پ.ك. ۋسلار. قازاق دالاسىنداعى ءتورت اي
(جالعاسى. ەستەلىك-جازبانىڭ باسى مىنا سىلتەمەلەردە تۇر:
http://abai.kz/post/49234;
http://abai.kz/post/50361;
http://abai.kz/post/51553;
http://abai.kz/post/52170
http://abai.kz/post/52315
وقىرمانعا اڭداتپا: بۇل تاراۋدا ەكسپەديتسيا باسىشىسى ۋسلار تۇتقىنعا ءتۇسىپ، حان كەنەنىڭ قوسىنىنا كەلەدى.
VII.
وتكەن تاراۋدىڭ سوڭىندا مەن باسىمدا بولعان وقيعا تۋر جازدىم عوي، جادىمدا ودان ەشقانداي ءىز قالعان جوق. كەيدە ەسىمە تۇسكەندەي بولادى، بىرنەشە تانىس ەمەس ادامدار كەنەتتەن مەنى قورشاپ العان سياقتى، سوسىن اتقا ءمىنىپ تەز شاۋىپ بارا جاتامىن، بىراق قايدا بارامىن، اتتا قالاي وتىرعانىمدى تۇسىنبەيمىن. بارلىق دەنە مۇشەلەرىمنىڭ ادام توزگىسىز بولىپ اۋىرىپ تۇرعانىن سەزىنەمىن، بىراق ول دا مەنى بەي-جايلىق پەن سامارقاۋلىقتىڭ تۇڭعيىعىنان شىعارار ەمەس. كەيدە بۇل كومەسكى ەستەلىكتەر جوعالىپ كەتەدى، سول كەزدە ولاردىڭ بارلىعى ومىرىمنەن سىزىلىپ تاستالعانداي.
ەسىمدى جيعان كەزىمدە قاپ-قاراڭعى ەدى. بىرنەشە ساتتە ەسىمدى جوعالتقانعا دەيىنگى بولعان جاعدايدى ەسىمە ءتۇسىردىم، بىراق قازىرگى ءجايىمدى ايقىنداۋ وڭاي ەمەس ەدى. دەنەمدى كوتەرەيىن دەگەنىمدە بارىپ قول-اياعىمنىڭ بايلاۋلى ەكەنىن سەزدىم; يىعىمنىڭ شىداتپاي اۋىرعانى جاراقاتىمدى ەسىمە سالدى. قاي جەردەمىن؟ اينالام قاپ-قاراڭعى، ءبىر قۇرىلىستىڭ ىشىندە جاتقانىما كۇمانىم بولمادى، ونىڭ ۇستىنە قانشاما ۋاقىت جۇتقانىم تازا اۋا ەمەس، ءىشى قاپىرىقتى بولىپ سەزىلدى. بار كۇشىمدى سالىپ كەۋدەمدى شامالى كوتەردىم، بىراق مەنى جان-جاعىمنان قورشاعان قالىڭ ءارى سۋىق بىردەڭە دەنەمە تيەدى. ءبىر سۇمدىق سەزىم بويىمداعى قانىمدى مۇزداتىپ، باسىما مۇز كەسەكپەن سوققانداي بولدى. قازاقتار مەنىڭ ۇزاق ۋاقىت ەسسىز جاتقانىمدى كورىپ، ءولدى دەپ ساناپ تىرىدەي جەرلەگەن شىعار دەگەن وي ساپ ەتە قالدى. بىرنەشە مەزەت بۇل وي بويىمداعى بار قۋاتىم مەن كۇشىمدى جانشىپ جىبەردى; ءۇنسىز جانە قيمىلسىز دارمەنسىزدىكپەن جەرگە قايتادان سىلق ەتە قالدىم. از-ازداپ بويىما سەرگەكتىك كەلمەسە دە، قيمىلدايتىن حالگە كەلە باستادى. بويىما قۋات بەرەتىن دولىلىقپەن جان-جاعىما الاسۇرا باستادىم، بىراق قاي جاعىمنان بولماسىن بىركەلكى توسقاۋىل جىبەرەتىن ەمەس. كەۋدەمنەن ۇمىتسىزدىك داۋىسى شىقتى; بىرەۋ اياعىمنان ۇستادى، سول كەزدە ماعان تانىمايتىن بىرەۋدىڭ قازاقشا ءسوزىن انىق ەستىدىم: «ۇندەمە، ايتپەسە ولتىرەدى». جاعىمدى بولماسا دا ايتىلعان وسى ءسوز سول مينۋتتا ەڭ ءتاتتى ءسوز بولىپ، سۇيىكتى ايەلدىڭ اشىناعا جاقسى كورەتىندىگىن ايتقان سوزدەي ەستىلدى. كەۋدەمنەن تاۋ قۇلاعانداي بولدى. قۋانىشىمنىڭ العاشقى مينۋتىندا جابايىلاردىڭ قولىندا تۇتقىندا ەكەنىمدى، بۇل اۋىر تۇتقىننان تەك ءولىم عانا قۇتقارۋى مۇمكىن ەكەندىگىن ويلاعان دا جوقپىن. تىرىدەي جەرلەنگەننەن باسقا قورقىنىشتاردىڭ بارلىعىنا شىدامدىلىقپەن كونۋگە بولاتىنداي دەپ سانادىم.. جۇمباق داۋىستىڭ ايتقانىنا كونىپ تىپ-تىنىش جاتتىم، ونىڭ ۇستىنە، ءسال قوزعالسام بولدى، دەنەم جان شىداتپاي اۋىرادى. جان-جاعىم قايتادان تىنىشتالدى. ءبىرشاما ۋاقىتتان سوڭ، ءوز جاعدايىمدى وزىمە تۇسىندىرمەك بولعان ويىم بويىنشا، جەردەن باسىمدى كوتەرمەي، مىقتاپ بايلانعان، قوزعالۋعا دا مۇمكىندىگى جوق قولىم مەن اياعىمنىڭ ورنىنا، شىنتاقتارىممەن جانە جەلكەممەن تىرەنىپ بار كۇشىممەن العا جىلجي باستادىم. ار سۇيەم جىلجىعان جولىم ەرەكشە قينالىسپەن بەرىلدى; اقىر سوڭىندا شىقتىم-اۋ جۇمباق زىنداننان.
ەش ساڭلاۋى جوق قاراڭعىلىقتا ۇزاق جاتقانىم سونشالىقتى، قادىمگى تۇنگى قاراڭعىلىق جان-جاعىمدى كورۋگە ەش قيىندىق جاساعان جوق، ءبىر قاراعاننان-اق ءتۇسىندىم، زيراتتىڭ ىشىندەگى قابىردە جاتىر ەكەنمىن، بۇنداي قابىر جايلى بۇرىن ايتقانمىن. ەسىك ورنىنا جاسالعان تەسىكتەن باتىپ بارا جاتقان ايدىڭ التىن ساۋلەسى جەرگە ءتۇسىپ تۇر. قازاقتاردىڭ ءداستۇرى بويىنشا مارقۇم جەرلەنگەن ورىن تاستاردىڭ الاسا بويلى ۇيىندىسىمەن بەلگىلەنەدى، تاستاردىڭ اراسىندا ءبىرشاما بوس كەڭىستىك قالادى، مىنە وسى جەرگە قازاقتار مەنى ءبىر قۇشاق وتىن سياقتى تىعىپ قويىپتى. شىنىندا دا، مۇنداي جاعدايدا ءوزىڭدى تىرىدەي جەرلەنگەن بولارمىن دەپ ساناۋ ءتىپتى قيىن ەمەس. جەردە ءۇش ادامنىڭ تۇلعاسى كورىنەدى، قوزعالماعاندىقتارىنا قاراعاندا ۇيىقتاپ جاتقان بولار نەمەسە اراسىنا مەنىڭ كەلگەنىمدى بايقاماي جاتىر. تۇتقىننان بوسانۋ جايلى سول زاماتتا ويىما كەلدى. بۇرىن ەستىگەن اڭگىمەلەرىم بويىنشا تۇتقىندار قازاقتاردىڭ قامسىزدىعىن پايدالانىپ تالاي رەت قاشىپ كەتىپتى-ءمىس، سونىڭ دالەلىن ءوزىم دە كورىپ وتىرمىن. بىراق سودىرلاردىڭ اياعىم مەن قولىمدى شەبەرلىكپەن شىرماپ بايلاعان قارعىس اتقان جىپتەن قالاي بوسانارىمدى بىلمەدىم.
