قوعام قايراتكەرى، «سەنىمەن بولاشاق» رقب-ءنىڭ نەگىزىن قالاۋشىسى نۇركەن اسانوۆ «مۇنارا» رەسپۋبليكالىق رۋحاني-تانىمدىق  گازەتىنە سۇحبات بەردى. سۇحباتتىڭ تولىق نۇسقاسىن نازارىڭىزعا ۇسىنامىز.  

– سوڭعى كەزدەرى الەۋمەتتىك جەلىدە ءتۇرلى ماسەلە توڭىرەگىندە قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرىپ، وي ايتىپ ءجۇرسىز. بىلۋىمىزشە، ءسىزدىڭ ومىرلىك ۇراندارىڭىزدىڭ ءبىرى وي ايتۋ ەمەس، وي وياتۋ. ادام ويىن وياتۋ ءۇشىن اۋەلى قايتپەك كەرەك؟

– ەڭ ءبىرىنشى سۇحباتتاسۋعا ۇسىنىس بىلدىرگەن سىزدەرگە العىسىمدى ايتامىن. ءيا، وي ايتۋ ەمەس، وي وياتۋ – مەنىڭ ومىرلىك قاعيدامنىڭ ءبىرى. كەشەگى تاريحىمىزداعى ۇلىلارىمىزدىڭ قالدىرعان مۇرالارىن ءتىزىپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىر ابايدىڭ، ءماشھۇردىڭ، الاش زيالىلارىنىڭ قوعامعا وي تاستاعان سوزدەرىن ايتساڭشى. اتالعان تۇلعالار – سوناۋ عاسىرلاردان جالعاسىپ كەلە جاتقان الىپتارىمىزدىڭ ءىزباسارلارى. سولاردىڭ ءىزىن باسقان بۇگىنگى زامانىمىزداعى زيالى قاۋىم وكىلدەرى، عالىمدارىمىز، اقىن-جازۋشىلارىمىز دا قوعامدىق ويدى قالىپتاستىرۋعا بارىن سالۋدا.

مەنىڭ ايتپاعىم، حالىققا وي ايتۋمەن قاتار ەلدى پاراساتتى پىكىرمەن وياتاتىن ۋاقىت الدەقاشان جەتتى دەپ ەسەپتەيمىن. ەگەر ءبىز سۇبەلى سوزبەن ويدى وياتاتىن حالگە جەتكەنىمىزدە الدەقاشان كوش ىلگەرى كەتكەن بولار ەدىك. وكىنىشكە قاراي، قازىر ءبىز قۇندىلىقتار تاپتالىپ، ات ءىزى مەن يت ءىزىنىڭ شاتاسقان زامانىندا ءومىر ءسۇرىپ وتىرمىز. قيالدى ارمانعا ەمەس، ارماندى امالعا اينالدىرۋ باستى ماقسات بولۋى كەرەك. ءبىز كاسىپكەر بولعاندىقتان ناتيجەگە جۇمىس ىستەيمىز. سول ءۇشىن ارقاشان ءاربىر ويدان، ءاربىر سوزدەن ناتيجە شىعارۋعا تىرىسامىز.

قۇرعاق سوزگە، بوس ارەكەتكە بارماۋدى ءوز باسىم جاراتا بەرمەيمىن. ءسوز ءبىر جەردە قالادى، ال ءىس ورنىندا قالىپ، ناتيجە بەرەتىن دۇنيە. ويمەن حالىقتى وياتايىق دەپ جۇرگەنىم سوندىقتان. وي وياتۋ ءۇشىن امال كەرەك، كورسەتۋ كەرەك. ويدى ءاربىر جاننىڭ وزىنە قالدىرۋ كەرەك. ءار ادام ويدى ساناسىمەن، وجدانىمەن، جۇرەك قالاۋىمەن سۇزگىدەن وتكىزىپ، قاجەتتى قادام جاساۋى ءتيىس.

«فاسيليتاتسيا» دەگەن ۇعىم بار. بۇل – جۇمىس توبىنىڭ ەڭبەگىن جەڭىلدەتەتىن پروتسەسس. وسى ءادىستىڭ كومەگىمەن توپتاعى قارىم-قاتىناستى، ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرۋعا، ءتيىمدى شەشىم قابىلداۋعا بولادى. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، فاسيليتاتسيانى جۇزەگە اسىراتىن تۇلعا، ياعني فاسيليتاتور جۇمىس توبىنا بىرگە ويلانۋعا، تالقىلاۋعا، شەشىم قابىلداۋعا كومەكتەسەدى. قازىرگى تاڭدا وسىنداي امالمەن وي توقىسا، ول ءىستىڭ ناتيجەسى بولادى. ءبىز سونىڭ العى شارتتارىن ۇيىمداستىرىپ، ورتا قالىپتاستىرىپ وتىرمىز. توپتى وي قوزعايتىن قۇرال-جابدىقتارمەن دە قامتاماسىز ەتىپ كەلەمىز.

تۇجىرىمداپ ايتقاندا، ويدىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى وتە ۇلكەن. ويتكەنى، ادامنىڭ بارلىق ارەكەتى، سەزىمى، شەشىمى، دامۋى ويدان باستاۋ الادى. ادامنىڭ دۇرىس ويلاۋ قابىلەتى ونى وزگەلەردەن وزگەشە ەتىپ تۇراتىنى سوندىقتان. ءبىز كۇن سايىن بىرنەشە رەت شەشىم قابىلدايمىز. جاس تا، جاسامىس تا شەشىم قابىلدايدى. شەشىمنىڭ ۇلكەن ياكي كىشكەنتاي بولۋى ماڭىزدى ەمەس. ماڭىزدىسى – دۇرىس شەشىم قابىلداۋ. بۇل شەشىمدەر وي ارقىلى جۇزەگە اسادى. قايدا وقيمىن، كىممەن دوس بولامىن، قانداي كاسىپتى تاڭدايمىن دەگەن كوكەيدەگى سۇراقتار تەرەڭ ويلاۋدى تالاپ ەتەدى.

ادام ءوزىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن دە ەڭ الدىمەن تەرەڭ ويلانا ءبىلۋى كەرەك. ءوزىمىزدىڭ مىقتى جانە ءالسىز تۇستارىمىزدى ءتۇسىنۋ ءۇشىن دە ويلانۋ قاجەت. ونسىز بولمايدى. تابىسقا جەتكەن ادامدار ۇنەمى ويلانۋدان، تالداۋدان جالىقپايدى. ولار ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ جولىن تابا بىلەدى. سول ءۇشىن تابىسقا جەتەدى. ءىرى كاسىپكەرلەردەن: «ءسىزدىڭ ۇلكەن تابىسقا جەتۋىڭىزدىڭ سىرى نەدە؟» دەپ سۇراعاندا، ولار مىندەتتى تۇردە: «مۇنىڭ سىرى – تەرەڭ ويلانا بىلۋدە» دەپ جاۋاپ بەرەدى.

اينالاداعى ادامدارمەن قارىم-قاتىناستى تۇزەپ، ورتاق تۇسىنىستىككە كەلۋ ءۇشىن دە وي ارقىلى ءسوز قۇراپ، پىكىرىمىزدى جەتكىزەمىز. ءتىل مەن ويدىڭ تىعىز بايلانىستى ەكەنىن جاقسى بىلەسىز. وزگەلەرمەن ءتۇسىنىسۋ ءۇشىن ءوز ويىڭدى دۇرىس، انىق جەتكىزە ءبىلۋ دە ونەر ءارى ماڭىزدى قابىلەت. قازىر جاستار بىلاي تۇرسىن، وتباسى قۇرعان وردا بۇزار جاستاعى جىگىتتەردىڭ ءوزى «مەن كىممىن، نەگە ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرمىن، ماقساتىم نە؟» دەگەن قاراپايىم سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە الماي كۇمىلجىپ قالادى. تەرەڭ ويلايتىن ادام عانا شىنايى ءومىردىڭ ءمانىن تۇسىنە الادى. سانالى ويى بار ادام عانا ءوز ءومىرىن باسقارا الادى. وي ايتۋ ەمەس، وي وياتۋدى ومىرلىك ۇران ەتىپ العانىمىز سوندىقتان. اينالامىزعا پايدامىز ءتيىپ جاتسا، ناعىز باقىت، ناعىز جەتىستىك سول ەمەس پە؟

– دۇرىس ايتاسىز. ءوزىڭىز نەگىزىن قالاعان «سەنىمەن بولاشاق» بىرلەستىگىن قۇرۋ قوعامدىق ويدى وياتۋدان تۋعان يدەيا بولدى ما؟

– بۇل يدەيا قىزىممەن بولعان سۇحبات بارىسىندا كەلدى. شىن مانىندە، قازىر وقۋشىلاردىڭ وي باسقاشا. وزگەشە ويلايدى. ولارمەن كوبىرەك سۇحباتتاسۋ كەرەك جانە ويلارىن تىڭداي ءبىلۋ ماڭىزدى. بالاعا قاتىستى تاربيە ءىسىن باياعى ەسكى جۇيەگە، ەسكى تۇسىنىككە، ەسكى قالىپقا سالا بەرۋگە بولمايدى. قازىر ازات ويلى جاس بۋىن ءوسىپ كەلەدى. «بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش» دەگەندەي، بولايىن دەپ تۇرعان بالانىڭ بەلىن بايلاپ، قولداۋ كورسەتۋ – اتا-انانىڭ باستى مىندەتى.

جاڭا ايتقانىمداي، قىزىم سۇحبات بارىسىندا ەرەكشە وي تاستادى. «سەنىمەن بولاشاق» بىرلەستىگىن قۇرۋ – قىزىمنىڭ جۇرەكتى قوزعاپ، وجداندى وياتقان ساتىنەن تۋعان ميسسيا. قىزىما: «اكەڭنىڭ قاي قاسيەتىن جاقسى كورەسىڭ، باعالايسىڭ؟» دەگەن سۇراق قويدىم. قىزىم: «اكە، سەنىڭ مەنىمەن سويلەسكەن، سىرلاسقان، ۋاقىت وتكىزگەن كەزدەرىڭ – مەن ءۇشىن باقىتتى ساتتەرىم» دەپ جاۋاپ قاتتى. مەن اكە رەتىندە بالا-شاعامدى ءىشىپ-جەۋدەن، كيىم اپەرۋدەن، وقىتۋدان كەندە ەتكەن جوقپىن. الايدا بۇل ءبىر ساتتىك سەزىمدەر ەكەن. بالانىڭ سەزىمىنە، كوڭىل-كۇيىنە وڭ اسەر ەتكەنمەن، تولىققاندى باقىتتى بولۋىنا جەتكىلىكسىز ارەكەت. بالانىڭ جان-دۇنيەسىنە ءۇڭىلۋ، ويىن قولداۋ، ماقساتىن انىقتاۋعا كومەكتەسۋ دەگەن ۇلكەن ماسەلە. بالاعا ساپالى كوڭىل ءبولۋدىڭ ءوزى ونى باقىتتى ەتەتىن ارەكەت. سودان مەن وياندىم!

– ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ۇلىقتاۋ جايىندا ماسەلە كوتەرىپ جۇرگەنىڭىزدەن حاباردارمىز. قازىرگى جاستار ۇلتتىق بولمىستان الىستاپ بارا جاتىر دەگەن پىكىرگە قاتىستى ويىڭىز قانداي؟

– وسىنداي كەڭ بايتاق ەگەمەن ەلدە، كوپ ۇلىس پەن ۇلتتان تۇراتىن مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قاتارداعى ازامات رەتىندە مەنىڭ ءبىرىنشى العا قوياتىن قاعيدام – ادامي قۇندىلىقتار. ادامي قۇندىلىقتار دەگەنىمىز نە؟ ول – سىيلاسۋ، ءبىر-بىرىنە قيانات جاساماۋ، ۇلتىنا، ناسىلىنە، تىلىنە، دىنىنە قاراماستان قۇرمەت كورسەتۋ. ورتاق ادامي قۇندىلىقتار جوعارى ساتىعا كوتەرىلگەندە عانا ادامدار ءبىر-ءبىرىن كەمسىتپەيدى. ال ادامي قۇندىلىقتار قوعامدا ورنىن تاپقاندا ۇلتتىق قۇندىلىق تۇعىرىنا مىنەدى.

باۋسىز كىلت تەز جوعالادى جانە تابىلۋى قيىنعا سوعادى. كەلىسەسىز عوي. سول سەكىلدى ءبىزدىڭ جاستار – بولاشاعىمىزدىڭ كىلتى. سول كىلتكە باۋ بولا الماي جۇرگەن اعا بۋىن وكىلدەرى – ءبىز، اتا-انالار، بۇكىل زيالىلار كىنالى. جاستارعا كىنا تاعىپ، ارەكەتسىز وتىرا بەرۋ – ەڭ وڭاي ءىس. ال ولاردىڭ بولاشاعىنا الاڭداعان ادام بۇلاي ارەكەتسىز وتىرا المايدى. اعاشتى شىبىقتاي كەزىندە يۋ وڭاي. قاتايعان سوڭ ىرقىڭا كوندىرە المايسىڭ، سىندىرىپ الاسىڭ. قاتقان اعاش سىنادى نەمەسە جانىپ كەتەدى. باسقا امال جوق. سوندىقتان جاستارىمىز بىزدەن الىستاماسىن دەسەك ۇلت بولىپ ۇيىسىپ، ءىس قىلۋىمىز شارت. دەر كەزىندە قولعا الماساق، بالا كورگەنىن، جاس كەيىن بىلگەنىن ىستەيدى.

قازىرگى جاھاندانۋ زامانىندا الەم ەلدەرىنىڭ مادەنيەتى، ءومىر سالتى ءبىر-بىرىنە «جۇعىپ» جاتقانى جاسىرىن ەمەس. بۇل ءۇردىس جاستاردىڭ ومىرىنە تىكەلەي اسەر ەتۋدە. بۇل تەك ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ەمەس، بۇكىل الەمدە بايقالىپ وتىرعان قۇبىلىس. جاستاردىڭ ۇلتتىق بولمىستان اجىراپ بارا جاتقانىنىڭ بىرنەشە فاكتورى بار. وعان سەبەپ اۋەلى وتباسىنداعى ۇلتتىق تاربيەنىڭ السىرەۋى، عالامتور مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ ىقپالى، ۇلتتىق تانىمعا جات كينولار، اندەر مەن ترەندتەردىڭ پايدا بولۋى، قالا مادەنيەتىنىڭ باسىم بولۋى، تاعىسىن تاعى...

ارينە، جاستار ۇلتتىق بولمىستان الىستاپ بارا جاتىر دەگەن ماسەلەگە بىرجاقتى قاراۋعا بولمايدى. قازىر ەلىمىزدە ۇلتتىق كيىم كۇنى اتالىپ كەلە جاتقانىن جاقسى بىلەسىز. قۇدايعا شۇكىر، ۇلتتىق كيىمدى قايتا جاڭعىرتىپ جۇرگەن جاستارىمىز از ەمەس. قازاق تىلىندە كونتەنت جاساپ، بلوگ جۇرگىزىپ جۇرگەن جاس بۋىن وكىلدەرىنىڭ جۇمىسىن كورگەندە قۋانىپ قالاسىڭ. زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، قازىر قازاق ءتىلدى كونتەنتتىڭ كورىلىمى كۇن سايىن ارتىپ جاتىر. بۇدان بولەك ۇلتتىق داستۇرلەرىمىزدى كەڭىنەن دارىپتەپ، ادەت-عۇرپىمىزعا جاڭا سەرپىن بەرىپ جۇرگەن بەلسەندى جاستارىمىزدىڭ قاتارى كوبەيىپ كەلەدى. ءار نارسە ءوزىنىڭ نەگىزىنە ورالادى دەگەن ءسوزدىڭ جانى بار.

– ءبىر سۇحباتىڭىزدا بالانى ەمەس، اۋەلى اتا-انانى تاربيەلەۋ كەرەك ەكەنىن ايتىپسىز. بالا تاربيەسىندە اتا-انالارعا قانداي كەڭەس بەرەسىز؟

– بىرەۋگە كەڭەس بەرەتىن ادامنىڭ ءوزى سوزىمەن، ىسىمەن ۇلگى بولا ءبىلۋى كەرەك. اتا-انالارعا كەڭەس ايتاتىنداي مەن وتباسىلىق ساراپشى نەمەسە عالىم ەمەسپىن. الايدا كوپ كىتاپ وقيتىن ادام رەتىندە ويعا تۇيگەندەرىممەن كەيدە بولىسەمىن. حاكىم اباي قۇنانبايۇلى بالا ەڭ الدىمەن تاربيە مەن ۇلگىنى وتباسىنان، ناقتىراق ايتقاندا، اتا-اناسىنان الاتىنىن ايتقان. اباي اتامىز ايتقانداي، اتا-انا بالا ءۇشىن العاشقى تاربيە مەكتەبى. ادام بالاسى ەڭ اۋەلى انا ءتىلىن، انا سۇتىمەن بىرگە مىنەزدى، ادامگەرشىلىكتى، ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەتتى وتباسىندا سىڭىرەدى. اكە مەن شەشەنىڭ ءسوزى مەن ءىسى بالاعا ساباق بولاتىنى بەلگىلى. جاقسى ءسوز، جاقسى مىنەز بالا بويىنا ەڭ الدىمەن وتباسىندا داريدى. سوندىقتان ءبىز تاربيەلى بولساق، بالا دا جاقسىلىقتى بويىنا سىڭىرەدى.

قازىرگى بالالار اتا-اناسىنان، قۇربى-دوستارىنان، ۇستازىنان تاربيە السا، كەيبىر جاسوسپىرىمدەردىڭ «تاربيەسىمەن» تەلەفون اينالىسىپ جاتىر. سوندىقتان وتان وتباسىدان باستالادى دەسەك، ەڭ ءبىرىنشى جاۋاپكەرشىلىك اتا-اناعا تۇسەتىنى بەلگىلى دۇنيە. تاربيەنى ۇيدەن ەمەس، كوشەدەن العان بالاعا قالايشا كىنا ارتامىز؟ وعان جول بەرگەن ءوزىمىز ەمەس پە؟ اتا-انا بالانىڭ بولاشاعى مەن تاعدىرىن قاي ارناعا بۇرام دەسە – ءوز قولدارىندا.

