«جەتىمدەر بۇرىشىن» جاعالاپ جۇرگەنىمە بۇگىن ءۇشىنشى كۇن. كۇندە ەشتەڭە تاپپاي قايتسام دا، وسى جەرگە كەلىپ، جالعا بەرىلەتىن ۇيلەردىڭ باعالارىن ءبىر شولىپ شىعۋدى ادەتكە اينالدىرعاندايمىن... اۋىلداعى كەڭ ۇيدە ەركىن شاپقىلاعان، قالاداعى ۇياداي بولسا دا ءوز ۇيىندە بۇلا وسكەن، «پاتەر» دەگەن بالەنى بىلمەگەن ەركە قىزعا بۇل ءجۇرىسى تىم اۋىر ءتيدى... بىراق «ادام ءۇش كۇننەن سوڭ كورگە دە ۇيرەنەدى» دەيدى عوي، وعان دا ەتىم ءولىپ كەتكەندەي. كەشە عانا تۇرمىس قۇرعان جاس قىزدىڭ الدىنان ءومىر ءوزىنىڭ اششى شىندىعىنىڭ بەتپەردەسىن بىردەن اشتى. ءبىزدى دە ەلىمىزدىڭ بار جاسىنىڭ باسىنداعى ۇيسىزدىك پەن كۇيسىزدىك توسىپ تۇر ەكەن...

ءبىرىنشى كۇن

«جەتىمدەر بۇرىشىن» جاعالاپ جۇرگەنىمە بۇگىن ءۇشىنشى كۇن. كۇندە ەشتەڭە تاپپاي قايتسام دا، وسى جەرگە كەلىپ، جالعا بەرىلەتىن ۇيلەردىڭ باعالارىن ءبىر شولىپ شىعۋدى ادەتكە اينالدىرعاندايمىن... اۋىلداعى كەڭ ۇيدە ەركىن شاپقىلاعان، قالاداعى ۇياداي بولسا دا ءوز ۇيىندە بۇلا وسكەن، «پاتەر» دەگەن بالەنى بىلمەگەن ەركە قىزعا بۇل ءجۇرىسى تىم اۋىر ءتيدى... بىراق «ادام ءۇش كۇننەن سوڭ كورگە دە ۇيرەنەدى» دەيدى عوي، وعان دا ەتىم ءولىپ كەتكەندەي. كەشە عانا تۇرمىس قۇرعان جاس قىزدىڭ الدىنان ءومىر ءوزىنىڭ اششى شىندىعىنىڭ بەتپەردەسىن بىردەن اشتى. ءبىزدى دە ەلىمىزدىڭ بار جاسىنىڭ باسىنداعى ۇيسىزدىك پەن كۇيسىزدىك توسىپ تۇر ەكەن...

ءبىرىنشى كۇن

بۇل بۇرىشقا كەلەم دەگەن وي ساناما تىپتەن كىرىپ-شىقپايتىن. اركەز وسى كوشەنىڭ بويىنان وتكەن سايىن قۇجىناعان قارا حالىقتى كورىپ، ىشتەي مۇسىركەپ، ايايتىنمىن. تاعدىر بۇل جاققا قاراي اياق باستىرمايتىنداي كورىنەتىن. ال ەندى بۇگىن سول ايانىشتى حالگە ءوزىم ءتۇسىپ وتىرعانىمدى ويلاپ، ەڭسەم ەزىلىپ كەتتى. ارى-بەرى وتكەن ەلدىڭ ءبارى ماعان قاراپ تۇرعانداي، مەنى «بايعۇس قىز» دەپ مۇسىركەيتىندەي... «ماكلەر» دەپ اسپەتتەيتىن قاباعى قاتۋلى اعاي-اپايلارىمىز تاناۋىنىڭ ۇستىنەن قارايتىنى تىپتەن قانىڭدى قايناتادى.