ەشتەڭە ويلاپ تاۋىپ ۇلگەرگەنىم جوق، سول ساتتە قازاقتاردىڭ بىرەۋى ويانىپ كەتىپ بار ءۇمىتىم ءۇزىلدى. مەنى بىردەن كوردى دە، تاڭدانعانىم سونشا مەنىمەن جىلى سويلەسە باستادى. ارينە، ول مەنىڭ ەڭ ۇلكەن قىلمىس، تۇتقىنداردىڭ بارلىعى جاسايتىن قىلمىستى – قاشۋعا دايىن ەكەنىمدى بىلمەيدى. وسى كەزدە باسقا دا قازاقتار وياندى، مۇنىڭ ءوزى ولاردىڭ وتە سەرگەك ۇيىقتايتىندىعىن بىلدىرەدى. مەن بۇل كەزدە ولاردىڭ سوزىنە ۇيرەنىپ قالعانمىن، ايتقان سوزدەرىنىڭ ءبارىن ءتۇسىندىم. سودىرلار ءبىزدىڭ ايتقانىمىزدىڭ ءبارىن تىڭدا، قاشۋ جونىندە ويلاما، ايتپەسە قاتال ازاپتاۋعا قالاسىڭ دەپ كەڭەس بەردى. ولاردىڭ سوزىنەن بايقاعانىم، كوڭىلىمدى سەرگىتىپ ايتقانى: بىزدە تاماعىڭ توق، ءبارى جاقسى بولادى، ءتارتىپتى بولساڭ، ەشكىم سەنى ساۋساعىمەن دە تۇرتپەيدى دەگەن سوزدەردى ايتتى. بۇدان سوڭ، كىمسىڭ دەپ سۇرادى، سىبىردەن ەمەس ەكەنىمدى ءبىلىپ ماعان دەگەن جاقىندىقتارى ارتا باستاعانداي كورىندى. سونىمەن بىرگە مەنىڭ شەنىمدى تۇسىنبەكشى بولدى، بىراق اسكەري يەرارحيا ولاردى شاتاستىراتىن ەڭ قيىننىڭ قيىن جۇمباعى بولعاندىقتان، مايوردىڭ كومەكشىسىمىن دەگەن دەرەكپەن شەكتەلىپ، اتاقتىلىق جونىندە وكرۋگتىك زاسەداتەلدەن كەم تۇسپەيتىنىمدى ايتتىم.
بۇعان دەيىنگى ەستىگەندەرىم بويىنشا قازاقتاردىڭ تۇتقىندارمەن وتە قاتىگەز بولاتىندىعى جايلى بىلەتىنمىن. سوندىقتان ولاردىڭ ماعان دەگەندە نەگە قالىپتاسقان ادەتتەرىنەن اينىپ قالعاندارىنا العاشقى ساتتەردە تاڭ قالدىم; بىراق كوپ ۇزاماي اڭعارا باستادىم، ولاردىڭ جىلىسوزدىلىگى ماعان جانى اشىعاندىقتان ەمەس، كوزدەگەن ەسەپتەرىنە بايلانىستى ەكەن. وفيتسەردى تۇتقىنعا تۇسىرگەنىن ءبىلىپ، مەنى امان-ەسەن كەنەسارىعا جەتكىزىپ باي سىيلىق الۋدى ويلاسا كەرەك. مەنىڭ ءومىرىمدى ساقتاۋ ولارعا بىرنەشە توعىزدان تۇراتىن سىيلىق الۋ ءۇمىتىن جارقىراتادى. سىيلىققا ات، شاپان الۋ – مىنە وسىلاي مەنىڭ ءومىرىم سودىرلاردىڭ مەيىرىمدى قامقورلىعىنىڭ زاتىنا اينالدى. بىرەۋى قاراڭعىدا جارامدى ۇستاپ ءبىر ءشوپتى باستى، اۋەلى ونى جاقسىلاپ شاينادى. باسقالارى تاماق جەپ ال دەپ ۇسىنىس جاسادى، بىراق مەنىڭ ويىمدا تاماق جوق بولاتىن. وزدەرى اڭگىمەلەرىن جالعاستىرىپ مەن ءۇشىن كەنەسارىنىڭ قانشا بەرەتىندىگى جايلى سويلەسىپ جاتتى، ءتىپتى قىزىپ كەتىپ اڭگىمەلەرى ءوزارا بولىسكە كەتىپ قالدى ما دەپ تە ويلايمىن. بىرەۋى اقكوڭىلدىلىكپەن، ءوزىڭدى قانشالىقتى جوعارى باعالايسىڭ دەپ تە سۇرادى. مەن ارينە ءوزىمدى وتە جوعارى باعالايتىنىمدى، ولاردىڭ باعامدىق ولشەمى سانالاتىن جىلقى، شاپان، قويعا سايكەس باعانى ايتتىم.
قىزىقتى اڭگىمەلەرىن ايتىپ وتىرعان قازاقتار ايدىڭ كوكجيەكتىڭ استىنا تىعىلعانىن بايقاماي قالىپتى، سوندىقتان تۇسكەن قاراڭعىلىق ءارى قاراي جول جۇرۋگە ناعىز ىڭعايلى ۋاقىت بولاتىن. ىشكە كىرگەن ءتورتىنشى قازاق، ول اتتاردى قاراۋىلداپ جۇرگەن، سەرىكتەرىنە جولعا شىعاتىن ۋاقىت بولعانىن ەستەرىنە سالدى. مەنى اتقا مىنگىزەردىڭ الدىندا بايلانعان اياعىمدى شەشتى، قولىمدى بايلاۋلى قالدىردى. مەنى ەڭ جامان اتقا ەكى قازاق كوتەرىپ مىنگىزدى; اياعىمدى شەشتى دە سوسىن قايتادان اتتىڭ قارىنىنان ءجىپ وتكىزىپ ەكى اياعىمدى بايلادى. بىرەۋى تىزگىنىنەن ۇستاپ الدىمدا ءجۇرىپ وتىردى; ەكىنشىسى ارتىمدا ءجۇرىپ كەلەدى، قولىمدى بايلاعان ءجىپ ونىڭ قولىندا. قالعان ەكەۋى قاۋىپ جوق پا دەپ سىرتتان باقىلاپ ءجۇرىپ كەلەدى. ءتۇن وتە قاراڭعى ەدى، ەرەكشە تىنىشتىقتى ساقتاپ قاتتى جەلە جورتىپ كەلەمىز. قانداي جولمەن كەلە جاتقىنىمىزدى اڭعارتاتىنداي ەشقانداي زاتتى كورە المادىم، ال قازاقتار بۇرىننان وزدەرى جاقسى بىلەتىن جەرلەرمەن كەلەدى. اتتاردىڭ تۇياعىنىڭ داۋىسى الىستان ەستىلۋى مۇمكىن تاستى جەرلەردى اينالىپ، جولدارىن ءجيى اۋىستىرۋدا. جولدارىنان اداسپايتىندارىنا سەنىمدىلىگى پەتەربۋرگتىڭ ەسكى تۇرعىنىنىڭ ۇيىنە ەڭ قىسقا جارىق شامدى كوشەلەرىمەن كەلە جاتقانىنداي. جۇلدىزدارعا قاراپ بايقادىم، وڭتۇستىك-باتىسقا تۋرا ءجۇرىپ كەلەمىز، سوعان قاراعاندا وتريادتان تىك بۇرىشپەن الىستاپ بارامىز، ال ءبىزدىڭ وتريادتىڭ سولتۇستىك-باتىسقا بارا جاتقانى بەلگىلى.
