اتاجۇرتتاعى العاشقى جىلدار (باسى)

تۇنگى ەكىباستۇز. قازاقستانعا جەتۋگە اسىق  بولعاندار: «راس جەتتىك پە؟» دەگەندەي، ۆوكزالدىڭ ەكى قاباتىن تۇگەلدەي يەمدەنىپ، الاڭسىز ۇيقىعا كىرىسكەن. ءدال ءوز ۇيلەرىنىڭ تورىندە جاتقانداي كوسىلگەندەرىن كورگەندە جۇرەگىڭدى ءبىر قۋانىش سەزىمى كەرنەگەندەي بولىپ،

وزىڭنەن سوناۋ جىراقتا،
جۇرسە دە جىلدار جۇزدەگەن.
ۇل قىزدارىڭ، اتاجۇرت،
ءۇمىتىن سەنەن ۇزبەگەن.

تامشى سۋمەن جالعىز ءتۇپ،
جۋسانىڭا زار بولىپ.
ءاربىر ۇرپاق وزىڭە،
قايتار جولىن ىزدەگەن.

سونىڭ ءبىرى مەن ەدىم،
جەمىسىڭدى تەرەيىن.
اتا-بابام اڭساعان،
جۋسانىڭدى وبەيىن، -  دەگەن ولەڭ جولدارى ويىما ەرىكسىز ورالا بەردى.

شارشاپ-شالدىققان ءبىزدى كورگەن بىلايعى جۇرتتىڭ بىرەۋى  مۇسىركەسە، ەكىنشىسى ۇركە قاراپ جاتقانعا ۇقسايدى.

سەرىكتەرىمە: «قازاقستانعا كەلدىك دەپ جايباراقاتتىققا سالىنباڭدار، كوپشىلىكتىڭ ىشىندە ءبارى دە بولادى، مەن ەكىباستۇزعا كەلگەنىمىز تۋرالى باياناۋىلعا حابارلاۋعا بايلانىس تورابىنا كەتتىم»، - دەپ  سىرتقا شىقتىم.

ۆوكزال ماڭىندا جولاۋشى كۇتىپ تۇرعان جەڭىل ماشينلاردىڭ بىرىنە وتىرىپ بايلانىس تورابىنا تارتتىم.  كوپ ۇزاماي مەجەلى جەرگە دە جەتتىك. جۇرگىزۋشىگە: «ازداپ كۇتە تۇرساڭىز، تەلەفونمەن سويلەسكەسىن ۆوكزالعا قايتۋعا ءتيىستى ەدىم»، - دەدىم. ول كۇتەتىندىگىن ايتتى. باياناۋىل اۋداندىق  حالىق دەپۋتاتتارى  كەڭەسىنىڭ توراعاسى ر.شوكەەۆ پەن ورىنباسارى ا.الدانوۆ اعالاردىڭ ۇيلەرىنە سويلەسپەك بولىپ ەدىم: «باياناۋىلمەن بايلانىس جوق»، -دەگەن جاۋاپ الدىم.

كەزەكشى كەلىنشەك مەنىڭ تارىققان ءتۇرىمدى كورىپ: «ءبىر ساعاتتان كەيىن كەلىڭىز، مۇمكىن بايلانىس بولىپ قالار»، - دەدى.

ماناعى ماشيناعا قايتا اينالىپ كەلىپ، وعان ءوزىمنىڭ جالعىز ەمەستىگىمدى، قالايدا باياناۋىلعا سويلەسۋىم كەرەكتىگىن ايتتىم. بەتىمە قاراپ: «ۆوكزالدا جاتقان بوسقىنداردىڭ  باسشىسى ەكەنسىز عوي»، - دەدى  «بوسقىن» دەگەن ءسوز قۇلاعىما تۇرپىدەي تيسە دە ۇندەمەدىم.

ول: «مەنىڭ ۇلتىم نەمىس، ءبىر كەزدەرى ءبىزدى دە وسىندا كۇشپەن اكەلگەن ەدى. ايتەۋىر ءتىرى قالىپ وسى كۇنگە جەتتىك. باياناۋىلعا اپارىپ كەل دەسەڭىز قارسى ەمەسپىن»، - دەدى. ونىڭ سوزىنە سەنەر- سەنبەسىمدى بىلمەي، ءارى بەيتانىس اداممەن تۇندەلەتىپ جول ءجۇرىپ كەتۋدەن قورىقتىم.  ءبىز ۆوكزال مەن بايلانىس تورابى اراسىندا تاڭ اتقانشا جۇرسەكتە باياناۋىلعا سويلەسە المادىم.

تاڭ اتتى. جۇرگىزۋشىگە اقىسىن تولەپ ەدىم، المادى. راحمەتىمدى ايتىپ بايلانىس تورابىندا قالىپ قويدىم. تاعى دا سويلەسپەك بولىپ ەدىم، ناتيجە شىقپادى.

تارىعىپ دالاعا شىقتىم. قالا حالقى ۇيقىدان ويانىپ، قاربالاس باستالىپ كەتكەن شاق. اۆتوبۋستار اعىلىپ، جۇمىسقا اسىققان ادامدار ءبىرى جۇگىرىپ، ءبىرى اۆتوبۋسقا قىسىلا–قىمتىرىلا ەنگەنىن قىزىقتاپ ءبىراز وتىردىم. تۇرعىنداردىڭ باسىم كوپشىلىگى باسقا ۇلت وكىلدەرى ەكەندىگىن كورىپ ءوزىمدى رەسەيدىڭ ءبىر قالاسىندا وتىرعانداي سەزىنىپ، ۆوكزالدا قالعان ادامدارىما الاڭداي باستادىم...

اقىرى جەرگىلىكتى اكىمشىلىككە بارىپ جاعدايىمىزدى تانىستىرۋعا بەكىندىم. سۇراستىرىپ  ءجۇرىپ ساعات تاڭەرتەڭگى توعىزدار شاماسىندا اكىمشىلىككە كەلدىم. «ءبىرىنشى باستىق بۇگىن كەلمەيدى»، - دەپ حاتشى قىز ورىنباسارىنىڭ كابينەتىن نۇسقادى.

ەسىگىن اشىپ كىرۋگە رۇقسات سۇرادىم، «زاحوديتە»، - دەدى ۇستەل ارتىندا وتىرعان ورىس ازاماتى. سالەمدەسىپ، جاعدايىمدى ايتىپ ەدىم، دەرەۋ ءبىز تۋرالى باياناۋىلعا حابارلادى. الدىما ءبىر بوتەلكە مينەرال سۋىن قويىپ: «ىشە وتىرىڭىز، كەرەكتى ادامداردى شاقىرتامىن، ابىرجىماڭىز»، - دەدى.

كەشىكپەي ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ جانە باسقاداي مەكەمەلەردىڭ باسشىلارى كەلىپ، امانداسىپ، ءجون سۇراسىپ جاتتى. كوپشىلىگى ءوزىم تۇرعىلاس قازاق ازاماتتارى ەكەن.

بارلىعى اقىلداسا كەلىپ، ۆوكزالدا ۇيىقتاپ جاتقانداردى باسقالار مازالاماۋ ءۇشىن سىرتىنان كۇزەت قويۋ، تۇستە تاماقتاندىرۋ، ارنايى اۆتوبۋستار ءبولىپ باياناۋىلعا جەتكىزۋ سياقتى ماسەلەلەردى سويلەسىپ دەرەۋ شەشىستى.

العاش رەت ءوزىمدى ارقا سۇيەر اعاسى بار ەڭ باقىتتى جانداي سەزىندىم. كوتەرىڭكى كوڭىلمەن  ۆوكزالعا كەلىپ، ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلدىم. بارىدە الاڭسىز ۇيقىدا.

كىشكەنتاي ۇلىمدى باۋىرىنا باسىپ، ۇلكەن قارا چەموداننىڭ ۇستىندە بۇكتۇسىپ ۇيىقتاپ جاتقان كەلىنشەگىمە قاراپ ويعا كەتتىم. ءيا، ءبىز وسى بالالاردىڭ، بولاشاق ۇرپاقتىڭ قامىن ويلاپ كەلدىك ەمەس پە! مىنە، بۇگىننەن باستاپ قازاق ەلىندە جاڭاشا ءومىر جولىمىز باستالادى. بۇل جول قالاي بولسادا ۇرپاق الدىنداعى  بورىشىمىزدى وتەدىك. باستىسى وسى ازعانا وتباسىن قارا ورمانداي قازاعىنا قوستىق. ويىمدى  جانىمداعى جىگىتتىڭ ءسوزى ءبولدى:

«مۇقا، اۆتوبۋستار كۇتىپ تۇر، اعايىنداردى وياتىپ، تاماقتاندىرۋعا اپارايىق»، - دەدى.  سونىمەن ۇيىقتاپ جاتقانداردى ءبىر-بىرلەپ وياتىپ، اۆتوبۋستارعا وتىرعىزىپ، «سارىارقا»، «ەكىباستۇز» اتتى مەيرامحانالارعا الىپ جۇردىك. ءبارى ءماز-مەيرام، تەك ءتۇنى بويى ۇيىقتاماي تيتىقتاعان مەن عانا دەل-سال كۇيدەمىن.

اعايىنداردى باياناۋىلدىڭ ون سوۆحوزىنا ءبولىپ اپاراتىن بولدىق. «ءبىر باياناۋىلعا بارامىز»، - دەپ كەلگەندەر ەندى اۋىل-اۋىلعا ءبولىپ اكەتپەكشى بولعاندا بىرىنەن-ءبىرى قالمايمىز، بولىنبەيمىز دەپ ءبىراز اۋرە-سارساڭعا سالدى.

مەن: «مىنە امان-ەسەن قازاقستانعا جەتتىك. موڭعوليانىڭ ءار ايماعىندا تۇرىپ كەلدىك ەمەس پە؟ ەندى ءبارىمىز ءبىر اۋىلدا تۇرامىز  دەپ، جەرگىلىكتى باسشىلىقتى اۋرەلەمەيىك. ۇزاماي باياناۋىلدىڭ بايىرعى تۇرعىندارى بولىپ، ءوز قازاعىمىزعا بالداي باتىپ، سۋداي ءسىڭىپ كەتەتىنىمىزگە سەنەمىن. اللا دەندەرىڭىزگە ساۋلىق، باستارىڭىزعا باق بەرسىن! قادامدارىڭىزعا گۇل ءبىتسىن!»، - دەپ، ءسوزىمنىڭ سوڭىندا: «ەشكىم بارمايمىز دەگەن كەڭشار قايسى؟» - دەپ سۇرادىم. اعايىندار امان-ەسەن الىپ كەلگەنىمە العىستارىن جاۋدىرىپ جاتتى.

بىرەۋ: «بەس جانۇيا الامىز»، - دەپتى، «ورىسشا اتى بار «سوۆحوز يمەني 40 لەت وكتيابريا»، - دەدى.

«جارايدى، مەن سوندا بارايىن»، - دەپ ەشكىم بارمايمىز دەگەن كەڭشارعا جۇرەتىن اۆتوبۋسقا ءبىرىنشى بولىپ ءمىندىم. ەگەر مۇنداي ءسوز شىقپاعاندا ءوزىم ەكىباستۇز قالاسىندا قالىپ تا قوياتىن با ەدىم، كىم ءبىلسىن. ويتكەنى، از ۋاقىت ىشىندە تانىسىپ ۇلگەرگەن قالا اكىمشىلىگىندەگىلەر:

«ءوزىڭىز رەسەيدەن وقۋ ءبىتىرىپسىز، ءارى قالالى جەردە قۇرىلىس مەكەمەسىن باسقارىپ كەلگەن كورىنەسىز، جالعىز سىزگە، قىزمەت تە، پاتەر دە تابىلادى، جاعداي دا جاساي الامىز»، - دەسكەن ەدى.

بىراق اعايىنداردى مەجەلى جەرگە جەتكىزبەي جاتىپ، قارا باسىمدى كۇيتتەپ قالىپ قويعانداي بولمايىنشى دەگەن وي كەلدى. ءدام دەگەن وسى دا. قازىر تۋعان اۋىلىمداي بولىپ كەتكەن جاڭاتىلەككە سول كەزدە ات باسىن بۇرعانىما شۇكىرشىلىك ەتەمىن.

ەگەر: «سوۆحوز يم. 40 لەت وكتيابريا» اتاقتى جاياۋ مۋسانىڭ تۋعان جەرى ەكەنىن، ۇزاماي بۇل شارۋاشىلىق ايگىلى جاياۋدىڭ اتىمەن اتالاتىنىن بىلسە اعايىندار وسى كەڭشارعا بارامىز دەپ تالاسارما ەدى، كىم ءبىلسىن!

اتا جۇرتىن اڭساعاندار كەرۋەنى ءتۇس اۋا باياناۋىلعا بەت الدى...

اۋىلداعى العاشقى كەزدەسۋ 

...ءبىز مىنگەن اۆتوبۋس كورىكتى باياناۋىلدى كوكتەي ءوتىپ، كوشەتى اسۋىن ارتقا تاستاپ كەڭ دالاعا شىقتى. الىستان مۇنارتىپ ءبىر تاۋ كورىنەدى. بەت الىسىمىز سول كوگىلدىر تاۋ.

جۇرگىزۋشى راحمان انانى-مىنانى ايتىپ، كوڭىلىمىزدى اۋلاپ كەلەدى.

اۋدان ورتالىعىنان شىعا قىرىقتاي شاقىرىم جۇرگەسىن ءبىر توبەگە توقتادىق.

اۆتوبۋستان سىرتقا شىققان بىزگە راحمان: «بۇل جەردى اسكەر توبە دەيمىز، اۋىل ادامدارى اسكەرگە باراتىن بالالارىن وسى توبەگە دەيىن اكەلىپ شىعارىپ سالادى. ال اناۋ كورىنىپ تۇرعان ءبىزدىڭ اۋىل»، - دەدى. كوزىم مۇنارتىپ كورىنگەن اۋىلعا ءتۇستى. اۋىل ورتاسىندا مۇرجاسى سورايعان ءزاۋلىم ءۇي كورىنەدى، مەكتەپ بولار دەپ ويلادىم. كوپ ايالداماي ءجۇرىپ كەتتىك.

اۆتوبۋس اۋىل ورتالىعىنداعى ەكى قابات عيماراتتىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى. ارتىنىپ-تارتىنىپ اۆتوبۋستان تۇسكەن ءبىزدى اجەلەر شاشۋ شاشىپ، اقساقالدار قۇشاقتارىن جايىپ قارسى الدى.

ۇزىن بويلى، ەتجەڭدى سارى جىگىت (سوۆحوز ديرەكتورى بولۋ كەرەك) ءوزى ەرتىپ ءجۇرىپ قوناق ءۇيدىڭ بىرنەشە بولمەلەرىنە ورنالاستىردى دا، «اسحانادا كۇتەمىز»، - دەپ شىعىپ كەتتى. ءبىز كيىم-كەشەگىمىزدى اۋىستىرىپ، جۋىنىپ-شايىنىپ اسحاناعا بەتتەدىك. اسحانا تابالدىرىعىن اتتاي بەرگەنىمىزدە تاعى دا شاشۋ شاشىلدى. ادەمىشە كەلگەن قىزىل شىرايلى، مۇرتتى جاس جىگىت ء(جۇنىسوۆ نۇرىمحان مەكتەپ ديرەكتورى،كەيىن اۋىل اكىمى بولدى) قولىنداعى دومبىراسىن قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ، ارناۋ ءانىن توگىپ-توگىپ جىبەردى.

كەڭشار ديرەكتورى (شايمۋرات ماشراپۇلى بوزتاەۆ جاڭاتىلەك اۋىلىنا قونىس اۋدارىپ كەلگەن ءبىزدى جىلى قارسى الىپ، قولىنان كەلگەن كومەگىن اياماعان قاراپايىم، ادامگەرشىلىگى مول،  ۇلتجاندى، ەڭبەكقور، اسىل ازامات ەدى. كەيىن باياناۋىل اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارىپ تۇرىپ دۇنيەدەن وزدى) وسىنداعى ادامداردى ءبىر-بىرلەپ تانىستىرىپ ءوتتى.

اۋىل ادامدارىمەن العاش رەت داستارحان باسىنداعى كەزدەسۋ ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن جالعاسىپ، تامىلجىتا تالاي اندەر ايتىلىپ كۇمبىرلەگەن كۇيلەر تارتىلدى.

جول سوقتى بولىپ شارشاپ كەلگەن ءبىز ەرتەڭىندە كەش وياندىق. بوي جازىپ دالاعا شىققانىمىزدى بايقاعان اۋىل ادامدارى بىرتىندەپ سالەمدەسۋگە كەلە باستادى. قۇر قول كەلمەي، بىرەۋى قىمىزىن ەكىنشىسى نان-باۋىرساعىن، سۇتىمەن قۇرتىن دەگەندەي اكەلىپ جاتىر. قوناقجاي قاراپايىم قازاق اۋىلىنىڭ وسى ءبىر اق پەيىلدەرىن، بىزگە دەگەن تۋىسقاندىق پەن مەيىرىمگە تولى اق نيەتتەرىن ءالى كۇنگە دەيىن ريزاشىلىقپەن ەسكە الامىن.

جەتكەندە اڭساپ اتا-بابا ەلىنە،
ارمان بولعان قازاعىمنىڭ جەرىنە.
قۇشاعىڭدى ايقارا اشىپ قارسى الدىڭ،
ءوز بالاڭداي وتىرعىزىپ تورىڭە.

اينالايىن، ەلىم نەتكەن كەڭ ەدىڭ،
مەن سۇرىنسەم قولتىعىمنان دەمەدىڭ.
ايقارا اشقان قاريامنىڭ قۇشاعىن،
اتا جۇرتىم ىقىلاسى دەر ەدىم.

«تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر»

...كەلەسى كۇنى ديرەكتور شاقىردى. باستىق امان-سالەمنەن كەيىن  ارقايسىمىزبەن جەكە-جەكە تانىسا باستادى.

قاتار وتىرعان بەسەۋىمىزدىڭ ۇشەۋى ينجەنەر، بىرەۋى جۇرگىزۋشى، ەندى بىرەۋىنىڭ شاحتەر ەكەندىگىن ەستىگەن ديرەكتور ءوز تاڭدانىسىن جاسىرا المادى. ول كىسى: «ەڭبەك شارتى بويىنشا موڭعول ەلىنەن بەس وتباسى شوپاندار كەلەدى»، - دەپ  حابارلاعانىن، قازىر ماماندى قىزمەتتى بىلاي قويىپ، باعاتىن مال تاۋىپ بەرۋدىڭ ءوزى وڭايعا تۇسپەي وتىرعاندىعىن ايتتى.

بىراق: «تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر» دەگەندەي وسىندا قالامىز دەسەڭىزدەر قولدان كەلگەن كومەگىمىزدى ايامايمىز، تەز ارادا ەكى قىستاق بوساتتىرىپ بەرەمىز. ال، ماماندى جۇمىس ىزدەسەڭىزدەر ونداي جۇمىس اۋىلدا جوق، جولدارىڭىز بولسىن!» - دەدى.

ءبىز اقىلداسا كەلە مال باعۋدى ۇيعاردىق. سەبەبى بىلمەيتىن جەردىڭ وي-شۇڭقىرى كوپ دەگەندەي ماماندى جۇمىس ىزدەيمىز دەپ ءجۇرىپ وسى كۇنىمىزگە زار بولارمىز، «ەل ءىشى التىن بەسىك» دەگەنگە سايدىق.

ديرەكتور: «سىزدەرگە ءبىر اي ىشىندە مال ۇستاۋعا قولايلى فەرما بوساتتىرىپ بەرەمىن. سوعان دەيىن ورتالىقتان ونشا الىس ەمەس ساندىباي دەگەن قىستاقتا تۇراتىن  ولجاباي اعامىزدىڭ ءبىر جاعىنداعى بوس تۇرعان ءتورت بولمەگە   بەس وتباسى امالداپ تۇرا بەرىڭىزدەر»، - دەدى.

ءتۇس اۋا ساندىبايعا بولىمشە مەڭگەرۋشىسى الدان (التىنبەكوۆ الدامجار كەيىن قۇدا بولىپ كەتتىك)  الىپ ءجۇردى. ساندىباي قىستاعىندا ءبىزدى ەكى پاتەرلى ەسكىلەۋ ءۇيدىڭ ءبىر جاعىنا جايعاستىردى. ءتورت بولمەگە بەس وتباسى ءبولىنىپ ورنالاستىق. كوپ بالالى جانۇيانىڭ وتاعاسى ولجاباي الپىستى القىمداعان تاپالتاق كەلگەن بادىراق كوز قارا كىسى ەكەن. جۇبايى بالالارىمىزدى اينالىپ-تولعانىپ بايەك بولىپ ءجۇر.

كوپتەن بەرى بوس تۇرعان ءتورت بولمەنىڭ ىشىنە شىبىن-شىركەي قاپتاپ كەتىپتى. ىرگەنىڭ اينالاسى تىشقان قورىق. بىزگە اكەلگەن ازىق-تۇلىككە تالاسقان تىشقاننىڭ شيقىلىمەن ماسانىڭ  ىزىڭى تاڭ اتقانشا كوز ىلدىرمەدى.

قالالى جەردە تۋىپ-وسكەن بالالارىمىز يتتەن دە ءتىپتى قوي ەكەش قويدان دا، ىزىڭداعان ماسامەن قايشالىسقان تىشقاننان دا ۇرەيلەنىپ ەتەگىمىزگە ورالىپ مازامىزدى الدى. ونىمەن قوسا ءۇي ىرگەسىندەگى ۇيىلگەن كوڭ-قوقىسقا ۇيمەلەگەن قارا شىبىن تاماق ءيىسى شىعىسىمەن قاپتاپ ءبىراز قالجىراتتى.

كەش باتا دۆيجوك قوسىپ بالالار ءبىر-ەكى ساعات تەلەحابار كورەدى. موتور دارىلداپ ءبىراز تۇرادى دا ءۇنى وشەدى. دالادا ءولى تىنىشتىق ورنايدى. العاشقىدا قالانىڭ ۋ-شۋىنا ۇيرەنگەندەرگە وسى تىنىشتىقتىڭ ءوزى ءبىر ءتۇرلى قورقىنىش سەزىمىن تۋعىزعانداي بولاتىن.

اۋىلدى جەردە تۋىپ، ەسەيە كەلە قالالىق بولعانداردىڭ جۇرەگىندە سول اۋىلعا دەگەن ءبىر ساعىنىش جاتاتىنى جاسىرىن ەمەسقوي. ساندىباي قىستاعىندا ءوتىپ جاتقان ءاربىر كۇن مەن ءۇشىن سول ءبىر سارىتاپ  ساعىنىشىمنىڭ وتەۋىندەي سەزىلىپ ءجۇردى.

ال بالالارىما بۇل ورتا مۇلدە جات بولعاندىقتان ولاردىڭ ۇيرەنىسىپ كەتۋلەرى قيىنعا سوقتى. ۇزاماي ءىنىم كادىربەكتىڭ كىشكەنتايىنىڭ جاعدايى كۇرت تومەندەگەندىكتەن اناسىمەن قوسا وبلىس ورتالىعىنا الىپ كەتتى. ەكى كۇننەن كەيىن جەتى جاسار قىزىممەن ەكى جاسار ۇلىم شەشەلەرىمەن بىرگە اۋىلدىق اۋرۋحاناعا ءتۇستى. وسىلايشا ءبىر جۇمانىڭ ىشىندە ەكى ايەل، ءۇش بالا اۋرۋحاناعا جاتتى دا قالعاندارىمىز ءۇرپيىسىپ ساندىباي فەرماسىندا قالا بەردىك.

جاعدايىمىز جامان، جاتاحانادا جاتىرمىز...

ەكى جۇمادان كەيىن بولىمشە مەڭگەرۋشىسى بىزگە دايىنداعان وجار قىستاعىن كورسەتۋگە ەرتىپ ءجۇردى. وجار اراسى جارتى شاقىرىمداي قاشىقتىقتا ورنالاسقان ەكى فەرما ەكەن. ءتورت ءۇي وسى ەكى فەرماعا ءبولىنىپ وتىراتىن بولدىق تا جۇرگىزۋشى ماماندىعى بار قوزىحان بولىمشە ورتالىعىنا ورنالاساتىن بولدى. بىراق ءبىزدىڭ بۇل كەلىسىمىمىز اياق استىنان وزگەرىپ كەتتى.

ساندىباي فەرماسىنا ورالعان مەنى الەكسەەۆكا (قازىرگى قۇندىكول اۋىلى)  سوۆحوزىنا ءبولىنىپ كەتكەن قاجاي جەزدەم كۇتىپ وتىر ەكەن. ءوزى ازداپ  قىزۋ. ول كىسى: «ءبىزدى بالالار ينتەرناتىنا قاماپ قويعالى ەكى اپتا بولدى. ءبارىمىز ساعان سەنىپ كەلگەن ەدىك. انا ورىس ءتىلدى باستىقسىماقتارىڭمەن ءوزىڭ سويلەسىپ دۇرىستاپ ورنالاستىر، نە جۇگىمىز پوەزدان تۇسپەي تۇرىپ كەلگەن ىزىمىزبەن كەرى قايتار!» - دەپ دۇرسە قويا جونەلدى.

قالايدا بارىپ جاعدايلارىن كوزبەن كورىپ كەلەيىن دەپ ماشيناسى بار كورشى فەرماداعى مۇقامەدجان اعايعا ايتىپ ەدىم ول كىسى اپارىپ كەلۋگە كەلىستى.

الەكسەەۆكا سوۆحوزى بىزدەن قىرىقتاي شاقىرىمدا ەكەن. اعايىنداردى مەكتەپ ينتەرناتىنا ورنالاستىرىپتى.

«سوۆحوز ديرەكتورى كەزەكتى دەمالىستا بولعاندىقتان كىمدى قايدا ورنالاستىرۋ ماسەلەسىن ءبىز شەشە المايمىز»، - دەدى ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى.

«ۇزاماي مەكتەپتە ساباق باستالادى، ديرەكتور جۇمىسقا شىقپاسا بۇل كىسىلەر ينتەرناتتا بالالارمەن بىرگە تۇراما؟» - دەگەن سۇراعىما:

«ارينە، باسقا مەنىڭ قولىمنان كەلەر جوق»، - دەپ جاۋاپ بەردى.

«قيىنشىلىقتىڭ ءبارى ارتتا قالدى، ەلگە امان-ەسەن جەتتىڭىزدەر، ەندى وسى ورتاعا تاستاي باتىپ، سۋداي ءسىڭىپ كەتەسىزدەر»، - دەپ ەكىباستۇزدا ۇلكەن ءبىر ءىس تىندىرعانداي بولىپ اعايىنعا ايتقان ءسوزىم ويىما ورالدى. كىمگە بارىپ نە ايتارىمدى بىلمەي تارىعىپ بالالار جاتاحاناسىنا كەلدىم.

تۋىسقانداردىڭ ءبارىنىڭ كوڭىل-كۇيلەرى تومەن، جۇزدەرىندە «قازاقستانعا جەتتىك» دەگەن از ۋاقىت بۇرىنعى جايراڭداعان قۋانىش سەزىمىنىڭ ءىزى دە قالماعان.

«ءاي، قاراعىماي، ايدىڭ كۇننىڭ امانىندا ءوسىپ-ونگەن ەل جەرىمىزدى تاستاپ بەكەر كەلگەن سياقتىمىز!» - دەدى ساپارعالي اقساقال. اقىرى جارتى كۇندەي جاندارىندا بولىپ بىلگەن اقىلىمدى ايتىپ، ءتۇس الەتىندە اعايىندارمەن بىرگە اسحاناعا باردىم.

تاماعى ناشار، كوجەدەن كۇلىمسى ءيىس شىعادى. شايى جىلىمشى تاتىعان سىلدىر قارا سۋ. جاسى ۇلكەندەردى قويىپ، اكەلگەن تاماقتارىن مەندە ىشە المادىم. اسپازشى كەلىنشەك باسقا ۇلت وكىلى ەكەن.

- باسقا شاي-تاماق جوقپا؟ - دەپ سۇرادىم.

- باسقا بولسا مۇنى بەرەمبە، ىشسەڭ ءىش، ىشپەسەڭ قوي، - دەدى ول شاپتىعىپ. مىنا اعايىنداردى ادام دەپ ساناپ تۇرعان جوق سياقتى. اشۋىم كەلدى:

- قاي ۇلتسىڭ ءوزىڭ، ورىس پەن قازاقتان بۇرىن-سوڭدى مۇنداي اس ءىشىپ كورگەن جوقپىن، - دەدىم.

شەتتەن كەلگەن شەرمەندىلەردىڭ ىشىنەن ورىسشا وزىمەن ءسوز تالاستىراتىن بىرەۋدىڭ شىققانىنا قورلاندىما قايدام اسپازشى ايەل اشۋدان جارىلا جازداپ جىلاپ جىبەردى. ار جاعىنان ءبىر قازاق كەلىنشەك كەلىپ:

- مىنا موڭعولدارعا بولا بۇل كىسىنى نەگە تىلدەيسىڭ، - دەپ  تيىسە جونەلدى.

