جازۋشى ساكەن سىبانبايدىڭ ءبىر اڭگىمەسىنە وراي...

جازبادىق ەمەس، جازىپ ءجۇرمىز، جازىپ تا كەلەمىز وسى ءبىر وتە قيىن ءارى سالماعى اتان تۇيەگە جۇك بولار اۋىر تاقىرىپتى! جو-جوق، انىعىندا، جازساق تا تۇبىنە جەتكىزە المادىق پا، الدە تۇپكەسەلدىڭ قايدان جانە قالاي تامىرلانىپ كەلە جاتقانىن اشا الماي ءجۇرمىز بە – ايتەۋىر ماسەلە ماسەلە كۇيىندە، جانايقاي جانايقاي كۇيىندە قالىپ قويىپ جاتىر. قوعام بۇلتالاعى بوي بەرمەستەن، ءوز كۇيىن ءوزى «كۇيتتەپ بولار ەمەس». جاس ۇرپاق جاڭا زاماننىڭ تاجال «جاشىگىنە» - كومپيۋتەردىڭ «شىرماۋىعىنا» ءبىرجولا شىرماتىلىپ بارا جاتقانداي.

اڭگىمە نەدەن باستالىپ كەتتى؟ نە سەبەپ؟ تاياۋدا جازۋشى ءىنىم ساكەن سىبانبايدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالانعان «عالامتورداعى ماحاببات» دەگەن شاعىن اڭگىمەسىن وقىپ شىقتىم. ءجاي وقىعام جوق، زەيىن قويا وقىدىم دەسەم دە بولادى. ويتكەنى بۇل «قانى تامشىلاعان» تاقىرىپ ماعان تاڭسىق تا، بوتەن دە ەمەس. ءتىپتى، انىعىن ايتسام، ءوزىمدى دە ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ءتۇپسىز قيالمەن تۇمشالاپ، وي زىندانىنا سۇيرەگەن جاعدايى بار-دى. سوسىن دا وقۋعا ىنتالى بولدىم. مەنىڭ ءىزىمدى الىپ كەلە جاتقان ءىنى-قالامگەر ماسەلە كۇرمەۋىن قالاي تارقاتتى ەكەن دەگەن تۇما سەزىم بويىمدا بۇراڭداپ تۇرىپ الدى. ءسوز رەتىنە قاراي ايتا كەتەيىن، وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن «ينتەرادام» دەگەن شاعىن رومان جازعانىمىز بار-دى. شىعارماداعى باس كەيىپكەرىمىز، اۋداندىق گازەتتىڭ جاس قىزمەتكەرى قوڭىرحان الەۋجەلى ارقىلى الدەكىمنەن حات الادى، سوسىن ەكەۋارا جازىسىپ، العاشىندا سىرلاسىپ، ارتىنان پىكىر تالاستىرىپ، ەڭ سوڭىندا ارالارىندا قاقتىعىستار پايدا بولۋشى ەدى. سولايشا از ۋاقىت ىشىندە ءوزى دە، مىنەزى دە، ءتىپتى ومىرگە دەگەن كوزقاراسى دا كۇرت وزگەرىپ سالا بەرەتىنى باياندالاتىن. ەڭ سۇمدىعى – جاڭاعى ينتەرنەت ارقىلى مازا بەرمەيتىن بىرەۋ ەركەك پە، ايەل زاتى ما، الدە تانىسى ما، جوق، بەيتانىس بىرەۋ مە – قىسقاسى، كىم ەكەنىن بىلە الماي شارشايتىن: ءوزى بىلەتىن قيالي «اۋىل فيلوسوفى» دالدۋبەك پە، الدە «بوي جاسىرا ءتىل قاتاتىن» سۇيگەن قىزى گۇلجان با؟ جوق، ادام ەمەس، ادام بولىپ سويلەسەتىن «روبوت-قۇلتەمىر» مە؟ ول نەگە وسىناۋ مىڭداعان پەندەلەر اراسىنان تەك قوڭىرحاندى تاڭدادى؟ قانشا ويعا باتسا دا، ەش شەشۋىن تابا الماستان، باسى مەڭ-زەڭ بولىپ، جۇمىسقا دا ىنتاسى تومەندەپ، اقىرىندا باس رەداكتوردىڭ بۇيىرۋىمەن «كومپيۋتەرى ينتەرنەتتەن اعىتىلىپ» تاستالاتىن-دى.

تاقىرىپ، مىنەكي، مەنىڭ جانىما وتە جاقىن. مەن دە جوعارىداعى كوركەم تۋىندىنى جازاردا «قازىرگى زاماننىڭ كوزسىز جاۋىمەن» ىشتەي ارپالىسقام، سەبەپ-سالدارىن ىزدەگەم، توقتامدى ويعا كەلە الماي جانىم سىزداعان، سوسىن قيالدى كەرنەگەن «قارا نۇكتەنى» ءوز پايىمىممەن سۋرەتتەپ، وقىرمانىما ۇسىنباققا قولعا قالام العان ەدىم. ساكەن ءىنىمنىڭ دە وسى باعىتتا وي قوزعاپ، كوركەم اڭگىمە جازعانىن ەستىگەن سوڭ، ءىشىم جىلىپ جۇرگەن ەدى كوپتەن بەرى.

وقي باستادىم. جەپ-جەڭىل، ەركىن وقىلادى ەكەن. «قالامىنىڭ جەلى بار» جازۋشى دەپ قابىلدادىم ءا دەگەننەن-اق! سانات دەگەن بوزبالا الەۋجەلى ارقىلى ءبىر بويجەتكەنمەن تانىسىپتى، حات جازىسىپتى، ءتىپتى جاقىن دوس بولىپ الىپتى. ەندى، مىنە، بۇگىن جۇزبە-ءجۇز كەزدەسۋگە، قاتار وتىرىپ تىلدەسۋگە نيەت جاساپتى ەكەۋى دە. سوسىن دا ساناتتا ەس جوق. «...ەكى قولىن ارتىنا ۇستاعان ول بولمەسىنىڭ ۇزىندىعى مەن ەنىن ولشەگىسى كەلگەندەي، ەركىن ادىمداپ ەرسىلى-قارسىلى سەڭدەلىپ» ءجۇرىپ الادى. بوزبالانىڭ ءبىر ساتتىك سەزىمى، ورەكپىگەن كوڭىل كۇيى جانە العاش رەت الەۋجەلى ارقىلى ءبىرازدان تانىس بويجەتكەنمەن كەزدەسەر كۇنگى جان تولقۋى. ءبارى دە زاڭدىلىق. ال، ودان ءارى...

ەندى وسى اڭگىمەنىڭ وقيعاسىن قىسقاشا ءتۇسىندىرىپ وتەلىك. سانات – ايعانىم دەگەن جالعىزباستى ايەلدىڭ جالعىزى. انىعىندا، بۇل بالانىڭ اكەسى بار ما، جوق پا - ول جاعى جۇمباق. نەكەسىز تاپقان ۇل. «وڭ جاقتا وتىرىپ وڭباي قالعان جۇزىقارا» اتانۋى دا سودان. ەلدىڭ وسەك-اياڭىنان قاشىپ، ۇلكەن قالاعا كەلىپ، العاشىندا ءبىر بولمەلى پاتەر جالداپ تۇرىپ جاتادى. ءبىر مەكەمەگە جۇمىسقا تۇرادى. ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن جۇمىس جاعدايىن ويلاپ، جالعىز ۇلدىڭ تاربيەسىن السىرەتەدى، ءتىپتى كوڭىل اۋدارۋعا دا ۋاقىتى تاپشى. كىشكەنتاي بالا قىڭقىلداپ مازاسىن الا بەرمەسىن دەپ، ونى ءارتۇرلى كومپيۋتەرلىك ويىندارمەن الداندىرادى، ال وسە كەلە وزىنە جەكە كومپيۋتەر سىيلايدى. ايعانىمنىڭ جەكە ءومىرى وزىنشە ءبىر سالا – وعان مەكەمە باسشىسى (قۇربىسىنىڭ ايتۋىنشا) ولەردەي «عاشىق» ەكەن، بىرتە-بىرتە قۇربىسىنىڭ ازعىرۋىمەن «كوڭىلدەسى» دە بولىپ ۇلگەرەدى. از ۋاقىتتا تۇرمىسى دا تۇزەلە باستايدى. ءبىر بولمەلى پاتەرىن تاستاپ، ەكى بولمەلى پاتەرگە كوشىپ الادى. بالاسىنا جەكە بولمە تيەدى. قىسقاسى، جاعدايى جۇرە-بارا جاقسارىپ كەتەدى. بۇل ەندى باسقا اڭگىمە.

