(«كواليتسيا» -  لاتىننىڭ «coalitio» — «وداق») دەگەن سوزىنەن شىققان)

قازاقستان ۆاكۋمدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جوق، دەموكراتيانىڭ دامىتۋدا ونىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى مىندەتتەمەلەرى مەن ۋادەلەرى بار (ماسەلەن، ەقىۇ (وبسە) الدىندا) جانە دە مەملەكەتتەردىڭ ساياسي جۇيەلەرىنىڭ ادامزاتقا ورتاق نۇسقالارى مەن تاجىريبەلەرى بار. ارينە، ءداستۇردىڭ وزىعى بار، توزىعى بار، ونىڭ ءبارىن كوزسىز كوشىرە سالىپ، وزىمىزدە ورنىقتىرۋ جاراماس. دەسەك تە، الەمدىك ساياسي وي ءجون ساناعان باسقا ەلدەردىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىندەگى نوۋ-حاۋلاردى دا كەرەك كەزىندە پايدالانىپ وتىرعانىمىز ارتىق بولماس.

سونداي ءبىر وزەكتى جايتتى الساق.

كەشە عانا گەرمانيادا پارلامەنت سايلاۋى ءوتتى.

سايلاۋ قورىتىندىسىنا ساي، حريستيان-دەموكراتيالىق وداق (حدو) پەن حريستيان-الەۋمەتتىك وداقتىڭ ء(حاو) كونسەرۆاتيۆتى بلوگى الىنعان داۋىستاردىڭ ۇلەسى بويىنشا (28,5 پروتسەنت) ءبىرىنشى ورىندى يەلەندى.

ەكىنشى ورىندى 20,8 پروتسەنتپەن اتىشۋلى، اسىرە وڭشىل «گەرمانيا ءۇشىن بالاما» پارتياسى يەلەندى.

وسى كۇنگە دەيىن ەلدى باسقارىپ كەلگەن گەرمانيا سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتياسى (گسدپ) نەبارى 16,3 پروتسەنتپەن ءۇشىنشى ورىندى مىسە تۇتۋعا ءماجبۇر بولدى.

ال نەمىس ەلىنىڭ پارلامەنتى - بۋندەستاگتا 630 ورىن بار، ال زاڭ شىعارۋ ورگانىندا كوپشىلىك داۋىسقا يە بولۋى ءۇشىن كەم دەگەندە 316 ورىن قاجەت.

ياعني، ءبىر دە ءبىر پارتيا ءوز كۇشىمەن ۇكىمەت قۇرامىن جاساقتاي المايدى، وعان ونىڭ سايلاۋدا العان داۋىسى مەن بۋندەستاگتاعى دەپۋتاتتار سانى جەتكىلىكسىز. سول سەبەپتى پارلامەنتتە ءوز شەشىمدەرىن وتكىزۋ ءۇشىن ءبىرىنشى ورىن العان پارتيا باسقا پارتيامەن (نەمەسە پارتيالارمەن) مامىلەگە كەلىپ، كۇش بىرىكتىرۋگە ءماجبۇر.

ونى ساياسي تەرمينولوگيادا «كواليتسيا قۇرۋ» دەپ اتايدى.

مىنە، وسى كۇندەرى حدو مەن ءحاو بلوگى گسدپ-پەن ءوزارا ىنتىماقتاسۋى جونىندەگى اقىلداسۋدى باستاپ-اق كەتتى.

ءسويتىپ، ەل ۇكىمەتى ەكى پارتيا وكىلدەرىنەن قۇرالادى، قاي پارتيا قانشا مينيستر پورتفەلىنە يە بولاتىنىن سول كەلىسسوزدەر شەشەدى.

قازاقستانعا كەلسەك، ارينە، ازىرشە جاعداي باسقاشا: بىزدە بيلىك باسىندا ءبىر عانا پارتيا وتىر.

الايدا، جاڭا، ادىلەتتى قازاقستان باستاماسى تولىققاندى جۇزەگە اسىپ جاتسا، پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ «الۋان ءتۇرلى پىكىر – ءبىرتۇتاس ۇلت» دەگەن قاعيداتى شىن مانىندە سالتانات قۇراتىن بولسا، ءسوز جوق، كەلەشەكتە ەلىمىزدە ءبىر پارتيانىڭ مونوپولياسى بولۋى ەكىتالاي، سول سەبەپتى ەرتەڭگى كۇنى بيلىك پارتياسىنىڭ دا باسقالارمەن كۇش بىرىكتىرۋىنە تۋرا كەلەدى.

بىزدە رەسمي تۇردە «ۇلت بىرلىگى» تۋرالى ءجيى ايتىلادى، مەنىڭشە، كواليتسيا يدەياسى سول بىرلىكتىڭ ساياسي تۇعىرناماسى بولا الادى.

قاراپ وتىرساڭىز، پارتيالاردىڭ ىشىندە دە مەملەكەتشىل، ۇلتشىل باعىت ۇستانعاندار بارشىلىق جانە دە (مەن وعان سەنەمىن!) كەلەسى پارلامەنت سايلاۋلارىنا جاڭا، قوعامداعى پىكىرالۋاندىعىن نەگىزگە العان پارتيالار دۇنيەگە كەلىپ، سايلاۋلارعا قاتىسادى.

نازارباەۆ تۇسىندا بىزدە تەك «بيلىك پارتياسى» (جانە ونىڭ قۇيىرشىقتارى) مەن راديكالدى باعىت ۇستانعان وپپوزيتسيالىق پارتيالار بولسا، بۇگىندە پروگرەسشىل تۇعىرنامانى ۇستانعان، ورتاق، مەملەكەتتىك مۇددەنى باسشىلىققا العان پارتيالاردىڭ سان ءتۇرلى بوياۋدان تۇراتىن ساياسي پاليتراسى قالىپتاسىپ كەلەدى.

ەگەر دە بولاشاقتا بىزدە كواليتسيالار قۇرىلىپ جاتسا، ول، ءسوزسىز، ەلىمىزدىڭ وركەنيەتتى، دەموكراتيالىق دامۋ جولىنا ءبىرجولاتا ءتۇسۋىنىڭ ءبىر جارقىن كورىنىسى، ەلدەگى ءپليۋراليزمدى، ساياسي الۋان-تۇرلىلىكتى مويىنداۋدىڭ دالەلى بولار ەدى.

ارينە، كواليتسيا مەحانيكالىق تۇردە، تەك قانا پروتسەنت ۇلەسىنە قاراپ قانا قۇرىلمايدى: باعدارلامالىق قاعيداتتارى ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشى كەلمەيتىن، يدەيالاس پارتيالار عانا ونداي وداق قۇرا الادى. مىسالى، ەكىنشى ورىنداعى وڭشىل «گەرمانيا ءۇشىن بالاما» پارتياسىن تسەنتريستىك حدو مەن ءحاو جانە گسدپ ورتاق كواليتسياعا شاقىرمايتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. بىزدە دە سولاي بولاتىنى راس.

سونىمەن بىرگە، كواليتسيالىق پرينتسيپ بيلىككە كىرە الماي، وپپوزيتسياعا اۋىسۋى مۇمكىن كۇشتەردىڭ سىندارلى ساياسات ۇستانىپ، ەلگە قىزمەت ەتكىسى كەلەتىن ەڭ بىلىكتى وكىلدەرىن مەملەكەت باسقارۋ ىسىنە تارتىپ، ولارعا دا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەۋگە مۇمكىندىك بەرەر ەدى. ونىڭ ءوزى سوڭعى كەزدە ءورشىپ بارا جاتقان ارزان ۋادەشىلدىك، تۇرپايى پوپۋليزم جولىندا مىقتى توسقاۋىل بولار ەدى.

مويىنداۋىمىز كەرەك - تاۋەلسىزدىك العالى كەزەڭنەن بىزگە جەتىسپەي كەلگەنى ءدال وسى – مەملەكەتتىك مۇددە جولىندا بارلىق سىندارلى ساياسي كۇشتەردىڭ، سونىڭ ىشىندە، پارتيالاردىڭ كۇش-جىگەرى مەن قيمىل-ارەكەتىن بىرىكتىرۋ، ورتاق ماقسات جولىندا كومپروميسكە كەلۋ ەمەس پە ەدى؟

وكىنىشكە وراي، بيلىكتىڭ مەنمەنشىلدىگىنىڭ كەسىرىنەن قوعام بيلىكشىل جانە وپپوزيتسياشىل بولىپ قاق جارىلدى دا، ەل دامۋى قانشاما جىلعا كەيىن شەگىرىلىپ تاستادى دەسەڭىزشى؟! مەملەكەتتى باسقارۋ ىسىنە قاتىسا الماعان كەيبىر دەموكراتيايلىق پارتيالار مەن قوزعالىستار راديكالدى باعىت ۇستانىپ كەتتى.

مەنىڭشە، جاڭا قازاقستاندا ساياسي ءومىر مۇلدەم باسقاشا ءجۇرۋى كەرەك!

كواليتسيا جولىنىڭ تاعى ءبىر مىقتىلىعى سول: ونداي وداقتىڭ ورتاق مامىلەلەرىنە قاتىسى جوق ماسەلەلەر بويىنشا، وداق مۇشەلەرى ءوز دەربەستىگىن ساقتاپ قالا الادى.

ايتپاقشى، پارتياسى سايلاۋدا جەڭىلسە، ونىڭ كوشباسشىنىڭ ورنىنان كەتۋى دە وركەنيەتتى ەلدەردەگى ءداستۇرلى ءۇردىس. سول سەبەپتى كەشەگە دەيىن گەرمانيا سەكىلدى دەرجاۆانى باسقارىپ كەلگەن كانتسلەر وتتو شولتس پارتيا باسشىلىعىنان ءوز ەركىمەن باس تارتتى. ونىڭ ورنىنا ەلدەگى ەڭ تانىمال ساياساتكەردىڭ ءبىرى سانالاتىن قورعانىس ءمينيسترى بوريس پيستوريۋس  كەلەدى دەگەن بولجام بار.

بىزگە دە، قاي پارتياعا بولماسىن قاتىستى، ءدال وسىنداي تالاپ ورنىقسا، ەلدەگى ساياسي ءومىر وركەنيەتتى سيپتاقا يە بولۋىمەن قاتار، ۇلتتىق دەڭگەيدەگى ساياساتكەرلەردىڭ جاڭا لەگى قالىپتاسار ەدى...

مەنىڭشە، كەلەشەكتەگى، ياعني كەلەسى سايلاۋداعى كواليتسيا يدەياسىنا قوعام دايىن. ەندى بيلىكتىڭ ءوزى وسى شىندىقتى مويىنداپ، زاڭنامانى وسى باستان جەتىلدىرە بەرۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.

ءامىرجان قوسان

Abai.kz