ادام كولەڭكەگە ەمەس، كولەڭكە ادامعا تاۋەلدى. ايتپاعىم، ناتيجە كولەڭكەمىز بولسا، ونى اركىم ءوز پيعىلىنان تابادى دەگەن ءسوز. كەيىن ەشكىمگە وكپەلەۋدىڭ قاجەتى جوق. مەن وسى كۇنگە دەيىن اكە رەتىندە بالالارىما تەك ماتەريالدىق تۇرعىدان عانا كوڭىل ءبولىپپىن. بالانىڭ قارنى توق، كويلەگى كوك بولۋى بارلىق نارسە دۇرىس دەگەندى بىلدىرمەيدى. ونداي ويدان ارىلۋىمىز قاجەت. وتباسىدا مەيىرىم كورمەگەن بالا قوعامدا قاتىگەز بولارى حاق. ياعني قوعامداعى قاتىگەزدىكتىڭ سەبەبى سول وتباسىدا مەيىرىمسىزدىكتىڭ ناتيجەسى دەپ بىلەم. ەشتەن كەش جاقسى دەپ، ىسكە كوشكەن ءجون!

– بالا تاربيەسىنە اسا قاجەت قانداي نەگىزگى ءۇش قاعيدانى اتاعان بولار ەدىڭىز؟

– بىرىنشىدەن، بالانىڭ بالالىعىن قابىلداپ، ونىڭ جان-دۇنيەسىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. بالا ارقاشان قاتەلىك جاسايدى. بۇل ونىڭ جامان بالا ەكەنىن بىلدىرمەيدى. ماسەلە سول قاتەلىكتەن ءتيىستى ساباق الۋىندا، سول قاتەلىكتى قايتالاماۋىندا. ارينە، ونى ۇيرەتەتىن العاشقى ۇستازدارى – اتا-انالارى. كەيدە ءوزىمىزدى بالا كەزدە ەشنارسە بۇلدىرمەگەندەي، ەشقانداي قاتەلىك جاساماعانداي سەزىنىپ كەتەمىز. ءبۇلدىرۋ، قاتەلىك جاساۋ – بالاعا ءتان دۇنيە. سوندىقتان ونىڭ قاتەلىك جاساۋىنا، قاتەلىكتەن ساباق الۋىنا مۇمكىندىك بەرۋىمىز كەرەك.

ەكىنشىدەن، بالامەن تىلدەسۋ، ونىمەن سىرلاسۋ، ىشكى دۇنيەسىنە ءۇڭىلۋ – بالا تاربيەسىنە اسا قاجەت قاعيدا. بالانى كوپ نارسەدەن تىيا بەرەمىز. شەكتەپ تاستايمىز. ونىڭ ساناسىنا «اناۋ بولمايدى، مىناۋ بولمايدى» دەگەن نەگاتيۆتى شەكتەۋلەردى ءسىڭىرىپ تاستاۋ دۇرىس ەمەس. بالاعا تىيىم سالعان سايىن ونىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىندە قارسىلىق پەن قايشىلىق پايدا بولادى. ىشتەي ۇلكەندەرگە «وشپەندىلىك» پايدا بولعان بالا ايتقان نارسەنى كەرىسىنشە ىستەپ، قىرسىق قىلىق تانىتاتىن بولادى.

ۇشىنشىدەن، بالا ءوز وتباسىندا مەيىرىمگە، ماحابباتقا تويىپ ءوسۋ كەرەك. ۇيىندە مەيىرىم، ماحاببات كورمەگەن ول جىلۋلىقتى اينالاسىنان ەمەس، ايدالادان ىزدەيتىن بولادى. بۇل جەردە ءار نارسەنىڭ ورتا جولىن ۇستانعان ابزال. بالاعا ءدام-تۇزى ۇيلەسكەن ماحاببات قاجەت. «بالانى اياساڭ – اياما» دەگەن قاعيدا بار. بالاعا مەيىرىمدىلىك تانىتامىن دەپ، ونىڭ تەرىس قىلىقتارىنا، ءجونسىز ىستەرىنە كوز جۇما قاراماۋ قاجەت. ءوزىن ەمەس، دۇرىس ەمەس ىستەرىن سوگىپ وتىرعان ابزال. بالا ادامگەرشىلىككە جات قىلىق تانىتسا، ونىسىن اتا-انالارى ەلەمەسە، بالانىڭ ويىندا «بۇل ءىسىم دۇرىس» دەگەن تۇسىنىك پايدا بولادى. سوندىقتان جاقسى مەن جاماندى ۇيرەتىپ وتىرۋ اتا-انانىڭ تىكەلەي مىندەتى ەكەنىن ايتۋدان جالىقپاۋىمىز كەرەك.

