جازۋشى تۇرسىن جۇرتبايدىڭ «امەريكا كۇندەلىكتەرى» اتتى جولجازبا كىتابىنىڭ جالعاسىن وقي وتىرىڭىز. ال، جازبانىڭ باستاپقى بولىمدەرىن تومەندەگى سىلتەمەلەر ارقىلى تابا الاسىزدار: 

http://abai.kz/post/view?id=2551

http://abai.kz/post/view?id=2533 

http://abai.kz/post/view?id=2505 

http://abai.kz/post/view?id=2489

http://abai.kz/post/view?id=2464     

http://abai.kz/post/view?id=2450

http://abai.kz/post/view?id=2410 

http://abai.kz/post/view?id=2392

http://abai.kz/post/view?id=2365

http://abai.kz/post/view?id=2341

http://abai.kz/post/view?id=2328

http://abai.kz/post/view?id=2298 

http://abai.kz/post/view?id=2264

http://abai.kz/post/view?id=2251

http://abai.kz/post/view?id=2238 

16 قاڭتار. 2014. نيۋ-يورك – بوستون.

بوستونعا الما ەكەۋىمىز مانحەتتەننەن اتتاندىق. جولسەرىگىمىزدىڭ اتى – ءانۋار، فەرعانالىق مەسحەتين تۇرىك، نە بۇقار جويىتى بولسا كەرەك. بىراق مۇسىلماندىعىنا ءشۇبالىمىن. جۇرگىزۋشىنىڭ اتى – پاشا، پاۆەل، قاراعاندىلىق. سونىمەن قاتار اندرەي ەسىمدى ۇلان-ۋدەلىك بۋريات بار. بىلايشا ايتقاندا، الا-قۇلامىز. باعىتىمىز: نيۋ-يورك – سالەم-پليمۋت – پروۆيدەنس – نيۋ-لوندون – بوستون.

سۋرەتتە: بوستونعا بىرگە ساياحاتتاۋعا اتتانعان بۋريات جىگىتى اندرەي.

بۇلار: روت-ايلەند، كوننەكتيكۋ، ماسساچۋتەس – ۆەرمونت شتاتتارىنا قارايدى. ولاردى امەريكاندىقتاردىڭ وزدەرى «جاڭا انگليا» دەپ اتايدى. كەي تۇستا ولاردىڭ كەيبىرەۋىنىڭ پۇشپاعىن عانا باسىپ وتەمىز. قالايدا سولتۇستىككە بەت الىپ بارامىز. بۇل جولى نيۋ-يوركتىڭ قۇرىلىقتاعى اۋدانى – برونكس ارقىلى سىرتقا ششىقتىق. برونكس تە ادام اتى، ءوزى – تەڭىز وفيتسەرى بولسا كەرەك. وسىندا قونىس تەپكەن سوڭ جۇرت ونى مەر ەتىپ سايلاپتى. بەدەلى زور بولىپتى. وزىمىزگە بەلگىلى ايگىلى №95 – رۋزۆەلت جولىنا تۇستىك. ءجۇرىس تە كوڭىلدەنە باستادى. بوستون  – سوچي، الماتى جانە ۋسسۋري شاھارىمەن ەندەس، باۋىرلاس شاھار ەكەن. بۇل دا توسىن ماعلۇمات.

سولتۇستىك – وڭتۇستىك ەمەس. ورمان مەن بۇتا. كوك تاستار جولدىڭ جيەگىن، ورمان تابانىن، كول مەن وزەن جاعاسىن «كورىكتەندىرىپ» تۇر. مىنا تال ەمەس، بۇرگەن ەمەس، قاراعاش ەمەس، ۇيەڭكە ەمەس اعاشتىڭ تەگىن سۇرادىم. قانشا ايتقانمەن ورتا ازيادان شىققان ەمەس پە، ءانۋار: – بۇل سىزدەردىڭ قاراعاشتارىڭىزدىڭ ءبىر تۇقىمى ءارى ۇيەڭكەنىڭ دە تەگى بار. مۇنى «قانت ۇيەڭكەسى» دەپ اتايدى. قانتتى وسى ۇيەڭكەدەن وندىرەدى. ونىڭ تاريحىن رەتى كەلگەندە كەڭىرەك  باياندايمىن، – دەدى.

سولتۇستىككە ەندەگەن سايىن اۋا رايى مەن تابيعات تا، ادامداردىڭ كيىمدەرى دە، ءبىر-ەكى قابات ۇيلەر دە، باقشالارى دا بىزگە تانىس تارتتى. وڭتۇستىك قالادا كوستيۋم-شالبار كيىپ، گالستۋك تاققانداردى تەك كەڭسە ماڭىنان ۇشىراتساڭ، مىندا كوشەدەن ءجيى كورەسىڭ. قالالارى دا تانىق.

جالپى، سولتۇستىك شتاتتارعا ەۋروپالىقتار 1570-1605 جىلداردىڭ ارالىعىندا قونىستانا باستاپتى. گوللاندتىقتار – وڭتۇستىكتى تەز يگەرىپتى. يسپاندىقتار  باتىستى – كاليفورنيانى جاۋلاپتى. ال فرانتسۋزدار ورتا جازىق ارقىلى سولتۇستىككە كومەيلەي كىرىپتى. اتلانت مۇحيتىنىڭ شىعىس-سولتۇستىك جاعالاۋى اعىلشىنداردىڭ ەنشىسىنە ءتيىپتى. ولاردىڭ اراسىنداعى باسەكە – مۇلدەم باسقا اڭگىمە.

بىرنەشە قيالي قالامدى جازۋشىلار شىققان كوننەكتيكۋت شتاتىنا ۇلكەن تەمىر جول توراپتارى توعىسىپ، ۇشاقتار شىعارىلادى ەكەن. اسا ءىرى جۇك تاسىمالىنا يە. ونەركاسىپ تە شوعىرلانعان. وسى كوننەكتيكۋتتە ماقتا وڭدەۋ زاۆودى، توقىما فابريكاسى، كونۆەيەرلەر جۇيەسى، كاۋچۋك زاۆودى، كوپ وق شىعاراتىن «كولت» رەۆولۆەرى مەن تىكۇشاق زاۆودى (1943 جىلى ۋكرايندىق سيكورسكي سىناقتان وتكىزگەن), اسكەري تەڭىز فلوتى، سۋاستى اتوم قايىقتارىن قۇراستىراتىن زاۆود ورنالاسقان. «امەريكانىڭ اسكەري ارسەنالى» دەسە – دەگەندەي. 1954 جىلى جاسالعان اتوم سۇڭگۋىر قايىعى قازىر مۇراجايدان ورىن الىپتى. سوندىقتان دا الەمگە تانىمال 4 ميللياردەر وسى كوننەكتيكۋتتەن شىعىپتى. بۇل امەريكاندىقتار ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى، ماقتاندى ماعلۇمات.

مۇحيت جاعالاۋىنا جاقىن شاعىن قالانىڭ ءبىرى نيۋ-حاۆان – جاڭا گاۆان. اتاقتى يەل ۋنيۆەرسيتەتى وسىندا. يايفەل اتتى كوپەس،  وقۋ ورنى اشىلعاندا 400 كىتاپ سىيلاپتى. سونىڭ ەسىمىمەن اتالىپ كەتىپتى. بارلىق ماسەلەلەر القا مۇشەلەرى ارقىلى شەشەتىن كلاسسيكالىق ۇلگىدەگى ۋنيۆەرسيتەت. 1975 جىلعا دەيىن لاتىن، اعىلشىن، يۆريت تىلىندە ءدارىس ءوتىلىپتى. ءالى دە سول تىلدەرگە باسىمدىق بەرىلەدى.  بارلىق كۋرستاردىڭ ستۋدەنتتەرى كامپۋستا ارالاس تۇرادى. جاس شاكىرتكە ەرەسەك شاكىرت جول كورسەتەدى، تاربيەلەيدى. كامپۋس – وسى ۋنيۆەرسيتەتتەن تاراپتى. 1969 جىلعا دەيىن قىزداردى قابىلداماپتى. ابىروي بولعاندا، العاش قابىلدانعان قىزداردىڭ ىشىنەن مايا لين اتتى قىتاي قىزى ۆەتنام سوعىسىندا قازا بولعاندارعا ارنالعان 1,5 مىڭ ادام قاتىسقان بۇكىلامەريكالىق كونكۋرستا باس بايگەنى جەڭىپ الىپتى. (بۇل تۋرالى ۆاشينگتونعا بارعان ساپاردى باياندايتىن كۇندەلىكتە جازىلعان. «جەرگە سىڭىرىلە ورناتىلعان ەسكەرتكىش – جەردىڭ جاراسى»  دەگەن ەمەۋىرىندى بىلدىرەدى ەكەن. ال ۆەتنام سوعىسىنا ازدى-كوپتى 38 ميلليون امەريكاندىق تارتىلىپتى). بۇل ۋنيۆەرسيتەتتىڭ نەگىزىن ۋليام رودجەرس – شىركەۋباسى قالاپتى. ول: بارلىق دىنگە جول اشىلسىن – دەگەندى ۇستانىپ، قۋعىندالىپتى. اقىرى لوندونعا بارىپ رۇقسات الادى. سودان بارىپ روت-ايلەند  شتاتىنان وقۋ ورنىن اشادى. كەيىن ول ۋنيۆەرسيتەتكە اينالىپتى.

ەندى بۇكىل امەريكانىڭ تاعدىرى شەشىلگەن سولتۇستىكتىڭ وتارلانۋى تاريحىنا كوشەيىن. ءبىز، نەمەسە، مەنىڭ ءوزىم، اعىلشىنداردىڭ، فرانتسۋزداردىڭ سولتۇستىك ايماقتى وتارلاۋى، ولاردىڭ اراسىنداعى سوعىس، ازاماتتىق سوعىس، ازاتتىق مايدانى دەگەندى تىم قاراپايىم ءتۇسىنىپ ءجۇر ەكەنمىن. بۇل ءوزى ءدىن مەن ءدىننىڭ ءتۇرلى باعىتتارىنىڭ اراسىنداعى قايشىلىقتان قاراما-قايشىلىققا ۇلاسقان عاراسات تاريحى ەكەن. سونى تەرەڭ تۇسىنگىم كەلىپ وسى بوستونعا باراتىن ساياحاتشىلار توبىنا جازىلعانمىن. سونىم دۇرىس بولعان ەكەن. جانە ءانۋار دا تۇسىنىكتى تۇسىندىرەدى.

سونىمەن، العاشقى اعىلشىندار 1570-1605 جىلدارى جاڭا قۇرىلىققا قونىستانا باستايدى. ونىڭ ەڭ باستى قوزعاۋشى كۇشى – XVIII  عاسىردىڭ باسىندا اشىلعان لوندون بيرجاسى ەكەن. ول اشىلعان سوڭ قوعام مۇشەلەرىنىڭ كاپيتالعا – شيكىزاتقا مۇقتاجدىعى ارتىپتى. ءسويتىپ سىرتتان شيكىزات اكەلۋ، ءوز ءونىمىن وتكىزۋ جانتالاسى باستالادى. كەمە مەن مۇحيت ول مۇمكىندىكتىڭ ورىستەۋىنە مۇمكىندىك بەرىپ، ءبارى اتلانت مۇحيتىنىڭ جاعالاۋىنا ۇمتىلادى. ەكىنشىدەن، كاپيتاليزمنىڭ زاڭىنا سايكەس، قوعامدا تاپ پايدا بولادى. مۇددە قايشىلىعى تۋادى. لوندون ساۋدا كومپانياسى جاڭا قۇرىلىقتى يگەرۋ ءۇشىن اعىلشىن قوعامىنداعى «سالىندىلاردى» ءۇش توپقا بولۋگە بولادى.

ەڭ ءبىرىنشى توپ جانە العاشقى قونىستانۋشىلار – كاتوليك ءدىنىنىڭ ءبولىنىپ شىققان بۇتاعى – پۋريتاندار. ولار ۇنەمى قارا كيىم كيىپ جۇرەدى جانە قۇدايعا كۇمانسىز قۇلشىلىق ەتكەن جانكەشتىلەر (فاناتتار). وزدەرى مويسەي پايعامباردى ءپىر تۇتادى:1.مويسەيدىڭ «وسيەتتەرىن» – «مۇسانىڭ ۋاعىزدارىن» شىركەۋدىڭ كۇمانسىز مويىنداۋىن تالاپ ەتەدى. 2. ەش ءبىر ءدىني مەرەكەنى مويىندامايدى، ۇزدىكسىز ەڭبەك ەتۋ مەن شوقىنۋدى عانا ۇستانادى. 3. ىشىمدىكتىڭ بارلىق تۇرىنە تيىم سالىنادى. 4.سپەكتاكلگە دە (ويىن-ساۋىققا) جول جوق. 5. ەپيسكوپالدى شىركەۋدى دە مويىندامايدى. قۇداي مەن ونىڭ قۇلىنىڭ اراسىندا ەشكىم تۇرماۋى ءتيىس – دەپ ەسەپتەيدى. ەپيسكوپ – ارتىق قىزمەت لاۋازىمى.6. شىركەۋگە ەشكىم دە سالىق تولەمەۋى ءتيىس. قۇدايعا بايلىقتىڭ كەرەگى جوق.7. ايەلدىڭ ەركىندىگى مەن پاكتىگى باستى ماسەلە. قازىناسى قاڭىراي باستاعان كورول دە، ەپيسكوپ تا پۋريتانداردى «دىننەن بەزگەندەر» دەپ جاريالاپ، قۋعىندايدى، تۇرمەگە قامايدى، جازاعا تارتادى. بۇل ازاپتى قۋعىنداۋ جىلدارعا سوزىلادى. پۋريتاندار كورول مەن شىركەۋگە تىكەلەي قاۋىپ توندىرەدى. ەل ىشىنە كەڭ جايىلادى.

