تاۋەلسىزدىك جىلدارى قازاقستان ءوزىنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگى مەن مادەني باسىمدىقتارىن ايقىندايتىن ءبىلىم جۇيەسىن قالىپتاستىردى. دەگەنمەن سوڭعى جىلدارى قوعامدى تاڭقالدىراتىن ءۇردىس بايقالىپ ءجۇر: ورىس تىلىندەگى ءبىلىم جۇيەسىنىڭ ساپاسى مەن دامۋى قازاق تىلىندەگى بىلىمنەن ايتارلىقتاي ارتتا قالىپ وتىر. بۇل قۇبىلىستىڭ سەبەپتەرى تەك ءتىل ساياساتىنا عانا ەمەس، ەلدىڭ الەۋمەتتىك قۇرىلىمىنداعى وزگەرىستەر مەن قازاق ءتىلىن جالعىز مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە كۇشەيتۋگە باعىتتالعان يدەولوگيالىق ۆەكتورعا دا بايلانىستى.

 قازاق ءتىلى ءوز پوزيتسياسىن نىعايتىپ كەلەدى

قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا قازاق تىلىنە كوشۋ — تاۋەلسىز مەملەكەت ءۇشىن زاڭدى ءارى قاجەتتى پروتسەسس. سوڭعى ون جىلدا ەلدە قازاق تىلىندەگى مەكتەپتەر بەلسەندى دامىپ، مەملەكەتتىك تىلدە وقىتىلاتىن پاندەردىڭ سانى ارتتى، جوعارى وقۋ ورىندارىندا قازاق تىلىندەگى باعدارلامالاردى تاڭداعان ستۋدەنتتەر كوبەيدى. وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى مەن عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى ەڭ الدىمەن قازاق ءتىلدى مەكتەپتەرگە ارنالعان جاڭا ستاندارتتار، وقۋلىقتار، تسيفرلىق پلاتفورمالار مەن ادىستەمەلەر ەنگىزۋدە.

مىسالى، وقۋ باعدارلامالارى جاڭارتىلعان كەزدە ەڭ الدىمەن قازاق تىلىندەگى وقۋلىقتار جارىق كورەدى، ال ورىس تىلىندەگى نۇسقالار كەيىنىرەك نەمەسە مۇلدە شىقپاي قالادى. سونىڭ سالدارىنان ورىس سىنىپتارىندا ءجيى ەسكى، قازىرگى تالاپتارعا ساي كەلمەيتىن ماتەريالدار قولدانىلادى. مۇعالىمدەر باعدارلامالاردى ءوز ويىنشا جوسپارلاۋعا ءماجبۇر، سوندىقتان وسى تىلدەگى بىلىمگە، ونىڭ ساپاسىنا قاتتى اسەر ەتۋدە.

سونىمەن قاتار، «وقى جانە ۇيرەن»، «تسيفرلى ۇستاز» سەكىلدى ۇلتتىق جوبالار مەن مۇعالىمدەردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ باعدارلامالارى كوبىنە قازاقتىلدى اۋديتورياعا باعىتتالعان. ءبىلىم جۇيەسىنىڭ رەسۋرستارى، بەينەدارىستەر، ونلاين-كۋرستار مەن تسيفرلىق وقۋلىقتاردىڭ ساپالى ورىسشا اۋدارماسى ءجيى بولمايدى. سوندىقتان، قازاقتىلدى مەكتەپتەر ءبىلىم جۇيەسىندەگى يننوۆاتسيالارىنا جىلدام ءارى زاماناۋي قولجەتىمدىلىككە يە.

ورىس مەكتەپتەرى باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن جوعالتىپ كەلەدى

بۇرىن، اسىرەسە ءىرى قالالاردا، ساپالى بىلىممەن تانىلعان ورىس مەكتەپتەرى بىرتىندەپ السىرەي باستادى. وسىعان بىرنەشە سەبەپ بار. بىرىنشىدەن، ءدال ورىس سىنىپتارىندا جۇمىس ىستەۋگە دايىن بىلىكتى پەداگوگتاردىڭ قاتارى ازايىپ بارادى. جاس ماماندار قازاق تىلىندە ساباق بەرۋدى ءجون كورەدى، ويتكەنى بۇل ولارعا مەملەكەتتىك ورگانداردا، نزم-دە، نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە جانە باسقا جەتەكشى وقۋ ورىندارىندا كوبىرەك مۇمكىندىك بەرەدى.

ەكىنشىدەن، ورىس مەكتەپتەرى مەملەكەت تاراپىنان نازاردان تىس قالىپ بارادى. نەگىزگى باسىمدىق قازاق سەگمەنتىن دامىتۋعا بەرىلەدى، ال ورىس تىلىندەگى وقۋ ورىندارى كومەكشى دەڭگەيدە قارالادى. قازىرگى كۇندەرى ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرىندە — اسىرەسە ەلدىڭ وڭتۇستىگى مەن باتىسىندا، سونىمەن قاتار اباي، ۇلىتاۋ، قاراعاندى، اقمولا وبلىستارىندا – ورىس مەكتەپتەرى وقۋشىلاردىڭ ازدىعىنان جىل سايىن جابىلىپ جاتىر.

