ادام بالاسى وت، ەلەكتر جارىعىن قولدانا باستاعاندا دا جارىقتىڭ ءتۇسى كۇن اتۋى مەن باتۋى كەزىنە ۇقساس، سارعىش (دليننوۆولنوۆوي) ەدى. سوڭعى 100 جىلدا عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋىنان ادامدارعا جايلى، جىلى جاعداي، ال سوڭعى 20 جىلدا كوك سپەكترلى (ەنەرگوزبەرەگايۋششي) كۇندىزگى جارىق كوبەيتتى.

بىراق ادام عىلىم مەن تەحنيكا جەتىستىگىن تەرىس، رەتسىز قولدانۋدان، قازىر دەنساۋلىعى مەن ءومىرى ەسەبىنەن وتەپ جاتىر.

جەردىڭ 24 ساعات شاماسىندا ءبىر اينالۋىمەن جەر بەتىندە شىعىستان باتىسقا كۇن ساۋلەسى جىلجۋىمەن قالىپتاسقان تسيركادتىق ريتمدەر بارلىق تىرشىلىك يەسىنىڭ ەۆوليۋتسيالىق دامۋ نەگىزى بولسا، ونىڭ بەلگى بەرۋشىسى تەك جارىق/قاراڭعى تسيكلى عانا.

تەمپەراتۋرا، باسقا دا فاكتورلاردىڭ، ءاربىر كلەتكانىڭ ىشىندەگى گەندەر مەن بەلوكتار پروتسەسسىنە قاتىسى جوق.

ادام بالاسى وت جاعىپ ۇڭگىردە ءومىر سۇرگەن كەزدەن ارىدان تۇندە جىلىنىپ، تاڭ اتۋىمەن سالقىنمەن ويانعان. الايدا بۇل جەردە تاڭعى سالقىن تەك بۋديلنيك ەسەبىندە بولماسا، تسيركادتىق ريتمدەرگە اسەرى جوق.

ادام جايلى ومىرگە ۇيرەنە باستاعاسىن، اسىرەسە ەلەكتر جارىعى شىققالى تۇنگى ءومىر كوبەيدى، قالالاردا تۇنگى ءومىر تىپتەن كوپ، بىراق تيىسىنشە قالالاردا راك اۋرۋى اۋىلعا قاراعاندا 5 ەسە جوعارى بولۋى اۆتوموبيل گازىنان ەمەس، بيوىرعاقتاردىڭ دا بۇزىلۋىنان.

بۇل ادام قايتادان جاپىراق تاعىپ، ۇڭگىردە ءومىر ءسۇرۋى كەرەك دەگەن ەمەس، كەرىسىنشە عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋىن، ونىڭ زياندى جاقتارىنا قارسى قويا ءبىلۋ كەرەك دەگەن.

مىسالعا قالالاردا ارتىق، كەرەك ەمەس جارىقتى ازايتۋ ءۇشىن قوزعالىس داتچيكتەرىن قولدانساق، تۇرعىن ۇيدە تاڭ اتقان سوڭ، كۇننىڭ سپەكترىنە ساي كۇندىز اق، كەشكە قاراي سارعىش سپەكترلى جارىق اۋىساتىن، ونى تابيعاتتىڭ ۋاقىتىمەن رەتتەپ قوياتىن لامپوچكالار شىعارۋ ەش قيىن ەمەس.

ءۇيدى جىلىتاتىن ءار باتارەياعا، اسىرەسە جاتىن بولمەدە تاڭ اتۋىمەن تەمپەراتۋرا رەتتەيتىن، جانە سونىمەن قاتار تەرەزەنىڭ جارىعىن تۇسىرەتىن، ياعني بيولوگيالىق ىرعاقتارىنا ساي وياتىپ جاتقىزاتىن جاعداي جاساسا، كوپ ادام اۋرۋدان ساۋ بولسا، كوپ اۋرۋلار كەلەشەك ۇرپاققا گەندىك بەيىمدىككە وتپەس ەدى..

بۇل جاعدايلار كەلەشەك بولادى، بولىپ تا جاتقان شىعار، تەك ءبىز قازاقستاندا، ەڭ بولماسا، قاراپايىم ساعات ءتىلىن تابيعاتپەن ساي دۇرىستاپ قويىپ الۋىمىز كەرەك...

دەكرەتتىك ۋاقىتپەن جازدا كۇننىڭ كەشتەۋ باتۋى(22:00) - قىستا كۇن قىسقا بولسا دا كەشكە كەشتەۋ جاتۋعا، ال قىستا تاڭنىڭ الەۋمەتتىك ۋاقىتپەن كەش اتۋى(9:00-دە) جازدا كۇن ۇزاقتىعىنان تاڭ ەرتە اتسا دا(4:00) جۇمىستى كەشتەۋ باستاۋعا ادەت، ياعني جىل بويى كەش جاتىپ كەش تىرشىلىك ەتۋدى ادەت قىلادى.

كەش جاتقان، تيىسىنشە فيكساتسيالانعان جۇمىس، وقۋ رەجيمىمەن ۇيقىنىڭ تاڭالدىڭعى ماڭىزدى فازاسىن جويادى. بۇلاي ۇزاق جىل ءومىر ءسۇر، جەكە ادامعا عانا ەمەس، قوعامدا، پوپۋلياتسيالىق تا كاتاستروفالىق سالدارلارعا سوقتىرادى.

بولات نۇرعوجاەۆتىڭ جەلىدەگى جازباسى

Abai.kz