ماسكەۋ نايزاعايداي جىلدام جەڭىستى ارماندادى، بىراق ۇزاققا سوزىلعان جەڭىلىسكە ۇشىرادى. ۋكراينا نىق تۇردى، باتىس بىرىكتى، رەسەي سوعىس شىرماۋىنا باتىپ، تۇڭعيىققا بەت الدى. ەندى اڭگىمە اۋانى رەسەيلىك قارۋ-جاراقتىڭ جەڭىسى تۋرالى ەمەس، رەسەيدىڭ بۇل جولعى سوعىستا بەرگەن بوداۋىنىڭ سالماعىنا اۋىپ وتىر.

كرەملدىڭ «ءساتتى شابۋىل» تۋرالى ۇگىت-ناسيحاتى مەن تەز جەڭىسكە جەتۋدى ارماندايتىن كوڭىلدى حابارلارىنا قاراماستان، كوپتەگەن تانىمال ساراپشىلار «بۇل جولعى سوعىستا رەسەي جەڭىلدى» دەپ سەنىممەن ايتا باستادى.

ولاردىڭ اراسىندا اۋعانستانداعى الپاۋىت دەرجاۆالاردىڭ جەڭىلىسىمەن سالىستىرا ساراپتاما جاسايتىن ايگىلى امەريكالىق ساياساتتانۋشى دجوردج فريدمان دا بار. ول: «كەڭەس وداعى 1979-1989 جىلدارى اۋعانستاننىڭ ەداۋىر بولىگىن يەمدەندى، كابۋلدى، جولدار مەن ءىرى قالالاردى باقىلاپ وتىردى، بىراق اۋعان حالقىنىڭ قارسىلىعىن سىندىرا المادى.

سونىڭ سالدارىنان ماسكەۋ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى، ارتىندا ونداعان مىڭ تابىت قالدى جانە حالىقارالىق بەدەلدەن ايىرىلدى. كەيىنىرەك امەريكا قۇراما شتاتتار دا وسىنداي جەڭىلىسكە ۇشىرادى: تەڭدەسى جوق رەسۋرستارعا يە بولا وتىرىپ، ولار دا نەگىزگى ماقساتىنا جەتە الماي اۋعانستاندى تاستاپ شىعىپ كەتتى.

رەسەي دە ۋكراينادا سول تاريحي تۇزاققا ءتۇستى. ول تەرريتوريانىڭ ءبىر بولىگىن باسىپ الدى، سوندا ءوزىنىڭ اسكەري باسقارۋىن قۇردى، بىراق ەڭ باستىسى – ەلدى وزىنە باعىندىرۋ جانە ونىڭ قوعامىنىڭ قارسىلىعىن جۇمسارتۋعا قول جەتكىزە المادى.

ۋكراينا تەڭدەسى جوق يكەمدى بولىپ شىقتى: ول مەملەكەتتىلىگىن ساقتاپ، اسكەرىن نىعايتتى، باتىستان تەڭدەسسىز قولداۋ الىپ، يمپەريالىق باسقىنشىلىققا قارسى كۇرەستىڭ سيمۆولىنا اينالدى.

كرەمل نايزاعاي وپەراتسياسى مەن كيەۆتىڭ جاۋلاپ الۋىنا ءۇمىت ارتقان جەردە ۇزاققا سوزىلعان ازعىنداۋ سوعىسى باستالدى، بۇل سوعىستا رەسەي شاماسى جەتەتىنىنەن تسلدە قايدا كوپ ۇتىلىپ جاتىر. ماسكەۋدىڭ اسكەري جەتىستىكتەرى ءىشىنارا جانە ۋاقىتشا بولىپ شىقتى. بىراق ونىڭ اسكەرلەرى العا جىلجىعان جەردە دە ەلەس قالالار، كۇيدىرىلگەن جەر جانە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ وشپەندىلىگى ارتىنان بىرگە ەرەدى.