ءبىرىنشى كۇنى ءوزىم جالعىز بارۋعا جۇرەكسىنىپ، قاسىما قۇربىمدى ەرتىپ الدىم. ونىڭ ماعان قاراعاندا پاتەر ىزدەۋدەن «تاجىريبەسى» بار. مەنەن بۇرىن بىرنەشە رەت كەلىپ، وسى جەردەن اياداي عانا بولمە تاپقان. ەكەۋمىزدىڭ جاعدايىمىز دا ۇقسايتىن سەكىلدى. ول دا، مەن دە جاڭا تۇرمىسقا شىققانبىز، «وتباسى» دەگەن ينستيتۋتتىڭ بالمۇزداقتارىمىز. ول دا ەشقاشان پاتەر ىزدەپ ساندالىپ كورمەگەن. پاتەردەن-پاتەرگە كوشۋدىڭ ازاپتى ءدامىن تاتپاعان.
...جەتىمدەردىڭ بۇرىشىنا العاش ات ءىزىن سالعاندا ءوزىمدى راسىمەن-اق جەتىمدەي سەزىنىپ كەتتىم. قولداپ-قورعايتىن، «جاس ەدىڭ-اۋ» دەپ ماڭدايىمنان سيپايتىن ەشكىمىم جوق. ەلىمە-جەرىمە، قوعامعا كەرەكسىز جەتىممىن... بۇنداي كۇي مەنىڭ عانا باسىمنان وتپەگەن بولار. ۋاقىتشا بولسا دا باسىنا پانا بولار ءۇي ىزدەگەن تالاي جاستىڭ تالەيىندەگى دۇنيە. قوس الىپتىڭ اتىنداعى كوشەلەردىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان بۇل بۇرىشتا تالايلاردىڭ تاعدىرى توعىسىپ جاتقانداي. تۇسكى ۋاقىت، كوشە ماكلەرلەرىنىڭ ساۋداسى قىزىپ تۇرعان شاق. ەڭ شەتتە وتىرعان اپانىڭ الدىندا جاتقان قاعازدارعا ۇڭىلدىك. ەكى وتباسى بىرىگىپ تۇرايىق دەپ شەشكەنبىز. ەكى بولمەلى پاتەرلەردىڭ ءتىزىمى جازىلعان قاعازدان كەرەگىمىزدى ىزدەپ تۇرمىز. جاس وتباسىنىڭ قالتاسى كوتەرەتىن باعا كورىنبەيدى. ءبىز دە پەندەمىز عوي، تيىن تولەگەن سوڭ، جاقسى جاعدايى بار ۇيدە تۇرعىمىز كەلەدى. بىراق اسپانداعان باعا ءبىزدىڭ شارىقتاعان كوڭىلىمىزدى سۋ سەپكەندەي باسادى. «وسى بولادى-اۋ» دەپ تاپقان پاتەرىمىزدىڭ جايىن سۇرايىق دەپ، اپامىزدىڭ قاسىندا ءبىراز تۇردىق، بىراق ول كىسىنىڭ قۇلاعى تەلەفوننان بوسامادى... باعاسى قولايلى بولسا دا، ماكلەرى جاقتىرتپاي تۇرعانداي كورىنگەن سوڭ، جايما بازارداي جايىلعان جارنامالاردى جاعالاي بەردىك...
- ەكى جاس وتباسىنا ەكى بولمەلى پاتەر بولسا دەيمىز؟
- قانشاعا؟
- 60-70 مىڭنىڭ اينالاسى...
- ونداي اقشاعا پاتەر تاپپايسىڭدار!
قالتامىز كوتەرەتىن باعاداعى پاتەرلەردىڭ ءوزى قالانىڭ ەڭ شەتىندەگى، الىس شاعىناۋدانداردا ورنالاسىپتى.
- مىنا پاتەردىڭ جاعدايى قانداي؟ ىشىندە نە بار؟ ەكى وتباسى تۇرامىز...
- جاي عانا پاتەر، ىشىندە بارلىق جيھازدارىمەن...
- جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن بە؟
- وي، قىزدار، سەندەرگە ەششە ەۋرورەمونتىمەن ءۇي كەرەك شىعار؟ ونداي پاتەرلەر قانشا تۇراتىنىن بىلەسىڭدەر مە؟
- ....
- وندا قاراڭدار!
ماكلەر ءبىزدىڭ الدىمىزعا «2 بولمەلى پاتەرلەر» دەپ شالا ساۋاتتى جازىلعان ءبىر قاعازدى يتەرە سالدى. قالانىڭ ورتاسىنداعى 2 بولمەلى پاتەرلەردى جالداۋ قۇنىنىڭ اقش-تىڭ 800-1000 كوكقاعازىنان كەمى جوق. ءبىز بۇرىلىپ جۇرە بەردىك. كەتىپ بارا جاتىپ ماكلەردىڭ قاسىندا وتىرعان جاسى وتىزعا تاياپ قالعان قىزدىڭ (ول دا وسى جەردەن ناپاقاسىن تاۋىپ جۇرگەن جان بولۋى كەرەك شاماسى) «بىزگە دە بايعا ءتيىپ الۋ كەرەك ەدى» دەگەن ءسوزىن قۇلاعىم شالىپ قالدى. ونىڭ وسى سوزدەرىنەن وزەگىن ورتەگەن وكىنىشتىڭ دە، ءىشىن قىزىل يتتەي تىرناعان قىزعانىشتىڭ دا لەبى سەزىلەدى. نەگە تىستەنەدى، كىمگە ىزالانادى؟
...بىراق سول ءسات مەنىڭ بويىمدى ءبىر قۋانىش، ماقتانىش سەزىمى بيلەپ الدى. «وتباسى» دەگەن ءسوز قانداي قۇدىرەتتى، قانداي قادىرلى ەدى. قۋىقتاي بولمەنى جالعا الساڭ دا، بۇندا قاينايتىن ءوز ءومىرىڭ، ءوز شاڭىراعىڭ، ءوز وتباسىڭ... جالعىز ەمەسسىڭ... «وزىمدىكى دەگەندە وگىزدەي قارا كۇشىم بار». كىشكەنتاي مەملەكەت قۇرىپ، ءوز شەكارامىز بەن شەبىمىزدى بەكىتۋگە دەگەن قۇلشىنىس پايدا بولادى كەۋدەدە. ادامداردى العا جەتەلەيتىن وسى قۇلشىنىس ەكەن. قانداي قيىندىق كورسەڭ دە، تاعدىردىڭ بۇرالاڭ جولدارى قالاي بۇرىلسا دا، ارتقا قارايلاتپايتىن، سۇرىنسەڭ دە قايتا تۇرىپ ەڭسەڭدى تىكتەتەتىن دە سول سەكىلدى.

ەكىنشى كۇن

مەن دە پاتەر ىزدەۋدەن ازداپ تاجىريبە جيناقتاي باستادىم با، ەكىنشى كۇنى ەرتەرەك كەلدىم. كەشە كەشىرەك شىققان سوڭ، لايىقتى ەشتەڭە جولىقپاعان. قاي ماكلەردىڭ جانىنا جولامايىن، «سەن ىزدەگەن پاتەردىڭ بارلىعى تاڭەرتەڭ ءوتىپ كەتكەن» دەدى. قۇربىم ەكەۋمىز قۇر ساندالىپ قايتتىق. بۇل جولى ەش جۇرەكسىنبەي، ءوز-وزىمە سەنىمدى كەلەم. كەرەك پاتەرىمنىڭ قانداي بولاتىنىندا داۋىسىمدا ەش ءدىرىل جوق، تاقىلداپ تۇرىپ تۇسىندىرەم. بىزگە دە وزگەنىكى بولسا دا ۇقىپتاپ ۇستايتىن دۇنيە-مۇلىك، جانعا جايلى جاعداي كەرەك. كوشە ماكلەرلەرى دە ەڭبەك كودەكسىنىڭ ەرەجەلەرى بويىنشا «ەڭبەك ەتەتىن» سەكىلدى. تاڭعى توعىزدا كەلەدى، تۇسكى استارى ءبىر مەن ەكىنىڭ ارالىعى، ال التىدان سوڭ ەشكىمدى دە تاپپايسىڭ. مەن ەرتەرەك كەلگەن بولۋىم كەرەك، كەشەگىدەي قۇجىناعان حالىقتىڭ قاراسى كورىنبەيدى. «بلاگوۋستروەننىي» ۇيلەردىڭ باعاسىنان مەسەلىم قايتىپ قالعانداي ما، «ۆرەميانكا» دەگەن جازۋلاردى جاعالايمىن. مىنە، ءبىر اعايدىڭ الدىندا ونداعان قۇجىرالاردىڭ ءتىزىمى جاتىر. ولاردىڭ قۇجىرا ەكەندىگىنە ەش كۇمانىم جوق. ويتكەنى جالدىڭ قۇنى ولاردىڭ جاعدايىن ءوزى-اق ايتىپ تۇر. سوندا دا بولسا كەلىسىپ قالارمىن دەپ بۇرىلدىم.
- اعاي ماعان ساياحاتتىڭ اينالاسىنان كەرەك ەدى؟
بۇل كىسىنىڭ دە ەڭ العاشقى سۇراعى «قانشاعا؟» بولدى. باس-اياعىما سىناي ءبىر شولىپ، قالتامنىڭ قالىڭدىعىن باعامداعانداي. تۇرىمە كوڭىلى تولدى ما كىم ءبىلسىن، كوڭىلدەنە قولىنداعىسىن كورسەتە باستادى. بىراق حابارلامالارىنىڭ ءبارىن دە «2 قىزعا» نەمەسە «2 جىگىتكە» دەگەن جازۋ تۇر.
- اعاي ءبىز ەكەۋ ەدىك... وتباسىمىز.
- بىردەن ايتپادىڭ با، سەندەرگە ىڭعايلى ەشتەڭە تابىلمايدى...
سوندا دا بولسا، باعاسىنا قىزىعىپ ءبىراز تۇردىم. ءوزارا قاۋقىلداسقان ەكى جىگىتتىڭ اڭگىمەسىنە ەرىكسىز قۇلاق ءتۇردىم. بىرەۋى ماكلەر ۇسىنعان پاتەردى بارىپ كورەيىك دەسە، ەكىنشىسى قارسىلاسىپ بوي بەرەر ەمەس. شاماسى، تالاي پاتەردى كورىپ، كوڭىلى قالعانداي. «بىلەم عوي، بۇلاردى... مۇننان ماقتاپ-ماقتاپ جىبەرەدى، بارساڭ تۇك تە جوق، وتىن ءوزىڭ جاعاسىڭ، سۋىن سىرتتان تاسيسىڭ، نە وڭعان جولى جوق...» جىگىت جەرگە شىرت تۇكىردى. ونىڭ دا جۇزىنەن الدەكىمدەرگە وكپەلەگەنى، وسى كۇيىنە ىزالانعانى كورىنىپ تۇر. نەگە وكپەلى؟ كىمگە رەنجيدى؟
...مەن عانا ەمەس. مەندەيلەر كوپ. بالا-شاعاسى جيىرمادان اسىپ، ءۇي بولاتىن كەزى جاقىنداسا دا پاتەردەن-پاتەرگە كوشىپ جۇرگەندەر بار. ال جاس شاڭىراق يەلەرىنىڭ ىلۋدە بىرەۋى بولماسا، ءبارى باسپاناسىز. وسى وي مەنى جۇباتقانداي بولدى. «بال جالاپ جۇرگەن كىم بار دەيسىڭ، قۇدايدىڭ بۇيىرتقانى بولادى دا» دەگەن ەنجار وي سانامدى بيلەپ الدى. «كوپپەن كورگەن ۇلى توي» دەگەن ماقال دا ورىنسىز ورالعانداي. «جەتىسىپ جۇرگەن كىم بار؟» دەگەن جۇبانىشىمنان ءوزىم شوشىنايىن دەدىم. بۇل - العا ۇمتىلدىرمايتىن، ءبىر كۇندىك تاماعىما تاۋبە دەگىزەتىن، بولاشاققا جوسپار قۇرعىزبايتىن سيپاتى جامان ءبىر جۇبانىش ەدى... كەشەگى قۇلشىنىسىم قايدا كەتكەن؟ سوندا مەن دە، ءسىز دە، ول دا، وسىلاي جۇرە بەرمەكپىز بە؟ «بۇيىرتقانى بولار» دەپ؟!

ءۇشىنشى كۇن
«جەتىمدەر بۇرىشىنان» ول كۇنى دە تۇك بىتىرمەي قايتتىم. ءۇمىتىم ۇزىلە باستاعانداي. الاباجاق جارنامادان الا-قۇلا بولىپ تۇرعان بۇل بۇرىشتى جەك كورىپ كەتتىم. «گازەت ارقىلى ىزدەمەيسىڭ بە؟» دەگەن بىلگىشتەرىمنىڭ اقىلىنا سۇيەنىپ، حابارلاندىرۋ گازەتىن ساتىپ الدىم. «سۆەجي» ءنومىرى. كەڭسەگە كەلە سالا قارا تەلەفوننىڭ تۇتقاسىنا جابىستىم. «ارزاننىڭ جىلىگى تاتىمايتىنىن» بىلسەم دە، باعاسى ايعايلاماي تۇرعاندارىنا كوزىم ءبىرىنشى تۇسەدى.
- كەشىرىڭىز، مەن كۆارتيرا بويىنشا حابارلاسىپ تۇر ەدىم؟
- ءوتىپ كەتكەن...
تالاي ءنومىردى تەردىم، تۇتقانىڭ ار جاعىنان ەستيتىنىم ءبىر جاۋاپ: «ۋجە سدالي!» بۇگىن عانا جارىق كورگەن گازەتتىڭ بەتىندەگى پاتەردىڭ ءوتىپ كەتكەنى قىزىق. كەشە ءبىر ماكلەردىڭ قولىنان جارناما گازەتىن كورىپ ەدىم، ولار دا پاتەردى گازەت ارقىلى ىزدەي مە؟ پاتەر يەلەرىنە ەلدەن بۇرىن تەلەفون شالىپ، ماكلەرلىك قىزمەت كورسەتۋگە كەلىسەتىن بولعانى عوي. بۇرىشتا وتىرىپ تەلەفون ارقىلى تاپقان پاتەرىن ۇسىنعانى ءۇشىن بىرنەشە مىڭدى قالتاسىنا باسادى. باعاسى قىمبات ۇيلەرگە تەلەفون شالعانىمدا، ولاردىڭ ءالى وتپەگەندەرى كوپ ەكەن. ارعى جاقتاعى ايەل «قاي ۋاقىتتا كەلىپ كورەم دەسەڭ، ءوز ەركىڭ» دەپ جالباقتاپ-اق جاتىر. پاتەردىڭ جاعدايىن ايتىپ، ماقتاۋىن كەلىستىرەدى. ارينە، ءۇيدىڭ كۇيى كوڭىلىمە جاققانىمەن، قالتاما جاقپايدى... قۇنىن ءتۇسىرىپ كورمەك بوپ ءبىراز ساۋدالاسىپ ەدىم، «بۇدان ارزانىن تاۋىپ ال» دەپ تۇتقانى تاستاي سالدى. جاڭا عانا جالباقتاعان جان، ءبىر دەمدە تەرىسى تۇتىگىپ شىعا كەلدى. كوزبەن كورمەسەم دە، ونىڭ كەلبەتىن وزىمە وسىلاي ەلەستەتەم. ول دا بىردەڭەگە ىزالى، كەكتى. ءوزىمدى ادام عۇرلى كورمەي، تۇتقانى تاستاي سالعانىنا مەن دە ىزالىمىن. بىراق كىمگە رەنجىپ، نەگە وكپەلەيمىن؟

P.S.
جالعىز ءجۇرىپ ەشتەڭە تاپپاعان سوڭ، جولداسىممەن قاراپ كورۋدى ۇيعاردىق. «بىرگە بارساق، بىردەڭە تابامىز» دەپ سەندىرەدى ول مەنى. سول ءسات كەشە جوعالتىپ الا جازداعان قۇلشىنىسىمدى قايتا تاپقانداي بولدىم. مىنە، ەكەۋمىز قول ۇستاسىپ قوس كوشەنىڭ قيىلىسىنا تاياپ قالدىق. ەندى ماعان ەلدىڭ ءبارى مۇسىركەي ەمەس، قىزعانىشپەن قاراپ تۇرعانداي. جاعالاي ءجۇرىپ، قولايلى دەگەن ءبىر پاتەردى ۇناتتىق. كورىپ كەلەيىك دەپ كەتىپ بارامىز. سول ءسات بولاشاققا دەگەن ءبىر سەنىم مەن ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن ءۇمىت پايدا بولدى. ويتكەنى مەن جالعىز ەمەس ەدىم. بۇل ومىردە ەشكىم باسىمنان سيپاماسا دا، سۇيەنىش، قورعانىش بولار ءبىر جان بار...
قۇدايىم وسى قۇلشىنىس پەن ۇمىتتەن ايىرا كورمەسىن... ەشكىمدى دە...

جاس مامانعا جالدىق ءۇي دە ارمان...

«قايران مەنىڭ ءوز ءۇيىم، كەڭ سارايداي بوز ءۇيىم» دەپ وتكەن جيرەنشە شەشەننىڭ بۇگىنگى ۇرپاقتارىنا بوز ءۇي دە بۇيىرماي تۇر. بۇل ماسەلە ايتىلا-ايتىلا جاۋىر بولعان. سوندا دا بولسا، جاس وتباسىلارعا قانداي مۇمكىندىكتەر بار ەكەنىن بايقاپ كورگىمىز كەلدى. تەك الماتى قالاسى بويىنشا 17 مىننان اسا وتباسى تۇرعىن ءۇي كەزەگىندە تۇرعانىن، بۇل تەك «پروپيسكاسى» بار جۇرتتىڭ سانى ەكەنىن، وعان قوسا اۋىل-ايماقتان اعىلعان جۇرتتىڭ اياعى سيرەمەي تۇرعانىن ەسكەرسەك، قالامىزدا قانشا جۇرتتىڭ ءۇيسىز-كۇيسىز جۇرگەنىن باعامداي بەرۋگە بولار. الەۋمەتتانۋشىلار ءبىر زەرتتەۋىنىڭ قورىتىندىسىندا قازاقستان حالقىنىڭ تەڭ جارىمى باسپاناسىز ءجۇر دەگەندى ايتىپ ەدى. قازاقستاندىقتاردىڭ بارلىعى بولماسا دا، قازاق حالقىنىڭ باسىم بولىگى باسپاناسىز.
ويتكەنى اكىمشىلىك وتكىزەتىن پاتەر كىلتىن تاپسىرۋ سالتاناتتارىندا كەزەكتە تۇرعاندارىنا جيىرما جىلدان اسقان جانداردىڭ قۋانىشىنا تالاي كۋا بولدىق. قىرىقتىڭ قىرقاسىنا شىققان كوكەلەرىمىز كەزەكتە تۇرعاندا، بىزگە، جاستارعا قايدا ءالى؟.. تۇرعىن ءۇيدىڭ قۇرىلىسى وسى «قارقىنمەن» جۇرە بەرسە، پاتەر كەزەگىندە تۇرساڭىز، قۇداي قالاسا، جيىرما-وتىز جىلدا سىزگە دە بۇيىرىپ قالار. دەگەنمەن اۋىزدى قۋ شوپپەن سۇرتە بەرۋگە بولماس. 2005 جىلى بيلىك جاس وتباسىلاردىڭ ماسەلەسىنە كوز قيىعىن سالىپ، العاش رەت ارنايى مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى بويىنشا جاس وتباسىلار ايرىقشا قۇقىعى بار سانات قاتارىنا جاتقىزىلدى. بۇل توڭنىڭ جىبىگەنى ەدى. قازىر جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان 2008-2010 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامادا دا جاس وتباسىلارعا باسىمدىق بەرىلەدى. وتىزعا تولماعان ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ەڭبەك ءوتىلى، بالالارىنىڭ سانى بالدىق جۇيە بويىنشا ەسەپكە الىناتىنى بەلگىلى. بىراق قازىر بۇل باعدارلاما بويىنشا قۇجات قابىلدامايدى. ويتكەنى قالا اكىمدىگىنىڭ سايتىنداعى دەرەككە جۇگىنسەك، سالىناتىن پاتەرلەردىڭ سانى 4 مىڭ بولسا، ال ودان ۇمىتتىلەردىڭ قاتارى 18 مىنان اسىپ كەتىپتى. تۇرعىن ءۇيدىڭ قۇرىلىس قارقىنى باياۋلاپ قالعاندىقتان، مەملەكەتتىك باعدارلاما بويىنشا پاتەر كىلتىنە 2005-2007 جىلدارى قۇجات وتكىزگەندەر قول جەتكىزىپ جاتىر. سوندىقتان ازىرگە مەملەكەتتىك باعدارلامادان بۇگىن ۇيلەنگەندەرگە قايىر بولماي تۇر. الداعى جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامانى كۇتپەسە...
سوڭعى كەزدەرى جارناماسىن جالاۋلاتقان جالعا الۋ ومىرىمىزگە ەكپىندەتىپ ەنىپ كەلەدى. ۇكىمەت جالعا بەرۋ باعدارلاماسىن جان-جاقتى قولداپ جاتىر. وركەنيەتتى ەلدەردە ەلدىڭ ءبارى جالدامالى ۇيدە تۇرادى دەيدى. وعان قىزمەتىنە، جاسىنا، الەۋمەتتىك ساناتىنا قاراماستان، بارلىق ازاماتتار قاتىسا الادى. بىراق ەڭ ءبىرىنشى تولەم قابىلەتىڭىز ەسكەرىلەدى. 2009 جىلى «سامۇرىق-قازىنا» قورى تابىستى ۇيلەردى جالعا بەرۋ باعدارلاماسىن جاساپ، ەل-جۇرتقا تانىستىرعاندا جىلجىمايتىن مۇلىك قورىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى ەرنار نۇرعاليەۆ: «پاتەرلەردى بولگەن كەزدە ءبىزدىڭ باسشىلىققا الار ءبىرىنشى ۇستانىمىمىز - ۇلتتىق قوردىڭ قارجىلارىن قايتارۋ، ياعني تيىسىنشە، تولەمدىك مۇمكىندىكتەرى جاقسى دارەجەدەگىلەرگە، باسىم كوڭىل بولىنەتىن بولادى»، - دەگەن ەدى. ال ۇلتتىق قوردىڭ قارجىسى - مەملەكەتتىڭ اقشاسى. ساقالدى قۇرىلىستارعا سالىنعان ميلليوندار ءوز ورنىنا قايتىپ كەلۋى كەرەك. الدىمەن ايلىعىڭىزدىڭ كولەمى ەسەپكە الىناتىن بولعاندىقتان، ءوز قالتاڭىزدى شامالاي بەرىڭىز. جالپى، قور باسشىلىعىنىڭ 2010-2011 جىلدارى 7 مىڭنان اسا پاتەردى جالعا بەرۋ تۋرالى جوسپارى بولعان. ساتىپ الۋ قۇقىعىمەن بىرگە جالداناتىن ۇيلەر الەۋمەتتىك، ەكونوم، بيزنەس-كلاسس بولىپ بولىنەدى. ەگەر تولەم قابىلەتىڭىز جەتىپ، ءۇيدى جالعا الساڭىز، تەك 5 جىلدان سوڭ عانا ساتىپ الۋعا مۇمكىندىك بار. قالتانىڭ قالىڭدىعى ءبىرىنشى ەسكەرىلەتىندىكتەن، ايلىعى 50 مىڭنان اسپايتىن وتباسىلى جاس مامانعا جالدىق ءۇي دە قولجەتپەيتىن ارمانداي كورىندى، بىزگە. دەگەنمەن جالعا بەرىلەتىن ۇيلەر ءبىر جاعىنان اكىمدىكتەر ارقىلى بولىنۋدە. قازىر تالاي جىل پاتەر كەزەگىندە تۇرعاندارعا قۇنى تومەن پاتەرلەردى جالعا الۋ ۇسىنىلا باستاعان. «ءۇمىتسىز شايتان» دەگەن، تۇرعىن ءۇي باسقارماسىنا ءبىر باس سۇعىپ، پاتەر كەزەگىنە قۇجات وتكىزىپ كورىڭىز... مۇمكىن جالعا بەرىلەتىن ۇيلەردىڭ ارقاسىندا باسپانالى بولىپ قالارسىز...