ەكىنشى توپ – كەدەيلەنگەن اقسۇيەكتەردىڭ كەنجە ۇلدارىنان قۇرالادى. اعىلشىن داستۇرىندە بارلىق مۇرا، ونىڭ ىشىندە جەر دە، ۇلكەن ۇلعا قالادى. كەنجەلەرى جەرسىز قالىپ، ەرىكسىز پۇشايماندىققا ۇشىرايدى، ءتىپتى، تەڭىز قاراقشىلارىنا دا قوسىلادى. بۇلاردىڭ دا كورول مەن شىركەۋگە قارسىلىعى كۇشەيەدى. تۇرمەدەن شىققان سوڭ بۇرىنعىدان بەتەر وشىگەدى.

ءۇشىنشى توپ – كادىمگى قايىرشىلار مەن قاڭعىباستار، كوشە ۇرىلارى، قىلمىسكەرلەر ەدى. بۇلاردى كاپيتاليزم تەز ىسىرىپ، «سالىندىلاردىڭ» قاتارىنا قوستى.

شيكىزاتقا مۇقتاج لوندون ساۋدا كومپانياسى الگى «سالىندىلاردىڭ» ءار توبىنان ەركەك-ايەلىن، جاس-كارىسىن ىرىكتەپ، كۇش قۋاتى مەن قابىلەتى بار «تازا ءدىندى» ۇستاناتىن پۋريتانداردى ساۋدا كەمەسىنە وتىرعىزادى. باستى كەپىلدىگى – ولارعا كەمەدە جەيتىن تاماق بەرەدى. ءسويتىپ، 1620 جىلى ەكى كەمە امەريكاعا اتتانادى. جولدا ولگەنى كەمەدە تۋعان بالالارمەن تولىعىپ، اداسىپ ءجۇرىپ وڭتۇستىككە ەمەس، سولتۇستىك جاعالاۋعا زاكىر تاستايدى. تۇنىمەن كەڭەس قۇرىپ، ء«بىرى – ءبارى ءۇشىن، ءبارى – ءبىرى ءۇشىن» «ىنتىماق» كەلىسىمىن جازىپ، قولدارىن قويادى. تاڭ سىز بەرگەندە تاڭدار الىنعان ەكى ەركەك، ەكى ايەل جاعاداعى جەر وشاقتىڭ ورىنىنداي تابان تاسقا اياق باسادى.

بۇل – قازىرگى پليمۋت كەنتى. تۋرا سول تابان تاسقا دا قازىر ەسكەرتكىش قويىلىپ، سەنەك قالقا ورناتىلىپتى.  سول ارادا پۋريتاندار كەلگەن كەمەنىڭ قايتا جاسالعان كوشىرمەسى دە بار كورىنەدى. ونى ەرتەڭ كورەدى ەكەنبىز. ال جاڭاعى پۋريتاندار جاعاعا شىققاندا جۇگەرى اتىزىنا تاپ بولادى. «ولمەگەنگە ءولى بالىق كەزىگەدى» دەگەن سول. ولار جەرگىلىكتى امەريكالىقتارمەن ءتىل تابىسادى. پانا سۇرايدى. اۋىس-كۇيىس جاسايدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ تويىنادى. ەڭبەك دەگەنىڭىز پۋريتاندار ءۇشىن ءدىني تاپسىرمامەن تەڭ بولعاندىقتان دا، ءار ءساتىن حاراكەتسىز وتكىزبەيدى. ۇندىستەردىڭ جۇگەرى، جەمىس اتىزدارىن وڭدەسەدى. جۇگەرى پىسكەندە الگى ۇندىستەردىڭ بارلىعى ءبىرى قالماي  «شەشەكتەن» قىرىلىپ قالىپتى دا، ەگىن پۋريتاندارعا بۇيىرىپتى. وسىعان وراي دجەففەرسوننىڭ: ء«سىز بولىپ، ءبىز بولىپ، شەشەك بولىپ، امەريكانى يگەردىك قوي» – دەپ جىميا ەمەۋىرىن تانىتاتىنى بار.

مىنە، اعىلشىن تەكتى «سالىندىلار» (وتبروسى), «تازا ءدىندى»  پۋريتاندار، سولتۇستىك امەريكانىڭ سولتۇستىگىن «شەشەكتىڭ» كومەگىمەن وسىلاي يگەرىپتى.

ءسويتىپ، ماسساچۋسەتستەن – ۇلكەن بۇعازدان راكوتا مەن مونتاناعا قاراي جوعارىلاتىپ كومەيلەي بەرگەن. كوننەكتيكۋت وزەنى 6 شتاتتان وتەدى. فرانتسۋز كورولى جۇمساعان دجوۆاني دە رەزانو 1524 جىلى 34-40 پاراللەلدىڭ اراسىن كورىپ، كارتاعا ءتۇسىرىپ كەتەدى. سوندىقتان دا فرانتسۋزدار دا كوننەكتيكۋتتىڭ قوس وزەنىن بويلاپ سولتۇستىككە ۇمتىلادى. وزەن – اپالاچ تاۋىنان باستالادى، ۇزىندىعى 2000 شاقىرىم. برەلوك شىڭىنىڭ بيىكتىگى – 2 000 مەتر. اعىلشىن – فرانتسيا سوعىسىندا فرانتسيا 1753 جىلى جەڭىلەدى. كۆەبەك اعىلشىندارعا وتەدى. ايگىلى «ماسقارا ۆەرسال» كەلىسىمىنە قول  قويادى. اعىلشىندار ۇندىستەردى ىعىستىرا-ىعىستىرا رەزەرۆاتسياعا قۋىپ تىعادى. مۇنى امەريكالىقتار: «ادام فاكتورى جەڭدى» – دەيدى ەكەن. ول دەگەنىڭىز: ناشار، ءالسىز ءناسىلدى كۇشتى، تەكتى ءناسىل  جەڭدى. ادامنىڭ ساپاسى جوعارىلادى – دەگەن ءسوز. سوندا، كارتوفەل مەن جۇگەرىدەن باستاپ بۇگىنگى ەۋروپالىقتار تۇتىناتىن ازىق-تۇلىكتىڭ 65 پايىزىن الگى «ساپاسى ناشار» ادامدار ءوندىرىپتى. ولار ەۋروپانى – تەمەكىمەن ۋلادى، ەۋروپالىقتار ولارعا – شەشەك  پەن «وتتى سۋ» سىيلادى.

جاڭا قونىستانۋشىلار ماقتا مەن تەمەكىدەن كورى، مۇلدەم ادام ويلاماعان ساۋدامەن بايىپتى. ونىڭ ءبىرىنشىسى – مۇز، ءيا، كادىمگى مۇز. سولتۇستىكتە نە تەگىن – مۇز تەگىن. ماسساچۋسەتستەننىڭ – ۇلكەن بۇعازدىڭ  30 پايىزى كول. سول كولدىڭ تۇششى مۇزىن ويىپ الىپ، اعاشتىڭ ۇگىندىسىنە وراپ، كەمەگە تيەپ، سوناۋ يندياعا اپارىپ ساتادى ەكەن. ويتكەنى، سارى جوتەلدىڭ ەمى – مۇز ەكەن. بوستوندىقتار  مۇز بەن تۇزدى ارى-بەرى تاسىپ ءجۇرىپ بايىپتى.

بايلىقتىڭ ەكىنشى كوزى – تەگىن جاتقان جەر استىنداعى گرانيت تاس ۆاشينگتوننىڭ عانا ەمەس، كاليفورنيانىڭ، وڭتۇستىك امەريكانىڭ، افريكانىڭ، ەۋروپانىڭ كەلبەتىن وزگەرتىپتى. باق تا، باعا دا كوتەرىلىپتى. گەورگ III تاس ستاۋشىلارعا 20  جىل سالىق سالماعان. 1773 جىلى  ء«رامىز سالىعى» دەگەن سالىق شىعادى.  ء«رامىز قاعازدى» تولتىرماسا – قىلمىسقا تارتىلادى. ەكونوميكاسى تۇرالاي باستايدى. جالى كۇدىرەيسىپ العان الگى «سالىندى اقسۇيەكتەر»  مەن قۋىلعان پۋريتاندار، ياعني، اعىلشىننىڭ 13 كولونياسى كورول بيلىگى مەن ء«رامىز سالىعىنان» باس تارتىپ شىعا كەلەدى. كوتەرىلىستىڭ تۋى – بوستوندا تىگىلەدى. ازاتتىق وقيعاسى 1775 جىلى ساۋىردە باستالادى. 40 بوستوندىق ۇندىستەرشە كيىنىپ، اعىلشىنداردىڭ كەمەسىن باسىپ الادى. 40 توننا ءشايدى سۋعا اعىزىپ جىبەرەدى. بۇل – اسكەري سوعىستىڭ باستالۋى ەدى.  ازاتتىق جورىعىنىڭ جاساقتارى بوستون (ماسساچۋسەتس شتاتى) مەن دجەيمتاۋندا  (ۆيردجيني شتاتى) كوتەرىلىسكە شىعادى. 1775-1781 جىلدار ارالىعىنداعى  سوعىس امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ قۇرىلۋىمەن اياقتالادى.

امەريكا مەن ازاماتتىق سوعىس تاريحىنان الاتىن بوستوننىڭ ساياسي تاريحى وسىنداي ەكەن. ال ماسساچۋسەتستەن شتاتى قىلقان جاپىراقتى كوكشەتاۋ سياقتى جەر ەكەن. اۋاسى – دىمقىل. سىز بەن ىزعار بىلىنە باستادى. جەرى – ويلى-قىرلى، كەسكەنتاس، كەرەگەتاس، ءۇيتاس، مۇكتاس، شاپقانتاس، ت.ب. دەپ ات قويۋدى سۇراپ تۇرعان تاس جوتالاردى جول كولدەڭىنەن كەسىپ وتىرادى. قاراعاي، قايىڭ، كوكتەرەك، قانت ۇيەڭكەسى، شوق-شوعىمەن كەزدەسەدى. جولدىڭ ەكى جاق شەتىندەگى 1-2 قاباتتى ۇيلەر ءۇزىلىپ- جالعاسىپ وتىرادى. كەي جەرلەردە تاستىڭ بەتىن قىرىپ، قىرناپ تەگىس جول توسەگەن. جولدان ءبىر قارىس بۇرىس اتتاساڭ – بۇتالى، قىلقاندى، شىرشالى ورمان مەن كول. ءبىزدىڭ ەسىل سياقتى وزەندەردى ولار بۇلاققا تەڭەسە كەرەك. ويتكەنى، كەمە جۇزبەيدى. دەمەك، پايداسىز... شىركىن، بارلىق نە ىستەتپەيدى. ءبىر دە ءبىر كولدەنەڭ قيىلىسقان جول جوق. استىڭنان، ۇستىڭنەن وراپ العان كوپىرلەر.

كەنەتتەن، ءيا، كەنەت! كەنەت ەمەي نەمەنە، ءبىزدى الىپ كەلە جاتقان قاراعاندىلىق جۇرگىزۋشى ساسكەلىك ءتىسباسار كەزىندە الما ەكەۋىمىزگە: «قازاقشا سويلەڭىزدەرشى، ساعىنىپ قالىپپىن» –  دەگەنى. سويلەدىك. ءجونىن ايتتى. قاراعاندىدا تۋىپ، وقۋ بىتىرگەن. توقسانىنشى جىلدارى رەسەيگە اكەسى كوشىپتى. اكەسى وندا تۇراقتاي الماي قاراعاندىعا قايتىپ بارىپ، سوندا كوز جۇمىپتى. ءبىرىنشى ايەلى مەن ۇلى قاراعاندىدا. ۇلى: «رەسەيگە دە، امەريكاعا دا بارمايمىن. قاراعاندىنى ۇناتامىن» –  دەپتى وسىندا كەلگەنىندە. بۋريات اندرەي دە بىزگە ءبۇيىرى بۇرا بەردى. ەكەۋىن دە ءىش تارتىپ قالدىق. قازاقتى – قازاقستاندا قازاقشا سويلەتە الماي جۇرگەندە، امەريكاداعى – امەريكاندىق ورىس سەنەن قازاقشا سويلەۋدى وتىنەدى – دەپ كىم ويلاعان؟!.

بوستون قالاسىنا دا كەلدىك. ىرگەتاسى 1630 جىلى قالانعان. 650 مىڭ تۇرعىنى بار. ءبىر شارشى مەترگە 320 ادامنان كەلەدى. حوككەيدىڭ، باسكەتبولدىڭ، فۋتبولدىڭ، بەيسبولدىڭ وتانى. اسىرەسە، «قىزىل شۇلىق» باسكەتبول كومانداسى وتە زور بەدەلگە يە. ۆولەيبولدىڭ دا ويلاپ تابىلعان جەرى دە وسى بوستون. ەڭ جاس، ەڭ اتاقتى پرەزيدەنت دجون كەننەديدىڭ وتانى. ارعى اتاسى يرلانديالىق، «وتتى سۋعا» تيىم سالىنعاندا تراكتير ۇستاعان باقالشى بولىپتى. تراكتير – ساياسي ايتىستىڭ ۇياسى بوپتى. «دجەنەرال موتورس» كومپانياسىنىڭ نەگىزى قالانعان جەر.

سۋرەتتە: چارلز وزەنىنىڭ جاعالاۋىنداعى بوستون عيماراتتارى.

سونىمەن، اقش-تىڭ 8 پرەزيدەنتى (سوڭعىلارىنىڭ ىشىندە كىشى بۋش، وباما بار) وقىعان كەمبريدج قالاسىنداعى گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنە دە ات باسىن تىرەدىك. اتاقتىلاردىڭ قاتارىندا «نوۋتبۋكتى» ويلاپ تاپقان مارك تسۋكەربەرگ تە بار ەكەن. ول 2006 جىلى ءبىتىرىپتى. مۇندا 1000 پروفەسسور، 7 مىڭ ستۋدەنت، 15 مىڭ اسپيرانت (PHD) وقيدى ەكەن. وقۋدىڭ قۇنىنا جىلىنا 130-150 مىڭ دوللار تولەۋىڭ كەرەك.

مۇنىڭ دەنى گرانت يەلەرى ەكەن. وقيتىنداردىڭ 30 پايىزدان استامى ورىس ءتىلدى. سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ دە «بولاشاق» يەلەرى بار. (مىنە، امەريكانىڭ جىلدىق ءتۇسىمىنىڭ نەگىزگى بولىگىن عىلىم مەن ءبىلىم سالاسى قۇرايدى – دەگەننىڭ شىندىعى وسىندا. ال دوللاردى ساتۋ ارقىلى تۇسەتىن پايدانىڭ دا مولشەرى پالەنباي ميلليون دوللار. سوندا عىلىم مەن ءبىلىمدى، اقشانى مونوپوليا جاساۋ ارقىلى بيۋدجەتتىڭ تەڭ جارتىسىن تەگىنگە جۋىق قۇراعان امەريكا بايىماي، مەن بايىيمىن با؟!)  بىراق سولاردىڭ، ءبىزدىڭ «بولاشاعىمىزدىڭ» ىشىنەن  نە مايا، نە مارك بولىپ كەتكەنىن ەستىمەپپىن. كوبى، قاپتەسەر مەن جاتىپىشەر ەمەس پە ەكەن دەپ قاۋىپتەنەمىن.

بۇل ۋنيۆەرسيتەتتىڭ شاكىرتتەرى اراسىندا جازىلماعان ءتارتىپ بار ەكەن. ءبىرىنشى، كامپۋستا جاتاتىن جوعارى-تومەن كۋرس ستۋدەنتتەرى مىندەتتى تۇردە ارالاس تۇرادى. ءوزارا تاجىريبە الماسادى، ءبىلىم بولىسەدى، تانىستىق ورنايدى. الدىڭعى شاكىرت ومىردەن، قىزمەتتەن جولى بولىپ جاتسا، ءوزىنىڭ بولمەلەس – تەتەلەس «باۋىرىنا» قول ۇشىن بەرەدى. جوباسىنا، جولداماسىنا كومەكتەسەدى. كوزقاراسى ورتاق بولادى.  بۇل –  ۋنيۆەرسيتەت ءۇشىن دە، شاكىرت ءۇشىن دە ۇلكەن دەمەۋ. ەكىنشى، ءبىرىنشى كۋرس ستۋدەنتىنە ماشينا مىنۋگە رۇقسات ەتىلمەيدى. ۋاقىتىڭدى قوعامدىق كولىكتە، قوعام، الەۋمەت اراسىندا وتكىزۋ – سەنىڭ كوزقاراسىڭدى، ادامدارمەن بايلانىسىڭدى، قوعاممەن ارالاسىڭدى قالىپتاستىرادى ءارى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشەسىڭ. وزگەگە سەنىمىڭ ارتادى، وزىڭە دە وزگەلەر سەنەدى. ەگەر وقىعان ورتاڭا، وقىتۋشىڭا سەنىم قالىپتاستىرا الماساڭ، سەنىڭ ومىردەن دە، بۇل ۋنيۆەرسيتەتتەن دە ورىن تابا الماعانىڭ.  «نەۋداچنيك» –  سالىمسىزسىڭ. ال «سالىمسىزسىڭ – نەۋداچنيك» دەگەن بۇل ءسوز امەريكاندىقتارعا «سىلىمتىكسىڭ» دەگەننەن ون ەسە نامىستى ءارى قورلىق بولىپ ەسەپتەلەدى. مۇنى قازىمىرلاپ وتىرعان سەبەبىم،  ءبىز دە پروفەسسورمىز، بىزدە دە شاكىرت بار. وسىنى سولار دا ويعا السىن دەگەنىم؟

اشىعىن ايتايىقشى، سول «بولاشاقتىڭ» ىشىندەگىلەردىڭ، ءبىزدىڭ شاكىرتتەرىمىزدىڭ اراسىندا مايا دا، مارك تا، كەننەدي دە جوق-اۋ! مۇرىنىنىڭ بوعى كەپپەي جاتىپ كولىك ءمىنىپ، پروفەسسوردى قاعىپ كەتە جازداپ، كۇنىن اتا-اناسىن سورۋمەن وتكىزىپ جۇرگەن شۇيكەباستاردان نە شىعادى؟ ولار قوعام تۇگىلى  ءوزىنىڭ اكە-شەشەسىنىڭ، اعا-باۋىرىنىڭ (اعايىن-تۋىستى بىلاي قويىڭىز) قارىم-قاتىناسىنان  مۇلدەم ماقۇرىم. قوعام ولاردىڭ نە تەڭى؟  «قاپتەسەر» دەگەنىم – تىشقانشىلاپ كۇن كورەدى دەگەنىم سوندىقتان.

ءۇشىنشى ءتارتىپ، ءار شاكىرت مىندەتتى تۇردە سۋعا جۇزۋدەن ەمتيحان تاپسىرادى. تاپسىرماساڭ – وقۋدان شىعاسىڭ. مۇنىڭ سەبەبى: وسىدان 113 جىل، ياعني، 1911 جىلى ۆيتتەنبەرگ دەگەن ايەل گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىندە وقۋعا تالاپتانادى. بىراق كۇيەۋى، ۇلى  «تيتاننيكپەن» بىرگە سۋعا كەتەدى. سودان 1,5 ميلليون دوللارىن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ كىتاپحاناسىن سالۋعا بەرىپ: تەك ءار شاكىرت جۇزۋدەن ەمتيحان تاپسىرسىن، –  دەپ شارت قويىپتى. سودان باستاپ سۋعا ءجۇزۋ – مىندەتتى ءپاننىڭ ءبىرى بولىپ قالىپتاسىپتى.

ء تورتىنشى، گارۆاردتىڭ وزىنە قاتىستى ستۋدەنتتىك «جازىلماعان» ەرەجەگە قاتىستى. دجون گارۆارد دەگەن ۇيلەنە سالىسىمەن جەر ىزدەپ بوستونعا كەلەدى (بوستوننىڭ ىرگەسى 1630 جىلى قالانعان). جولاي جاس كەلىنشەگى قايتىس بولىپ كەتەدى. كەلسە، مامانعا اسا ءزارۋ بوستون كوللەدجىندەگى 17 بالا قارجىسى بولماعاندىقتان وقۋدان شىعىپ قالىپتى. دجون گارۆارد سولاردى جيىپ، قارجى بەرگەن سوڭ، وقۋ ورنى قايتا اشىلىپتى. مىنە، سودان باستاپ گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتى اتالىپ كەتىپتى. وسىعان  وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ مەرەيتويىنا وراي وقۋ كورپۋسى مەن كامپۋستىڭ اراسىنا گارۆاردتىڭ ەسكەرتكىشى قويىلىپتى. مۇنى وزدەرى ء«ۇش قاتەنىڭ ەسكەرتكىشى» –  دەيدى ەكەن. سەبەبى، بۇل ۋنيۆەرسيتەتتىڭ نەگىزىن قالاعان گارۆارد ەمەس ەكەن. ول قارىزدار بوپ قاشىپ كەتكەن شاكىرتتەردى وقۋعا قايتارعان. ەكىنشى، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قۇرىلعان جىلى قاتە جازىلعان! ءۇشىنشى، مىنا بەينە – گارۆاردتىڭ ءوزى مە، جوق پا، بەلگىسىز. مىنە، دۇنيەنىڭ وقۋ تۇتقاسى بولعان گارۆاردتىڭ ءوزى ء«ۇش قاتەلىكتەن» باستالادى ەكەن. پارادوكس. ونىڭ ەسەسىنە، بۇل ەسكەرتكىشتى  «اۋليە» دارەجەسىنە كوتەرگەن مىناداي وقيعا ءوتىپتى. گارۆارد بولسىن، باسقا بولسىن، ەركە شاكىرتسىز ۋنيۆەرسيتەت بولمايدى.  ءبىر ستۋدەنت جالعىز-اق بيلەتكە دايىندالىپتى. ەمتيحان تاپسىرۋعا بارا جاتىپ ء«ۇش قاتەلىكتەن» تۇراتىن ءمۇسىننىڭ قاسىنان وتكەندە ونىڭ باتىڭكەسىنىڭ تۇمسىعىن ۇستاپ تۇرىپ: «ەي، گارۆارد، سەنىڭ ءوزىڭ ءۇش قاتەلىكتەن تۇراسىڭ. بۇل سەنىڭ ورىنىڭ ەمەس ەدى. مەن دە قاتەلەستىم، ەمتيحانعا دايىندالمادىم. ەگەر وسى اراعا اۋليەلىكپەن تۇردىم دەسەڭ، وندا مەنى جارىلقاپ، تەك پالەنبايىنشى بيلەتتى قولىما تۇسىرە گور» – دەپتى. «اۋليە گارۆارد» قولداپ، دايىندالعان بيلەت كەلىپ، شاكىرت بەس الىپتى. سودان باستاپ بۇكىل ستۋدەنتتەر گارۆاردتىڭ بۇزاۋباس باتىڭكەسىن ەمتيحان الدىندا سيپاپ وتە بەرگەندىكتەن دە، باتىڭكەنىڭ بۇزاۋباس تۇمسىعىن اق جەم بولىپ كەتىپتى. ءبىز دە سيپادىق. تىلەك تە، تىلەۋ دە كوپ قوي. ءبىرى بولماسا، ءبىرى ورىندالىپ قالار...

سۋرەتتە: ءۇش قاتەلىكتەن تۇراتىن جانە بوتينكاسىنىڭ تۇمسىعى اقجەم بولعان گارۆاردتىڭ ءمۇسىنى.

جالپى، امەريكانىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرى جەكەمەنشىك بولعاندىقتان دا، جابىق مەكەمەنىڭ ساناتىنا جاتادى. جارناما جاساۋشىلاردان باسقاعا جابىق. عىلىمي زەرتتەۋ ورتالىقتارى مەن لابوراتوريالارى ءتىپتى قۇپيا. يدەيا مەن پاتەنتكە نەگىزدەلگەن جانە سونى تۇراقتى جانە قوماقتى تابىس كوزىنە اينالدىرعان عىلىم، ءبىلىم سالاسى ءۇشىن مۇنىڭ ءوزى ۇيرەنشىكتى جاي. الايدا مەملەكەتتىك تاپسىرىستىڭ ءجونى باسقا. مىسالى، اقش-تىڭ كارتاسىن جاساۋ گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورلارى مەن شاكىرتتەرىنە تاپسىرىلىپتى. تاجىريبە، تالانت، جاستىق قيال قوسىلىپ، قۋاتى كۇشەيگەن توپ امەريكانىڭ، امەريكانىڭ عانا ەمەس جەر ءجۇزىنىڭ جەر بەدەرىن جۇلدىزداردىڭ ورنالاسۋى ارقىلى ەسەپتەپ، كارتاعا ءتۇسىرىپتى. ۋنيۆەرسيتەتتە – استرونومياعا باستى كوڭىل بولىنەدى ءارى باسىمدىلىق بەرىلەدى ەكەن. عىلىمي ورتالىقتاردىڭ ىشىنە كىرۋگە، سۋرەتكە تۇسىرۋگە بولمايدى.  سوندىقتان دا 3-4 قاباتتى كامپۋستاردى، ەسكى ۇيلەردى، كىتاپحانانى كوزدەن وتكىزىپ، كولىككە وتىردىق.

نازار اۋدارارلىعى، مۇندا جاس تا، كارى دە شايتاناربانى – ۆەلوسيپەدتى ءجيى پايدالانادى ەكەن. ارينە، قىتاي سياقتى كوپ ەمەس، دەگەنمەن دە ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. بۇدان كەيىن اتاقتى ماسساچۋسەتس تەحنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ عيماراتى مەن كامپۋسىن سىرتتاي تاماشالادىق. مۇندا 4 نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، 25 مىڭ ستۋدەنت، 10 مىڭ اسپيرانت (PHD) بار. نەگىزگى باعىتى – كيبەرنەتيكا، تەكتىك نەگىز – دنك. وسى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ينجەنەرلىك تەحنولوگيا فاكۋلتەتىن «بولاشاق» ارقىلى بىتىرگەن، امەريكاعا ءبىزدىڭ ۇيدەن اتتانعان، قازىر امەريكانىڭ ءبىر كومپانياسىندا ىستەيتىن، كەلگەن سايىن الماتىداعى «انكارا» قوناقۇيىنىڭ پرەزيدەنتتىك اپارتامەنتىندە ايلاپ تۇراتىن ءوزىمىزدىڭ اقساۋلە بىتىرگەن. ول قازاقستانداعى ءبىراز كوپىرلەردى جوبالاۋعا قاتىستى، قازىر دە سول باعىتتا جۇمىس ىستەپ ءجۇر. وسىدان جيىرما كۇن بۇرىن الماتىداعى اپارتامەنتىنە مەنىڭ بالا-شاعام، نەمەرەلەرىم ءبىر كۇن قوناقتاپ قايتقان... بۇل ۋنيۆەرسيتەتكە قاندايدا ءبىر قاتىسىڭنىڭ بولۋىن سەزىنۋدىڭ ءوزى دە ونى گارۆاردتان كورى جاقىنداتىپ جىبەرگەندەي.

گەنري لونگفەللونىڭ اتىن شىعارعان چارلز وزەنىنەن ءوتىپ بارامىز. ۇندىستەردىڭ اسىرەافسانالارى مەن اڭىزدارىنىڭ، ەرتەگى-حيكايالارىنىڭ ۇلى جيناعى – «گاياۆاتا تۋرالى جىر» وسى بوستون وڭىرىندە تۋىپتى. گارۆارد، ماسساچۋسەتستەن دەپ اتالعانىمەن دە، ءبارى دە بوستوننىڭ ەتەك-جەڭى سياقتى قويىنداسىپ جاتقان كىشى قالالار. تەك جەر جەكەمەنشىك بولعاندىقتان دا، شەكاراسىن قوسۋعا بولمايدى. چارلز وزەنىنەن وتىسىمەن بوستون قالاسى رەسمي تۇردە باستالدى. شىنىن ايتايىن، ۆاشينگتوننان، فيلادەلفيادان، نيۋ-يوركتەن كورى بوستون ماعان بىردەن ۇنادى، جانىما دا، كوزىمە دە تانىس تارتتى. ەڭ باستىسى – سولتۇستىك شاھار جانە ءسال سالقىنداۋ، ۇيرەنشىكتى اۋا رايى بولسا كەرەك.

بوستوننىڭ ماقتانىشىنا اينالعان كوككە تىرەلگەن عيماراتتار مەن ريۆەرا مۇناراسىن تۇمان باسىپ تۇر. بوز تۇماندى جامىلىپ زاۋلىمدەر مەن زايىرلى (كونە مەموريالدىق ەسكەرتكىشتەر مەن ەسكى ۇيلەر ورامى) عيماراتتاردى، ساۋدا ورىندارىن ارالادىق. ارالاعان سايىن تىنىسىم اشىلا بەردى. اسپاندا بوزعىلت تۇمان، ال كوشەلەر تۇپ-تۇنىق. كۇننىڭ بوزعىلت ساۋلەسى سونداي جۇمساق ءارى اسەرلى. نە جاڭا قالادا، نە كونە قالادا جۇرگەنىڭ سەزىلمەيدى. ءۇنسىز ۇيلەسىم بار. الدىڭعى كۇندەلىكتىڭ ءبىر بەتىندە «امەريكانىڭ تۇتقاسى – پۋريتان مەن كۆاكەرلەر ءدىنى» – دەگەن تۇسپال بار ەدى. بوستوندا سونى انىق سەزىنەسىڭ. ءتىپتى، شىركەۋلەر مەن ءمىناجاتحانانىڭ  ماڭىنان وتكەندە، سونداي ءبىر گەيشالىق جۇمساق جىميىسپەن مىناجاتقا شاقىرعان جاپون كەمپىرلەرى مەن جاس كەلىنشەكتەرىن كورىپ، ۋاعىزىنا ەلجىرەپ، ەرىپ كەتكىڭ كەلەدى. مۇسىلمان ەكەنىڭدى ايتساڭ، رەنجىمەي، قيىلىپ قالا بەرەدى.

ەسكى مەن جاڭا عيماراتتار قويىنداسىپ قالاعا كورىك بەرىپ، اجارىن اشادى. سونىڭ ەرەكشە كورىنىسى  – حوك اتىنداعى ۇشىنا كوزىڭ جەتپەيتىن، كوگىلدىر ءتۇستى اينەكتى  ءزاۋلىم عيمارات جانە سول ءزاۋلىمنىڭ كوگىلدىر اينەكپەن قاپتالعان قابىرعاسىنا تۋرا ايناعا تۇسكەن سۋرەتتەي بوپ ساعىمى ءتۇسىپ تۇرعان ەسكى شىركەۋ. قايسىسىنا كوڭىل ءبولىپ قارارىڭدى بىلمەي داعداراسىڭ. مۇنداي دا ۇيلەسىم مەن كەلىسىم بولادى ەكەن-اۋ! سويتسەم، بيىك عيمارات جاتاعان شىركەۋدى كولەگەيلەپ قالماس ءۇشىن قالا تۇرعىندارى ونىڭ اينەك قابىرعاسىنا شىركەۋدىڭ ساعىمى تۇسەتىندەي ەتىپ سالدىرىپتى. شىركەۋدىڭ كولەڭكەسى  اينەك قابىرعاعا تۇسكەندە، الگى شىركەۋدىڭ ساعىمى ءبىر اينەك قابىرعادان ەكىنشى اينەك قابىرعاعا ءتۇسىپ، سۋرەتى بۇكىل كوشەنى الىپ كەتەدى ەكەن. ارينە، بۇل – وزدەرىن امەريكاعا جەتەلەپ اكەلگەن ءدىن ۇيىنە جانە امەريكانى – امەريكا اتاندىرعان تاۋەلسىزدىك قوزعالىسىنىڭ كۋاسى بولعان شىركەۋ مۇناراسىنا دەگەن ۇلى قۇرمەت. ويتكەنى بۇعازعا جەتكەن اعىلشىن كەمەلەرىنىڭ كەلگەنىن جانە اسكەردىڭ قالاعا بەت العانىن حالايىققا حابارلاعان ريۆەرا مۇناراسى دا وسى الاڭدا  ەكەن.

سۋرەتتەردە: امەريكانىڭ ازاتتىعىنا كۋا بولعان، ساعىمى كوگىلدىر زاۋلىمگە ءتۇسىپ، ءبىر عيماراتتان ءبىر عيماراتقا سوزىلعان تاريحي شىركەۋ جانە ونىڭ ساعىمى.

سول ورامداعى الاڭقايدا تاسباقا مەن قويانعا وزدەرىنىڭ تابيعي تۇرىقتارىنداي عانا ءمۇسىن قويىلىپتى. تاسباقا سورە سىزىعىنان ءوتىپ بارادى، ال مارەگە ءالى جەتە قويماعان قويان تاسباقاعا تاڭ قالىپ تۇر. سويتسەك، بۇل تاسباقانى شىر اينالىپ وراعىتا  زىمىراپ جۇرگەنىندە، تاسباقانىڭ مارە سىزىعىن ءبىرىنشى بوپ قيىپ وتكەنى تۋرالى ەرتەگىگە قويىلعان ەسكەرتكىش ەكەن. ال الگى ۇزىن سىزىق – اتاقتى بوستون مارافونىنىڭ مارە سىزىعى ەكەن! مىنە، ماسەلە قايدا؟!. حالىقتىق سيپات دەگەنىمىز وسى! ال انا دوڭگەلەك شەڭبەر –  بوستون مارافونىندا جەڭىسكە جەتكەندەردىڭ ءتىزىمى قاشالعان بەلگىتاس ەكەن.