- الىستان كەلگەن اعايىنداردى «موڭعول» دەپ قازاقستاننىڭ اتىن جويعاندارىڭمەن قويماي اكە-شەشەلەرىڭدەي ادامدارعا شايلارىڭدى دۇرىس قايناتىپ بەرمەگەن سەندەردى بۇگىن وبلىسقا حابارلايمىن، كەسىرلەرىڭ انا ديرەكتورلارىڭا تيەتىن بولادى،- دەدىم مەندە بەتىمنەن قايتپاي.

وسى اڭگىمەدەن كەيىن اعايىندار ءبىراۋىزدان: «ءبىز بۇل اۋىلدا تۇرمايمىز، ەندىگى اقىلىن ءوزىڭ تاپ»، - دەسىپ ۇلكەندەر كەمسەڭدەپ، جاستار جاۋتاڭداپ وتىرىپ الدى. كۇن باتا ءوز ديرەكتورىم بوزتاەۆ شايمۇرات اعانىڭ ۇيىنە كەلىپ الەكسەەۆكاداعىلاردىڭ جاي-كۇيىن تانىستىردىم.

«ياپىراي، ۇلكەن جولدىڭ بويىندا ورنالاسقان، شارۋاشىلىعى مىعىم، مۇمكىنشىلىگى دە ارتىق سوۆحوز ەدى»، - دەپ ءبىراز ويلانىپ وتىردى. مەن اعايىنداردىڭ ول جەردە ەندى تۇرمايتىندىعىن ايتىپ، قالايدا كومەكتەسۋىن ءوتىندىم. اقىرى بەس وتباسىن بىزگە، قالعاندارىن، 21-پارتسەزد (قازىرگى ۇزىنبۇلاق اۋىلى) اتىنداعى شارۋاشىلىق باستىعىنا تەلەفونمەن سويلەسىپ، سولاي جىبەرۋگە كەلىستى. سوۆحوز ديرەكتورى مەنى اۋىل ورتالىعىنا كوشىرىپ الۋ نيەتىمەن ءبىر جىلقىشىنىڭ بوساعان ءۇيىن جوندەتتىرىپ جاتقاندىعىن ايتتى.

مەن: «قىسىلعاندا قامقورشى بولعانىڭىزعا راقمەت، الەكسەەۆكادان كوشىپ كەلەتىن جەزدەم بالالى-شاعالى، ءارى مال باعىپ كورمەگەن  ەدى، سوۆحوز ورتالىعىنداعى بوساعان ءۇيدى سول كىسىگە بەرسەڭىز»، - دەدىم. ديرەكتور قارسى ءۋاج ايتقان جوق. تۇندەلەتىپ ساندىباي قىستاعىنا قايتىپ ورالدىم.

ۇزاماي پاۆلودارعا ءبىزدىڭ جۇكتى تيەگەن ۆاگوندار جەتىپتى دەگەن حابار الىپ، وبلىس ورتالىعىنا كەلدىك. ءار اۋىلعا بولىنگەن اعايىن-تۋىستار ۆوكزال باسىندا كەزدەسىپ، مارە-سارە بولىپ قالىستى. جەرگىلىكتى جەرلەردە كەيبىرىن قۇشاق جايىپ قارسى السا، ەندى بىرەۋلەرگە جات مىنەز كورسەتكەنگە دە ۇقسايدى. «ارينە بەس ساۋساق بىردەي ەمەس، قيىنشىلىقتار ءالى دە بولۋى مۇمكىن، بارىنە دە ءتوزۋ كەرەك»، - دەپ بىلگەن اقىلىمدى ايتتىم.

الەكسەەۆكاداعى ون ءۇيدىڭ بەسەۋىنىڭ جۇگىن 40 جىلدىققا، باسقاسىن 21-پارتسەزدەن كەلگەن كولىكتەرگە ارتتىرىپ جىبەردىم دە قايتار جولدا ينتەرناتتا جاتقان اعايىندارىمدى الا كەتتىم. سوۆحوز ديرەكتورى كەلىسكەنىمىزدەي ورتالىقتاعى بوساعان ءۇيدى جەزدەمە بەردى دە ءوزىن باس زووتەحنيكتىڭ جۇرگىزىۋشىسىنە الدى.

جالعاسى بار...

مۇحيت جاقسىلىقۇلى

Abai.kz