يپوتەكالىق نەسيە الايىن دەگەن ويىمدا بولماسا دا، قىزىعۋشىلىق جەڭىپ، ەلىمىزدىڭ ايتۋلى دەگەن ەكىنشى دەڭگەيلى بانكىنە نەسيە راسىمدەۋدىڭ جاي-جاپسارىن سۇراي باردىم. 16 پايىزدىق ۇستەماقىمەن نەسيە الۋ ءۇشىن الدىمەن ساتىپ الاتىن ءۇيىڭدى كەپىلدىككە قويىپ، ونىڭ قۇنىنىڭ 30 پايىزىن بىردەن تولەيدى ەكەنسىڭ. ءبىر بولمەلى پاتەردى شامامەن 50 مىڭ دوللار دەپ باعالاپ، ەسەپتەتىپ كورىپ ەم، مەنىڭ ايلىعىم ءتىپتى جەتپەي دە قالدى. بىرگە قارىز الاتىن ادام تابىڭىز دەيدى. كەڭەسشى قىزدىڭ ايتۋىنشا، 15 مىڭدى بىردەن تولەپ، قالعان 35 مىڭ دوللاردى وتەۋ ءۇشىن وتىز جىل بويى بانككە اي سايىن 65 مىڭ تەڭگە قۇيىپ وتىرۋىم كەرەك ەكەن. ەگەر مەنىڭ ەسەبىم دۇرىس بولسا، 50 مىڭدىق پاتەردىڭ قۇنىن 30 جىلدا بانككە ءۇش ەسە - 164 مىڭ! دوللار ەتىپ قايتارادى ەكەنمىن. بۇل اشىقتان-اشىق توناۋ ەمەي نەمەنە؟ بانكتەردىڭ قايتا قۇرىلىمداۋدان وتكەنى، نەسيەنىڭ پايىزدىق ۇستەماقىسى تومەندەگەنى قايدا؟
...مەملەكەتتىك باعدارلامادان دا، جالعا بەرىلەتىن ۇيلەردەن دە، بانكتىڭ نەسيەسىنەن دە كوڭىل قالعانداي. ءار جانعا ون سوتىق جەر تيەسىلى دەيدى عوي، سونى السام با ەكەن؟ ارينە، الماتىداي الىپ شاھاردا ون تۇرماق، ءبىر سوتىق بوس جەر جوق. مەنىكى تەك ارمان عانا. بىزگە تەك بىرنەشە جىل تيىن-تەبەن جيناپ، قالانىڭ شەتىندەگى، سۋ مەن جارىق تۇسىرىلمەگەن، گازدىڭ ءيىسى دە شىقپايتىن الىس اۋىلدان سەگىز سوتىق جەر ساتىپ الىپ، ۇستىنە ءۇي تۇرعىزۋ قالعانى ما؟

بەتتى دايىنداعان ءۇمىتجان جاپار

«ايقىن» گازەتى