ال، بالا شە؟ بالا تاعدىرىن كىم ويلاپ، كىم ونىمەن ايناىلىستى؟ جوق، سانات «ءوز بەتىمەن» ءوستى. ونىڭ اتا-اناسى دا، تاربيەشىسى دە – كومپيۋتەر، ناقتىراق ايتقاندا عالامتور بولدى. بىلايعى ورتامەن ارالاسپادى، ارالاسقىسى دا كەلمەدى. كۇندىز-ءتۇنى كوز الماي قارايتىنى – تەمىر جاشىك: وندا ءبارى دە بار; كينو دا، حيكايا دا، ادام ويىنا كىرە بەرمەس توسىن وقيعالار دا; قىز-جىگىت ماحابباتى دا، اتىس-شابىس تا; ادامدىق پەن ازعىندىق ارەكەتتەردىڭ نەشە ءتۇرىن ءبىر پاستە كورە الاسىڭ! مىنا الەم-جالەم تىرشىلىككە ەندى عانا قادام باسقان ءجاسوسپىرىم سول عالامتور ىشىنەن نەنى دۇرىس كورىپ، قايسىسىن قابىلدارىن دا بىلمەيدى. جاقسىلىق قايدا، جاماندىق قايدا؟ ىزگىلىك قانە، وزبىرلىق قانە؟ كىسىلىك قاسيەت دەگەن نە؟ ادام مەن ادامنىڭ ايىرماشىلىعى سوزىندە مە، جوق ىسىندە مە؟ ءسۇيۋ مەن كۇيۋ سىرى قالاي؟ قىسقاسى، بالا ءۇشىن شەشۋى وتە كۇردەلى سۇراقتار وسى بولاتىن. ءبىر كوڭىلگە مەدەۋ ەتەرى – عالامتور ارقىلى تاپقان، ءسوزىن دە، ءوزىن دە تەز تۇسىنە بىلەتىن جاس بويجەتكەن. سانات ونىمەن ءبىر كۇن، ءتىپتى ءبىر ساعات كومپيۋتەر ارقىلى تىلدەسىپ قويماسا، جانى جاي تاپپايتىن كۇيگە جەتكەن. ونسىز ءومىر - ءومىر ەمەس!

ەندى، مىنە، ەكى جاس بۇگىن وڭاشا كەزدەسپەكشى. بىراق، بۇل جايىنان اناسى ەش حابارسىز بولاتىن. بالاسى مۇنداي شەشىمگە كەلگەنىن اناسىنا ايتۋدى وزىنە مىندەت ساناعان جوق. نەگىزى، سانات كوپ ۋاقىتتان بەرى ءوز بولمەسىنەن سىرتقا شىعا قويمايتىن، ءتىپتى شىققان دا ەمەس. ايعانىم جالعىز ۇلدىڭ وسىلاي توماعا-تۇيىق، سىرتقى الەممەن بايلانىسقا شىعۋعا دارمەنسىز كۇيىن سەزىنگەن سايىن ءوزىن-ءوزى كىنالاپ، ءسات سايىن جان كۇيزەلىسىنە تۇسە بەرەتىن. كوپ كەمشىلىك وزىنەن كەتكەنىن ءتۇيسىنىپ، ساناتتى قالاداعى پسيحولوگ دارىگەرگە دە الىپ بارعان. پسيحولوگ قاراپ-تەكسەرىپ بولىپ، «كومپيۋتەر سيندرومى» دەگەن ەرەكشە دياگنوز دا قويىپ بەرگەن. بىراق، ءالى دە ءۇمىت بار دەپ ەمەكسىتىپ قويعان. قازىرگى ۋاقىتتا كوڭىلگە دارىگەردىڭ سول ءبىر اۋىز جىلى ءسوزى دەمەۋ بولىپ تۇر ەدى.

جۇمىسىنان ورالىپ، ساناتتىڭ بولمەسىن اشسا، ول ورنىندا جوق. اناسى اڭ-تاڭ. «ءومىرى بولمەسىنەن شىعارا الماۋشى ەم، بۇگىن ونى جۇلىپ الىپ، كوشەگە سۇيرەپ اكەتكەن قانداي قۇدىرەتتى كۇش» دەپ تاڭدانا ءارى ۇرەيلەنە قاراپ تۇردى. اسىرەسە، ۇستەل ۇستىندە جاتقان ۇلىنىڭ كوزىلدىرىكسىز سۋرەتىن كورگەن ساتتەگى كوڭىل تولقىنىسى جانىڭدى ەزىپ جىبەرەردەي. ساكەن -جازۋشى وسى كورىنىستى بىلايشا سۋرەتتەيدى: «...سەكەمشىل ويلاردى سەرپىپ تاستاعىسى كەلگەندەي ەڭسەسىن تىكتەپ، بەلىن جازعان ايەل قولىنداعى سۋلى شۇبەرەگىمەن تەرەزەنىڭ الدىن، شكاف ءۇستىن ءسۇرتىپ شىقتى دا، بۇرىشتاعى كومپيۋتەر ۇستەلىنە ءۇڭىلدى. قالاي بولسا سولاي شاشىلعان ديسكىلەر، پلەەردىڭ شۇباتىلعان قۇلاقباۋلارى، قوبىراعان قاعازدار... جەردە «كوكا-كولانىڭ» بوس قۇتىسى، «روللتون» كەسپەسىنىڭ قالتاسى جاتىر. ۇيدە دايىن استىڭ ءتۇر-ءتۇرى تۇرسا دا، وسى ءبىر پالەگە اۋەستىگىن سول كۇيى قويمادى-اۋ بۇل بالا! پەرنەتاقتاداعى ءارىپ تاڭبالارىنىڭ اراسى نان قيقىمىنا، پەچەنە ۇگىندىلەرىنە تولىپ كەتىپتى. ۇستەل ۇستىنە توساپ پا، شىرىن با، قالبىرداعى بالىقتىڭ مايى ما، قويمالجىڭ بىردەمەلەر تامعان ەكەن، قايتا-قايتا ىسقىلاپ ءجۇرىپ ارەڭ كەتىردى. قاعازداردى رەتتەپ، زاتتاردى ورنىنا جايعاستىرعان ايعانىمنىڭ كوزى كەنەت پرينتەر جانىندا جاتقان سۋرەتكە ءتۇستى. قولىنا الىپ، وعان جاقىنىراق ۇڭىلگەن ايەل... سەلك ەتە قالدى. «ءتايىر-اي، سونشا تىكسىنگەنىم نە؟ – دەدى سوسىن تاڭدانىپ. – بالامنىڭ سۋرەتى ەكەن عوي. بىراق... ونىڭ بەينەسىنەن قاراعان جاناردى قارىپ تۇسەردەي ءبىر سالقىن ىزعار سەزىلەتىن سەكىلدى-اۋ. سوندا ول نە؟». ۇلىنىڭ سۋرەتىنە تەسىلە قاراعان انانىڭ جۇرەگى تاعى دا سۋ ەتە ءتۇستى...».

