جۋىردا تامىز ايىنىڭ 18 مەن 20 ارالىعىندا تۇركيانىڭ باس قالاسى انكارادا «حالىقارالىق يسلام الەمى قوعامدىق قاۋىمداستىعىنىڭ بىرلەستىگى كونفەرەنتسياسى» بولىپ ءوتتى. كونفەرەنتسيا ماقساتى – شىلدەنىڭ 15 كۇنى بولعان ۇلكەن دۇمپۋدە ورىن العان جاعدايعا وڭ باعا بەرۋ، سىني كوزقاراستارعا دەگەن الەم جۇرتشىلىعى الدىندا شىنايى شىندىقتى تانىتۋ.

اتالعان كونفەرەنتسياعا ەۋروپا، افريكا، ورتا ازيا مەن شىعىس مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى. ونىڭ ىشىندە قازاقستاندىق ق.ماتجان مەن ن.مانسۇروۆ تا بار. 42 مەملەكەتتەن كەلگەن وكىلدەر ءۇش كۇن بويى ەل ىشىندە ورىن العان ورىنداردى ءوز كوزدەرىمەن كورىپ، تۇركيانىڭ قۇزىرلى ۇيىمدارىنىڭ باسشىلارىمەن كەزدەسىپ بولعان جاعداي جايلى ەستىپ قايتتى.

ءجۇز ەستىگەننەن ءبىر كورگەن ارتىق دەگەندەي كونفەرەنتسيا قاتىسۋشىلارى ورىن العان جارىلىستاردىڭ ورىندارىن كورگەندە ادامزات بالاسىنىڭ ءححى عاسىردا جۇرەك شوشىندىراتىن مۇنداي قۇبىلىستارعا تاعى دا جول بەرىلگەندىگىنە كۋا بولدى. بەيبىت ءومىر قالايتىن قارابايىر حالىقتىڭ ەلى، جەرى ءۇشىن جانىن جۇلىپ بەرەتىنىنە الەم جۇرتشىلىعى ايقىن كوز جەتكىزدى دەپ بىلەمىز. مۇنىڭ بارلىعى ايتۋعا عانا وڭاي، ال شىندىعىندا، جان تۇرشىگەرلىك جاعدايدىڭ ناق ءوزى. مىنە ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ دا ماقساتى وسىنداي جايتتاردىڭ باۋىرلاس وزگە دە مۇسىلمان ەلدەردە ورىن الۋىنا جول بەرمەۋ.

كونفەرەنتسيا كەلگەن قوناقتار تاراپىنان كوڭىل ايتۋ مەن جۇباتۋعا ارنالعان ۇندەۋلەردەن باستاۋ الدى. ولاردىڭ مۇنداي جايتتاردى الەمدە وزىندىك ورنى بار يسلام دۇنيەسىنە جاسالعان جالپى سوققى رەتىندە قابىلدايتىندارىن ايتقان قاتىسۋشىلار سىنعا العان مەملەكەتتىك ءدۇمپۋدى ءتيىستى تۇردە جەتكىزۋ قاجەتتىگىن ءسوز ەتتى. شىنايى شىندىقتى الەم مۇسىلماندارىنىڭ بىلگەنىن قالايتىن باۋىرلاس مەملەكەتتەگى مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمدار باستاماسىن تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇزىرلى ورگاندارى تاراپىنان بارىنشا قولداۋ تاپقاندىعى كونفەرەنتسيادا ايقىن كورىنىس تاپتى.

تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى رەدجەپ تايىپ ەردوعان، پرەمەر ءمينيستردىڭ ورىنباسارى مەن ءماجىلىس توراعاسى جانە باس مۋفتيمەن كەزدەسۋ بارىسىندا كونفەرەنتسياعا قاتىسۋشىلار اتالعان جاعدايدىڭ قانشالىقتى ۇرەيلى بولعاندىعىن ۇعىندى. ەل پرەزيدەنتى رەدجەپ تايىپ ەردوعان بەستوبە رەزيدەنتسياسىندا وتكەن كەزدەسۋدە: «بىرلىگىمىز بەن ىنتىماعىمىزدى ساقتاپ قالىپ قانا مۇندايلارعا شەكتەۋدى باسشىلىققا الۋىمىز كەرەك. ولاي ەتپەگەن جاعدايدا مۇسىلماننىڭ مۇسىلماندى ولتىرۋىنە جول بەرۋىمىز ابدەن مۇمكىن» دەي كەلە، شەتەلدىك باسىلىمداردىڭ مۇنداي ۇستانىمدارىمىزدى قولداي قويمايتىنىن جانە ولاردىڭ بىزدەردى تۇسىنە المايتىندارىن تىلگە تيەك ەتتى. وعان قوسا ولاردىڭ بۇل جاعدايلاردى تەرىس سارالاپ، بىرجاقتى پىكىر بەرىپ، جارىسا جازعاندارىن، ەلگە، ۇلتقا دەگەن سىني كوزقاراستارىن بىلدىرگەندەرىن دە سىنعا الدى.

ارينە، كوپ رەتتە كەز كەلگەن ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىنا بارماي بىرجاقتى باعا بەرۋلەر ورىن الاتىنى انىق. سوندىقتان قاشاندا بيلىك ءۇشىن تالاس الدىڭعى قاتاردا تۇراتىنى سياقتى مۇندا دا ەل بيلىگىنىڭ ءوز مۇددەسى ءۇشىن بارعان دەگەن ۋاجدەمەلەرىنىڭ دايەكسىز بولعاندىعى ءسوز ەتىلدى. مۇنى ەل ىشىندەگى ءتۇرلى پارتيالاردىڭ وسى ساتتە ءبىر ىنتىماققا كەلىپ، بىرلەسە كەتكەنى، ءارتۇرلى ۇستانىمدارداعى مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ بىرىگىپ، بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىق ءۇشىن قارسى تۇرعاندىعى ەرەكشە اتاپ ءوتىلدى. بۇل ەلدىڭ ەلدىگى مەن بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاپ قالۋداعى مەملەكەت ىشىندەگى بۇلىكشىلەرگە دەگەن جالپىحالىقتىڭ نارازىلىعى دەپ باعالاندى.

مىنە دوستىقتىڭ قادىرى وسىنداي قيىن ساتتەردە كورىنەتىنى سياقتى باۋىرلاس مەملەكەتتەر اراسىنان ەلباسىمىز ن.نازارباەۆتىڭ قولداۋ جاساپ، دەمەۋ بەرگەندىگى بارشا تۇركى جۇرتىنا ۇلكەن ابىروي بولعاندىعى ءسوزسىز. وعان قوسا، ەلباسىنىڭ مەملەكەتتىك دۇربەلەڭنەن كەيىن العاش رەسمي ساپارمەن زيارات ەتۋى دە ساياسي ءھام ەكونوميكالىق تۇرعىدا دا ماڭىزدى ورىن الدى. ول تۇركيا پرەزيدەنتى رەدجەپ تايىپ ەردوعان ءۇشىن دە، تۇرىك حالقى ءۇشىن دە ۇلكەن قولداۋ بولدى. ويتكەنى وندا ەلباسى ن.نازارباەۆ: «تۇركيا قازاقستاننىڭ ەڭ جاقىن ءارى سەنىمدى ساياسي جانە ەكونوميكالىق ارىپتەستەرىنىڭ ءبىرى. بولاشاقتا دا سولاي بولا بەرمەك. سەبەبى ءبىز ءتۇبى ءبىر، تاريحى ءبىر، مادەنيەتى مەن ءدىنى ءبىر ەلدەرمىز» دەگەن بولاتىن. سونداي-اق تۇركيانىڭ رەسەيمەن اراسىن جاقىنداستىرىپ، تاتۋلاسۋىنا دا ەلباسىنىڭ اتقارعان قىزمەتى ەرەن. بۇل دا باۋىرمالدىقتىڭ كوسەتكىشى.

تۇيىندەي كەلگەندە، مەملەكەتتىك دۇمپۋلەر قاشاندا، قاي كەزدە دە ورىن الىپ كەلگەن. بىراق ولاردىڭ ادام شىعىنىسىز بولعاندارى كەمدە-كەم. تۇركيادا ورىن العان ۋاقيعا دا ءبىرشاما جاننىڭ ءومىرىن قيىپ، بىرنەشەۋىن جاراقاتتاپ كەتتى. ەگەر جالپىحالىقتىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعى بولماعاندا ونىڭ سانى ودان كوپ بولۋى مۇمكىن ەدى. سوندىقتان ەل بىرلىگى بۇل جاعدايلاردىڭ شامادىن تىس قارقىن الۋىنا جول بەرمەدى. قازىرگى كەزدە تۇرىك حالقى كۇندەلىكتى ءومىر كەشۋدە. دەسە دە، جارىسلىستار ەلدىڭ ءارتۇرلى ولكەلەرىندە كۇن سايىن ورىن الۋدا. مىسالى، كونفەرەنتسيا ءوتىپ جاتقان كەزدە ەلدىڭ ەلازيك ەلدىمەكەنىندە تاعى جارىلىس ورىن الىپ، ءۇش ادامنىڭ قازا تاپقانى باق ايتىلدى. مۇنداي ارەكەتتەردەن مەزى بولعان حالىق تا، بيلىكتە بولدىرماۋ ءۇشىن ءتۇرلى شارالاعا بارۋدا. ال كونفەرەنتسيا قاتىسۋشىلارى ءبىرشاما شىندىققا كوز جەتكىزىپ، ولاردى وزدەرىنە ساباق رەتىندە قابىلداپ، مۇندايلارعا جول بەرمەۋ كەرەكتىگىن ىشتەي ۇعىنىپ قايتتى. ءوز كەزەگىندە ءبىز دە باۋىرلاس ەلدىڭ بىرلىگى مەن بەيبىتشىلىگى ۇزاعىنان بولعاي دەپ، يسلام الەمى ارقاشان بىرلىكتە بولۋ كەرەكتىگىنە ءۇن قوسىپ قايتتىق.

نۇرلان مانسۇروۆ 

Abai.kz