XIX-XX عاسىرلاردا بىرقاتار قازاق جازۋشىلارى مەن كوزى اشىق ازاماتتارى ءوز زامانىندا قوزعاپ كەتكەن “ايەل تەڭدىگى” تاقىرىبى بۇگىندە ۋشىعىپ تۇر دەسە بولادى.

ولاي بولۋىنىڭ سەبەبى بۇقارا حالىقتىڭ بۇرىس تۇسىنىگىندە. قازىرگى قوعامداعى “فەمينيزم” ۇعىمى  – نازىك جاندىلاردىڭ قۇقىعى ەرلەرمەن تەڭەسۋگە تالپىنۋى بولىپ سانالادى. ياعني، قۇقىقتارى ءبىر ساتىدا تەڭدەي تۇرۋى كەرەك. الايدا تارازىنى قاق ورتادا ۇستاپ تۇرۋ اۋىر جۇك. ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن ءىس. ادامي قۇندىلىقتاردى كوپتەپ قاجەت ەتەدى. ونىڭ ۇستىنە ءبىر جاعىنىڭ باسىم تۇسۋىنە ءتۇرلى فاكتورلار سەپتىگىن تيگىزبەي قويمايدى.

“ايەل تەڭدىگى” قوزعالاتىن شىعارمانىڭ ءبىرى – “ۇلپان” رومانى. جازۋشى عابيت مۇسىرەپوۆ تۋىندىسىن ومىردەن الىنعان وقيعا رەتىندە باياندايدى، جانە ءسوز سوڭىندا مارقۇم ۇلپان انامىزدىڭ بەيىتىنە قويىلعان قۇلپىتاسىنىڭ بولشەكتەرىن مونشا قابىرعاسىنا قالاۋلى تۇرعانىن كورگەنى جايلى مۇڭايا ەسكە الادى. قاندىقول قاراقشىلاردىڭ بۇل جاۋىزدىعىنا شاراسىز كۇرسىنەمىز دە قويامىز.

سۋرەت اۆتوردىڭ مۇراعاتىنان الىندى.

جاقىندا ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىندا رەسەيلىك رەجيسسەر گۇلناز بالپەيسوۆانىڭ ساحنالاۋىمەن “ۇلپان” جارىققا شىقتى. قويىلىم جانرى – “قىر سۋرەتتەرى” دەپ بەرىلىپتى. سوڭعى كەزدەرى قازاق ساحناسىندا پوستدرامالىق باعىتى ايشىقتالا تۇسكەن سايىن “دراما”، “تراگەديا”، “كومەديا” نەمەسە ت.ب. جانر تۇرلەرىمەن قوسا “قىر سۋرەتتەرى”، “اتى جوق جانر”، “نوستالگيا” دەگەن سىندى رەجيسسەر ويىنان تۋعان جانر اتاۋلارىن كەزدەستىرىپ ءجۇرمىز. پوستدرامالىق قويىلىمداردا استىرتىن سويلەۋ جانە يرونيالىق ەلەمەنتتەر كوپ كەزدەسەدى. سول سياقتى “قىر سۋرەتتەرى” دە بەلگىلى ءبىر تۇسىنىكتى بەرەتىنى ايدان انىق. ءبىر قاراعاندا قاراپايىم قازاق دالاسىنداعى تۇرمىستى ەسكە سالادى.   تاڭ اتا باسىنا اق ورامالىن تاعىپ الىپ قازاق ءۇيدىڭ كەرەگە كيىزىن كوتەرىپ جاتقان قازاق كەلىنشەگى، قاسىندا كوك ءتۇتىنى بۇرقىراپ قايناپ تۇرعان ساماۋرىن، ورىسكە ايدالعان ەنەسىن ىزدەپ بوزداعان بوتا، اناۋ ءبىر جەردە تۇرعان شويىن قازاندا ساپ-سارى بوپ شىجىپ جاتقان باۋىرساق، ارقاسىنا ءبىر قاپ مالدىڭ تەزەگىن سالىپ الىپ، تومپاڭداپ نەمەرەسىن جەتەكتەپ كەلە جاتقان كەمپىر، استىنا ءبىر-ءبىر تايدى باسىپ ءارى-بەرى شاپقىلاپ جۇرگەن جاس بالالار، تاعىسىن تاعى. الايدا، گ.بالپەيسوۆانىڭ وسىعان دەيىن ەلىمىزدە ساحنالاعان “قاراگوز”، “قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ” قويىلىمدارىنا قاراپ جاڭاعى ايتىلعان باقىت پەن شاتتىققا تولى ادەمى كورىنىستەردى مەڭزەمەگەنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس.

بايان دا، قاراگوز دە، ۇلپان دا – ايەل زاتى.

دالا زاڭىنىڭ ايەل بوستاندىعىن شەكتەۋى، ەركىنەن تىس امەڭگەرلىككە بەرۋى جانە قايىن-جۇرتىن ءوز ەسىمدەرىمەن اتاماۋ سياقتى قويىلىمدا كوتەرىلەتىن ماڭىزدى تاقىرىپتار “قىر سۋرەتتەرىنىڭ” كورىنىسى.

گۇلنازدىڭ رەجيسسەرلىك شەشىمدەرى مەن ويلارىنىڭ ەرەكشەلىگى جايلى، ونىڭ جارىقپەن، اۋەنمەن جاقسى جۇمىس جاساۋى جانە سپەكتاكل اتموسفەراسىنىڭ ساقتالۋىنا اسا نازار اۋداراتىنىن ءبىز قۇپتايمىز. بىراق، سپەكتاكل بۇل دۇنيەلەرمەن شەكتەلىپ قانا قويمايدى. ونداعى قوزعالاتىن تاقىرىپتار مەن شىعارما يدەياسىنىڭ اشىلۋىنا ايتارلىقتاي ءمان بەرۋ قاجەت. الايدا، باستى ويدى جەتكىزۋ جولىندا شەتەلدىك قىزىمىز قازاق مەنتاليتەتىنە كەرەعار بىرەن-ساران كەمشىلىكتەرگە بوي الدىرعان. نە نارسەنى ءوزىنىڭ مولشەرىنەن تىس پايدالانۋ قوعامعا زيان. سپەكتاكلدەگى وسىنداي ساحنالاردىڭ ءبىرى، ۇلپان مەن شىناردى ساحنانىڭ اۆانستسەناسىنا شىعارىپ قانا قويماي، كورەرمەندەردى ارالاتىپ ءجۇرىپ ۇلپاننىڭ شىنارعا قايىن اعاسى ەسەنەيدىڭ اتىن ماجبۇرلەپ ايتقىزۋى ارقىلى كورەرمەن زالىندا وتىرعان قازاقتىڭ جاس ارۋلارىن بۇرىس تاربيەگە ۇگىتتەيدى. وسىدان كەيىن جاستار اراسىندا نەلىكتەن ماعىناسىز ات قويامىز دەگەن قيسىنسىز سۇراقتار تۋىندايدى. باعىتىنان جاڭىلعان جاڭا زامان الدىندا تۇرعان، جاھاندىق دامۋ كوشىنە ىلەسىپ رۋحاني قۇلدىراۋعا ۇشىراپ جاتقان شاقتا گ.بالپەيسوۆانىڭ بۇل سپەكتكلى وتكەن سالت-داستۇرىمىزگە جاسالعان سوققى سەكىلدى اسەر ەتەدى.  وزى قۇرتىلۋعا ءبىر قادام جاقىن تۇرعان قازاق مادەنيەتىنە بۇل دۇنيە زيانىن تيگىزبەسە پايداسىن اكەلمەسى انىق.

ال، ەكىنشى ساحنا، ۇلپاننىڭ بولىس بيلەرىمەن كوتەرگەن امەڭگەرلىك ماسەلەسى. وسى تۇستا گۇلناز جەسىر ايەلدەردى قوسۋ ارقىلى “امەڭگەرلىكتى” جيىركەنىشتى ەتىپ كورسەتەدى. امەڭگەرلىكتەن ءجابىر كورگەن نازىك جاندىلار بار، بالكىم بۇل ءداستۇردىڭ جويىلعانى دا دۇرىس شىعار. بىراق، رەجيسسەر كورسەتكەندەي جەسىر كەلىنشەكتىڭ ءبارىن ون ەكى، ون ءۇش جاسار بوزبالالارعا بەرگەن ەمەس، مارقۇم كۇيەۋىنىڭ اعالارى دا العان. ول زاماندا ەرىنەن ايىرىلعان جەسىرلەرگە ءسۇيىپ قوسىلعان دەگەندى ەستىگەن ەمەسپىز. كەلىن بالا-شاعاسىمەن دالادا قالماسىن دەپ اعايىندارى قامقورلىعىنا العان.

بۇل ماسەلەنى بۇرىس قالىپتاسقان فەمينيزم تۇسىنىگىمەن قاراماي، تەرەڭ سۇڭگىپ اقيقاتىن تاپقان ءجون.

قازىرگى ادامداردىڭ پسيحولوگياسى وتە نازىك ءارى ءالسىز. انىق-قانىعىنا جەتپەي مىناۋ دۇرىس، ال مىناۋ بۇرىس دەسەڭ سوعان سەنىپ جۇرە بەرەدى.

تەاتر – ۇلتتىق مەنتاليتەتتى دارىپتەيتىن قوعامدىق ينستيتۋت. سوندىقتان دا سپەكتاكلدەگى وسى ساحنالاردى تەاتر باسشىلىعى كەزەكتى اۋقىمدى پروبلەما رەتىندە ءوز باقىلاۋىنا السا. سول كەزدە ۇلپان انامىزدىڭ باتىلدىعىن، كوركەم مىنەزىن، بايسالدى جان ەكەنىن ەش قىسىلماي ساحنادان قۋانا تاماشالار ەدىك.

جەتپىسباەۆ تويبەك

تەاترتانۋشى

Abai.kz