– جاستار دەگەننەن شىعادى، بۇگىندە بولاشاققا ۇمتىلعان جاستاردىڭ دامۋ جولىن كەسىپ جاتقان جات ءدىني اعىمداردىڭ يدەولوگياسىن قالاي اۋىزدىقتاۋعا بولادى دەپ ويلايسىز؟

– بۇل ماسەلەنى قاراپايىم مىسالمەن ءتۇسىندىرىپ كورەيىن. بۇگىندە دۇكەن سورەلەرىندەگى ءاربىر تاۋاردىڭ ءوز شتريح-كودى بار. سول كود ارقىلى ونىڭ باعاسىن، شىققان ەلىن، قۇرامىن، ءبارىن بىلۋگە بولادى. بۇل – تۇتىنۋشىنى اداستىرماۋدىڭ، تاڭداۋ جاساۋعا مۇمكىندىك بەرۋدىڭ زاماناۋي ءتاسىلى.

ادام بالاسى ءبىر-بىرىنە ۇقسايدى. بىراق ارقايسىسىنىڭ «ىشكى كودى»، ياعني بولمىسىن ايقىندايتىن وي-ساناسى بار. كىم ەكەنىن، نەنى ماقسات تۇتقانىن، نەگە ۇمتىلاتىنىن وسى ىشكى «شتريح-كود» ارقىلى تانىپ-بىلۋگە بولادى. ادامدى ءتۇسىنۋ ءۇشىن سىرت كەلبەتتەن بۇرىن ونىڭ وي جۇيەسىن تانۋعا تىرىسۋ كەرەك. ناعىز تانىم سول جەردە باستالادى.

شتريح-كودتى وقيتىن اپپارات كومپيۋتەرگە جالعانىپ، ارنايى باعدارلاما ارقىلى جۇمىس ىستەيدى. ادامنىڭ كودىن «وقيتىن» قۇرال – اقىل. ول دا قۋاتتى بەلگىلى ءبىر نەگىزدەن، سەنىم مەن رۋحتان الادى.

قاراپايىم دۇكەننىڭ قوجايىنى ازىق-تۇلىكتى جۇك كولىگىمەن جەتكىزىپ، سورەلەردى تولتىرىپ وتىرادى. ال ادامدار رۋحاني ازىقتى ىزدەپ، سول سورەلەردەن وزىنە قاجەتتىسىن ىزدەيدى. سورەلەردە نە تۇر، سونى الامىز. قوعامداعى كەي اعىمدار مەن سەكتالاردىڭ ارەكەتى كەيدە سول سورەلەرگە كۇماندى، ءتىپتى زياندى تاۋاردى جايعاستىرىپ قويعانداي اسەر قالدىرادى.

ەڭ وكىنىشتىسى، سول «تاۋاردىڭ» شتريح-كودىنا، ياعني مازمۇنىنا ۇڭىلمەي جاتىپ-اق، تۇتىنۋشىلار ونى سەبەتكە سالىپ، الىپ جاتادى. سەبەبى، ادامنىڭ تابيعاتى – ىزدەنىس. رۋحاني ازىقتىڭ ءتۇر-تۇسكە بولىنبەيتىنى راس. بىراق ونىڭ پايداسى مەن زيانىن ايىرا ءبىلۋ – اقىلدىڭ ءىسى. جاستارىمىز جان-جاقتى ءبىلىم الىپ، اقىلدى بولسا اداسپايدى.

سوندىقتان رۋحاني دۇكەننىڭ يەسى مەملەكەتتىك يدەولوگيا بولۋى كەرەك. ول دۇكەننىڭ سورەلەرىنە نە قويىلىپ جاتقانىن قاداعالاپ، ءار «تاۋاردىڭ» كودىن سارالاپ، حالىققا پايدالى، تاربيەلىك ءمانى تەرەڭ دۇنيەلەرمەن تولتىرىپ وتىرۋى ءتيىس.

ال تۇتىنۋشى، ياعني، حالىق سورەلەرگە سىن كوزبەن قاراپ، ءار «كودتى» وقي الاتىن پاراساتپەن قارۋلانۋى قاجەت. سوندا عانا دۇكەنىمىزدەن دانالىق، سەبەتىمىزدەن بەرەكە تابامىز.

– قوعامعا پايدالى كىتاپتاردىڭ شىعۋىنا جانە كەڭىنەن تارالۋىنا ءوز تاراپىڭىزدان سۇبەلى ۇلەس قوسىپ كەلەسىز. بۇل قوعام الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋدەن تۋعان شەشىمىڭىز بە الدە وسىنداي يگى ىسكە ىشكى ءۇنىڭىز يتەرمەلەي مە؟

– بۇل جاڭا جوعارىدا ايتىلعان وي وياتۋ ماقساتىندا قولعا العان قادامداردىڭ ءبىرى. ءوزىم وقىپ شىققان كىتاپتاردىڭ قوعامعا، اسىرەسە جاستار اراسىندا كوبىرەك تارالىپ، وقىلۋىنا ارقاشان مۇدەلىك تانىتامىن. پايداسى جوق كىتاپتى باستىرپايمىن جانە ونىڭ تارالۋىنا رۇقسات بەرمەيمىن. كىتاپ وقۋ ادامنىڭ ويىن وزگەرتەدى. ويى وزگەرگەن جاننىڭ ءومىرى دە وزگەرەدى. سوندىقتان ءبىز قوعامدىق شارالارىمىزدا ارقاشان جاستاردى كىتاپ وقۋعا ۇندەپ كەلەمىز. قۇدايعا شۇكىر، قازىر كىتاپسۇيەر جاستار قاتارى ارتىپ كەلە جاتقانى قۋانتادى.

كىتاپتىڭ ءوزى جەڭىل الايدا ىشىندەگى باعدارى اۋىر كەلۋى مۇمكىن. الايدا سول جۇكتى كوتەرە بىلگەن جاننىڭ ءومىرى جەڭىلدەيدى، ماقساتىنا جەتەدى. ءار ادام قوعام الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى تەرەڭ سەزىنىپ، قولىنان كەلگەن ىسپەن اينالاسىنا جاقسىلىق جاساي بەرگەنى ءجون. جاساعان جاقسىلىعىڭ وزىڭە مىندەتتى تۇردە قايتادى. وزىڭە قايتپاسا دا ۇرپاعىڭ راقاتىن كورەدى.

قازىر جاستاردىڭ قولىنان تەلەفون تۇسپەيدى دەگەن ءسوز ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. ولاردىڭ قولىنان كىتاپ تۇسپەۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ارينە بالانى ءبىر نارسەدەن تىيعان كەزدە وعان قىزىقتى نارسەنى ۇسىنىپ، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋعا بارىمىزدى سالۋىمىز قاجەت. وسى رەتتە ۇيدە وتباسىلىق كىتاپ وقۋ ساعاتىن تۇراقتى تۇردە جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان ءجون. بۇل يگى ءىس تۇراقتى تۇردە ورىندالسا، ۋاقىت وتە كەلە بالانىڭ ادەتتەگى داعدىسىنا اينالادى.

– مەتسەنات بولۋ ءۇشىن ادامعا قانداي قاسيەتتەر قاجەت؟

– مەن ءوزىمدى مەتسەنات ەمەس، قاراپايىم كاسىپكەر سانايمىن. قولدان كەلگەنشە حالىقتى اعارتۋ ىسىندەگى جوبالارعا دەمەۋشىلىك جاسايمىن. اسىپ-تاسىپ بارا جاتقان جەرىمىز جوق. دەگەنمەن بۇيىرعان تابىستى ءوزىمىزدىڭ، حالىقتىڭ كادەسىنە جاراتىپ، قىزمەت ەتىپ جاتقان جايىمىز بار. مەنىڭ قاعيدام جانە ومىرلىك ءپالساپا رەتىندەگى ۇستانىمىم – ءماشھۇردىڭ جولى. ءماشھۇر اتامىز قىسقا دا نۇسقا ايتىپ كەتكەن: ءتارتىپ، كاسىپ ودان كەيىن ءناسىپ! سوندىقتان ءتارتىپ بولماعان جەردە ناتيجە تولىققاندى بولا قويمايدى.

كاسىپكەرلىكپەن اينالىسقان ادام وزگەلەرگە قالاي پايدامدى تيگىزسەم دەگەن ۋايىممەن ءومىر ءسۇرۋى كەرەك. وسىنداي ويدا جۇرگەن ادام نيەتىنە قاراي كاسىپ سالاسىندا جەتىستىككە جەتەدى. ءوزىن عانا ويلاعان ادامنىڭ ءىسى ىلگەرى جۇرمەيدى. دۇنيەنى جۇرەكپەن ەمەس، قولمەن ۇستاپ ۇيرەنۋ – مەنىڭ باستى قاعيدام. دۇنيەنى جۇرەككە كىرگىزسەڭ – قۇردىمعا كەتەسىڭ. قولىڭ كۇيسىن، جۇرەك كۇيمەسىن!

– ءسىزدىڭ ءومىر جولىڭىزدا شەشۋشى ءرول اتقارعان وقيعا بولدى ما؟ كەيدە جاناشىر جاننىڭ ءبىر اۋىز ءسوزى جىگەر سىيلاپ، ۇمىتىڭە قانات بىتىرەدى...

– مەنىڭ ءومىر جولىمدا شەشۋشى ءرول اتقارعان وقيعانىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى – «سەنىمەن بولاشاق» بىرلەستىگىن قۇرۋ. قىزىمنىڭ اۋزىمەن حاق تاعالا ويىمدى وياتتى دەپ بىلەمىن. جاراتۋشىعا جاقىنداۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى ءارى قىسقا جولىن كورسەتتى. ول – اينالاڭا جاقسىلىق جاساۋ، پايداڭدى تيگىزۋ. بىرلەستىكتىڭ ومىرگە كەلۋى ءومىرىمدى، كوزقاراسىمدى تولىق وزگەرتتى دەپ ايتا الامىن. ءومىر جولىمدا بۇدان ارتىق شەشۋشى ءرول اتقارعان وقيعا بولعان جوق.

– قيىن ساتتەردە العا جەتەلەۋگە قانداي سەزىم اسەر ەتەدى؟

– قينالعان ساتتەردە ايناعا قارايمىن. ويتكەنى ايناعا قاراۋ ارقىلى كىنانى وزىڭنەن ىزدەيسىڭ. زەردەلەيسىڭ، زەرتتەيسىڭ، ساباق الاسىڭ، العا جىلجيسىڭ. تاۋەكەلشىل بولا ءبىلۋ – اللانى مويىنداۋدىڭ نىعمەتى. مەنى ءمازھابىمىزدىڭ نەگىزىن قالاۋشى ۇلكەن عۇلاما يمام اعزام ابۋ حانيفانىڭ وقيعاسى شابىتتاندىرادى. ول كىسى ساۋدامەن اينالىسقان. وزىڭىزگە ءمالىم وقيعانى ايتىپ بەرەيىن.

يمام ءابۋ حانيفاعا قاتىستى كەڭىنەن تاراعان تاعىلىمدى وقيعالاردىڭ ءبىرى –  «كەمەڭ سۋعا باتىپ كەتتى» دەگەن وقيعا. بۇل وقيعا ونىڭ تاعدىرعا سەنىمى مەن جۇرەك تىنىشتىعىنا بايلانىستى عيبراتتى مىسال رەتىندە ءجيى ايتىلادى. ءبىر ادام يمام ءابۋ حانيفاعا جۇگىرىپ كەلىپ، اسىعىس: «يمام، ءسىزدىڭ كەمەڭىز سۋعا باتىپ كەتتى!» دەپ حابار بەرەدى. بۇل كەزدە ءابۋ حانيفا ساۋدامەن دە اينالىسىپ جۇرگەن كەزى. كەمە ىشىندە تاۋارلارى بولعان. ياعني، ۇلكەن قارجىلىق شىعىنعا ۇشىراۋى مۇمكىن ەدى. بىراق يمام سابىرمەن: «الحامدۋليللا» دەيدى دە ەشقانداي ۋايىم بىلدىرمەيدى. كەيىن سول ادام قايتا كەلىپ: «كەشىرىڭىز، ول باسقا ادامنىڭ كەمەسى ەكەن. ءسىزدىڭ كەمەڭىز امان!» دەيدى. سوندا دا يمام ءابۋ حانيفا: «الحامدۋليللا» دەپ تاعى دا سابىرمەن جاۋاپ بەرەدى. يمام ءابۋ حانيفا بۇل وقيعامەن دۇنيە ۋاقىتشا، ال جۇرەك تىنىشتىعى اللاعا دەگەن تاۋەكەل مەن رازىلىقتا دەگەن تەرەڭ ۇستانىمدى كورسەتىپ كەتكەن.

بۇل وقيعا تاعدىرعا تولىق سەنۋدى، ياعني جاقسى نە جامان جاعدايدىڭ ءبارى اللانىڭ قالاۋىمەن بولاتىنىن ۇيرەتەدى. دۇنيە-مۇلىككە بايلانۋ دۇرىس ەمەس ەكەنىن تۇسىندىرەدى. جان تىنىشتىعى دۇنيە بايلىعىنا ەمەس، جۇرەكتەگى يمان مەن تاۋەكەلگە بايلانىستى جۇزەگە اساتىنىن ۇعىندىرادى. ادام ارقاشان سابىرلىق پەن ۇستامدىلىقتى ۇستانۋى كەرەك. قۋانعاندا شەكتەن شىعىپ، قايعىرعاندا كۇيزەلىپ كەتپەۋ كەرەكتىگىن تۇسىنەمىز.

جۇرەك تىنىشتىعى ماڭىزدى. ويتكەنى بەرەتىن دە حاق تاعالا، الاتىن دا حاق تاعالا. تەك اماناتقا قيانات جاساماساق بولعانى. كەشەگى اتا-بابا اماناتىن، ات ۇستىندە ءجۇرىپ سونشىلىقتى قيىندىققا مويىماي، بىزدەرگە مۇرا ەتىپ جەتكىزگەن باعا جەتپەس دۇنيەلەرىن ەسكە الىپ، ءوزىمىزدى ارقاشان العا جەتەلەپ وتىرۋىمىز كەرەك.

سۇحباتتاسقان اعابەك قوناربايۇلى

Abai.kz