مۇعالىمدەر پسيحولوگيالىق اسپەكتىنى دە اتاپ وتەدى: ءورىستىلدى وقۋشىلار ءوز ءبىلىم ورتاسى شەتكەرى قالىپ بارا جاتقانداي سەزىنەدى. ال قازاقتىلدى تۇلەكتەر وزدەرىن ۇلتتىق مادەنيەتتى جاڭعىرتۋ قوزعالىسىنىڭ كوپشىلىك بولىگى رەتىندە سەزىنسە، ورىس سىنىپتارىنداعى بالالار مەن اتا-انالار كەرىسىنشە، وزدەرىن ءبىلىم ساياساتىنىڭ «جيەگىندە» قالعانداي قابىلدايدى.

ۋنيۆەرسيتەتتەر دەڭگەيىندە ايىرماشىلىق ايقىن

ايقىن تەڭسىزدىك جوعارى بىلىمدە كورىنىس تابادى. بۇگىندە جەتەكشى مەملەكەتتىك جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ — قازۇۋ، ەۇۋ، قبتۋ، اباي ۋنيۆەرسيتەتى جانە باسقالارى — كوبى بەلسەندى تۇردە قازاق تىلىنە كوشىپ جاتىر. ورىس تىلىندەگى باعدارلامالار ازايىپ، ولارعا تۇسەتىن باسەكەلەستىك تە تومەندەپ كەلەدى. بۇل ستۋدەنتتەردىڭ اكادەميالىق ىنتاسىنا اسەر ەتىپ قانا قويماي، ءورىستىلدى عىلىمي ورتانىڭ بەلسەندىلىگىن السىرەتۋدە.

قازاقتىلدى ستۋدەنتتەر گرانتتار مەن عىلىمي بايقاۋلارعا كوبىرەك قاتىسا الادى، ويتكەنى مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ — مىندەتتى شارت. ال ءورىستىلدى ستۋدەنتتەر، دايىندىق دەڭگەيى جوعارى بولسا دا، ءجيى وسى باستامالاردان تىس قالىپ جاتادى. ناتيجەسىندە ەلدىڭ ينتەللەكتۋالدىق ورتالىعى تابيعي تۇردە قازاقتىلدى ءبىلىم جۇيەسى كەڭىستىگىنە قاراي اۋىسىپ كەلەدى.

الەۋمەتتىك جانە مادەني سالدارى

ورىس تىلىندەگى ءبىلىمنىڭ ارتتا قالۋى تەك ءبىلىم ساپاسىنا عانا ەمەس، قوعامدىق قابىلداۋعا دا اسەر ەتۋدە. بۇرىن الەمدىك عىلىم مەن مادەنيەتكە جول اشقان ورىس ءتىلى قازىرگى كەزدە ءبىلىم سالاسىندا ءوزىنىڭ ماڭىزىن جوعالتىپ كەلەدى. ءورىستىلدى مەكتەپ تۇلەكتەرى ءجيى قازاق تىلىندە وقىتاتىن جوعارى وقۋ ورىندارىنا ءتۇسۋ كەزىندە، كەيىن — مەملەكەتتىك قىزمەتكە ورنالاسۋدا قيىندىقتارعا تاپ بولادى.

ۇزاق مەرزىمدە بۇل الەۋمەتتىك جىكتەلۋگە اكەلۋى مۇمكىن: ءبىر جاعىندا — ۇلتتىق يدەولوگيامەن تىعىز بايلانىستى، سەرپىندى قازاقتىلدى ءبىلىم جۇيەسى، ەكىنشى جاعىندا — باياۋ السىرەپ، ەسكى داستۇرگە بايلانعان ءورىستىلدى ورتا قالىپتاسادى.

سونىمەن قاتار، ورىس تىلىندەگى ءبىلىمنىڭ السىرەۋى قازاقستاننىڭ باستى ارتىقشىلىقتارىنىڭ ءبىرى.

ايتار بولساق، كوپتىلدىلىكتى قولداۋ تۋرالى مالىمدەلگەنىمەن، مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى ءىس جۇزىندە قازاق تىلىنە ۇستەمدىك بەرەدى.

تاعىدا قوسارىمىز، «تابيعي ينەرتسيا» فاكتورى بار: قازاقتىلدى جۇيە مەملەكەت پەن قوعامنىڭ بەلسەندى قولداۋىنا سۇيەنىپ دامىپ جاتسا، ءورىستىلدى ءبىلىم سول بۇرىنعى قالىپتا، ستراتەگيالىق قولداۋسىز جانە ادىستەمەلىك جاڭارتۋسىز ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى.

ەندى ءبىرى، سىرتقى ساياساتتىڭ اسەرىن دە ەلەمەۋگە بولمايدى. 2022 جىلدان كەيىن وڭىردە «ورىستىقتان» الىستاۋ ءۇردىسى كۇشەيدى. بۇل قوعامنىڭ كوزقاراسىنا دا اسەر ەتتى: ءورىستىلدى ءبىلىم كوبىنە كەڭەستىك كەزەڭنىڭ قالدىعى رەتىندە قابىلدانىپ، زامان تالابىنا ساي ەمەس دەپ ەسەپتەلۋدە.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz