الەمدە قۋلىعىنا قۇرىق بويلامايتىن ەكى بارلاۋ بار: ءبىرى – ورىس، ەكىنشىسى – امەريكانىكى. ءبىز ءوز سايتىمىزدىڭ وقىرماندارىنا ءسىا-نىڭ «جالعاندى جالپىعىنان باسقان» «ۇرگەن قارىنداي» وتىرىكتى تۋ ەتەتىن ايارلىعىن ءسوز ەتپەككە وسى ماقالانى ارنادىق. ەڭ اۋەلى كگب باسىنان باعى تايىپ، بۇرىنعى ساۋلەلى كۇنى باتىپ، جاڭا يمپەريالىق باعدارعا بەيىمدەلە باستاعان تۇستاعى، ياعني، وسىدان 35 جىل بۇرىن بولعان وقيعادان باستايىق.

1990 جىلى 10 قازاندا اقش كونگرەسىنىڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كوميسسياسىنىڭ وتىرىسىندا كۋۆەيتتەن كەلگەن 15 جاسار قىز كونگرەسمەندەرگە يراك اسكەرلەرىنىڭ ءوز ەلىندە جاساعان قىلمىستارى تۋرالى كوزىنىڭ جاسىن كولدەتە وتىرىپ ايتىپ بەردى.

قىز يراك اسكەرىنىڭ قاندى قاساپ قىلمىستارىنىڭ ۇزىن سونار تىزبەگىن جىلاپ تۇرىپ وقىپ بەردى. اسىرەسە كونگرەسسمەندەردى مۇسىلمانشىلىقتاي جۇرداي بولعان يراك ساربازدارىنىڭ كۋۆەيت اۋرۋحاناسىنىڭ بىرىندەگى نارەستەلەر پالاتاسىنا كىرىپ، نارەستەلەردى ينكۋباتوردان الىپ شىعىپ، سۋىق ەدەنگە لاقتىرىپ تاستاعانى تۋرالى اڭگىمە مۇلدەم  تاڭ قالدىردى.

كەيىننەن 15 جاسار «كۋاگەردىڭ» ەموتسيالىق ءسوزىن سول كەزدەگى پرەزيدەنت بۋش جۇرگەن تۇرعان جەرىندە بىرنەشە رەت كەلتىردى: سونداي-اق امەريكالىق جەتەكشى تەلەارنالار جالپاق الەمگە رەترانسلياتسيالاپ جايدى. ناتيجەسىندە نارەستەلەرگە جاسالعان قورقىنىشتى جازالاۋ تۋرالى اڭگىمە امەريكالىق قوعامدى پارسى شىعاناعىنداعى سوعىستىڭ باستالۋىنا دايىنداۋدا ماڭىزدى ەلەمەنتكە اينالىپ ۇلگەردى.

ەلشىنىڭ قىزىنىڭ قۋلىعىنا قۇرىق بويلامايتىن سايقالدىعى

شىن مانىندە، ورىمدەي مۇسىلمان قىزدىڭ زار جىلاپ تۇرىپ اشكەرە قالعان مۇنداي قاتىگەزدىك ونى بەيىل قويا تىڭداعان كىمدى دە بولسىن بەي-جاي قالدىرا الار ما ەدى؟!

ءبىر جىل ءوتتى، سوعىس اياقتالدى، شىندىق جارىققا شىعادى، جانە بۇكىل الەم امەريكا كونگرەسىنىڭ الدىندا ءسوز سويلەگەن قىزدىڭ كۋۆەيتتىڭ اقش-تاعى ەلشىسى ناسير ءال-ساۋدا اس-ساباحتىڭ قىزى نايرا ەكەنىن ءبىلدى. نايرانىڭ  وتباسى 1981 جىلدان بەرى امەريكادا تۇرىپ كەلەدى. ونىڭ ءۇستىن بۇل قىزدىڭ ءوز باسى وتانىندا ۇزاق ۋاقىت بولماعان جانە يراك كۋۆەيتكە باسىپ كىرگەن كەزدە قۇراما شتاتتاردان ەش اتتاپ شىقپاعان ەدى.

وسىلايشا، ەلشىنىڭ اقىلدى قىزى كونگرەسسمەندەر الدىندا الدىن الا دايىندالعان ءماتىندى وقىپ، وزىنە ۇسىنىلعان ءرولدى اسقان شەبەرىلىكپەن ويناپ شىقتى. نايرانىڭ مىڭ قۇبىلاتىن مىنەز-قۇلقىنا ىڭعايلاپ،  كۋۆەيت ۇكىمەتى قوعامدىق پىكىردى مانيپۋلياتسيالاۋ ءۇشىن جالداعان Hill & Knowlton PR-اگەنتتىگىن ازىرلەگەن ساياسي قويىلىم دىتتەگەن جەرىنە جەتتى.

