بۇگىنگى قازاق بالالار ادەبيەتىن قالاي دامىتامىز؟ جەتكەن جەتىستىكتەرىمىز قانداي؟ كەتكەن ولقىلىقتار قانداي؟ وسى ساۋال توڭىرەگىندە بەلگىلى بالالار جازۋشىسى زاۋرە تورەحانمەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

– ءسىز بالالارعا ارنالعان بىرنەشە كىتاپ جازدىڭىز، وقىرمان قالاي قابىلداپ جاتىر، نەگىزى قازىرگى جاس وقىرماندار قانداي شىعارمالاردى ۇناتادى?

– ءار زاماندا ءوزىنىڭ ءوتىمدى ءبىر ادەبي جانرى بولادى ەمەس پە، ءبىزدىڭ زاماندا فەنتەزي جانرى اسا ۇلكەن سۇرانىستا. وزىمە دە بۇل جانر بالا كەزىمنەن ۇناعاندىقتان، مەن وسى جانردى تاڭدادىم. «ءامينا تۇراننىڭ كوشپەندىلەر ەلىنە ساياحاتى»، «ايشا جانە ءۇي پىرلەرى»، «كۇيەكوبەلەكتەر شاھارى» اتتى كىتاپتارىم، «ۇلى دالا ەلى. جارىق پەن تۇنەك» كوميكسىم – ءبارى وسى جانردا جازىلعان. ءبىرىنشى كىتابىم شىققانىنا بيىل 6 جىلدان اسسا دا، ءارتۇرلى وڭىرلەردە تۇراتىن وقىرماندارىم تۇراقتى تۇردە حات جازىپ، العىستارىن، سۇراقتارىن قويىپ وتىرادى.

بۇگىنگى كۇنى الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ داۋرەنى بولىپ جاتقاندىقتان، جاس وقىرمانداردا كليپتىك سانا مىقتاپ دامىعان. بالالار كىرپىش كىتاپ وقۋدى ۇناتپايدى، ولاردىڭ كوڭىلىن العاشقى بەس مينۋتتا اۋدارا الماساڭ، ارى قاراي كىتابىڭدى وقىپ كەتۋى نەعايبىل. اشىلۋ ستسەناسى قىزىقسىز، تۇسىنۋگە قيىن بولسا، بالا كىتاپتى تاستاپ كەتەدى. كىتاپ وقىپ ۇيرەنۋ داعدىسى ۆەلوسيپەد تەبۋدى ۇيرەتۋمەن تەڭ، اتا-انا بۇل داعدىنى بالانىڭ ساناسى كىرەر-كىرمەستەن قالىپتاستىرا بەرۋ كەرەك. ال ۋاقىت ءوتىپ كەتسە، كىتاپ وقۋدى كوميكس كىتاپتارىنان باستاعان ءجون، سەبەبى سۋرەتتى كىتاپتار «ىشكى كينوتەاترى» جۇمىس ىستەمەيتىن بالاعا قيالدى دامىتۋعا كومەكتەسەدى.

– ءسىز بالالارعا ارناپ شىعارما جازىپ وتىرعاندا، وزىڭىزگە قانداي جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيسىز?

– ءاربىر جازۋشى جازۋشىلىق شەبەرلىگىن ءومىر بويى شىڭداپ وتىرۋ كەرەك، بولدىم، تولدىم، ءبارىن بىلەمىن دەگەن جازۋشى ءوزىن شەكتەيدى، سەبەبى ءومىر ءاردايىم وزگەرىستە، دامۋدا بولادى. ءومىردىڭ قىرلارى سان الۋان، ونى بۇگە-شەگەسىنە دەيىن زەرتتەگەن، ءبارىن بىلەتىن ادام جوق، ول تەك قۇدايدىڭ ەنشىسىندە. سوندىقتان ءوزىنىڭ شىعارماسىن جازباس بۇرىن ءاربىر جازۋشى ابدەن دايىندالادى، «ءۇي جۇمىسىن» ىستەيدى، تاقىرىپتى بارىنشا زەرتتەيدى، سول سالانىڭ كاسىبي ماماندارىمەن اقىلداسادى، سۇحبات جۇرگىزەدى، سودان سوڭ بارىپ، ويلانىپ، تولعانىپ، ءوزىنىڭ ايتارىن كوركەم تىلمەن، سيۋجەتتىك جەلىمەن، كەيىپكەردى جان-جاقتى اشۋ ارقىلى جەتكىزەدى. مەن دە سولاي ىستەيمىن، كىتاپتارىمدى شىعارماس بۇرىن پسيحولوگ ماماندارعا، فوكۋس گرۋپپاعا وقىتقىزامىن، رەداكتورلارمەن يىق تىرەسىپ جۇمىس ىستەيمىن، پىكىرلەرىن تىڭداپ الامىن، شەتەلدىك تاجىريبەنى قولدانامىن، ەگەر ايتىلعان پىكىرى دۇرىس بولسا، ماتىنگە تۇزەتۋ ەڭگىزەمىن، كەي جەرلەرىن جۇمسارتىپ، كەي جەرلەرىن تولىقتىرامىن. بۇل جۇمىستاردىڭ ءبارى ادامدى شارشاتىپ، توزدىراتىنى انىق، بىراق شىعارما وڭاي جازىلا سالمايدى، وقىرمان الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك وتە جوعارى بولۋ كەرەك.

– مەنىڭشە، بالالار ادەبيەتىنە قيال مەن فانتازيا، ۇيلەسىم مەن شىمىرلىق كەرەك. ءوز شىعارمالارىڭىزدى جازعاندا قيالعا قانشالىقتى ەرىك بەرەسىز?

– مەنىڭ شىعارمالارىمنىڭ ەرەكشەلىگى سول، ولار ەركىن قيالعا نەگىزدەلسە دە، قاتاڭ قۇرىلىم بويىنشا جازىلادى، ءاربىر سيۋجەتتىك نۇكتە بەلگىلى ءبىر بەتتە تۇرادى. بۇل قۇرىلىمدار ستوريتەلليڭ زاڭدىلىقتارىنا ارقا سۇيەيدى. سۋرەت سالۋ ونەرى فانتازيا مەن گەومەترياعا ۇيلەسىمدىگىنە قالاي نەگىزدەلسە، شىعارما جازعان كەزدە دە تۋرا سولاي، ماتەماتيكالىق ناقتىلىق، اناليز بەن ءتىل بايلىعىڭ ارقىلى قيالدى ۇشتاستىرا ءبىلۋ ءوز الدىنا ءبىر ونەر. البەتتە، بەس ساۋساق بىردەي ەمەس، جازۋشىلار دا سولاي، اركىمنىڭ ءوزىنىڭ دامۋ دەڭگەيى، ساناسى، ويى، تاجىريبەسى بار، سوندىقتان ءاربىر قالامگەردىڭ شىعارماسى ءوزىنىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىنىڭ، الەمىنىڭ كورىنىسى بولىپ تابىلادى. مەنىڭ شىعارمالارىم دا ءدال سولاي، مەنىڭ سانامنىڭ جانە بەيسانامنىڭ تۋىندىسى.

– بالالارعا ارنالعان كىتاپتاردىڭ قازىر ءوتىمى قانداي?

– الەمدىك نارىقتى الاتىن بولساق، بالالار ادەبيەتى ەڭ ۇلكەن سۇرانىسقا يە يندۋستريالاردىڭ ءبىرى. قازاقستانداعى بالالار كىتاپتارىنىڭ ساتىلىمى قانداي ەكەنىن ناقتى ايتا المايمىن، الايدا مەنىڭ ەستۋىمشە اسا ءبىر كەرەمەت دەڭگەيدە ەمەس، ونى باسپالاردىڭ قيىن قارجىلىق جاعدايىنا قاراپ، ءبىلىپ وتىرمىز. سول سەبەپتى، مەملەكەتتى باسقارىپ وتىرعان ازاماتتارعا ايتارىم، باسپالاردىڭ بالالارعا ارناپ شىعارىپ جۇرگەن از عانا كىتاپتارىن قوسىمشا قۇن سالىعىنان (ققس) بوساتۋىن قاراستىرۋدى قسىنامىن، سوندا عانا ول كىتاپتار اتا-انالارعا قول جەتىمدى بولادى. شەتەلدەردە، ماسەلەن مەكسيكا، برازيليا، گەرمانيا سياقتى ەلدەردىڭ ۇكىمەتتەرى جەرگىلىكتى باسپالاردى قولداۋ ماقساتىندا ولاردىڭ كىتاپتارىن ساتىپ الىپ، اي سايىن قارجىلىق جادايى تومەن وتباسىلاردىڭ بالالارىنا پوشتا ارقىلى ءبىر-ءبىر كىتاپتان جىبەرىپ وتىرادى. وسىنداي تاجىريبەنى ءبىزدىڭ ەلدە دە ەڭگىزۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.

– الدا قانداي شىعارمالار جازۋ جوسپارىنداسىز? بالالاردى قانداي شىعارمالارمەن قۋانتاسىز?

– شىعارماشىلىق جوسپارلارىم بار، الايدا ولاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كىتاپتاردى شىعاراتىن باسپالار بولۋ كەرەك، ال باسپالاردىڭ كوبىسى ققس وسۋىنە بايلانىستى وزدەرىنىڭ جۇمىستارىن جالعاستىرۋدى توقتاتامىز با دەپ وتىر، دەمەك بۇل وتاندىق اۆتورلاردىڭ دا وقىرماندارىنا جول تابۋىن ابدەن قيىنداتا تۇسەتىنى انىق. وسىنداي جاعدايدا كۇن كورەمىز بە، شىعارماشىلىقپەن اينالىسامىز با، بۇل ۇلكەن سۇراق. بىلتىر جازىلىپ، دايىن تۇرعان كەيبىر كىتاپتارىمدى باسىپ شىعارۋ تۇگىل، باسپالاردان ماردىمدى قالاماقى الۋ مۇڭ بولىپ تۇر.

– سىزشە قازاق ادەبيەتىنىڭ ءحارري پوتتەرى قاشان جازىلادى?

