قاي زاماندا، قاي قوعامدا بولسىن ۇلتتى ۇيىستىرىپ، ەلدى ءبىر ماقساتقا جۇمىلدىراتىن، مەملەكەت دامۋىنىڭ ىشكى وزەگىنە اينالاتىن ۇلى كۇش بار. ول – ۇلتتىق يدەولوگيا.

بۇل ۇعىم كەيدە ساياساتپەن عانا بايلانىستىرىلىپ، رەسمي قۇجاتتار مەن مىنبەرلەردىڭ شەڭبەرىندە قالىپ قويادى. الايدا ۇلتتىق يدەولوگيا – تەك بيلىككە نەمەسە ءبىر كەزەڭگە ءتان تۇسىنىك ەمەس. ول – حالىقتىڭ تاريحي جادىنان، رۋحاني بولمىسىنان، دۇنيەتانىمىنان باستاۋ الاتىن، ۇلتتىڭ ءومىر ءسۇرۋ فيلوسوفياسى.

ۇلتتىق يدەولوگيا دەگەنىمىز – ءار حالىقتىڭ ءوزىن-ءوزى تانۋى، كىم ەكەنىن، قايدان شىققانىن، قايدا بارا جاتقانىن ايقىندايتىن يدەيالار جۇيەسى. ول ۇلتتىڭ ورتاق قۇندىلىقتارىن، ماقسات-مۇددەسىن، ارمان-اڭسارىن بىرىكتىرەدى. ۇلتتىق يدەولوگياسى بەرىك ەل ءوز بولاشاعىنا سەنىمدى قادام باسادى، ال يدەولوگيالىق وزەگى ءالسىز قوعام سىرتقى ىقپالعا تەز بەرىلەدى.

تاريحقا كوز جۇگىرتسەك، ۇلتتىق يدەولوگياسىز مەملەكەت بولماعان. كونە تۇركى قاعاناتىنان باستاپ، قازاق حاندىعىنا دەيىنگى داۋىردە ەلدىڭ تۇتاستىعىن ساقتاعان باستى كۇش – ورتاق رۋح پەن ورتاق مۇرات ەدى. «ماڭگى ەل» يدەياسى، جەردى قورعاۋ، ەلدى ساقتاۋ، ۇرپاققا امانات ەتۋ سياقتى ۇستانىمدار سول زاماننىڭ ۇلتتىق يدەولوگياسىنىڭ وزەگى بولدى. ول جازىلعان زاڭنان ەمەس، حالىقتىڭ جۇرەگىنە سىڭگەن سەنىمنەن تۇردى.

قازاق قوعامىندا ۇلتتىق يدەولوگيا ۇرپاقتان-ۇرپاققا اۋىز ادەبيەتى، جىراۋلار پوەزياسى، سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرىپ ارقىلى بەرىلدى. اسان قايعىنىڭ جەرۇيىقتى ىزدەۋى، بۇقار جىراۋدىڭ ەل بىرلىگى تۋرالى تولعاۋلارى، ابىلاي حان داۋىرىندەگى ازاتتىق رۋح – بارلىعى ۇلتتىق يدەيانىڭ كورىنىسى. بۇل يدەولوگيا حالىقتى قيىن كەزەڭدەردە بىرىكتىرىپ، ەل رەتىندە ساقتاپ قالدى.

الايدا وتارشىلدىق داۋىردە ۇلتتىق يدەولوگيا السىرەي باستادى. ءتىل، ءدىن، ءداستۇر ەكىنشى قاتارعا ىعىستىرىلىپ، حالىقتىڭ تاريحي ساناسىنا سوققى جاسالدى. كەڭەستىك كەزەڭدە ۇلتتىق يدەيانىڭ ورنىنا ينتەرناتسيوناليزم ۇرانى قويىلدى. كەيبىر دەڭگەيدە قوعامدى بىرىكتىرگەنىمەن، ۇلتتىق بولمىستى كومەسكىلەندىردى. تاۋەلسىزدىك العان سوڭ عانا ۇلتتىق يدەولوگيا پروبلەماسى قايتا كۇن تارتىبىنە شىقتى.

تاۋەلسىز قازاقستان ءۇشىن ۇلتتىق يدەولوگيا – جاي ۇران ەمەس، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتىڭ نەگىزى. جاھاندانۋ داۋىرىندە ءار ەل ءوزىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن الدىمەن رۋحاني تۇتاستىعىن نىعايتۋى كەرەك. ەكونوميكا مەن تەحنولوگيا دامىعانىمەن، ەگەر حالىقتىڭ ساناسى بولشەكتەنسە، ەلدىڭ ىرگەسى سوگىلەدى. سوندىقتان ۇلتتىق يدەولوگيا – تەك مادەني تۇرعىدا دەمەيىك، ستراتەگيالىق جاعداي.

ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ باستى تىرەكتەرى – ءتىل، تاريح، ءداستۇر، ءدىن جانە ورتاق قۇندىلىقتار. انا ءتىلى – ۇلتتىڭ جانى. ءتىل جوعالسا، ۇلتتىڭ ويلاۋ جۇيەسى دە وزگەرەدى. سوندىقتان مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قوعامداعى ناقتى ورنى مەن مارتەبەسى ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ وزەگىندە تۇرۋى ءتيىس. بۇل وزگە تىلدەردى شەكتەۋ ەمەس، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتەۋ، ءوز ۇيىڭدە ءوزىڭنىڭ يەسى ەكەنىڭدى سەزىنۋ.

تاريح تا ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ ماڭىزدى بولىگى. ءوز تاريحىن بىلمەگەن حالىق بولاشاعىن دۇرىس قۇرا المايدى. تاريح – تەك وتكەننىڭ شەجىرەسى دەمەيىك، ول – ساباق. ۇلتتىق تاريحتى بۇرمالاۋسىز، ءوز كوزقاراسىمىزبەن تانۋ ۇلتتىڭ ءوزىن-ءوزى سىيلاۋىنا جول اشادى. وكىنىشكە قاراي، كەيدە ءوز تاريحىمىزعا وزگەنىڭ ولشەمىمەن قاراپ، ءوز باتىرلارىمىزدى ءوزىمىز تومەندەتەتىن جاعدايلار كەزدەسەدى. بۇل – ۇلتتىق سانانىڭ السىزدىگىنىڭ بەلگىسى.

ءداستۇر مەن ادەت-عۇرىپ تا ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ اجىراماس بولىگى. قازاقى تاربيەنىڭ نەگىزىندە ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت، ۇيات، وبال-ساۋاپ، نامىس سياقتى ۇعىمدار جاتىر. بۇلار – قوعامدى ىشتەن رەتتەپ تۇراتىن مورالدىق تەتىكتەر. ەگەر وسى قۇندىلىقتار جويىلسا، زاڭ قانشا قاتال بولسا دا، قوعامدا ءتارتىپ ورنامايدى.

ۇلتتىق يدەولوگيانى قالىپتاستىرۋدا ءبىلىم مەن اقپاراتتىڭ ءرولى ەرەكشە. مەكتەپ پەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا تەك پاندىك ءبىلىم عانا ەمەس، ۇلتتىق سانا، وتانشىلدىق، جاۋاپكەرشىلىك تاربيەلەنۋى كەرەك. ال بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە ۇلتتىق مۇددەگە ساي مازمۇن جوعارى بولۋى ءتيىس. وزگە مادەنيەتكە ەلىكتەۋدەن بۇرىن, ءوز قۇندىلىقتارىمىزدى زاماناۋي تۇردە ۇسىنۋ – ۋاقىت تالابى.

ول وزگە حالىقتاردى جوققا شىعارۋ ەمەس، ءوزىڭدى تانۋ ارقىلى وزگەلەرمەن تەڭ سويلەسۋ. ناعىز ۇلتتىق يدەولوگياسى بار ەل عانا الەمدىك كەڭىستىكتە ءوز ورنىن تابادى. ءوزىن قۇرمەتتەگەن ۇلتتى وزگەلەر دە قۇرمەتتەيدى.

قورىتا ايتقاندا، ۇلتتىق يدەولوگيا – ۇلتتىڭ رۋحاني قازىعى. ول جوق جەردە تۇراقتى دامۋ، ۇزاق مەرزىمدى بولاشاق تۋرالى ايتۋ قيىن. ۇلتتىق يدەولوگيانى قالىپتاستىرۋ ءبىر كۇننىڭ نەمەسە ءبىر مەكەمەنىڭ جۇمىسى دەمەيىك. بۇل – مەملەكەت، قوعام جانە ءار ازاماتتىڭ ورتاق مىندەتى. اركىم ءوز ءتىلىن قۇرمەتتەپ، ءوز تاريحىن تانىپ، ءوز ءداستۇرىن باعالاعان كەزدە عانا ۇلتتىق يدەولوگيا ومىرشەڭ بولادى. سوندا عانا ءبىز وتكەننەن ساباق الىپ، بۇگىندى تۇراقتى ەتىپ، كەلەشەككە نىق قادام جاساي الامىز.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz