ايگىلى اقىن قۇرمانالى وسپانۇلىمەن سۇحبات

قىتاي قازاق ادەبيەتى مەن ءباسپاسوزىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنا وراسان زور ۇلەس قوسقان تۇلعالاردىڭ ءبىرى – اقىن قۇرمانالى وسپانۇلى. ول 1924 جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ سوڭىندا قازاقستاننىڭ الماتى وبلىسىنا قاراستى توعىزبۇلاق دەگەن جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. ول 1930 جىلى باستالعان اسىرە سولشىلدىق ساياساتتىڭ كەسىرىنەن قازاقستاندا كەڭ ەتەك العان اشارشىلىق كەزىندە شاراسىزدىقتان تۋعان جەرىن تاستاپ، اكە-شەشەسىمەن بىرگە شەكارا اسىپ شىنجاڭنىڭ  ىلە وڭىرىندە بارادى. ارىپ-شارشاپ كوشىپ بارعان وسپان وتپاسى كوپ قيىلشىلىق كورەدى. وقۋعا ىنتاسى بار، تالانتى قۇرمانالى بالا جاستان ونەر-بىلىمگە قۇمار بولادى. قۇلجاداعى ۇلتتىق گەمنازيايانى ءۇش جىل وقىپ 1941 جىلى بىتىرگەنەن كەيىن العاشقى قىزمەت جولىن نىلقىدا وقىتۋشى بولۋدان باستايدى.  1944 جىلى نىققىدا تۇتانعان ءۇش ايماق توڭكەرىسىنىڭ ۇگىت-ناسحات، اقپارات جۇمىسىنا بەلسەندى ارالاسادى. قۇلجادا قازاق تىلىندە العاش شىققان «توڭكەرىس تاڭى» گازەتىنىڭ جاۋتى رەداكتورى، ءبولىم باسشىسى بولادى. 1948 جىلى شىنجاڭدا «بەيبىتشىلىك پەن دەموكراتيانى قورعاۋ وداعى قۇرىلىپ» ورگان گازەتى «العا» مەن «وداق» شىققاندا، «العا» گازەتىنىڭ جاۋاپتىسى بولادى.

1949 جىلى جاڭا قىتاي بيلىگى ورناعاننان كەيىن ق.وسپانۇلى 1950 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن «ىلە گازەتى» مەكەمەسىنىڭ قازاق رەداكتسياسىن باسقارادى. 1951 جىلدان 1954 جىلعا دەيىن شىنجاڭ ولكەلىك حالىق ۇكىمەتىنىڭ ورىنباسار حاتشىسى، 1954 جىلدان 1956 جىلعا دەيىن ىلە ايماعىنىڭ ورىنباسار ءۋاليى، پارتيا كوميتەتىنىڭ تۇراقتى جوراسى بولادى. 1956 جىلدان 1957 جىلعا دەيىن ورتالىق پارتيا مەكتەبىندە وقيدى. 1958 جىلدان 1963 جىلعا دەيىن ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ باسشىسى بولادى. 1963 جىلدان 1977 جىلعا دەيىن باقىلاۋ استىندا بولىپ، زامان وڭالعاندا قايتادان قالپىنا كەلىپ، 1979 جىلدان 1990 جىلعا دەيىن اۆتونوميالى رايوندىق (شۇار) اۆتونوميالى رايوندىق ادەبيەت-كوركەمونەرشىلەر بىرلەستىگىنىڭ ورىنباسار توراعاسى، اۆتونوميالى رايوندىق حالىق قۇرىلتايىنىڭ جوراسى، ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى قاتارلى مىندەتتەردى وتەيدى. سوڭعى ءومىرىن زەينەتكەرلىك ساپارمەن وتكىزىپ 1999 جىلى باقيلىق بولادى.

اقىن ق.وسپانۇلى جارتى عاسىردان اسا جاسامپازدىق بارىسىندا مىڭعا جۋىق ولەڭ، جىر، ونعا جۋىق باللادا، داستان جازىپ جاريالايدى. اقىننىڭ «شاتتىق جىرلارى» (1957 ج.), «تيانشان جىرلارى»، 1980 ج.), «مەرۋەتتەر» (1981 ج.), «جىلدار ءىزى» (1983 ج.), «الۋان اۋەندەر» (1988 ج.) قاتارلى جىر جيناقتارى ىلگەرى-كەيىندى باسپادان شىققان. ونىڭ وزگە قالامگەر ارىپتەستەرىمەن بىرىگىپ جازعان «ساليقا – سامەن» وپيراسى جانە ءوزى جەكە جازعان «قىز بەيىتى»، «تاۋداعى قىستاق» اتتى ساحنالىق تۋىندىلارى بار. كورگەنى مەن كوكەيگە تۇيگەنى كوپ، ەل باسقارعان اقىن تاريحي ماڭىزى بار كوپتەگەن ەستەلىك، ەسسەلەر دە جازعان. بۇل ەڭبەكتەرى «ءۇش مايدان» (1991 ج.), «شىركىن بۇراڭ دۇنيە-اي» (1999 ج.) دەگەن اتپەن كىتاپ بولىپ شىققان. 2006 جىلى بەيجىڭدەگى ۇلتتار باسپاسىنان «قۇرمانالى وپانۇلى شىعارمالارى» اتتى 6 تومى جارىق كورەدى. ونىڭ ولەڭدەرى قىتاي، ۇيعىر، قىرعىز تىلدەرىنە، ورىس، تۇرىك شەت تىلدەرىنە اۋدارىلعان.

سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرعان «ايگىلى اقىن قۇرمانالى وسپانۇلىمەن سۇحبات» اتتى مىنا ماتەريال شىنجاڭ قوعامدىق عىلىم اكادەمياسى جاعىنان شىعارىلعان «شىنجاڭ قوعامدىق عىلىمى» جۋرنالىنىڭ قازاق رەداكتسياسى تاراپىنان اقىن قۇرمانالى وسپانۇلىنان ارناۋلى سۋحبات الىنىپ 1994 جىلى جاريالانعان ەكەن.

اقىن ق.وسپانىمەن سۇحبات جۇرگىزگەن جۋرنالدىڭ سول كەزدەگى قىزمەتكەرى ءومارالى ادىلبەكۇلى، ال بۇگىنگى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى، الماتى بولىمشەسىنىڭ جەتەكشىسى ءومارالى ادىلبەكۇلى ەكەن.

ءبىز بۇل سۇحباتتى اقىن قۇرمانالى وسپانۇلىنىڭ تۋعانىنا 100 جىل، ومىردەن وزعانىنا 25 جىل تولۋىنا بايلانىستى جاريالاپ وتىرمىز.

كوزى ءتىرى ارحيۆ مىنا ءبىز بولامىز

– قۇرمەتتى اقساقال، ءوزىڭىزدى حالقىمىز ايگىلى اقىن، كورنەكتى قوعام قايراتكەرى رەتىندە تانيدى. اسىرەسە، 50-جىلداردا جازىلىپ ەلىمىز كولەمىندە جاقسى اڭىز قوزعاعان «كۇركەشەدەن كۇللى الەمگە» اتتى تولعاۋىڭىزدان تارتىپ، كەيىنگى «ونىڭ ءوڭى مەن ءتۇسى» اتتى باللاداڭىز جانە بەس-التى جىر جيناقتارىڭىز وقىرمان ءسۇيىپ وقيتىن تۋىندىلار. ويلاپ كورسەك، جاسامپازدىق عۇمىرىڭىزدىڭ باستالعانىنا جارىم عاسىرداي ۋاقىت بولعان ەكەن. ەندەشە، اڭگىمەمىزدىڭ نەگىزگى ءتۇيىنى ادەبيەت توڭىرەگىندە ءوربيتىن بولار. اۋەلى ءوز جاسامپازدىعىڭىزعا ايالداپ وتسەڭىز، جاسامپازدىق جولىندا قورىتقان تاجىريبە-ساباقتارىڭىزدى دا ەستىگىمىز كەلەدى.

– مەن ادەبيەتكە، ونىڭ ىشىندە ولەڭگە جاستايىمنان اۋەس بولدىم. العاشقى تىرناق الدى تۋىندىم 1944 جىلى قاراشادا، نىلقىدا كوتەرىلىس باستاعان ءۇش ايماق توڭكەرىسشىلەرى قۇلجا قالاسىن نەگىزىنەن وزىنە قاراتىپ العان سوڭ شىعارعان قازاق تىلىندەگى گازەتتىڭ العاشقى ساندارىنىڭ بىرىندە (جاڭىلماسام 2-ءشى نەمەسە 3-ءشى سانى بولۋ كەرەك) «بەت بۇرماي كىر مايدانعا» دەگەن اتپەن جاريالانعان. ولەڭ حالىق جۇرتشىلىعىن توڭكەرىسكە قاتىناسۋعا، سوعىس مايداندارىندا شەگىنبەي باتىرلىقپەن العا ىلگەرىلەۋگە شاقىرۋدى مازمۇن ەتكەن. مىنە وسىدان باستاپ ولەڭ جولىنداعى ساپارىم باستالدى. بىراق جاۋاپكەرشىلىگى كۇشتى اكىمشىلىك قىزمەت تالابىنىڭ باسىمىمەن، ەندى بىردە ەل باسىنا كەلگەن ويراندى جىلداردىڭ كەسىرىنەن باسەڭ تارتقان كەزدەرى بولسا دا، ءۇزىلىسسىز جالعاسىپ كەلەدى. اسىرەسە، سوڭعى ون نەشە جىلدان بەرى ءبىراز ماندىتىپ جۇمىس ىستەگەن سياقتىمىن. بىلاي دەيتىنىم، 4-5 جيناق شىعاردىم. ەل ەسىنەن شىعىپ بارا جاتقان تاريحي وقيعالار جونىندە دەرەكتى شىعارمالار جازدىم. ەندى ويلاسام، جازىپ-سىزۋمەن اينالىسقان ۋاقىتىمدا جاڭا ءوزىڭ ايتپاقشى، جارىم عاسىرداي ۋاقىت بولعان ەكەن. ارينە، بۇل ءبىر جەكە ءۇشىن از ۋاقىت ەمەس. وسى بارىستا شىققان بيىگىمنىڭ، قالدىرعان ءىزىمنىڭ نارقىن ادىلەت تارازىسىنىڭ ءادىل تورەشىسى حالىق جۇرتشىلىعى، وسى سالانىڭ كوزقاراقتى ماماندارى باعالاي جاتار.

ولەڭدى – ونەر دەپ تانىساق، ونەردە تاجىريبە سويلەۋ قيىننىڭ قيىنى. ويتكەنى، ونەر قاسيەتى ەشبىر قالىپقا، فورماعا تۇسپەيدى عوي. دەسە دە، ءوز ولەڭدەرىمدە بوي كورسەتكەن بولماشى ساتتىلىكتەر مەن جولىققان ساتسىزدىكتەرگە نەگىزدەلە وتىرىپ ويلاعانىمدا، ولەڭنىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىكتەرىنىڭ ءبىرى – وبرازدى وي، ويلاعانىمىزدى وبرازدى بەينەلەۋ بولسا كەرەك. ارينە، بۇل ءسوزدى ءبارىمىز بىلەمىز. دەگەنمەن وسى تالاپتىڭ ۇددەسىنەن شىعا بەرۋ كەز كەلگەننىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. سونداي-اق ولەڭدە وي مەن سەزىمنىڭ قابىسۋىنا  كوپ كوڭىل ءبولۋ كەرەك. بۇل ەكەۋى ولەڭنىڭ قوس قاناتى. ءبىرى كەم بولسا ولەڭ كەمتارلىق بايقاتادى. اقىن – قاشان دا جاڭالىقتىڭ جارشىسى. سوندىقتان، اقىن تاپتاۋىرىندى تاقىرىپتار مەن جاداعاي تەڭەۋلەرگە ءۇيىر بولماي، اقىلگويسىمەي، دۇنيەگە پاك سەزىممەن قاراپ، اينالاسىنداعى ارقانداي زاتتان، ىستەن كوركەمدىكتى، ىزگىلىكتى كورە بىلەتىن، تاني بىلەتىن ءارى ونى بەينەلەي الاتىن سەزىمتالدىقتى ۇيرەنىپ، حالىق ىشىنەن، كلاسسيك شىعارمالاردان ءسوز مارجاندارىن تەرە ءجۇرىپ، رەتى كەلگەندە ونى جاڭعىرتا، تۇرلەندىرە قولدانا بىلگەندە عانا اباي ايتقان «ءىشى التىن، سىرتى كۇمىس» جاقسى ولەڭ جازا الادى. اقىن دا ادام «شۋ» دەگەننەن-اق وزىق شىعارمالار جازا سالمايدى. بەلگىلى ءوسۋ جولىن باستان كەشەدى، ياعني جازا ءجۇرىپ ىسىلادى، ىسىلا ءجۇرىپ بيىك ورەگە كوتەرىلەدى. ارينە، بۇگىن دە ولەڭىمىزدە ءنارسىز، جاسىق ولەڭدەردىڭ كوبەيىپ كەتكەندىگى، كەي اقىندارىمىزدىڭ ءبىر شىققان ورەسىنەن اسا الماي ءوزىن-ءوزى قايتالاپ جاتقاندىعى دا شىندىق. بۇعان ايتىلار سەبەپ كوپ، دەگەنمەن باستى ءبىر سەبەپ – اقىندارىمىزدىڭ اقىندىق تالانتتىنىڭ، دۇنيە تانىمىنىڭ، ءبىلىم قابىلەتىنىڭ شەكتىلىگى ءارى ىزدەنۋىنىڭ، ياعني ومىرگە تەرەڭ ارالاسىپ، ودان ءنار الۋىنىڭ جەتەرسىزدىگى بولسا كەرەك. قىسقاسى، ساپامىز جەتپەي جاتىر. اقىنعا قاشان دا تالعامپازدىق جاراسادى. بەينە قاسىم امانجولوۆ ايتقانداي:

«اقىن جۇرت ساراڭ مىنەز كوپ بەرمەيدى،

از-ازدان الا بەرسەڭ جەك كورمەيدى».

