرعان بولاتىن.

مۇرات اعا سول كەزدەسۋدەن باستاپ، ءبىزدىڭ ەڭ سۇيىكتى اعامىز، اقىلشىمىز بولىپ كەتتى.

مۇرات اعا ارقىلى قۋانىش ايتاحانوۆ، جابال ەرعاليەۆ اعالارىمىزبەن تانىستىق. نۇرلان ورازالين مەن الدان سمايلوۆ – بۇرىننان تانىس، ءوز اعالارىمىز بولاتىن...

ءماسىموۆ پەن قۇلىباەۆ قۇلدىراتقان كوشى-قون زاڭىنىڭ قايتا قالپىنا كەلۋىنە، كەمەلدەنە تۇسۋىنە وسى اعالارىمىز بەن سۆەتلانا جالماعانبەتوۆا، گۇلنار سەيتماعانبەتوۆا سەكىلدى اپايلارىمىزدىڭ ەڭبەگى كوپ ءسىڭدى. مەن بۇل كىسىلەردىڭ جاقسىلىعىن ەكى دۇنيەدە ۇمىتپايمىن!

***

قۇدايعا تاۋبە، قازاقتا كوكجال جىگىتتەر بارشىلىق!

مەن كەشەگى سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى الىبەك باقاەۆ مىرزانىڭ سول اعالاردىڭ قابىلداۋىنان كەيىنگى ءبىراز ۇزىلىستەن سوڭ قايتا جالعاسقان اسا جوعارى دەڭگەيدەگى تاريحي ءھام ساياسي مانگە يە ەرەكشە قابىلداۋ دەپ باعالايمىن.

وڭكەي ءبىر قاتىن-قالاش مينيسترلەر مەن «قاتىسىم جوق!» اكادەمياسىنىڭ» جەتەسىزدەرىنە وكپەلەپ، التىن باسىم قورلانىپ جۇرگەن كەزىمدە، الىبەك اسەتۇلىنىڭ كەشەگى قابىلداۋى – مەنىڭ ءسونىپ بارا جاتقان ءۇمىت وتىمدى قايتا جاققانداي بولدى.

مەن جوعارىدا ايتىلعان ءار قابىلداۋدان شىققان سوڭ، استانا تۇرماق، سارىارقاعا سىيماي، ارقالانىپ، جايناپ كەتەتىنمىن!

سول كۇيدى كەشە دە باسىمنان كەشىردىم. بىرازعا دەيىن ءوزىمدى قاڭباقتاي جەپ-جەڭىل سەزىنىپ، اسپانعا قالىقتاپ ۇشىپ كەتە جازداپ ءجۇردىم. قۋانعانىم سونشالىق، ءبىراز جىگىتتەرگە تەلەفون سوعىپ، قۋانىشىمدى ءبولىستىم. ءتىپتى، تۇران-سارىارقا داڭعىلدارىمەن جۇرەتىن 21 اۆتوبۋسقا ەمەس، اي دالاعا – ۋاليحانوۆ كوشەسىمەن كەتەتىن 70 اۆتوبۋسقا ءمىنىپ كەتىپپىن. ءسويتىپ، ارتيوم بازارىنان بىراق شىقتىم...

ساعات 15:30-دا باستالعان كەزدەسۋ 17:30-عا دەيىن جالعاستى...

سونداعى اقىلداسقانىمىز ءۇش ۇسىنىس!

ونىڭ ءبىرىنشىسى – پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بۇگىنگى پرەزيدەنتتىك بەدەلى مەن ەرتەڭگى تاريحي ورنىنا تىكەلەي قاتىستى ماسەلە!

سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى الىبەك باقاەۆ مىرزا مەن ۇسىنعان فاكتىنى كورىپ، ونىڭ ءمانى مەن ماڭىزىن بىردەن ءتۇسىندى. ءوزى تانىسىپ شىققان سوڭ، باسشىسىنا – قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى – سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇرات نۇرتىلەۋ مىرزاعا جەتكىزەتىنىن، ەسكەرۋسىز قالمايتىنان جەتكىزدى.

مەن بۇل ۇسىنىسىم تۋرالى ايتپايمىن! ناتيجەسىن الداعى كۇندەردە كورە جاتاسىزدار...

ال، ەكىنشى جانە ءۇشىنشى ۇسىنىستارىم جايلى اشىق ايتۋعا بولدى.

ەكىنشى، ءبىر اۋىز قازاقشا بىلمەيتىن، ءتىپتى، بىلگىسى دە كەلمەگەن ەرلان ىدىرىسوۆ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولىپ تۇرعان كەزدە قازاقستانعا كەلگىسى كەلەتىن ەتنيكالىق قازاقتارعا ءۇش جىلعا كوپ مارتە ۆيزا بەرۋ ءتارتىبى ەنگىزىلگەن بولاتىن.

بۇل ۇسىنىس 2015 جىلى ماجىلىستە كوشى-قون ءۇردىسىن رەتتەۋگە ارنالعان زاڭ جوباسى تالقىلاعان كەزدە وسى جولداردى جازىپ وتىرعان جىگىتتىڭ ۇسىنۋىمەن، دەپۋتات نۇرتاي سابيليانوۆتىڭ قولداۋىمەن ماقۇلدانىپ، 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان بەرى اتقارىلىپ كەلەدى.

قازىرگى تاڭدا شەتتەگى ەتنيكالىق قازاقتارعا تاعى ءبىر سونداي جەڭىلدىك جاساۋدىڭ تاپتىرماس ورايى كەلىپ تۇر.

ول – شەتەلدەن ءبىر ايلىق ۆيزاسىز تارتىپپەن كەلگەن ۇلتى قازاق ازاماتتارعا قازاقستاننان ءۇش جىلعا كوپ مارتە ۆيزا بەرۋ ءتارتىبىن ەنگىزۋ!

بۇل ءتارتىپ جۇزەگە اسسا، بىرىنشىدەن، تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇرعان قىتايداعى قازاقتاردىڭ اتاجۇرتىنا ورالىپ، قونىستانىپ قالۋ ءۇردىسىن جەدەلدەتەدى; ەكىنشى، ۇرىمجىدەگى ۆيزا كەزەگى مەن جەمقورلىقتىڭ جولىن كەسەدى; ۇشىنشىدەن، ەڭ باستىسى، اتقارۋشى بيلىك پەن زاڭ شىعارۋشى ورگان قاعاز جۇزىندە قالدىرعان پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «قاسيەتتى پارىزىنىڭ» ناقتى ورىندالۋىنا بىرەۋ بولسا دا جول اشىلادى...

ءۇشىنشى، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك تاۋەلسiزدiگi تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ 8-بابىنداعى، جوعارىدا ايتىلعان، «قازاقستان رەسپۋبليكاسى رەسپۋبليكا شەگiنەن تىس جەرلەردە تۇراتىن قازاقتاردىڭ ۇلتتىق-مادەني، رۋحاني جانە تiلدiك قاجەتتەرىن قاناعاتتاندىرۋعا قامقورلىق جاسايدى، ولار ازاماتى بولىپ وتىرعان مەملەكەتتەرمەن جاسالعان شارتتار نەگiزiندە بۇل ازاماتتاردىڭ مۇددەلەرiن قورعايدى», - دەگەن نورمانى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ديپلوماتيالىق قىزمەتى تۋرالى» زاڭى مەن «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنا قاتارىنان ەنگىزۋدى ۇسىنامىن.

ەگەر، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك تاۋەلسiزدiگi تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ 18-بابىنداعى «وسى زاڭ قازاق كسر مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسيامەن بىرگە رەسپۋبليكانىڭ جاڭا كونستيتۋتسياسىن ازىرلەۋگە نەگىز بولادى»، - دەگەن نورمانى ەسكەرسەك، اتالعان كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ 8-بابىنداعى بۇل نورما قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىندا تۇرۋى كەرەك ەدى!

قانشا ارەكەتتەنسەك تە، 2017 جىلعى جانە 2022 جىلعى كونستيتۋتسيالىق رەفورما كەزىندە ەرلان قارين مەن ماۋلەن اشىمباەۆقا پرەزيدەنتكە جەتكىزشى، بولماسا مەنى قابىلداتشى دەپ، سونشا جالىندىم! ءوتىنىشىمىز ورىندالمادى.

ەندى، وسى شەتتەگى قازاقتاردىڭ مۇددەسىن قورعاۋعا ارنالعان نورما قولدانىستاعى اتالعان ەكى زاڭعا ەنسە دە جەتىپ جاتىر. ول شەتتەگى قازاقتار ءۇشىن عانا ەمەس، قۇرمەتتى ديپلوماتيالىق قىزمەتكەرلەر، سىزدەر ءۇشىن دە پايلالى بولماق!

شەتتەگى ەتنيكالىق قازاقتار ساياسي قىسىمعا ۇشىراعان جاعدايدا، ونىڭ قازاقستان ازاماتى بولىپ تابىلاتىن تۋىستارى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە ارىز جازىپ، كومەك سۇرايدى. سول ارىزدىڭ نەگىزىندە، ديپلوماتيالىق قىزمەتكەرلەر سول ەلدەگى ارىپتەستەرىمەن سويلەسۋلەر جۇرگىزۋىنە تۋرا كەلەدى.

ولار ءسوزسىز وزدەرىنىڭ زاڭدارىن العا تارتادى. سول كەزدە ءبىزدىڭ ديپلوماتيالىق قىزمەتكەرلەر وسى نورمانى كوتەرەدى. قىسقاسى، ولار اۆتومات كوتەرىپ شىقسا، ءبىزدىڭ ديپلوماتيالىق قىزمەتكەرلەردىڭ قولىندا، ەڭ قۇرىعاندا، روگاتكا بولۋى كەرەك قوي!