ەكى بۇيىرىمىزدە كەلە جاتقان قازاقتىڭ ەكەۋى دە اسىعىستىقپەن بىزگە جاقىنداي باستادى، ءبىز قالش ەتىپ تۇرا قالدىق. الىستان ءبىر گۋىل ەستىلدى، الىستا شاۋىپ كەلە جاتقان اتتىلاردىڭ دۇبىرىنە ۇقساتۋعا بولادى. ءبىزدىڭ وسى كەزدەگى بەت-الپەتىمىزدى كورگىسى كەلگەن سۋرەتشى بۇل كورىنىسكە اقشاسىن اياماعان بولار ەدى. قازاقتار ءبىر بىرىنە تىعىز جاقىنداپ، بىرنەشە مينۋتتان كەيىن كازاكتاردىڭ نايزاسىنىڭ ۇشىندا شانشىلىپ جوعارىدا تۇرۋى مۇمكىن ويدان ءدىرىل قاعىپ تۇر. بەلگىسىز گۋىلگە، مەنى قۇتقارۋشىلاردىڭ بەلگىسى شىعار دەگەن ۇمىتپەن بار زەيىنىمدى سالىپ قۇلاعىمدى توسىپ تۇرمىن. ەگەر شابۋىل بولا قالسا، قازاقتار مەنى اي دالاعا تاستاپ قاشىپ كەتەتىندىگىنە، كەتەر الدىندا مەنى نايزالارىمەن شانشىپ كەتۋگە باتىلدارىنىڭ جەتپەيتىندىگىنە كۇمانىم جوق ەدى. ولاردىڭ قورقىنىشى، مەنىڭ ءۇمىت وتىم بەكەر بوپ شىقتى، كوپ ۇزاماي گۋىل تىنىشتالدى. شىنىمەن جاقىن جەردەن سودىرلاردىڭ ءبىر توبى ءوتتى مە، الدە جەلدىڭ شۋى بىزدەرگە اتتىڭ ءدۇبىرى بولىپ ەستىلدى مە، ول جاعىن بىلمەدىم. قازاقتار ۋھ دەپ ەركىن ەركىن دەم الىپ سىرتقى ءبۇيىر جولىنا كەتتى، ال مەن بولسام بيشارالىق كۇيدەگى ساياحاتىمدى جالعاستىرۋعا ءتيىسپىن. وسى ءبىر تاعدىرلى تۇنگى باستان كەشكەندەرىمدى سىزدەرگە ايتىپ جەتكىزەتىن ءسوزىم جوق. ادىلدىگىن ايتار بولسام، بىرىنەن سوڭ ءبىرى جالعاسقان ساناۋسىز جان تولعانىستاردى باسىمنان كەشتىرگەن تاعدىرعا ريزا بولسام كەرەك. بىردە ءۇمىت، بىردە قايعى بىرىنەن سوڭ ءبىرى الماسىپ بويىمداعى ءتان جاراسىنان كەشكەن ازاپتاردى سەزبەيتىن حالگە ءتۇستىم، يىعىما وق تيگەن، باسىما تيگەن سوققىنىڭ كۇشتىلىگى سونداي، ءالى وزىمە كەلەتىن ەمەسپىن.
تاڭ اتار كەزدىڭ الدىندا، شاعىن جىراعا كەلىپ توقتادىق، جىرانىڭ بايقاۋسىزدىعى سونشاما، ءدال قاسىنا كەلىپ تە اڭعارا المايسىڭ. ءتۇزدىڭ دالاسى قاشىپ بارا جاتقان اۋىلداردىڭ ايقىش-ۇيقىش ىزدەرىنە تولى ەكەندىگىن كوردىم. بۇل كورىنىس ماعان ۇناعان جوق، سەبەبى مۇنداي جەردە ءبىزدىڭ ىزدەرىمىز كوپ ىزدەردىڭ ىشىندە بەلگىسىز بولادى، سوندىقتان مەنى ىزدەۋگە شىققانداردىڭ دۇرىس باعىتتان اداسىپ كەتپەسىنە ءۇمىتىم قالمادى. قازاقتار مەنى جۇك سياقتى قايتادان اتتان ءتۇسىردى; اياعىمدى بايلاپ جەرگە جاتقىزدى. شارشاعاندىقتان جانە شىداتپاعان اۋرۋىم ءسات سايىن كۇشەيىپ تاعى دا سەزىمنەن ايرىلدىم. قانشا ۋاقىت ەسىمنەن تانىپ جاتقانىمدى بىلمەيمىن – ءبىر كەزدە دەنەمدى قارىعان سۋىق وياتىپ جىبەردى، ءدال سول كەزدە القىنىپ شاشالىپ جاتىر ەكەنمىن. بۇل جاعىمسىز جاعدايىم ماعان قايتادان سەرگەكتىك سىيلادى; سۋدان شىقپاق بولىپ جۇلقىنامىن، بىراق بىرنەشە كۇشتى قولدار مەنى سۋدا ۇستاپ قالدىردى. ءبىر ۋاقىتتا باسىمدى سۋدان شىعاردىم-اۋ، ايتەۋىر. بىراق، قازاقتار مەنى سول قالپىمدا ۇستاپ سۋدا ۇستاپ تۇردى. ىشىندەگى بىرەۋى، مەنى ەمدەۋ مىندەتىن موينىنا العانى، قارسىلاسپاۋىمدى، بىرنەشە ساعاتتان سوڭ بۇل شومىلۋدىڭ ارقاسىندا قۇلان تازا جازىلىپ كەتەتىنىمدى ايتىپ ۇگىتتەپ قويادى. شيرەك ساعاتتاي سۋدا ۇستادى، شىنىندا دا ءوزىمدى بۇرىنعىدان جاقسى سەزىنە باستادىم، سالقىنعا دەنەم ۇيرەنىپ ەسىمنەن تانعان كەزدە ءجىپتى شەشىپ قولىمنىڭ بوساعانىنا راقاتتاندىم. بىراق، بۇل راقاتىم كوپكە ۇزاعان جوق، جاعاعا شىعا سالىسىمەن قايتادان بايلاپ تاستادى. كەيىن ءبىلدىم، قازاقتار شومىلۋدى بارلىق اۋرۋدان جازىلۋدىڭ ەمى دەپ بىلەدى ەكەن. جارالىلاردى ۇزاق ۋاقىتقا سۋعا جاتقىزادى، سودان كەيىن جارا تەزىرەك جازىلادى دەپ سانايدى. دەگەندەرىندەي ءوزىمدى جاقسى سەزىنە باستادىم. مەنى اتتارىمىز تۇرعان جىراعا كوتەرىپ اپاردى. قازاقتاردىڭ ءبىرى دالانى كورەتىندەي بولىپ جاردىڭ شەتىنە شوپكە ورنالاستى. سەرىگى مەنى قاراۋىلداپ قالدى، قالعان ەكەۋى جەرگە قيسايا كەتتى دە سول زاماتتا قور ەتە ءتۇستى. ابدەن شارشاعان مەن دە ولاردىڭ ۇلگىسىمەن كوپ ۇزاماي قاتتى ۇيقىعا كەتتىم.
ويانعان كەزىمدە كۇن اسپانعا جوعارى كوتەرىلىپتى. اينالامدا بۇرىنعى جاعداي: ەكى قازاق ۇيىقتاپ جاتىر، ەكەۋى قاراۋىلدا، تەك ورىندارى اۋىسقان، ولار دا ءبىزدىڭ كۇزەتشىلەر سياقتى اۋىسىپ وتىرادى ەكەن. قاسىمدا وتىرعان قازاق ويانعانىمدى كورىپ قۇرت (اۆتور كرۋت دەپتى. - س.ج.) ۇسىندى. قىشقىل سۇزبەدەن جاسالعان زات، قازاقتار جورىق كەزىندە تەك وسىمەن قورەكتەنەدى. قۇرتتى سۋعا جىبىتۋگە بولادى، سوندىقتان ءارى تاماق، ءارى سۋسىن بولا الادى. كوپتەگەن قازاققۇمارلار قۇرتتى ەرەكشە ماقتايدى، بىراق ايتايىن، بىرنەشە كۇن بويى ونى تاماق ورنىنا جەۋدى ەڭ قاس دۇشپانىما دا قالامايمىن. سىزداتقان اشتىق گاسترونوميالىق سەنىمسىزدىكتەرىمدى جيناپ قويعىزىپ قازاقتىڭ وسى ءبىر سۋسىنىنان بىرنەشە جۇتىم جۇتۋعا ءماجبۇر ەتتى. كۇزەتشىم مەنىمەن ۇزاق اڭگىمەگە ءتۇسىپ، سويلەگەن سوزدەرىمدەگى قاتەلەرىمە كۇلە بەرەدى; ءسوز اراسىندا پاتشانى كورگەن كەزىڭ بولدى ما، ونىڭ قانشا اتى بار، جاقسى كورەتىن اتىنىڭ ءتۇسى قانداي دەپ سۇرادى. وسىنداي سۇراقتار قويعان كەزدە ونىڭ بويىندا دالالىق وي-قيالىنىڭ قيانداپ كەتەتىنى كورىنىپ تۇر. سۇقباتتاسىمنىڭ قازاقتاردىڭ كوپشىلىگىنە ءتان سانالاتىن جابىرقاڭقى تۇيىق مىنەزى جوق، كوڭىلدى جىگىت بولىپ كورىندى. اڭگىمەمىزدى جاردىڭ شەتىڭدە ءشوپتىڭ ۇستىندە جاتقان قازاقتىڭ ىسقىرىعى ءبولىپ جىبەردى. ىسقىرىقتىڭ داۋىسىنىڭ قۇسقا ۇقسايتىندىعى سونشا، ونى الىستان ەستىگەن ادام وعان ەش ءمان بەرمەگەن بولار ەدى، ال مەنىڭ قاسىمداعىلارعا ول سيقىرشا اسەر ەتتى. مەنىمەن سويلەسىپ وتىرعان قازاق ءسوزىنىڭ جارتىسىندا توقتاپ، اۋزىن اشىپ ساۋساعىن ساقتىق بەلگىسىمەن جوعارى ۇستاعان كۇيى مەلشيگەن تاستاي بولىپ قاتىپ قالدى. ۇيىقتاپ جاتقان ەكى قازاق سول ساتتە ويانىپ، ءبىر ءسوز دە ايتپاستان زارەلەرى كەتكەندەي ءبىرى بىرىنە كوزدەرى باقىرايىپ قاراپ قالدى. بىرنەشە مينۋتتاردان سوڭ جوعارىدا جاتقان قاراۋىل جەردەن باسىن كوتەرمەي قۇلاقشىنىن اۋەلەتە لاقتىرىپ جىبەردى، قۇلاقشىن ءبىز جاتقان سايعا ءتۇستى. ءشوپتىڭ اراسىندا تىعىلىپ جاتقان كەزدەرىندە، ءشوپتىڭ قوزعالعانى دۇشپاننىڭ نازارىنا ءتۇسىپ قالدى دەپ ويلاسا، قازاقتار وسى ءادىستى قولداناتىندىعىن بۇرىننان بىلەتىنمىن. اسقان شەبەرلىكپەن جوعارىعا لاقتىرىلعان قۇلاقشىن جەردەن كوتەرىلگەن قۇستان اينىمايدى. بۇل جولى وسى قۋلىق تولىق تابىسقا جەتكەن بولسا كەرەك. ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ قازاقتار ەركىن دەم الىپ، يىقتارىنان اۋىر جۇك تۇسكەندەي، بۇرىنعى قالىپتارىنا ءتۇستى. قۇلاقشىنىن كيىپ العان قاراۋىل كۇزەتتەگى ءوز ورنىنا باردى; باسقاسى ەكەۋمىزدىڭ ارامىزداعى ۇزىلگەن اڭگىمەنى جالعاستىرىپ، قالعان ەكەۋى سول زاماتتا ۇيقىعا كەتتى. تالتۇستىك تىكە تۇسكەن كۇن ساۋلەسى قىزدىرىپ تۇر، كۇننەن تىعىلاتىن جەر جوق، بىراق قازاقتار وتتاي قىزعان جەردە، تۇسكى تاماققا تويعان، اسقازانى ساۋ، جەرىن قامقورشىلار كەڭەسىنە اماناتقا قويعان ورىس پومەششيگى سياقتى، جۇمساق مامىقتا جاتقانداي بايسالدىلىقپەن ۇيىقتاي بەرەدى.
ۋاقىت ادام شىداماستاي ۇزاق وتۋدە. ىستىق اۋا دەم الۋىما جاقپاي وتىر. ال ەرىكسىز قوزعالماي جاتقاندىعىم، قاتتى جۇرۋدەن دە جامان قاجىتىپ تاستادى. كۇن باتۋعا ەكى ساعاتتاي قالعان كەزدە قازاقتار جاقىن جەردەگى قايىرعا اپارىپ تاڭەرتەڭگى شومىلۋدى قايتالادى، وسى ىستەرى ءۇشىن ىشتەي ولارعا ريزاشىلىعىمدى ءبىلدىردىم. العان جاراقاتىما قاراماستان، بويىما كۇش-قۋاتىم كىرىپ جاتقان سياقتى. ويلارىم جارقىن، ءبىرىنشى رەت تۇسكەن جاعدايىمدى جاقسىلاپ ويلاپ الاتىنداي بولدىم. ارينە جاعدايىم وتە ادام قىزىعارلىقتاي ەمەس. ەۆروپالىق سوعىستاردىڭ وزىندە، ساۋاتتىلىقتىڭ ارقاسىندا تۇتقىندارعا كوپتەگەن بۇزىلمايتىن قۇقىقتار سىيلانعاندىقتان، تۇتقىن بولۋ ولىمنەن ءبىرشاما ءتاۋىر. ادامنىڭ قۇقىقتارى جايلى ەشقانداي تۇسىنىكتەردى ەستىپ كورمەگەن مىنا ازيالىق جابايىلاردان نە قايىرىمدىلىق كۇتۋگە بولادى بىراق؟ بۇل ساتكە دەيىن ماعان كوزقاراستارى مەن قاراۋلارى جامان بولعان جوق; بىراق ونىڭ سەبەبى ولاردىڭ ماعان جانى اشىعاندىعىنان ەمەس، كوزدەگەن ماقساتتارىنان وڭاي اڭعارىلىپ تۇر. كازاكتار مەنى قۇتقارىپ قالار دەگەن ءۇمىتىم دە ەش نەگىزسىز بولىپ تۇر. وتريادتاعى اتتاردىڭ ابدەن شارشاعانىن بىلەمىن، توقتاماي ىزبەن ءجۇرىپ قۋدى جالعاستىرا المايدى، ەكسپەديتسيا ءبىر سوزبەن ايتار بولسام، اياقتالدى. وترياد جاقىن ۋاقىتتا لينياعا قايتۋى كەرەك. بۇل وي-تولعانىستارىم مەنى ونشا جۇبانتا المايتىن ويلار. ايتسە دە مەندە ازعانتاي بولسا دا ءۇمىتتىڭ كولەڭكەسى بار ەدى. قازاقتاردا قامسىزدىق پەن جاسىقتىق باسىم، سول سەبەپتەن ەرتە مە، كەش پە ماعان قاشۋدىڭ ءبىر ءساتى تۇسەرى انىق. مۇنداي امالدىڭ قيىندىقتارى مەن قاۋىپتىلىگى جايلى ويلاپ قاجەتى جوق. تۇتقىننان قۇتىلۋ ماسەلەسى قويىلعان كەزدە، ءومىرىن تاۋەكەلگە قيۋعا كىم ويلانادى؟ كازانوۆا مەن بارون ترەنكتىڭ اتاقتى قاشۋ وقيعالارىنىڭ بارلىق ەگجەي-تەگجەيلەرىن ەسىمە ءتۇسىردىم. بۇل ەكى ادام قازاقتاردا تۇتقىندا بولعان كەزدەرىمدە قيالىمداعى ەڭ سۇيىكتى ادامدارىم بولدى.
سەرىكتەرىم جولعا شىعۋ ءۇشىن قاراڭعىلىقتىڭ تۇسكەنىن كۇتىپ وتىر. كۇندىز جۇرۋگە باتا المايدى، مەنى ىزدەۋشىلەردىڭ كوزدەرىنە ءتۇسىپ قالامىز دەپ قورقادى. تولعان اي دالانى جاپ-جارىق قىلىپ تۇردى، قازاقتارىم ودان قورقار ەمەس، وتريادتان الىستاعان سايىن باتىلدانىپ كەلەدى. وڭتۇستىك-باتىسقا قاراي ءتۇنى بويى جەلە جورتىپ كەلەمىز. تاڭ الدىندا الدىمىزدان كەنەسارىنىڭ قاراۋىلشىلارىنىڭ ءبىر پارتياسى شىقتى. ءبىزدى قۋانىشتى سوزدەرىمەن قارسى الىپ قورشاپ الدى، دوستارىنىڭ ءساتتى ولجامەن كەلە جاتقاندارىنا قىزىعىپ تا، تاڭدانىپ تا جاتىر. مەنىڭ قازاقتارىم، ارينە مۇنداي سالتاناتتان وزدەرىنە مۇمكىن بولاتىن بارلىق تيىمدىلىكتى الۋدى ويلاپ جاتىر. ەرلىكتەرىن جارىسا ايتىپ جاتىر، سانى كوپ كازاكتاردى قالاي قۋىپ قاشىرعانىن، ولاردىڭ ءوز زەڭبىرەكتەرىنىڭ قاسىنا قالاي تىعىلعاندارىن، ءوزىنىڭ جانىن سالىپ قورعانعانىن، ەڭ سوڭىندا مەنى ياعني ورىستىڭ باتىرى، جەڭىستىڭ اكەسىن قالاي قولعا تۇسىرگەنىن ايتتى. وسى كەزدە اۋىلعا دا كەلىپ قالدىق.
تاڭنىڭ ەرتە شاعى ەدى، جۇرتتىڭ كوپشىلىگىنە كۇن ءالى باستالماعان. بىرنەشە يت، ءبارى دە تۇرىكمەندىك تۇقىمنان، الدىمىزدان جۇگىرە شىقتى، مەنى كورىپ بار داۋىسىمەن ابالاي جونەلدى. اۋىل جانى بار تىرشىلىك يەسىنە ۇقسايدى. دالانىڭ جارتى شاقىرىمداي كۆادرات ايماعىندا ەشقانداي ءتارتىپسىز قازاقتىڭ جىلجىمالى ۇيلەرى شاشىراپ ورنالاسقان. كيىز ۇيلەر ونشا كوپ ەمەس; ولاردىڭ بارلىعى تەك اقسۇيەكتەرگە عانا ارنالعان، بيىكتىگىمەن جانە كيىزدەرىنىڭ اپپاقتىعىمەن كوز تارتادى. ولاردان كەيىن ەكىنشى ورىندا شوشالا ۇيلەر تۇر، كيىز ۇيلەردەن ايىرماشىلىعى – دوڭگەلەك كۇمبەز جاسايتىن ۋىقتارى شاڭىراققا تىعىلمايدى، ونىڭ ورنىنا ارقانمەن باستارىن قوسىپ بايلاپ قويادى. ەڭ قاراپايىم حالىق تۇنگى سۋىق پەن كۇندىزگى ىستىقتان قوسقا تىعىلادى. قوس - تىكە ءۇش سىرىق قويىلعان، سىرتى كيىزبەن جابىلعان باسپانا. مۇنداي قوستاردا جاتۋعا، وتىرۋعا بولادى، تەك تۇرەگەپ تۇرا المايسىڭ. بۇكىل ءومىرىن ات ۇستىندە، جەردە وتكىزەتىن وردالىقتار ءۇشىن بۇل ىڭعايسىزدىق تۇك تە ەمەس. مىسالى، قازاققا بىرنەشە قادام جەرمەن جۇرۋگە تۋرا كەلسە، اياعىنا قابىق وراپ العان مىسىققا ۇقساپ ەبەدەيسىز جۇرەتىنى سودان بولسا كەرەك.
كيىز ۇيلەردىڭ اراسىندا بىرنەشە اتتار ءجۇردى، قالىپ بويىنشا قاۋىپ-قاتەر كەزىنە دەپ ولاردى جاقىن جەردە ۇستايدى; قالعاندارى تابىننىڭ ىشىندە تۇيە مەن قويلارمەن ارالاسىپ اۋىلعا جاقىن جەردە جايىلىپ ءجۇر. ەر كىسىلەردى از كەزدەستىردىك، ءالى ەرتە بولعاندىقتان ولار تاڭعى ۇيقىنىڭ قۇشاعىندا جاتىر. ايەلدەر مەن قىزدار ەرتە تۇرىپ ءۇي شارۋاسىنىڭ كۇيبەڭىمەن ءجۇر. ءبىزدىڭ كەلۋىمىز جاپپاي قىزىعۋشىلىقتى تۋدىردى. اينالامىزعا كەلۋشىلەردىڭ سانى بىرتە بىرتە كوبەيۋدە. مەنىڭ سەرىكتەرىمنىڭ وكىنىشىنە قاراي، كەنەسارىنىڭ ۇيىندە جوق ەكەنىن، ون كۇنسىز قايتىپ ورالمايتىنىن ەستىپتى. تيەسىلى سىيلىقتارىن تەزىرەك الۋعا تىرىسقان سەرىكتەرىم شىدامسىزدانىپ، مەنى ەرتىپ كەنەسارىنى ىزدەيمىز دەپ جاڭا ات تالاپ ەتە باستادى، بىراق كوپشىلىك جۇرتتىڭ قارسى داۋىستارى شىقتى. اتتار ونسىز دا شارشاپ كەلدى، ولاردى قۇر بەكەر شارشاتۋعا بولمايدى، جولدا كازاكتار ۇستاپ الۋى مۇمكىن جانە ت. ب. ايتتى. ىشتەي قىزعانعانداردىڭ مەنىڭ جەڭىمپازدارىما قارسى كەرىسىنشە ءىس جاساۋعا تىرىسىپ جاتقاندارى بايقالدى. ءسوزتالاس كوپ ۇزاماي بالاعاتتاسۋعا ۇلاستى.
سول ۋاقىتتا قاسىمىزعا جىبەك شاپاندى، كەستەلەنگەن اشىق ءتۇستى تاقيا كيگەن بيپاز ءبىر جاس جىگىت كەلدى. ماعان ەش سالەم بەرمەي تىكە بەتىمە قارادى دا مەنىڭ سەرىكتەرىمنىڭ اڭگىمەسىن تىڭداي باستادى. سەرىكتەرىم وعان باستارىن ءيىپ امانداسىپ، مەنى ەرتىپ حاننىڭ ارتىنان ىزدەپ بارۋعا كوزىن جەتكىزۋگە تىرىسىپ ودان رۇقسات سۇراي باستادى. كەنەسارىنىڭ قولداۋشىلارى ونى حان دەپ اتايدى. جاس جىگىت بۇل وتىنىشتەن ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتى، حان جاقىن كۇندەرى ورالادى، تۇتقىندى جاقسى كۇتىپ، جارالارىن ەمدەپ اۋىلدا ساقتاۋ قاجەت. ونى دالاعا شىعارۋعا بولمايدى، ول ەندى حاننىڭ باعىنىشتىسى، ونىڭ تاعدىرىن حاننىڭ ءوزى شەشەدى: حيۋاعا ساتىپ جىبەر دەي مە، نەمەسە سول زاماتتا ءولتىر دەي مە... وسىلاي دەگەن سىپايى جاس جىگىت بۇل سوزدەردى اسقان سابىرلىلىقپەن جانە سالقىنقاندىلىقپەن، قۇددى قويدى نە ىستەيمىز، ساتامىز با الدە سويامىز با دەگەندەي كوزىمشە ايتتى. سەرىكتەرىم ونىڭ بۇل شەشىمىنە نارازى بولسا كەرەك، بىراق كوزىنشە قارسى ەشتەڭە ايتپادى، جاس جىگىت سول جەردەن الىستاپ كەتكەن سوڭ عانا كۇڭكىلدەپ رەنجىگەندەرىن بىلدىرە باستادى. كەيىن ءبىلدىم، جاس جىگىت ءالجان ەكەن، تاشكەنتتە ولتىرىلگەن سارجاننىڭ بالاسى. كەنەسارى ءوزى كەتكەن كەزدەردە اۋىلدى باسقارۋدى الجانعا تاپسىرادى ەكەن.
ءالجاننىڭ ۇيىنەن الىس ەمەس جەرگە ماعان ارناعان شوشالانى قوندىردى. ءۇستى ءبىرشاما تاپ-تازا كيىزبەن جابىلعان، استىما دا كيىزدەن توسەك سالىپ بەردى. شارشاعانىما قاراماستان كوپكە دەيىن ۇيىقتاي المادىم. ءالجاننىڭ قۇلدىققا ساتامىز نەمەسە ءولتىرۋىمىز مۇمكىن دەگەن سوزدەرى قۇلاعىمنان كەتپەي تۇرىپ الدى. ول سەزىمدەردى ەلەمەۋ وڭاي، ەگەر وعان قارسى كۇرەسكە تۇسسەڭ، ونداي كەزدە دەگەنىمە جەتەمىن دەگەن سەزىمدەر باسقا سەزىمدەرىڭدى ازايتادى. ال مىناداي جاعدايدا، ءولىم ساعان جايمەن جاقىنداپ كەلەدى، ال سەنىڭ ونى بولدىرماۋعا ەش شاراڭ جوق. جازانىڭ ەڭ جامان ءتۇرى - زارىقتىرىپ كۇتتىرىپ قويۋ، مۇنداي كەزدە ءاربىر مينۋتىڭ باسىڭا تامعان بالقىعان قورعاسىنمەن تەڭ. دەگەنمەن مۇنىڭ باقىتتى اياعى بولۋى مۇمكىن دەگەن ءۇمىت مەنەن قاشقان جوق، وسى ءبىر ءۇمىت تەربەتىپ ۇيىقتاپ كەتتىم.
ۇيقىم ەكى ساعاتقا سوزىلىپ، شوشالاعا كىرگەن ءتۇرى تانىس ادامنىڭ كەلۋىمەن وياندىم. بەت پىشىندەرى قازاققا ءتىپتى كەلمەيدى: بەت الپەتىنىڭ دۇرىستىعى مەن اقىلدىلىق تۇرپاتى دا قازاققا ۇقسامايدى، بۇل جونىنەن العاندا قازاقتاردىڭ تۇزدىك الپەتتەرى ونشا ءتاۋىر ەمەس. بەيتانىستىڭ بويى ۇزىن، وتە ارىق، ۇزىن قارا ساقالى بار، دەنەسىنىڭ تۇسى ساپ-سارى. جالپى ايتقاندا، بەت الپەتى ماعان وتە ۇنادى، ادامدى ىشتەي تارتادى، ەرىكسىزدەن سەنىمگە شاقىرادى. دوستىق كوڭىلمەن سويلەسە باستادى، مۇنداي مىنەز وقىعان مۇسىلمانداردىڭ اراسىندا وتە سيرەك كەزدەسەدى: ولاردىڭ بارلىعى ەرەكشە فاناتيزممەن ۋلانعان، حريستياندارعا دەگەن تەرەڭ جەككورىنىشتىلىكتى بويىنا جيناعان. اتى ءابىلحايىر، كاسىبى حاكىم ياعني عۇلاما نەمەسە ەمشى ەكەن. شىعىستا عۇلاما مەن ەمشى سوزدەرى سينونيم بولىپ تابىلادى. ءالجان جۇمساپتى، كەنەسارى كەلگەنشە ەمدەپ ساۋىقتىرسىن دەپ بۇيىرىپتى. ءوزىم دە تەزىرەك ساۋىعۋدى قالايمىن، قاشۋعا مۇمكىندىگىم بولسىن دەپ، بىراق تاشكەنتتىك ەمشىنىڭ شەبەرلىگىنە ونشا سەنبەدىم. ءابىلحايىر جاراقاتىما ماڭىزدى تۇرمەن قارادى، باسىمنىڭ توقتاتپاي اۋىرىپ تۇرعانىن تىڭداپ بولىپ، قاجەتتى دارىلەردى دايىنداپ تەز ورالامىن دەپ شىعىپ كەتتى.
ءابىلحايىر سوزىندە تۇرىپ ءبىرشاما ۇزاق ۋاقىت وتكەن سوڭ قاسىندا ەكى قازاعى بار قايتىپ ورالدى. قازاقتىڭ بىرەۋىنىڭ قولىندا قويدىڭ باسى سالىنعان تاباق، ەكىنشىسى ۇلكەن كيىزدى (تەكەمەت) ارقالاپ كىردى. ءابىلحايىر قولىما تاباقتى ۇستاتىپ ۇستىمە كيىزدى جاۋىپ قويدىڭ باسىنان شىققان بۋدى ىشىمە تارتۋدى بۇيىردى. قويدىڭ باسىنان شىققان نەشە ءتۇرلى قوسپالاردىڭ ءيىسىنىڭ اسەرى ءتورت سودىردىڭ سىركەسۋىنان كەم ەمەس ەدى. ودان سوڭ بۇكىل باستى جەپ قويۋعا ءتيىستى بولدىم، مۇنى ورىنداۋ وڭاي ەمەس-ءتى، سەبەبى ەشقانداي تابەتىم جوق، اسىرەسە قازاقتاردىڭ پىسىرگەن تاماعىن جەۋگە ەش كوڭىلىم جوق ەدى. بىراق، امال جوق، تىرجيىپ ەڭ سوڭعى كەسەگىن جۇتقان سوڭ ءابىلحايىر مەنى ۇيىقتاۋعا جاتقىزدى. جاقسىلاپ تەرلەۋىم ءۇشىن سول جەردەگى بارلىق كيىز بەن جارعاقتاردى ۇستىمە جاپتى. بىراق ەسكەرتەمىن، مۇنىڭ بارلىعى تەك باسىڭنىڭ اۋىرعانىن قويدىرۋ ءۇشىن، ال جاراقاتتار ءۇشىن ارناۋلى باسقا ەم دايىنداپ جاتىرمىن دەدى. ارينە باسقا جاعدايدا، تالتۇستەگى قىرىق گرادۋس ىستىق كەزىندە، زىلدەي كيىزدەر مەن جارعاقتىڭ استىندا جاتۋعا كەلىسپەگەن بولار ەدىم، ال مىنا جەردە دەسپوتتىق ادىسپەن ەمدەپ جاتىر عوي. ۇستىمە جابىلعان كيىزدەردەن بوسانعىم كەلىپ جاتقانىمدى كورگەن ءابىلحايىر، قاسىنداعى قازاقتاردى كيىزدەردىڭ ۇستىنە وتىرعىزىپ كۇشپەن وسىلاي ۇستاپ تۇرۋعا بۇيىردى. بۇل ازاپقا ءبىر ساعاتقا جۋىق شىداۋعا ءتيىس بولدىم، ءبىر ۋاقىتتا ءابىلحايىر ۇستىمدەگى كيىزدەردى الىپ تاستاۋعا بۇيىردى، ۇستىمە تەك جۇقا كيىمدەردى قالدىرىپ باس اۋرۋىنان تۇگەل قۇتىلعانىممەن قۇتتىقتادى. شىندىعىندا باسىمنىڭ اۋىرعانىن تۇك تە سەزبەدىم. سوعىپ تۇرعان سامال جەل راحات سەزىم تۋدىرىپ ومىرلىك ەليكسيردى قابىلداپ تۇرعانداي شيپاسىمەن اسەر ەتتى. ءابىلحايىر جەڭىمپازعا ءتان كەيىپپەن ماعان قارادى دا جاراقاتتى ەمدەيتىن ءدارىنى دايىنداۋ ءۇشىن كەتتى. جاراقاتىم قاتتى اۋىرىپ مازامدى الىپ تۇر ەدى. ىستىقپەن ەمدەۋدىڭ ناتيجەسىندە ابدەن شارشاسام كەرەك، ۇيقىعا تارتا باستادى، دارىگەرىمنىڭ جوقتىعىن پايدالانىپ دەمالۋعا قيسايدىم.
ءابىلحايىر كوپ كۇتتىرگەن جوق. كوپ ۇزاماي مەن جاتقان شوشالاعا قايتىپ كەلدى، بۇل جولى بىرنەشە ەركەك پەن ايەلدەردى، ءتىپىتى بالالاردى دا ەرتىپ كەلىپتى. ءسىرا ەرەكشە وپەراتسيا جاساماق ويمەن كەلسە كەرەك، قاسىنداعى جاماعاتىنا تەگىن سپەكتاكل كورسەتپەكشى شىعار. مەنى قالاي ەمدەگەنىنىڭ قىزىعىن جۇرتتىڭ بارلىعى كورسىن دەگەن ويمەن شوشالامنىڭ كيىزدەرىن كوتەرىپ تاستادى. ماعان نە ىستەمەك دەپ ونىڭ ويلاعان ويىن تاپپاق بولعان كەزىمدە سۋىق وي دەنەمدى قارىپ كەتەدى. باقىتىما وراي، ءابىلحايىردىڭ ويلاپ تاپقان ەمىنىڭ ەشقانداي زيانى جوق ەكەن. وعان تاڭ قالسام دا، ءىستىڭ قالاي وربىگەنىن ايتپاس بۇرىن، وقۋشىلارىما كىشكەنتاي عانا الدىن الا حابارلاۋ جاسايىن.
وتكەن جولى قازاقتاردىڭ ىرىمشىلدىعى تۋرالى ايتقان بولاتىنمىن. ىرىمشىلدىقتىڭ قازاقتىڭ تۇسىنىگىنە، اسىرەسە مەديتسيناعا دەگەن تۇسىنىگىنە اسەرى وراسان ەرەكشە. قانداي ءبىر بولماسىن اۋرۋدى قازاقتار، ادامنىڭ بويىنا جينالعان جىننىڭ اسەرىنەن، ونى اۋىرتىپ تۇرعان جىن دەپ سانايدى. جىندى قۋىپ شىعۋ دەگەنىمىز اۋرۋدى ەمدەۋ دەپ سانايدى. مەيلى، اۋرۋدىڭ سەبەبى وزىنەن ءوزى كورىنىپ تۇرسىن، مىسالى جاراقاتتىڭ ءوزىن قازاقتار جىن اۋىرتىپ تۇر دەيدى. ولاردىڭ دارىگەرلەرى – ءجاي حالىق ءتاۋىپ، باقسى، كورەگەن، ەمشىلەر دەپ اتايتىندار، مەديتسينادان تۇك حابارى جوقتار. ولاردىڭ مەديتسينادان ەش حابارى بولماعاندىقتان دالالىق دەمونولوگيانى جاقسى ءبىلۋى ءتيىس. مەن ولاردى شارلاتاندىقتان قورعاۋعا دايىنمىن، ءبىر قاراعاندا ولار وسىنداي اسەر قالدىرادى. ولار ادامنىڭ ساۋىعىپ كەتۋىنە ونىڭ سەنىمىنىڭ ەرەكشە اسەر ەتەتىنىن جاقسى بىلەدى. جەرلەستەرىنىڭ ءارتۇرلى سەنىمدەرگە نانعىشتىعىن پايدالانىپ، ولاردىڭ سەنىمدەرىنە كىرىپ، ولاردىڭ قۇپيالارىن تاۋىپ ايتاتىن، ءجاي ادامنىڭ قولىنان كەلمەيتىن ەرەكشە ادام ەتىپ كورسەتەدى وزدەرىن. ەمدەرىنىڭ كوپ جاعدايدا ويداعىداي بولۋى – ولاردىڭ قاتەلەسپەيتىندىگىن، ەسەپتەرىنىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەيدى. سونىمەن بىرگە ولاردىڭ ءوزى دە سيقىرشىلىق قابىلەتتەرىنە وزدەرىنىڭ سەنەتىندىگىن كورسەتەدى. ۇزاق جىلدار بويى ادامدارعا رۋح، شابىت اكەلۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن ادامدار ەڭ سوڭىندا ءوزىنىڭ عاجايىپشىلىعىنا ءوزى سەنەتىن بولادى. ۆيزيونەرلەردى، ماگنيتيزەرلاردى ت. ب. ەسكە تۇسىرىڭىزدەرشى. ولاردىڭ ىشىندەگىلەردىڭ بارلىعى الدامشىلار ەمەس; ولاردىڭ كوپشىلىگى ءوز قابىلەتىنە وزدەرى سەنىپ الدانىپ قالعاندار. قازاق حاكىمدەرىنىڭ ەمدەۋ تاسىلدەرى مەديتسينالىق دەرەكتەرگە نەگىزدەلگەن كەيبىر جاعدايلاردا، تەك سىرتىندا عانا عاجاپتىقتىڭ پەردەسى بار; كەيبىرەۋلەرىنىڭ نەگىزىندە حالىقتىڭ سەنگىشتىگىنەن باسقا، سوقىر سەنىمنەن باسقا ەشتەڭە جوق. ەندى ءبىزدىڭ ابىلحايىرعا ورالايىق
ول قولىنا پىشاقتى الىپ، كۇبىرلەپ دۇعا ما، انت پا بىرنارسەنى وقىدى دا، اسقان ەپتىكپەن وق تۇرعان جەردى كەستى. وقتى سۋىرىپ الايىن دەگەن شىعار دەپ ويلادىم، بىراق مەنى تاڭ قالدىرعانى، وعان تيمەدى، تەك قانىن توقتاتتى دا جاراعا بىلتە ءجىپتى باستىرىپ قويدى. وسى جەردە شىدامىم جەتپەدى. قازاق جۇرتشىلىعىنىڭ الدىندا ءماجانديدىڭ لەكتسياسىنداعى ويىنشىق قويان سياقتى نەمەسە سيقىرشى مەن جىننىڭ اراسىنداعى دەلدال سياقتى ويىنشىق بولعىم كەلمەي ازاپتاۋشىنىڭ قولىنان شىعىپ كەتتىم. بىراق قازاقتار مەنىڭ ەمدەلۋىمدى كورىپ قىزىقتاۋدان، وعان ەركىن كۋا بولۋدان باس تارتقىسى كەلمەدى. ەڭ كۇشتى، باتىر دەگەن ءتورت ادام اراسىنان شىعىپ اياق-قولىمنان ۇستاپ قايتادان جەرگە شەگەلەپ جاتقىزدى. ءبارى دە قارسىلاسپا، مۇنىڭ ءبارى سەنىڭ پايداڭ ءۇشىن دەپ ۇگىتتەپ جاتىر. ولاردىڭ بۇل ۇگىتتەۋلەرى ماعان ارتىقتاۋ بولىپ كورىندى، مەن ونسىز دا جىبىر ەتۋگە شامام جوق بولاتىن. ءابىلحايىر وسى كەزدە قاراپ تۇرعاندارعا تەزىرەك جۇلدىزدى الىپ كەلۋگە بۇيىردى. «جۇلدىز دەگەنى كىم؟» دەپ ويلادىم. بىرنەشە مينۋتتان سوڭ جۇمساعان ادامدار قايتىپ كەلدى. جۇلدىز كەلگىسى جوق، جىلايدى، قورقادى دەگەندى ايتتى. ابىلحايىرعا، وسى ءبىر جۇمباق كىسىگە، جىلاۋ، قورقىتۋ اسەر ەتپەسە كەرەك. «جاقسىلىقپەن كەلمەسە، ارقالاپ اكەلىڭدەر» دەدى ءابىلحايىر اشۋلانعان بۇيرىقتى ۇنمەن. بۇل تراگيكومەدياعا ءوزىم دە ارالاسىپ قاتىسا باستادىم، ارتى نە بولار ەكەن دەپ سوڭىن قىزىعا كۇتتىم. مەنىڭ قىزىعۋىم ەرەكشە كۇتپەگەن جاعدايدا قاناعاتتاندىرىلدى.