رەسەي ۋكرايناعا «ميفتىك قاۋىپتەن» ازات ەتۋشى رەتىندە كەلىپ، الەم الدىندا ءبىر عانا ستراتەگيالىق ماقساتقا جەتە الماعان باسقىنشى رەتىندە كەتىپ قالدى. كيەۆ تىك تۇردى، ۋكراينا مەملەكەتتىلىگى نىعايدى، ناتو ءالسىز بولىپ كورىنگەنمەن، كەرىسىنشە كەڭەيىپ، جاڭا مۇشەلەردى قابىلداپ، اسكەري الەۋەتىن ارتتىردى.

جەڭىلىس تەك مايداندا عانا سەزىلمەيدى. رەسەي ەكونوميكاسى بىرتە-بىرتە بارلىعى سوعىسقا باعىناتىن سوعىس ەكونوميكاسىنا اۋىسۋدا. سانكتسيالار ونى جاھاندىق تەحنولوگيالار مەن ينۆەستيتسيالارعا قول جەتكىزۋدەن ايىردى، ميلليونداعان ازاماتتار جۇمىلدىرۋ مەن رەپرەسسيادان قاشىپ، ەلدەن كەتتى. زياتكەرلىك جانە ادامي كاپيتال جويىلىپ جاتىر، دامۋ پەرسپەكتيۆالارى جويىلۋدا.

رەسەي ءوز ەنەرگياسىن بولاشاققا ەمەس، وتكەننىڭ ەلەسىن ساقتاۋعا جۇمسايتىن مەملەكەتكە اينالىپ بارادى. تاريحي جەڭىلىس مايدان شەبىمەن نەمەسە باسىپ الىنعان اۋىلداردىڭ سانىمەن ولشەنبەيدى. ول باسقا نارسەدە كورىنەدى: مۇمكىن بولاتىن تاكتيكالىق جەڭىستەردىڭ ءوزى جالپى كورىنىستى وزگەرتپەيتىندىگىندە.

رەسەي جاۋعا ءوز ەركىن تاڭا المادى، ۋكراينانى وقشاۋلاي المادى، حالىقارالىق ءتارتىپتى وزگەرتە المادى. اۋعانستانداعىداي، الپاۋىت دەرجاۆانىڭ الدىندا ابىرويسىز ناتيجەگە اپاراتىن جول عانا قالدى، ماسەلە ونىڭ قانداي تۇردە بولاتىنىندا عانا.

رەسەي جەڭىلىسكە ۇشىرادى، ويتكەنى ول سوعىسقا ناقتى شىندىققا جاناسپايتىن ماقساتتارمەن جانە قاتە ەسەپتەرمەن كىردى. ول كۇشىن كورسەتكىسى كەلدى، بىراق ءالسىز ەكەنىن اشكەرەلەدى. ول ۋكراينانى سىندىرعىسى كەلدى، بىراق ونى بىرىكتىردى.

باتىستى ەكىگە جارعىسى كەلدى، بىراق جۇدىرىقتاي جۇمىلدىردى. ول ءوز يمپەرياسىن قايتارىپ العىسى كەلدى، بىراق بولاشاعىنان ايىرىلدى. بۇگىندە رەسەي جەڭىس ءۇشىن ەمەس، جەڭىلىسكە كەشىگۋ ءۇشىن كۇرەسۋدە.

سوعىستىڭ ءاربىر جاڭا كۇنى ادام شىعىنىن كوبەيتىپ، ەكونوميكانى كۇيرەتىپ، الەمدىك قۇرمەتتەن جۇرداي ەتە بەرەدى. بۇل ەندى اۋماق ءۇشىن شايقاس ەمەس – بۇل ءوز ميفتەرىنە سەنگەن مەملەكەتتىڭ ءوزىن-ءوزى بىرتىندەپ جويۋى.

تاريحتا قانشا اۋىل، قانشا قالانى باسىپ العانىڭىز ماڭىزدى ەمەس. ەڭ باستىسى، سوعىستىڭ ماقساتتارى ورىندالمادى، ونىڭ باعاسى وتە جوعارى بولدى. ۋكراينا بەرىك تۇرعان ساتتە رەسەي جەڭىلدى. ودان كەيىنگى وقيعالاردىڭ ءبارى جاي عانا سوزىلعان اگونيا» دەيدى.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، س. سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى

Abai.kz