ولەڭ اقىننىڭ جەكە باسىندىق ءىسى ەمەس. ءمانى تەرەڭ، ماڭىزى زور، ىقپالى كۇشتى قوعامدىق ءىس ەكەنىن ءتۇسىنىپ، جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىمىزدى ارتتىرعانىمىز، جاپالى ەڭبەكتەنگەنىمىز ءجون. ارينە، بۇل وڭاي ءىس ەمەس. قايتكەندە دە وقىرمان جۇرەگىنەن جول تاباتىن جاقسى ولەڭ بەرە الامىز؟ وسى ارادا مەن وسىنداي جايتتەردى اشىنا سەزىنۋىمنەن، كوپ تولعانۋىمنان تۋعان:

قيىن دەسەك، قيىر دەسەك جولىمىز،

قارماناردا قالتىراسا قولىمىز.

قىلىش بولىپ سول كەسەدى مويىندى،

جەتەر جەرگە جەتپەي قۇرىر سورىمىز، – دەپ كەلەتىن، ءوزىمدى كىنالاي وتىرىپ، وزگەنى دە جىگەرلەندىرمەك بولعان ءبىر شۋماق ولەڭىمدى ايتا كەتسەم وعاش وي تۋدىرا قويماس. ايتپاقشى، جاستار ولەڭ جازۋدا ەسكەرەر تاعى  ءبىر ماڭىزدى ءىس، ولەڭدى جازا سالىپ باسپاعا الا جۇگىرگەننەن ات تىزگىنىن تارتا جۇرگەنى ابزال ەكەن. بۇل كوپ ايتىلىپ جۇرگەن پىكىر. سوندىقتان تىم اشالاپ كەتپەيىن.

– الگىندە، سوڭعى جىلدارى دەرەكتى شىعارما جازۋعا ويىسقانىڭىزدى ايتتىڭىز. كەزىندە «شۇعىلادا» جاريالانعان «كوكەننىڭ كورگەندەرى»، «ءۇش ايماق توڭكەرىسىنىڭ باستالۋى مەن باستاپقى كەزى تۋرالى» اتتى شىعارمالارىڭىزدىڭ وقىرمان اراسىندا جاقسى اڭىس قوزعاعانىن، بەرتىندە وسى شىعارمالارىڭىزدى نەگىز ەتكەن «ءۇش مايدان» اتتى كىتابىڭىزدىڭ جارىق كورگەنىن بىلەمىز. وسى شىعارمالاردى جازۋعا نە نارسە سەبەپشى بولعانىن ايتساڭىز؟

– سەبەپ دەيتىن پالەندەي ۇلكەن سەبەپ جوق. جاس ۇلعايعان سوڭ وتكەن-كەتكەن ىستەر ەسكە كەلە بەرەدى ەكەن. جاس كەزىمىزدە ءباسپاسوز مادەنيەتىمىز شىم شىركىن-اي دامىمادى. سونىمەن كوپ نارسە قاعاز بەتىنە تۇسپەي، ءبىزدىڭ ەسىمىزدە قالدى. ەندى ولاردى ايتىپ كەتۋ ءبىزدىڭ مىندەت قوي. دەسە دە، مىنانى ايتا كەتەيىن. جاس كەزىمنەن ءۇش ايماق توڭكەرىسىنە قاتىناستىم، كەيىن قوعامدىق جاۋاپتى قىزمەتتەردە بولدىم دا، ارالاسۋ كولەمىم ءبىرشاما كەڭ بولدى. كوپتەگەن تاريحي وقيعالارعا كۋا بولۋمەن بىرگە، كوپتەگەن ىستەردى ەستي جۇردىك. سوناۋ 1930 جىلداردان بەرى شىعىس شىنجاڭنىڭ باركول، موري قاتارلى قازاقتار قونىستانعان جەرلەردە تىنىشتىق از بولدى. ءتىپتى ازاتتىقتىڭ العاشقى جىلدارىندا دا ارا-تۇرا تولقۋلار بولدى. مۇنىڭ شىن سىرىن كوپ ادام بىلە بەرمەيدى. ءتۇرلى تاريحي سەبەپتەرگە بايلانىستى كەيبىر جاعدايلار بۇرمالانىپ جۇرت اراسىندا قاتە ۇعىم بەرىپ جۇرگەن جاعداي دا جوق ەمەس. ارينە، ەل بولعان سوڭ بىرەر تەلى-تەنتەگى بولعان شىعار. بىراق، باسىم كوپ ساندىلارى مومىن، بەيبىت سۇيگىش بولاتىن. ولار شىڭ شىسايدىڭ، گومينداڭنىڭ ەزىپ-قاناۋىنا شىداماي كوتەرىلدى. اۋىر جانىشتاۋعا ۇشىراپ جەر اۋداردى. ال، گانسۋ، چيڭحايعا بارعاندا كورگەن قورلىق، زورلىقتارى كىمنىڭ بولسا دا توبە شاشىن تىك تۇرعىزدى. ال، كەيىن وسەك-اياڭعا ەرىپ، جاعدايدى مولشەرلەمەي الدانعانى دا بار شىعار. وسىعان بولا بۇكىل ەلگە كىنا ارتۋعا بول ما؟ ارينە، بۇل دۇرىس ەمەس. بۇل شىندىقتاردى بىرەۋلەر بىلسە، بىرەۋلەر بىلمەيدى، ءتىپتى ۇمىت بولىپ بارادى. مىنە وسى ويمەن «كوكەننىڭ كورگەندنرىن» (كەيىن جيناققا كىرگىزگەنىمدە تاقىرىبىن «باركول وقيعالارى جايىندا» دەپ وزگەرتتىم) جازعان ەدىم. كەيىنگى كەزدەرى رايونىمىزداعى كەيبىر باسىلىمدار دا، كەيبىر بەدەلدى ادامداردىڭ ماقالالارىندا ءۇش ايماق توڭكەرىسىنىڭ كەيبىر ماسەلەلەرى جونىندە جاڭساق پىكىرلەر ايتىلىپ قالىپ ءجۇر. ال، مەن بولسام نىلقىدا توڭكەرىس باستالاردىڭ الدىندا سول جەردە مۇعالىم بولعانمىن، قۇلجا قالاسىنا پارتيزاندارمەن بىرگە كىرگەنمىن. كوپ نارسە جادىمدا بار، كەيىندە نىلقىعا بىرنەشە رەت بارىپ كوزى ءتىرى پارتيزانداردان ۇمىت بولعان نارسەلەردى انىقتاپ سۇرادىم. ارينە، ول كەزدە ناقتى جازىلعان ارحيۆ جوق. كوزى ءتىرى ارحيۆ مىنا ءبىز بولامىز. سوندىقتان ناقتى جاعدايدى ايتىپ كەتپەسەك تاريح الدىندا، ۇرپاق الدىندا ۇيات ەمەس پە؟! ال، ۇلتتىق ارميا قۇرىلعاننان كەيىن جازىلعان ارحيۆ بار. بار نارسە سوندا سايراپ تۇر. ەشكىم دە ونى بۇرمالاي المايدى. سوندىقتان مەن ءۇش ايماق توڭكەرىسىنىڭ العاشقى كەزىنە كوبىرەك كوڭىل ءبولىپ، جوعارىدا سەن ايتقان شىعارمالاردى جازدىم.

– بىزدەگى تاريحي تاقىرىپتاردىڭ يگەرنىلۋىنە قالاي قارايسىز؟

– قازىر بىزدە جازۋشىلارىمىز ءوز شاماسىنشا قالام تەربەپ، تاريحي تاقىرىپتار يگەرىلە باستادى. الدى رومان، پوۆەست جازدى، ەستەلىكتەر دە جازىلىپ جاتىر. بۇل قۇپتارلىق قۇبىلىس. تاريحي شىعارمالار جازۋدا، اسىرەسە، دەرەكتى شىعارمالار جازۋداعى ەڭ باستى شارت – دالدىك، ادالدىق. تاريحي شىندىق سول قالپىندا جازىلۋى، ونى ءوز سۋبيەكتيۆ نانىمىڭ بويىنشا بۇرمالاماۋىڭ ءتيىس نەمەسە ويدان قيىستىرىپ تاريح جاساۋدىڭ ءجونى جوق. مۇنداي جاعدايلار ءىشىنارا باسىلىمداردا ازداپ كەزدەسىپ قالىپ ءجۇر. مىسالى، «شۇعىلا» جۋرنالىنىڭ ءبىر سانىندا «ماۋ جۋشيدىڭ سالەمى» («ماۋ توراعانىڭ سالەمى) اتتى دەرەكتى اڭگىمە جاريالاندى. اۆتوردىڭ نە ماقساتپەن جازعانىن بىلمەدىم. بۇل بۇتىندەي ويدان قۇراستىرىلعان. بۇل جونىندە پاتىقان سۇگىرباەۆ ماقالا جازىپ ءدال پىكىرىن ايتتى. ونى قايتالاپ جاتپايىن. دەسە دە، مىنانى قايتالاپ ايتقىم كەلەدى. بىرىنشىدەن، اۆتور نە جازسا دا، تاريحي شىندىقتارعا قۇرمەتپەن قاراپ، جازعان شىعارماسىنىڭ قوعامعا جاسايتىن ىقپالىنا جاۋاپكەر بولۋى كەرەك. ەكىنشىدەن، رەداكتور دا الدىنا كەلگەن شىعارماعا، اسىرەسە تاريحي وقيعاعا، جەكەلەرگە قاتىستى شىعارمالارعا مۇقيات قاراۋى، ءوزى بىلمەگەن كۇڭگىرت جەرلەردى ماتەريال قاراپ انىقتاۋى، قاتىستى ورىنداردان، ادامداردان سۇراۋى كەرەك. استە كەلسە-كەلمەس جاريالاماۋى كەرەك. مىنە بۇل جاۋاپكەرشىلىك ماسەلەسى.

–  اقىن رەتىندە پوەزيامىزدىڭ باسىپ وتكەن جولىن، بۇگىنگى دەڭگەيىن قالاي باعالايسىز؟

– بۇل كوپ ايتىلىپ جۇرگەن، اركىمدەر ءارتۇرلى پىكىرلەرىن ورتاعا سالىپ جۇرگەن ماسەلە. دەگەنمەن كوپ ويلانىپ-تولعانۋدى قاجەت ەتەدى. سەن سۇراعان سوڭ مەن دە ويىمدى بىلدىرمەسەم بولماس. ادەبيەتىمىز، ونىڭ ىشىندە اڭگىمەمىزگە ارقاۋ بولىپ وتىرعان ولەڭ جانرىمىز جاڭا قىتاي قۇرىلعاننان بەرگى 44 جىلعا قادام قويعان ساپارىندا ءوزىنىڭ العاشقى قادامىن – جاڭا قوعامدى، ومىرىمىزگە ەنگەن شىت-جاڭا وزگەرىستى شىن جۇرەگىمەن ەمىرەنە جىرلاۋمەن باستادى. ءسۇيتىپ ەلىمىز قازاق ادەبيەتى تىڭ دامۋ جولىنا ءتۇستى. وسى يگى باستامانىڭ كوزگە تۇسكەن العاشقى قارلىعاشتارى دەپ، توقسانعا قول سوزسا دا بەرەرىن توقتاتپاعان قادىرمەندى اعامىز، ءبىر ەسەپتەن اكەمىز اساعاڭدى (اسقار تاتانايۇلىن), ءومىرىنىڭ كوبىن اعا اعارتۋشىلىق، اكىمشىلىك جۇمىستارمەن وتكىزىپ، ەلەۋلى ەڭبەك، ەرشىمدى ولەڭىمەن ەسىمىزدەن ەسكىرمەي كەلە جاتقان، كەيىن دە زاڭدى تۇردە تۋىلعان جەرى قازاقستانعا قايتىپ كەتكەن، الايدا ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن بۇل جاققا دەگەن ساعىنىشىن جىرعا اينالدىرىپ وتكەن شارعىن العازىۇلىن، كورنەكتى قالامگەر قاۋسىلقان قوزىبايۇلىن، راحمەتوللا اپشەۇلىن، ماعاز رازدانۇلىن اتاپ ءوتىپ، ولاردىڭ قاتارىنا ءوزىمدى دە قوسسام جۇرتشىلىق سوكەت كورە قويماس. كەزەگىندە بۇل قاتارعا سۇلتان ءماجىتۇلى، سىماعۇل قاليۇلى، بوزداق دۇزبەنبەتۇلى، الماتاي شالتىقۇلى قاتارلى تىڭ تەبىن، جاڭا جىگەرمەن قوسىلعان حالىق اقىندارىن دا اتاپ وتكەن ءجون دەپ بىلەمىن.