ومىردە كوپ قاتەلەسكەن انا بەينەسى، انا قايعىسى ءھام انانىڭ جانسەبىل ءساتى ءدال بەرىلىپ وتىر. ارتىق ءسوز جوق. ال، بۇل كەزدە...

بۇل كەزدە سانات عالامتور ارقىلى تانىسىپ، ءبىر-ءبىرىن ۇعىسقان دوستار بولىپ كەتكەن بويجەتكەنمەن وڭاشا كافەدە جولىعىپ وتىرعان-دى. ايتپاقشى، بۇلار ءبىر-ءبىرىن شىن ەسىمىمەن ەمەس، وزدەرى قالاپ قويىپ العان لاقاپ اتپەن اتايتىن. سانات – «بايكەر» دە، بويجەتكەن – «پرينتسەسسا»! «بايكەر» بولاتىنى – ءومىرى موتوتسيكلگە ءمىنىپ، كەڭ كوشەمەن قۇيعىتىپ بارا جاتپاسا دا، ءوز سۋرەت-بەينەسىن سولاي ەلەستەتىپ، بولمەسىنىڭ ءبىر بۇرىشىنا ءىلىپ قوياتىن. عالامتوردا دا سول سۋرەتى ءتۇراتىن. ال، «پرينتسەسسا» جايى بەلگىلى. ول – سۇلۋلىق سيمۆولى! العاشقى كەزدەسۋ! العاشقى بەتپە-بەت جۇزدەسۋ! قىز ەمەس، جىگىت ءسوز باستاۋى كەرەك. نە ايتادى؟ نەنى سۇرايدى؟ قانداي ءسوز تاپ وسى ارادا ءتيىمدى بولماق؟ ساناتتىڭ بار اقىل-ەسىن شىرماپ العان وي وسىلار-دى. ءسوز قيۋلاسپادى. ايتارىن ايتا الماي قينالدى. وسى تۇستى ءبىزدىڭ بايانداۋ ەمەس، تاعى دا جازۋشىنىڭ ءوز سۋرەتتەۋىنەن وقيىق:

«... حال-جاعداي سۇراسقان قىسقا جاۋاپتاسۋلار بىتكەن سوڭ، اڭگىمە ءارى قاراي وربىگەن جوق. ءىشى پىسقان بويجەتكەن سومكەسىنەن ايفونىن الىپ، سوعان شۇقشيدى. ونسىز دا قوبالجىپ وتىرعان سانات ودان بەتەر قىسىلدى. «ايتسام، اقتارىلسام» دەگەن ويلارى كوپ ەدى. بىراق سونىڭ ءبارى كومەيىندە كەپتەلىپ، تۇرىپ الدى. «شىركىن، كومپيۋتەردە وتىرعاندا عوي، شەتىنەن ءتىزىپ جازار ەم...». قولىنا تەلەفونىن قالاي العانىن ءوزى دە بىلمەي قالدى. عالامتورعا كىرىپ، «پرينتسەسساعا» حات جازا باستاعانىن دا بايقاعان جوق. «سىڭق» ەتىپ جاۋاپ كەلگەندە عانا ەسىن جيدى، سوندا عانا ءوزىنىڭ نە دەپ جازعانىنا نازار اۋداردى. «سىزبەن جاقىن دوس بولىپ، جالعىزدىقتان قۇتىلعىم كەلەدى» دەپ دالباسالاپتى بۇل. «اقىماق!». وزىنە-ءوزى جىنى كەلگەن بوزبالا جالما-جان تەلەفونىن اقتارىپ، قىز جاۋابىن تاۋىپ اشتى: «مەن دە جالعىزبىن. ماعان دا سىرلاس دوس كەرەك. اۋزىن بۋعان وگىز ەمەس...».

باسىن كوتەرىپ قاراعاندا، قارسى الدىندا وتىرعان بويجەتكەن كوزدەن جىم-جىلاس جوعالىپ كەتىپتى. اڭگىمە وسىلاي اياقتالادى. انە، كومپيۋتەردىڭ جەتكىزگەن جەرى وسى! عالامتور – جاس ادامدى سويلەسۋ مەن سىرلاسۋ دەيتىن اسەم الەمنەن الىستاتىپ جىبەرىپتى. قىز بەن جىگىتتىڭ سەزىمگە بالقىپ وتىرىپ ايتاتىن، ءتىپتى ىممەن-اق ءتۇسىنىسىپ، ءبىرىنىڭ قۇشاعىنا ءبىرى ۇمتىلاتىن ءلاززاتتى ءساتى قايدا كەتتى؟ قايدا ۇشتى جۇرەك پەن جۇرەكتىڭ ساعىنىسا تابىسۋى؟

سۇراق كوپ، جاۋاپ جوق! كىم جاۋابىن بەرە الار مۇنىڭ؟ جازۋشى اڭگىمەسى ءوز وقىرمانىن تەرەڭ ويعا ەرىكسىز جەتەلەپ اكەتەرى ءسوزسىز. ءبىز ادەتتەگىشە، بىلگىشتىككە باسىپ، اڭگىمەنىڭ ءتىل ەرەكشەلىگى ءھام كومپوزيتسيالىق قۇرىلىمى نەمەسە وبراز سومداۋى جايىنان كەڭ تولعاپ، مولىنان ءسوز قوزعاماقشى دا ەدىك. بىراق، ونىڭ ءبارى دە شىعارماداعى زاماناۋي پروبلەمانىڭ – جاس ۇرپاق ءۇشىن، ءتىپتى بولاشاق ءۇشىن وتە-موتە قيىن جاعدايدىڭ باس كوتەرتپەي القىمداپ تۇرعانىن ويلاعاندا، ەرىكسىز ەكىنشى پلانعا اۋىسىپ كەتەدى ەكەن. ول جاعىن ەندەشە پاتشا كوڭىل وقىرماننىڭ وزىنە قالدىرا تۇرالىق.

***

بۇگىنگى زاماننىڭ جاستارى باستان كەشىپ جاتقان وتە قيىن، وتە اۋىر جاعداي وسى! كوزگە كورىنبەس تراگەديا دەيمىز بە، قايتەمىز؟ عالامتور ادامنىڭ اقىلى مەن ويىن ەمىن-ەركىن بيلەپ، ءوز يلەۋىنە الا باستادى. ارتى نە بولار؟ بولاشاعىمىزدى نە كۇتىپ تۇر؟ جازۋشى ساكەن سىبانباي ءوز اڭگىمەسىنىڭ ءبىر تۇسىندا بۇنىڭ دا جاۋابىن انىقتاپ جازا كەتىپتى: «...پسيحولوگتار مەن ەكستراسەنستەرگە قارالاتىندار – ناشاقورلار، سوسىن وسى كومپيۋتەرگە باسى اينالىپ قالعاندار...».

تەك قازاق ەمەس، جالپى ادامزاتقا ورتاق، زامانا ەرىكسىز العا تارتىپ وتىرعان كۇرمەۋى كۇردەلى قيىن ماسەلەنى سول قالپىمەن مولدىرەتە، قاراپايىم عانا بايانمەن، شاپ-شاعىن اڭگىمەڭ ارقىلى-اق وتە تاماشا، وقىلىمدى ەتىپ كوتەرە الىپسىڭ، ساكەن ءىنىم! بۇل شىعارما ادامزاتقا ارنالعان ۇرەيلى دابىل دەپ قابىلداساق تا ارتىق ەمەس. «مىنا قوعامعا ەندى كىم يە بولادى» دەپ، اقىل-ەس «الاڭىنا» شىرقىراي شاقىرعان ايقاي-ۇران! ءاربىر جاقسى، ويلى اڭگىمە – ول ۇلت ءۇشىن قۇندى قازىنا! رۋحانياتقا قوسقان قازىناڭنىڭ عۇمىرى ۇزاق بولعاي!

قۇرمەتپەن – جازۋشى اعاڭ جولتاي جۇمات-ءالماشۇلى

Abai.kz