بۇگىندە «نايرانىڭ كۋالىگى» جالعان اقپاراتتىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسى بولىپ سانالادى. ايتپاقشى، ودان تەك اقش پرەزيدەنتى دجوردج بۋش قانا ەمەس، نايرانىڭ وتباسى دا پايدا كوردى - كەيىننەن ەلشى ناسير ءال-ساۋد اس-ساباح  (جۇرتتىڭ ميىن اڭكى-تاڭكى ەتەتىن ارەكەتىنىڭ قارىمتاسىنا) الدىمەن كۋۆەيتتىڭ اقپارات ءمينيسترى، ال كەيىنىرەك مۇناي ءمينيسترى بولدى.

باتىستىڭ ادامداردىڭ ويىن دۋلاپ، ميىن ماڭگۇرتتەندىرۋى تۋرالى ۇزاقى كۇنگە جىر-اڭىز قىلىپ ايتۋعا بولادى. ونداعان جىلدار بويى وزگەرمەي، مۇسىلمان الەمىن اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستايتىن ءادىسى بۇرىنعىسىنشا وتە ءتيىمدى بولىپ قالاتىن سحەمالارىنىڭ تىم قاراپايىم بولۋى تاڭ قالدىرادى.

الدىمەن بەيبىت تۇرعىنداردى جاپپاي ءولتىرۋ تۋرالى جالعان حابار تاراتىلادى. سودان كەيىن «تاپسىرىس بەرىلگەن» ەلدىڭ بيلىگى ناتسيستەرمەن سالىستىرىلادى، سودان كەيىن اقش باستاعان حالىقارالىق كواليتسيا «دەموكراتيانى قۇتقارۋ» دەگەن سىلتاۋمەن وسى مەملەكەتتى جويادى.

«نايرا كۋالىگى» پارسى شىعاناعىنداعى اقش پەن ونىڭ وداقتاستارىنىڭ سوعىسىن اقتايتىن تاماشا تاكتيكالىق قادام بولدى. كەلەسى قۇرباندىققا دا ەن سالىنىپ، بۇرىنعى ءبىرتۇتاس يۋگوسلاۆيا ساياسي پىشاققا ءىلىندى. باتىستىڭ جەتەكشى تەلەارنالارى سەربيالىق ۇلتشىلداردىڭ قۇربانىنا اينالعان بەيبىت تۇرعىنداردىڭ دەنەلەرى بەينەكادرلاردى جاھانعا كۇن سايىن ۇسىنا باستادى.

كوسوۆودان قازا تاپقان سودىرلار بەيبىت تۇرعىندار دەپ جۇرتتى ابدەن سەندىرە ءبىلدى. وسىنداي "ۇرگەن قارىندى" نەمىستىڭ بەدەلدى «Bild» گازەتى ءوزىنىڭ العاشقى بەتىنە قاندى دەنەلەردىڭ فوتوسۋرەتىن جاريالاپ، «ءبىز ولار ءۇشىن كۇرەسەمىز!» دەپ جار سالدى.

ال پرەزيدەنت بيلل كلينتون ميتينگىلەردىڭ بىرىندە: «ەگەر چەرچيلل نيتلەردى دەر كەزىندە توقتاتسا، قانشا ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋعا بولار ەدى؟»،-دەپ، اۋزى كوبىكتەن ءبىراز ىلاقتى.

تاعى دا ناتسيستەرمەن ۇقساستىق!

يۋگوسلاۆيانى ماياسيفۋن ەتكەن سوڭ، ءسىا تاعى ءبىر «ۇرگەن قارىننىڭ» قۇلاعىن قالتيتتى. 2003 جىلى يراككا قارسى جاڭا سوعىس - «شولدەگى داۋىل» وپەراتسياسى باستالادى. اقش قورعانىس ءمينيسترى كولين پاۋەلل كونگرەسس مۇشەلەرىنىڭ الدىندا سىناق تۇتىگىن سىلكىپ، ساددام حۋسەيننىڭ حيميالىق قارۋ جاساپ جاتقانىن العا تارتقانى سول ەدى. بارلىعى وزگەنىڭ سوزىنە قوناق بەرمەي ساددامنىڭ قۇلاتىلۋى تاياۋ شىعىسقا بوستاندىق پەن دەموكراتيا اكەلەتىنىن بىرىنەن-ءبىرى جارىسا سۇلۋ دا، سايقالدانعان ساليقالى سوزدەرىمەن وزىنە دەيىنگى شەشەندەردەن اسىرا سويلەپ وڭەشتەرى جىرتىلا وزەۋرەدى.