تۋعان ادەبيەتىمىز مىنە وسىلاي كوشىن جۇرە تۇزەپ، ءورىسى كەڭەيە باستاعان كەزدە كەشىكپەي ومارعازى ايتانۇلى، ماقاتان شارىپقانۇلى، سەرىك قاپشىقبايۇلى، ءمادي ابدىراقمانوۆ، ءالىمجان قاتباەۆ، قۇلمۇقان احىمەتۇلى، ابدەنباي باجاەۆ، توقتارقان جەكىباەۆ، زاداقان مىڭباەۆ، شاكەن وڭالباەۆ، قۇداش سابانشى، عالىم قاناپيا، عابدىلاقات سالتانتاي، ابدىكارىم شاڭباەۆ، دۋتان ساكەەۆ، بەردىبەك قۇرجىقباي، ءجۇمادىل مامان، وقاباي تويىنباي، ماحمۇت ابىلقايىر، جانەتقان تۇتقابەك، ايتقالي وسپان، ءسالي سادۋاقاس، جۇمان ءابىشۇلى، باقىتقان بايجۇماۇلى، قابىل ىبىراي، احىمەتجان ءبورىباي، ءشامشابانۋ قامىزاقىزى، رايحان ىبىنقىزى، ۇلىقان سۇلتانقىزى سىندى ءبىلىم، قابىلەت جاعىنان تولىسقان ءبىر توپ دارىندى، جالىنداى جاس كۇشتەر ىركەس-تىركەس كەلىپ قوسىلدى. سونىمەن ولەڭىمىز العاشقى جەتى-سەگىز جىلدا مەيلى تاقىرىپ، مەيلى مازمۇن، يدەيا جاقتان، جۇيەدەن كوركەمدىك جاقتان جاڭا دامۋ ورەسىنە كوتەرىلدى. بىرنەشە جىر جيناقتارى شىقتى. ءبىرسىپىرا ولەڭدەرىمىز قىتاي، ۇيعىر قاتارلى ۇلتتار تىلىنە اۋدارىلدى. بۇل، ارينە، سول كەزدىڭ تۇرعىسىنان ايتقاندا زور تابىس بولىپ تابىلادى. مىنە وسىنداي دامۋ ۇستىندەگى ادەبيەتىمىز ورتا جولدا سولشىلدىق لۋشياننىڭ (بەتالىستىڭ) كەدەرگىسىنە ۇشىراپ، اقىندارىمىزدىڭ قاتارى سيرەپ، جاسامپازدىققا تاڭىلعان قيلى-قيلى شەك-شەڭبەرگە بايلانىستى ولەڭنىڭ كوركەمدىك قۋاتى سولعىنداپ جالاڭ ۇران، اسىرە ۇگىت باسىم ورىنعا شىقتى. مۇنداي كەمشىلىكتەر بۇرىندا دا مۇلدە جوق ەمەس ەدى. بىراق، وسى كەزگە كەلگەندە الدىنان «جاسىل شىراق» جاعىلىپ، ءتىپتى دە كۇشەيە ءتۇستى. «مۇرتقا وكپەلەپ جۇرگەندە ساقال شىقتى» دەمەكشى، وسى كۇيدە جۇرگەندە اتى شۋلى «مادەنيەت زور توڭكەرىسى» تۋىلدى. ونىڭ زاردابىن مەن ايتپاسام دا جۇرتقا بەلگىلى.

ساياسي باعىت دۇرىستالىپ، ەكونوميكالىق قۇرىلىس نەگىزگى ورىنعا شىعىپ، ەلىمىز دامۋدىڭ جاڭا داۋىرىنە قادام قويعاندا تۋعان ادەبيەتىمىزدىڭ دە جاڭا كوكتەمى تۋدى. مىنە وسى كەزدە اقىندارىمىزدىڭ كەيبىرەۋى جازا لاگەرىنەن، كەيبىرەۋى «قالپاق» استىنداعى باقىلاۋدان بوساتىلىپ، ەندى بىرەۋلەرى قاقپايلاۋدان قۇتىلىپ، كوپ جىلعى ۇنسىزدىكتى بۇزىپ، شيرىققان سەزىم، تاسىعان جىگەرمەن قولىنا قالام الدى. جوعارىدا ايتقان لەكتىڭ وكشەسىن باسا مۇراتقان جاپاربايۇلى، قازىمبەك ارابين، ازىلبەك كىنازبەكۇلى، قاسىمقان ۋاتقانۇلى، قاھارمان مۇقانۇلى، ءزاھارا نۇرادىلقىزى، اۋەسقان نۇرقوجا قاتارلى ءبىر توپ اقىندارىمىز دا تىڭ قىرىنان كورىندى. كەيبىر اقىندارىمىزدىڭ ولەڭدەرى ولكە، مەملەكەت دارەجەسىندە سىيلىقتار الدى. كەيبىر ولەڭدەرىمىز اعىلشىن، جاپون تىلدەرىنە اۋدارىلدى. قىسقاسى سان جاعىنان دا، ساپا جاعىنان دا دامۋلار بولدى. سونىمەن بىرگە جاڭا وي-سەزىم، تىڭ تەبىنمەن كەلىپ قوسىلعان ءبىلىمدى دە تالعامدى تالانت يەلەرى، ەرتەڭگى كۇنىمىزدىڭ ءۇمىت جۇلدىزدارى دەپ نۇرلان ءابدىلداۇلى، تىلەۋقان زاتىباي، سۇلتانعازى جاقياۇلى، تىلەۋباي دوشىقۇلى، الماس احىمەتبەك، بالاپان رابات، كەرىم ەلەمەس، ءلاززات يگىسىن، تاپەي قايىسقان، دۋكەن ماسىمقان، بەكقوجا جىلقىبەك، ساۋلەت توقتىباي قاتارلى جاستارىمىزدى دا اتاپ وتكىم كەلەدى.

دەمەك، ولەڭىمىزدىڭ جوعارىدا بايانداعان نەگىزدەرىم بويىنشا، وسى قىرىق نەشە جىل ىشىندە ازاتتىق، تەڭدىك، ەركىندىك قۇشاعىندا تىنىس الىپ، كەڭ وركەن جايىپ، جاۋىندى-شاشىندى، داۋىلدى كۇندەردى باستان كەشىرىپ، تولىسىپ قاۋىرت دامىدى دەپ قورتىندى شىعارا الامىن. ساپا جاقتا ءالى دە ءمالىم جەتەرسىزدىكتەر بار شىعار، بىراق، نەگىزىنەن تابىس باستى ورىندا تۇرادى. كەزەگى كەلگەندە مىنانى ايتا كەتەيىن، قازىر كەيبىر سىن ماقالالاردا «بىزدە پوەزيا جوق، بىزدە پوەزيا بولمادى» دەگەن پىكىرلەر شىعىپ قالىپ ءجۇر. بۇل «ەرىكتى اۋىزعا بورىكتى باس سيادى» دەگەننىڭ كەبىنىن كيگەندىك. مۇنداي دالەلسىز بايبالام ەشكىمدى يلاندىرا المايدى، ولەڭىمىزدە قولعا كەلتىرگەن تابىستارىمىزدى دا جوققا شىعارا المايدى.