مەنشە، ديپلوماتيالىق قىزمەتكەرلەر بۇل نورامنىڭ اتالعان ەكى زاڭعا ەنۋىنەن قاشپاۋلارى كەرەك! ونىڭ اتقارىلۋى – قازاق ديپلوماتياسىنىڭ دەڭگەيىنە بايلانىستى.

ديپلوماتيانى قازاقتان ارتىق ايتقان حالىق جوق شىعار، «ەلدەستىرمەك ەلشىدەن، جاۋلاستىرماق جاۋشىدان...»، - دەپ...

ەگەر، دەڭگەيى تومەن ەلشى بولسا، بۇل نورمانى ءوز دەڭگەيىندە شەبەر پايدالانا الماي، ارا قاتىناستى ءبۇلدىرۋى ابدەن مۇمكىن. ونداي دمپلوماتتار سوگىس الۋى، ءتىپتى، قىزمەتتەن قۋىلۋى كەرەك!

ال، ناعىز كاسىبي ديپلوماتتار ءۇشىن بۇل نورما – تابىلماس قارۋ!

ولار وسى نورماعا سۇيەنىپ، ۇلت تاعدىرى مەن مەملەكەت مۇددەسىنە قاتىستى ماسەلە تۋىنداعان جاعدايدا شەتتەگى قازاقتىڭ مۇددەسىن مايدان قىلشىق سۋىرعانداي ەتىپ، شەبەرلىكپەن قورعاي بىلەدى...

سوندىقتان، ءسوزىمىزدىڭ توق ەتەرى، ديپلوماتيالىق قىزمەتكەرلەر «...ولار ازاماتى بولىپ وتىرعان مەملەكەتتەرمەن جاسالعان شارتتار نەگiزiندە بۇل ازاماتتاردىڭ مۇددەلەرiن قورعايدى», - دەگەن نورمادان قاشپاعانى دۇرىس.

تاعى قايتالاپ ايتام، ماسەلە بۇل نورمادا تۇرعان جوق! ماسەلە بۇل نورمانى پايدالانۋشىنىڭ دەڭگەيىندە تۇر!

بۇل جاعىنان العاندا، بۇل نورما قازاق ديپلوماتياسى ءۇشىن ۇلكەن سىناق ەكەنى دە راس!

مەن قاسىم-جومارت توقاەۆ نەگىزىن قالاعان قازاق ديپلوماتياسىن وسال دەپ ەشقاشان ويلامايمىن!

***

الىبەك باقاەۆ باۋىرىمىز وسى اڭگىمەلەردىڭ ءبارىن مۇقيات تىڭدادى. سوسىن رەتىنە قاراي، ءوز پىكىرىن ايتتى. ماعان سۇراقتار قويدى...

ارينە، كەلىسپەگەن تۇستارىمىز بولدى. مەن بارىنشا قازاقي جولمەن، جورامەن تۇسىندىرۋگە تىرىستىم. الىبەك اسەتۇلى ونى ءوزىنىڭ باي دمپلوماتيالىق تاجىريبەسىنە سالىپ، ەكشەۋمەن بولدى...سويلەسۋلەردىڭ ناتيجەسىندە ءبىر جۇيەگە كەلىپ وتىردىق.

ودان بولەك، «وتانداستار قورىنىڭ» تاعدىرى تۋرالى دا اڭگىمە بولدى. قوردىڭ زاڭدىق تەتىگىن قالىپتاستىرۋدى ۇسىندىم.

بۇل تۋرالى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇرات نۇرتىلەۋ مىزانىڭ ارنايى تاپسىرماسى بارىن جەتكىزدى...

ەڭ كەرەمەتى، الىبەك ءىنىمىزدىڭ ءار ءسوزى شىنايى ءارى عىلىمي ەكەنى انىق اڭعارىلىپ تۇردى.

قىسقاسى، دارحان قىدىرالى سەكىلدى ءار ءشوپتىڭ باسىن ءبىر شالعاندارعا سەنىپ جۇرە بەرسەك، الىستاعى اعايىندى ودان ارى «ارام ولتىرەتىن» ءتۇرىمىز بار.

ودان گورى، بۇرىنعى ادەتىمىزبەن، وسى الىبەك باقاەۆ باۋىرىمىز سەكىلدى ناعىز كاسىبي ماماندارعا، ورەلى ازاماتتارعا سۇيەنىپ، ۇسىنىستارىمىزدى جۇزەگە اسىرۋعا ارەكەت جاساعانىمىز ءجون سەكىلدى. الىبەك باقاەۆ سەكىلدى اردا تۋعان ازامات ءىنىم تۇرعاندا، مەن بۇل ۇسىنىستارىمنىڭ جەردە قالمايتىنىنا سەنەمىن!

اۋىت مۇقيبەك،

«قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى

Abai.kz