ناتيجەسىندە - ءجۇز مىڭداعان ادام قازا تاۋپ، ميلليونداعان بوسقىندار باسى اۋعان جاققا بوسىپ كەتتى، ساددام حۋسەيننىڭ قازاسى...

ال كولين پاۋەلل بايبالامداعان حيميالىق قارۋ قايدا كەتتى سوندا؟

يراكتان ونى ەشكىم دە ەشقاشان تاپپادى.

امەريكاندىقتار يراكقا باسىپ كىردى. ال حيميالىق قارۋ ەشقاشان دا، ەش جەردەن دە تابىلعان جوق.

ءسىا ساددامدى ءبىرجايلى ەتكەن سوڭ، جان-جاعىنان جاۋ ىزدەپ، اش قاسقىرداي جالاڭداپ، 2011 جىلى ليۆيانى قىرىنا الدى. ىزدەگەنگە سۇراعان دەگەندەيىن «كاددافيدىڭ ءوز حالقىنا قارسى قاتىگەز قۋعىن-سۇرگىندەرى» تۋرالى قورقىنىشتار اياق استىنان ويلاپ تابىلا كەتتى. يسپانيالىق Mundo: «كاددافي گيتلەر سياقتى ءوزىن-ءوزى ولتىرەدى» دەپ جازسا، ال The Guardian «گيتلەردەن كاددافيگە دەيىن: ديكتاتورلار جانە ولاردىڭ بۋنكەرلەرى» دەگەن سالا قۇلاش ماقالا جاريالايدى.

تاعى دا ناتسيستەرمەن سالىستىرۋ!

سيريادا «اراب كوكتەمىنىڭ» جاڭا تولقىنى باستالعاندا، داماسك ماڭىنداعى گۋتادا بىرەۋ حيميالىق شابۋىل جاساپ، جۇزدەگەن بەيبىت ادامدى ولتىرەدى. تيسەرگە قارا تاپپيا وتىرعان اقش باشار اسادتىڭ ۇكىمەتىن ايىپتايدى.

"ۇرگەن قارىن" تاعىدا ساتىمەن ىسكە قوسىلدى. ەلى امان، جۇرتى تىنىش ەلدىڭ ءىشى الا تايداي ءبۇلىندى.

سيريا دەرەۋ بۇۇ ينسپەكتورلارىن جىبەرۋدى تالاپ ەتەدى جانە بولعان وقيعا - ارانداتۋشىلىق دەپ مالىمدەيدى. تويعان قوزىداي تومپيعان بۇۇ اۋزىنا سۋ قۇيىپ العانداي ۇندەمەيدى، اقش سيريا ارمياسىن بومبالايدى، ال اق ءۇيدىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى بريفينگتە بەتى شىلىپ ەتپەي: «ءتىپتى گيتلەر دە حيميالىق قارۋ قولدانعان جوق» دەپ مالىمدەيدى.

تاعى دا ناتسيستەرمەن سالىستىرۋ ورىن الدى. بىراق ەندىگى ماقسات گيتلەردەن دە قۇنى تومەن باشاردى پارشالاۋ.

سحەما اپەندەلەۋ ءھام تىم قاراپايىم، بىراق ادام ميىن دۋالاۋشىلار ءاردايىم ءوز ماقساتتارىنا جەتە بىلەدى. تەك وتىرىكتى شىنداي، اقساقتى تىڭداي قىلىپ، الەمدىك قوعامداستىقتى قورقىتىپ، كۇشتى ەموتسيالاردى وياتىپ، ادامداردىڭ سانا-سەزىمىنە تۇرتكى سالۋ كەرەك. سوندا قالاعان نارسەنى جالعاندى جالپاعىنان باسىپ ىستەۋگە بولادى.

ەگەر باتىستىڭ قوس ابىلەتى گيتلەر مەن گەببەلستىڭ قولىندا زاماناۋي اقپاراتتىق رەسۋرستار بولسا، ءبىزدىڭ الەم قانداي بولار ەدى دەپ ويلاۋ قورقىنىشتى وي مۇسىلمان بالاسىنىڭ بويىن جايلاي باستادى.

ءبىر كەزدەرى: «جولى بولماعان قىلمىسكەرلەر كريمينولوگيانى، ايى وڭىنان تۋعان قىلمىسكەرلەر ساياساتتانۋدى وقىپ ۇيرەنەدى» دەگەن جازۋشى لارري بەينحارت شىنىمەن دە تاۋىپ ايتقان ەكەن ەكەن دەپ، باسىڭدى شايقاي تاڭداناسىڭ!؟.

Abai.kz