سۋرەتتە: بوستون مارافونىنىڭ مارە سىزىعى وسى ارادا.

ءتىزىمنىڭ ىشىنەن فاۋزيا سۇلتانوۆا دەگەن رەسەيلىك قىزدىڭ اتىن وقىدىم. تەگى تاتار «ماتۋرى» (ارۋى) بولسا كەرەك. وسىدان ءبىر جىل بۇرىن، ياعني، وتكەن جىلى كوكتەمدە سورەگە 50 مەتر قالعاندا  جارىلعان بومبادان قازا تاپقانداردىڭ دا اتى قوسا جازىلىپتى. الگى قاستانشىقپاعىر بومبا جارىلعان بۇرىشتاعى  عيماراتتا  جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. ءىشىم وتتاي كۇيدى. سەبەبى، امەريكادا ءجۇرىپ قازاقستاندى اۋىزعا الاتىن بىردەن-ءبىر وقيعا – وسى جارىلىس. ۇيىمداستىرۋشىسى ءتۇبى قازاقستاندىق شەشەن. ال ونىڭ بۇل ويىن بىلە تۇرىپ ايتپاعان جانە قىلمىسقا قاتىسى بار – دەپ ۇستالعان جاس جىگىت – قازاق ەدى! اتىمىزدى شىعارعان جەرىمىز وسى بولعانى ما؟!. فەرعانالىق ءانۋار ونى ەسكە سالعان جوق. وعان دا شۇكىر.

سۋرەت: مىنە بومبا جارىلعان  تۋرا وسى ارادا ءبىز بولدىق.

قارسى بەتتەگى تاس قابىرعالى، سالماقتى عيماراتتىڭ كارنەزىنەن «شەكسپير» دەگەن جازۋدى وقىدىم دا ءتۇسىندىم. كىتاپحانا. عيمارات 1882 جىلى سالىنىپتى. كىتاپحانادا قولجازبالارى ساقتالعان ادامداردىڭ اتتارى كارنەزگە جاعالاي ويىلىپ تۇرىپ جازىلىپتى. شىركىن، «وتىرار كىتاپحاناسىنىڭ» عيماراتى سالىنسا، ءبىز دە  قولجازبا يەلەرىنىڭ اتىن   قاشاپ تۇرىپ جازار ەدىك-اۋ!  ۋا، شىركىن، ارمان! ارمان دا ارمان، شىن ارمان! – دەگەن وسى!

1778 جىلى سالىنعان بوستون مەرياسىنىڭ  كۇمبەزى التىن ەكەن. جەر استى مەتروسى 1882 جىلى قولعا الىنىپتى.  1945 جىلى اشىلعان مۋزىكا كوللەدجى امەريكاداعى وسى سالاداعى ەڭ جوعارعى وقۋ ورىنى ەكەن. العاشقى مۋزىكا دوكتورى، كومپوزيتور ديۋك ەلەنكتوندى ء«پىر» تۇتاتىن كورىنەدى. بۇل كوللەدجدىڭ عيماراتتارى دا، بولىمشەلەرى دە ەرەكشە قۇرمەتپەن تانىستىرىلدى. تەرەڭدەپ سىرىن بىلمەگەن سوڭ، ونى جانعا جاقىن تارتۋ قيىنعا سوقتى.

بۇدان كەيىن ازاتتىق مايدانىنا قاتىستى تاريحي-مەموريالدىق ورىنداردى كوردىك. قۇرباندار قورىمى بوستون مەن دجەيمستاۋندا (ارلينگتون) عانا بار ەكەن. امەريكانىڭ ازاتتىق الۋىنىڭ نەگىزىن قالاعان بوستوننىڭ العاشقى دۋانباسى سامۋيەل ادامستىڭ ەسىمى ەرەكشە قۇرمەتپەن اتالادى. 17 بالانىڭ ءبىرى، وسىندا تۋعان بەندجامين فرانكلينىڭ اكەسىنىڭ قابىرىنە تاعزىم ەتتىك. مەنى تاڭىرقاتقانى – 54-اتقىشتار پولكىنىڭ تاريحى. بۇل پولك قۇلدىقتان قۇتىلۋ ءۇشىن قارۋ ۇستاعان زاڭگىلەردەن قۇرالىپتى. ول اسكەردى جاساقتاعان شۋلتس دەگەن ازامات ەكەن. ءوزىنىڭ جەڭىستەرىمەن اڭىزعا اينالعان بۇل پولك وقىستا توسقاۋىلعا ۇشىراپ، دەرلىكتەي قازا تاۋىپتى.  مىنا بارەلفتى  سول 54-پولكتىڭ ءتىرى قالعان زاڭگى جاۋىنگەرى ءوز قاراجاتىنا قۇيدىرىپتى.

كونە ءۇي، ەسكى كوشەنى جاعالاي ارالاپ  «امەريكاداعى ەڭ ناشار عيمارات» دەپ تابىلعان عيماراتتى دا كوردىك. استاناداعى ۇكىمەت ءۇيىنىڭ بەتقابىن – الەكوبوندتى سىپىرىپ تاستاسا، الگى ءۇي ءوزىنىڭ «ەڭ ناشار عيمارات» دەگەن «اتاقتى» ورىنىن ەرىكسىز بەرەتىنى انىق. تىم بولماسا وزگە قۇرىلىستان ەرەكشەلەنەتىن ۇلتتىق ويۋ بۇيىرماعان عيماراتقا نە دەيسىڭ؟..

سودان كەيىن بۇكىل بوستوندىقتار كەشكى ۋاقىتىن وتكىزەتىن، جاز كۇندەرى كونتسەرت تە كورەتىن «كۆينسون» ساۋدا ۇيىنە كەلدىك. ءارى ساۋدا، ءارى ونەر، ءارى دەمالىس ورتالىعى. الما ەكەۋىمىز كەشكى استى ءىشىپ، كۇندىزگى كورگەندى ەسكە الىپ، بۋريات اندرەيمەن، قاراعاندىلىق پاشكامەن ءتىل قاتىسىپ، قاس قارايعاندا بوستوننان 25 شاقىرىمداي سولتۇستىككە ورنالاسقان  «مارگاريتا» موتەلىنە جايعاستىق. جۋىنىپ-شايىنىپ ءشاي ءىشىپ، كۇندەلىكتى رەتكە كەلتىردىم.

(جالعاسى بار...)

اباي.kz