–  سىن دەمەكشى، ادەبي سىنىمىزعا قالاي قارايسىز؟ كەي جەرلەردە «سىن سوققىعا ۇشىرادى» دەگەن پىكىردى ەستىپ قالىپ ءجۇرمىز، بۇنىڭ نەگىزى بار ما؟

– سىن پوەزيامىزبەن بىرگە جاساپ كەلەدى. سىن جوق دەۋدىڭ دە نەگىزى جوق. تالاي تاڭداۋلى شىعارمالارىمىز دەر كەزىندە ءتيىستى باعاسىن الىپ، جاقسى ءناسيحاتتالدى، تۋىلىپ وتىرعان ماسەلەلەر ورتاعا قويىلدى. قازىردە ءتاۋىر سىندار جازىلىپ ءجۇر. دەگەنمەن، قاتاڭ عىلىمي سىننان وتكەن، ءار جاقتان تولىسقان، ءوز ىسىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايتىن سىنشىلارىمىز ءالى دە بولسا از. بىرەۋدى ماقتاسا جەر-كوككە سيدىرمايتىن، ەندى بىرەۋدى سىناسا جەردەن الىپ، جەرگە سالاتىن نەمەسە بەلگىلى ماقساتتا جازىلاتىن، قىسقاسى ادەبي اتموسفەرامىزعا پايداسىز، سىنشىنىڭ ءوز بەدەلىنگە دە كىر كەلتىرەتىن ناشار قۇبىلىستار كەي كەزدەردە بەلەڭ بەرىپ قالدى. مۇنداي قۇبىلىستاردىڭ ەندىگارى تۋىلماۋىن تىلەيمىن. سىنشىلارىمىز ادەبيەتكە دەگەن تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىكپەن، مۇمكىندىگىنىڭ بارىنشا شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەپ، عىلىمي جۇيەگە سۇيەنىپ پىكىر ايتۋدى ۇيرەنگەنى ءجون. سىندى قولداۋىمىز كەرەك، سىنشىلار دا وزدەرىنە قاتاڭ تالاپ قويىپ، وزگەلەردىڭ پىكىرىن تىڭدايتىن بولسىن.

ال، «سىن سوققىعا ۇشىرادى» دەگەن ءسوزدىڭ نەگىزى جوق. ادەبي سىندا كەيبىر ماسەلەلەر جونىندە كوزقاراستىڭ ۇقساماۋى سەبەبىنەن تالاس-تارتىستىڭ تۋىلۋى زاڭدى قۇبىلىس. وعان تاڭىرقاۋدىڭ، ونى وزىمىزگە بەرىلگەن سوققى دەپ ءتۇسىنۋدىڭ ءجونى جوق. بۇل ءسوزدىڭ قانداي ورتادا، قاي تۇرعىدا ايتىلعانىن بىلمەيمىن. تالاستان شىندىق تۋادى. ءبىز ادەبيەتىمىزدى كوركەيتىپ، گۇلدەندىرۋ جولىندا جاقسى ماقساتتان تۋىنداعان تالاس-تارتىستاردان قورىقپاعانىمىز دۇرىس.

– اقىن سەرىك قاپشىقباي ۇلىنىڭ كەي شىعارمالارىنىڭ ءتىلى جونىندە تالاس تۋىپ جۇرگەنىن بىلەسىز. اقىن رەتىندە ءتىل ۇستارتىپ، جاڭالىق جاراتۋعا قالاي قارايسىز؟

– ولەڭنىڭ تۇسىنىكتى بولعانىن قالايمىن. ارينە، ولەڭدە فورمالىق جاقتان ىزدەنىس جاساپ، ءسوزدى تۇرلەندىرىپ قولدانۋ، ەسكى سوزدەردى قايتادان ءتىرىلتۋ قۇپتارلىق قۇبىلىس. الايدا، ءبىزدىڭ جازعانىمىزدى حالىق ءتۇسىنۋ، جاراتقان جاڭالىعىمىزدى وقىرمان قابىلداۋى كەرەك. كەشەگى پوەزيامىزعا تىڭ وزگەرىس اكەلگەن ابايدىڭ ولەڭىن وقىپ كورىڭىز. توسىرقامايسىز، وقىعان سايىن جاڭالىق تاۋىپ قىزىعا تۇسەسىز. قازىرگى قازاقستان اقىنى مۇقاعالي مەن ولجاستىڭ دا، ءوزىمىزدىڭ ماعاز رازداننىڭ دا ولەڭىن وقىپ ءجۇرمىز. ءارى كوركەم، ءارى تۇسىنىكتى، تۇسپالداپ ايتقاندارىن دا سەزىنە الامىز. ولەڭ – اقىننىڭ سەزىمى. سوندىقتان دا استارلى بولماعانى ءجون. بىراق، ەشكىم تۇسىنبەيتىن دارەجەگە بارماسىن. ەرىكتى ۇيقاسقا بەتتەۋ، جاداعايلىقتان ارىلىپ، تەرەڭدىككە بويلاۋ جاقسى قۇبىلىس، قولداۋعا ابدەن تاتيدى. بىراق، جاڭاعى سەن ايتقان اقىننىڭ ولەڭىنە جانە باسقا اقىنداردىڭ ولەڭىندە تۇسىنىكسىز ءسوز-سويلەم، ەشكىم تۇسىنبەيتىن استار تىم كوبەيىپ كەتتى، بۇل – ارتىقشىلىق ەمەس، ارتىقشىلىققا جابىسىپ تۇرعان السىزدىك دەپ بىلەمىن.

– باعانا قازىرگى قازاق پوەزياسىنا ايالداعانىڭىزدا، ەرتەڭنىڭ ءۇمىتى دەپ ءبىر توپ جاستاردىڭ اتىن اتاپ، تابىستارىن تۇراقتاندىردىڭىز. بۇل پىكىرىڭىز جاستار ءۇشىن ۇلكەن دەمەۋ، شابىتتاندىرۋ دەپ بىلەمىن. دەسە دە، قازىرگى جاستاردىڭ ولەڭىندە «ەلىكتەۋ وتە اۋىر» دەگەندى ەستىپ قالىپ ءجۇرمىز. ەلىكتەۋ ءبىر اقىننىڭ تولىسۋ بارىسىنداعى باسىپ وتەر جولى ما؟

– ەلىكتەۋ ورىندى دەپ قارايمىن. مۇنى باستان كەشىرمەگەن اقىن جوق. ءوز باسىم 1943 جىلدان باستاپ اباي ولەڭدەرىنە قىزىقتىم، ۇلگى الدىم. تالانتتى اقىندار باۋىراماي قويمادى، بۇل ءمىن ەمەس، ماسەلە مۇنى قالاي مەڭگەرۋدە. قىزىققان اقىننىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قويماي، ونىڭ كوركەمدىك شەبەرلىك جاقتاعى ءنارىن كورە ءبىل، قابىلداپ قورىتا ءبىل، ونان سوڭ ءوز ءسوزىڭ قىلىپ ايت، مىنە بۇل دامۋ زاڭدىلىعىن الىپ ايتقاندا، باسىپ وتەر جول. قازىرگى جاستاردا، راسىندا، كەيبىر ىقپالدى اقىنداردىڭ مازمۇنىنا اۋەندەپ كەتىپ، سونىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قالۋ جاعدايى دا ءومىر ءسۇرىپ وتىر. ارينە، جاستارىمىز ءوسۋ جولىندا بۇل كەمشىلىكتەردەن بىرتە-بىرتە ارىلا دەپ سەنەمىن. جاس اقىندارعا ايتارىم: بىرىنشىدەن، ءداۋىردىڭ وزەكتى تاقىرىبىن يگەرۋگە كوڭىل ءبولىپ، ۇساق-تۇيەككە الدانباسىن. سونىمەن بىرگە اۋىلعا شىرمالىپ قالماي، وسى زامان وركەنيەتىنىڭ تاسقىنىنا ارالاسىپ، الەمدىك تۇرعىدا ويلايتىن بولسىن; ەكىنشىدەن، كىشىپەيىل بولعانى ءجون، ەكى-ءۇش ولەڭ جازا سالىپ «ۇلى وتان اقىن ۇلىڭ»، «اقىن قىزىڭ» دەپ سارنايتىندار كەزدەسىپ ءجۇر. مەنشە، وسى ءسوزدى اقىنىمىز ءوزى ايتپاي، باسقالار ايتسا ۇلكەن مەرەي، ۇلكەن قۋانىش ەمەس پە! شىن تالانت ەكەنى راس بولسا، ەشقاشان ەسكەرۋسىز قالمايدى.

– بازار شارۋاشىلىعى ومىرىمىزگە دەندەپ كىرە باستادى، سىزشە، بۇل ءبىزدىڭ ۇلتتىق ادەبيەتىمىزگە قانداي ىقپال جاسايدى؟

– مەنشە، سوتسياليستىك بازار شارۋاشىلىعى – ەلىمىزدەگى ءار ۇلت حالقىنىڭ ءسوزسىز باسىپ وتەر جولى. بۇل قۇرىلىمنىڭ ورناتىلۋى ون نەشە جىلعى ءىس جۇزىندىك رەالدىقتىڭ دامۋى، تانىمىمىزدىڭ تەرەڭدەۋى بولىپ تابىلادى. ەلىمىز ۇزاق جىل جوسپارلى شارۋاشىلىقپەن شۇعىلدانىپ كەلدى. سوندىقتان جاسىرىپ-جابارى جوق، قازىر مەيلى كادرلارىمىز بولسى، مەيلى اڭگىمەمىزگە ارقاۋ بولىپ تۇرعان ادەبيەت، كوركەمونەرشىلەر بولسىن، مەيلى جاي بۇقارا بولسىن، بازار شارۋاشىلىعىنىڭ ءمان-جايىن، مازمۇنىن، رولىن ءالى دە تولىق ءتۇسىنىپ كەتە العان جوق. تەرەڭ ءتۇسىنىپ، شۇعىل قيمىلداۋدان ءالى دە شالعايمىز. سول ءۇشىن باستى ماسەلە –  يدەيانى تولىق ازات ەتىپ، تانىمدى جاڭالاپ، بۇل جاڭالىقتى قابىلداۋىمىز دا بولىپ وتىر. اسىرەسە، ەجەلدەن جاڭالىققا جانى ءۇيىر ادەبيەت-كوركەمونەرشىلەرىمىز ناراۋلىق كورسەتپەۋى، الدىڭعى لەكتە بولعانى ءجون. بازار شارۋاشىلىعىنا ءوتۋ ءبىر ۇلكەن بەت بۇرىس. بۇل بارىستا تالاي قيىنشىلىقتارعا كەزىگۋىمىز مۇمكىن. بىراق، ءتۇبى قايىرلى بولادى. ويتكەنى ءبىز تەڭگەرمەشىلدىكتەن قۇتىلىپ، باسەكەگە وتەمىز. باسەكەنىڭ ادامداردىڭ جاسامپازدىق قابىلەتىن ساۋلەلەندىرەتىندىگى، شىن جۇيرىكتى العا شىعاراتىندىعى ءسوزسىز. بۇدان كەيىن باسپا ورىندارىنا بولعان تالاپ اۋىرلاسادى. سونىمەن شىعارمالاردىڭ دا ساپاسى ورلەپ، ارزانقول دۇنيەلەر وزدىگىنەن ىعىسىپ شىعاتىن بولادى. ءبىزدىڭ اقىن-جازۋشىلارىمىز ەندى يدەيادان ارەكەتكە ءوتىپ، وزدەرىن باسەكەگە سالىپ، تاتىمدى شىعارمالار جازىپ، ءوز تالانتتارىن سىنعا سالعانى ءجون. سوندا عانا ادەبيەتىمىزدىڭ كەلەشەگىنەن زور ءۇمىت كۇتە الامىز.

– تاعى دا جاڭاعى تاقىرىپقا كەلسەك، قازىر ۇلتتىق ءباسپاسوز كوركەيىپ-گۇلدەنۋ ۇستىندە، دەگەنمەن مىنا بازار شارۋاشىلىعى ونىڭ كۇن كورىسىنە ەداۋىر اسەر ەتەتىن سياقتى. بۇعان قالاي قارايسىز؟

– قازىر باسپالاردا كوپ دامۋ بار. دەسەدە كەيبىر باسپا ورىندارىنىڭ مۇشكىل حالگە ءتۇسىپ قالعانىن دا ەستىپ ءجۇرمىز. قازىرگى جاعدايدا ەلىمىز بويىنشا ءبىرتۇتاس بازار شارۋاشىلىعىنا بەتتەيدى، باسپا ورىندارى دا بۇدان قاعىس قالمايدى. سوندىقتان بۇدان بىلاي ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ شىعار جول ىزدەۋ، مەملەكەتكە از الاقان جايۋ – مىنە بۇل باسپالاردىڭ دامۋ بەتالىسى بولماق. ارينە، قيىنشىلىق قات-قابات بولادى. مەنشە، بۇل قيىنشىلىقتاردان قۇتىلۋدىڭ جولىن مىنا بىرنەشە جاقتان قاراستىرىپ كورسە بولارما ەكەن.

1. باسىلىمدارعا قاتاڭ تالاپ قويىپ، تامىر-تانىستىقتان، كوڭىل جىقپاستىقتان ارىلىپ، ءوتىمدى كىتاپتاردى كوبىرەك باسىپ، كىتاپتىڭ تيراجىن ارتتىرۋ.

2. باسى ارتىق، كاسىپتەن سىرتقى ادامداردى ىسكە سالىپ قوسىمشا كاسىپپەن اينالىسۋ. مۇنىڭ جولى كوپ، مىسالى، كەيبىر مەكەمەلەردىڭ قاجەتتى ماتەريالدارىن، كىتاپتارىن شىعارىپ بەرۋ، ءىرى شارۋاشىلىق ورىندارىمەن قويۋ بايلانىستا بولۋ، ەكەنوميكالىق تۇلعالار قۇرۋ، ت.ب. ارينە، بۇل ءۇشىن باسشىنىڭ باتىلدىعى، ىسكەرلىگى قاجەت.

3. باسپالار جەرگىلىكتى ورىندارمەن تىعىز بايلانىس جاساپ، وقىرماندار اراسىنا بارىپ، ۇگىتتى كۇشەيتۋى، ولاردىڭ سۇرانىسىن ءبىلۋى كەرەك. كەيبىر باسپاسا بولمايتىن كىتاپتار بار، بۇلاردى ءسوزسىز ۇگىتتەۋ كەرەك. بۇرىنعىداي تەك كىتاپتىڭ شىعۋىمەن عانا ايلانىسىپ، تاراتۋمەن ەسەپتەسپەسەك بولمايدى.

4. كىتاپحانالار قاجەتكە قاراي ادام الىپ، قىزمەتكەرلەرىنىڭ ساپاسىنا ۇلتتىق قۇرامىنا كوڭىل بولگەنى ءجون. كىتاپحانا قىزمەتكەرلەرى سول وڭىرگە قانداي كىتاپتاردىڭ ءوتىمدى ەكەنىن شامالايتىن بولۋى، ەڭ بولماعاندا از ۇلت ءتىلىن ءبىلۋى كەرەك. بۇل ءبىر كۇردەلى ماسەلە. ايماق، اۋداننان باستاپ تەكسەرۋ جاساپ بارىپ شەشۋدى قاجەت ەتەدى. مىسالى،ۇرمجىدەن «قازاق تاريحى» سياقتى كىتاپتاردى ەمگە ىزدەپ تابا المايسىڭ، ال ونى اۋدانداردىڭ كىتاپحانالارىندا شاڭ باسىپ جاتقان جەرىنەنەن كوردىك. ەندى، ونىڭ ەسەسىنە «قويدى قالاي قىرقۋ كەرەك» دەگەن كىتاپتار ۇرىمجىدەگى كىتاپحانلاردا تىرەلىپ تۇر. بۇل كىتاپتىڭ تارالۋ جولىن بىلمەگەندىكتەن كەلىپ شىعىپ وتىر. مىنە بۇل ويلانىپ كورۋگە ابدەن تاتيدى.

– باسپالاردىڭ شىعار جولى بار سياقتى، ال، جۋرنالدارعا قيىن بولىپ تۇر. مىسالى، كەيبىر جۋرنالدار ءبىر جىلدان بەرگى قالاماقىسىن تاراتا الماي وتىر، ءبىزدىڭ جۋرنالىمىز عوي سالىستىرىپ ايتقاندا، ءبىرشاما ءتاۋىر، دەسە دە، ماقتانا المايمىز.

– عىلىمي جۋرنالدىڭ ءجونى ءبىر باسقا، ءبارىن ءبىر شىبىقپەن ايداي بەرۋگە كەلمەس. مۇنداي قيىنشىلىقتاردى قاتىستى ورىندار ءوز لايىعىندا شەشەدى دەپ ويلايمىن.

– جۋرنالىمىزعا دەگەن تىلەك-پىكىرىڭىزدى ەستىسەك؟

– جۋرنالدارىڭدى ەكى جىلدان بەرى زەرتتەپ، وقىپ كەلەمىن. جۋرنال ءا دەگەننەن-اق ماعان بەتى جارىق، ءجۇزى جىلى بولىپ سەزىلدى. بۇل جاڭا جۋرنال عىلىمي سالادان جارىق كورىپ، وزىنە ءتان ەرەكشەلگىمەن قىسقا ۋاقىت ىشىندە جۇرتتى جالت قاراتتى. ماقالالارىن كوپ وقيمىن، كەي جاقتاردان ءبىلىم الىپ جاتىرمىن دەسەم اسىرىپ ايتقاندىق بولمايدى. ەندى بىرەر تىلەگىمدى ايتار بولسام: قوعامدىق عىلىمنىڭ ءار سالاسىنان ماقالالار ازداۋ سياقتى. بالكىم، كەلىپ جاتقان ماقالالاردىڭ ءتۇرى سونشالىق بولار. مەنشە، كەلگەن ماقالاعا شەكتەلمەي، ءار عىلىمنىڭ ارناۋلى ماماندارىنا ماقالا بۇيىرتىپ جازدىرساڭىزدار، ويتپەگەندە، جۋرنال ءبىر ىزگە ءتۇسىپ كەتەدى. كەشكە دەيىن تاريح، ادەبيەت بولا بەرسە، وقىرمان كولەمى تارايىپ كەتەرمە ەكەن. مىنا سۋحبات ايدارىن اشۋلارىڭ جاقسى باستاما، بۇدان كەيىن ۇزبەي جالعاستىرا بەرسەڭدەر نۇر ۇستۇنە نۇر، تاعى ءبىر ايتارىم، جاعدايلارىڭ كەلسە، جۋرنالدى قوس ايلىققا وزگەرتۋگە نەمەسە بەت سانىن كوبەيتۋدى ويلاستىرىڭدار، ىزدەنىس جاساساڭدار بولارما ەكەن دەيمىن. بۇل بولاشاقتىڭ ءىسى. ويتكەنى، قوعامدىق پاندەر ۇلتىمىزدىڭ تۇلعالىق ساپاسىن جوعارىلاتۋدا جەتەكشى ورىندا تۇراتىندىقتان، اكەدەميا جۋرنالىنىڭ رولىن جەتەكشىلىكتى ساۋلەلەندىرە بىلگەنىمىز جاقسى.

– اڭگىمەڭىزگە راقمەت، اقساقال! كەيىندە ۇزبەي اقىل-كەڭەس بەرىپ تۇرارسىز. دەنىڭىز ساۋ، ءىسىڭىز ىلگەرى بولسىن!

– وزىڭە دە راقمەت!

سۋرەت: اۆتوردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى.

سۇحباتتاسقان ءومارالى ادىلبەكۇلى.

سۇحباتتى «قۇرمانالى وسپانۇلى شىعارمالارى» №5-كىتابىنان دايىنداعان ءالىمجان ءاشىمۇلى.

Abai.kz