– ءحارري پوتتەردىڭ مىقتى جارناماسى ول كىتاپتى الەمگە تانىمال ەتتى. قازاق قالامگەرلەرىنە جەتىسپەيتىنى دە، سول كىتاپتارىنىڭ جارناماسى. ەگەر مەملەكەت وسى ماسەلەنى قولعا السا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى، سەبەبى جەكە بيزنەس جارناماعا اقشالارىن شىعارا المايدى، ولار تەك مەملەكەتتىك تاپسىرىستى الىپ، كىتاپ شىعارۋمەن الەك. كەيبىر باسپالاردىڭ كىتاپتىڭ تاعدىرىنا سالعىرت قارايتىنى سونداي، ءتىپتى قالامگەرلەرگە قالاماقى تولەۋدىڭ ورنىنا، كىتابىن قولىنا ۇستاتا سالۋدان باسقا شارۋاسى جوق. جارناما جاعىن ءتىپتى ەسىنە دە المايدى، سەبەبى ول بيۋدجەتتە قاراستىرىلماعان. ال قالامگەرلەر جەكە برەندىن قالىپتاستىرىپ، ءوزىن جارنامالاۋعا ۋاقىتى دا، قاۋقارى دا، قاراجاتى دا جەتپەيدى. اركىمنىڭ شىعارماشىلىقتان بولەك نەگىزگى جۇمىسى بار، وتباسى، بالا-شاعاسىن اسىراۋ بار، شىعارماسىن ءتۇن ۇيقىسىن ءبولىپ، جازاتىندىقتان، الەۋ جەلىلەرگە شىعۋعا ۋاقىتى دا، كۇشى دە جەتپەيدى. ءومىر وسىنداي كۇيبەڭ تىرلىكپەن وتەدى دە كەتەدى، الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پوستتار ءبىر كۇن بولماسا، ءبىر كۇن جويىلادى، ال شىعارمالار جازىلىپ، وقىرمان كەرەك ەتكەنشە شەيىن ادامزات بالاسىنىڭ التىن قازىناسى بولىپ قالا بەرمەك. دەمەك، قازاقتىڭ ءحارري پوتتەرى جازىلىپ، وقىرمانىنا جەتۋ ءۇشىن دە جاعداي جاسالۋ ماڭىزدى.

– سىزدەردىڭ سالادا ساقتالعان قانداي ماسەلەلەر بار جانە ونى شەشۋ جولدارى قالاي?

– بۇل تۋرالى پىكىرىمدى ەگجەي-تەگجەيلى جوعارىداعى جاۋاپتارىمدا ءبىلدىردىم. قورىتىندىلاپ ايتاتىن بولسام، بىرىنشىدەن، باسپالاردىڭ شىعاراتىن بالالار كىتابىنا ققس الىپ تاستاۋ قاجەت، ول سالىقتان كەلەتىن اقشا ماردىمسىز جانە بيۋدجەتتى تولتىرا الماسى انىق، بىراق وسكەلەڭ ۇرپاققا بەرەر جاقسىلىعى مول. بالالار كىتاپتى وقىسىن دەسەك، ول كىتاپتاردىڭ باعاسىن بارىنشا قول جەتىمدى ەتۋىمىز كەرەك. ەكىنشىدەن، بالالارعا ارنالعان كىتاپتاردى جازاتىن قالامگەرلەرگە جارناما جاساۋ ماسەلەسىن دە قاراستىرعان ءجون، ياعني بيۋدجەتتە كىتاپ شىعارۋ قاراجاتىنان بولەك، ونىڭ جارناماسىن جاساۋعا دا قاراجات قاراستىرعان ءجون. ول كىتاپتاردىڭ قۇقىعىن مەملەكەت بەس جىلعا ۇستاپ قالماي، كىتاپ شىققان بويدا كىتاپحانالاردان بولەك نارىققا شىعارۋ مەحانيزمىن قاراستىرۋ كەرەك. ۇشىنشىدەن، قالامگەرلەردىڭ قالاماقى دەڭگەيىنە نازار اۋدارۋ كەرەك. جازۋشىلار شىعارماسىن جازۋ ءۇشىن جىلدار بويى ەڭبەكتەنەدى، ال ناتيجەسىندە الاتىن قالاماقىسى ءبىر ايلىق شايلىعىنا دا جەتپەيدى. بۇل ماسەلەدە مەمەلەكەتتىڭ دە، باسپالاردىڭ دا ساياساتى سىن كوتەرمەيدى. مەملەكەت بەلگىلەگەن ەڭ تومەنگى قالاماقى دەڭگەيى دەگەن ماسەلە باسپالارعا زاڭ بولۋى ءتيىس، ءرويالتيدىڭ 90%، ءتىپتى 100% باسپالاردىڭ قالتاسىنا تۇسەدى، ول دا قالامگەردىڭ شىعارماشىلىعىنا كەرى اسەر ەتەدى. بۇل سالادا ادىلەتتى زاڭدار جانە شەشىمدەر شىعۋى كەرەك.

اڭگىمەلەسكەن دۇيسەنالى الىماقىن

Abai.kz