شوشالاعا جاسى ون التىلار شاماسىندا ءبىر قىز كەلدى، جوق، دۇرىسى كەلتىرىلدى. قىز وزىنەن تالاپ ەتىلگەن جۇمىستى ورىنداعىسى كەلمەيتىن سياقتى. بىلمەيمىن، ءابىلحايىردىڭ سيقىرلىعىنان قورقا ما، الدە بۇكىل اۋىلدىڭ الدىنا شىعۋعا ۇيالا ما، تۇرىنەن ەرەكشە ابىرجىپ تۇرعاندىعى بايقالادى. بىراق بۇل جاعداي ونىڭ سۇلۋلىعىن باعالاۋعا ەش كەدەرگى بولعان جوق، قىزدىڭ سۇلۋلىعى ماعان ەرەكشە اسەر ەتتى. شىندىعىندا جۇلدىزدى سۇلۋ دەۋگە بولادى. بويى اجەپتاۋىر بيىك، بۇل قازاقتاردىڭ اراسىندا سيرەك كەزدەسەتىن جاعداي. بەتى جالپاق ەمەس، نۇرلى ءجۇزى مەن سوپاقتاۋ كەسكىنى ەرەكشە تارتىمدى، كوركى ءوزى سياقتى دوڭگەلەك ءجۇزدى جەرلەستەرىمەن سالىستىرعاندا ايرىقشا سۇلۋ بولىپ تۇر. ال قارا كوزى عاجاپ نۇر شاشادى. بىراق كۇنمەن كۇيگەن مەنىڭ جابايى قىزىمنىڭ شىرايلى قىزىل بەتىندە، اتتەگەن-اي، ءبىر قابات كىر-قوجالاعى نەۆا داڭعىلىنىڭ بويىندا جۇرگەن ادامىنىڭ بەتىن تىرجيتار ەدى. بىراق، بىرنەشە اپتا قازاق دالاسىندا بولعاندىقتان كوپتەگەن تۇسىنىكتەرىمدى قازاقتاردىڭ تۇسىنىگىنە بەيىمدەدىم. سولاي دەپ تۇرسام دا، ءدال سول مينۋتتا، جۇلدىزدى كورگەن ساتتە قىزدىڭ سۇلۋلىعىن باعالايتىنداي جاعدايدا ەمەس بولاتىنمىن. ءابىلحايىر مەنىڭ قولىمدى سوزدى دا، جۇلدىزدى ماعان جاقىنداتىپ اكەلىپ جاراقات العان يىعىمنان اتتاپ وتۋگە بۇيىردى. قىز ەمدەۋدىڭ مۇنداي ءادىسىن بۇرىن كورگەن بولسا كەرەك، مۇمكىن ءوزى دە وسىلاي ەم جاسادى ما، ءارى قاراي ۇگىتتەۋدى سۇراتپاي بىرنەشە رەت يىعىمنان اتتاپ وتە باستادى، ءابىلحايىر اتتاعان سايىن ساناپ تۇردى. بۇل كومەديا مەنىمشە جارتى ساعاتقا سوزىلسا كەرەك، قاتىسىپ تۇرعانداردىڭ بىردە ءبىرى ءتىس جارعان جوق، كۇلگەن جوق. ءبىر كەزدە ءابىلحايىر جۇلدىزدى توقتاتتى، قىز سول ساتتە شوشالادان جوق بولدى. سونىمەن بىرگە ءابىلحايىر پىشاقپەن جارادان وقتى شىعاردى، ءسۇيتىپ ەمدەۋ پروتسەسى اياقتالدى. كورگەندەرىنە ريزا بولعان كورەرمەندەر تاراپ كەتكەن سوڭ ءابىلحايىر ماعان اياۋشىلىق تانىتقان سىڭايمەن تۇسىندىردى: وقتى دەنەدەن شىعارۋ وتە قاۋىپتى، سەبەبى ادامنىڭ دەنەسىنە وقپەن بىرگە سۇم جىن كىرەدى. ونى زورلاپ شىعارساڭ، ول اشۋلانىپ ءوزى ءۇشىن كەك الادى. جارانىڭ ۇستىنەن جۇلدىز سياقتى پاك قىزدىڭ اتتاپ ءوتۋى، جىنعا ءوز ەركىمەن كەتۋگە ماجبۇرلەيدى، سوندا عانا وقتى شىعارىپ الۋعا بولادى. مۇنداي تۇسىندىرۋگە ەرەكشە قاناعاتتاندىم.
قازاقتىڭ مەديتسيناسىنىڭ ادىستەرىنىڭ سونشالىقتى ماعىناسىز بولعاندىعىنا قاراماستان، ەرەكشە ەسىمدە قالاتىن وسى كۇننىڭ كەشىندە مورالدىق تا، فيزيكالىق تا جاعىنان ءوزىمدى اجەپتاۋىر جاقسى سەزىندىم. باسىمنان كەشكەن مۇنداي تولعانىستاردان سوڭ بولۋعا ءتيىس السىزدىك قانا قالىپتى; ويلارىمنىڭ سابىرلىعى باسىمدىق الىپ، ەشقانداي ەسەپ بەرمەيتىن سەرگەكتىكپەن بولاشاعىمدى ويلاي باستادىم. جۇلدىزدىڭ سىمباتتى بەينەسى مەنىڭ ساۋىعىپ كەتۋىمە كوپ كومەگىن تيگىزگەنىن ايتۋعا ءتيىسپىن. بۇل بەينە كوز الدىمنان ارقاشان كەتپەي، دالادا بولعان كەزدەرىمدەگى كورگەن دورەكىلىكتەر مەن جابايىلىقتارعا، تۇرپايىلىقتارعا قاراما-قارسى تۇرا الدى. ءابىلحايىر جاساعان ەمىنىڭ جاقسى ناتيجەسىن كورگەن سوڭ ەمىن جالعاستىرۋدى توقتاتتى. ءسۇيتىپ مەنى ەشكىم مازالامايتىن بولدى.
ۋاقىت مەن ءۇشىن ادام شىدامايتىنداي باياۋ ءجۇرىپ جاتتى. بۇرىنعىشا اياق-قولىم بايلاۋلى، كۇزەتشىلەرىم قاسىمنان ءبىر قادام دا اتتامايدى. ارينە، كوڭىل اۋلاۋ ءۇشىن ولارمەن سويلەسۋگە بولار ەدى، بىراق بۇل اڭگىمە كوپ ۇزاماي جەرىتتى، سەبەبى ءبىر ءبىرىمىزدى ونشا جاقسى تۇسىنبەيمىز. اۋىلدا ەشكىم ورىسشا بىلمەيدى. ۋاقىت وتكىزگىسى كەلگەن قازاقتار مەنى كورۋ ءۇشىن شوشالاما ءجيى كەلىپ تۇردى. ماعان ۇستاپ العان كىشكەنتاي اڭنىڭ بالاسى سياقتى كوزبەن قارايدى، بىراق ەشقايسىسى سوزبەن نە قيمىلمەن رەنجىتۋگە بارعان ەمەس. مەن ەشكىمنىڭ قول تيۋىنەن قورعالعان، حاننىڭ جەكە مەنشىگى سياقتى بولدىم. ءۇش كۇن بويى اۋىل ورنىندا قوزعالماي وتىر. بۇل كازاكتاردىڭ وتريادىنىڭ ءتىپتى باسقا باعىتتا كەتىپ بارا جاتقاندىعىن بىلدىرەدى، سوندىقتان ول جاقتان شابۋىل بولىپ قالار دەپ قورىقپاي وتىر. بىراق اۋىلدىڭ مالى اينالاداعى جايىلىمنىڭ شوپتەرىن جەپ تاۋىسىپتى، سوندىقتان ولار كوشۋلەرى كەرەك.
الجانعا مەنى وزىمەن بىرگە ەرتىپ ءجۇرۋ ىڭعايسىز ءارى كوڭىلسىز بولسا كەرەك، كەنەسارى كەلگەنشە مەنى كورشى قازاق ەگىنشىلەرىنە ساقتاۋعا قالدىرىپ كەتپەكشى بولدى. ەگىنشىلەردىڭ ءبيىن الىپ كەلدى، قاۋساعان كارى شال ەكەن، ۇستىندەگى كيىمى ەسكى كيىز قۇراق پەن جاماۋلاردان تىگىلگەن. ءالجان بيگە مەنى الىپ قالۋدى بۇيىردى، ەگەر قاشىپ كەتسە، نە ءولىپ قالسا ەگىنشىلەردەن ەشكىم ءتىرى قالمايدى دەدى. بي ءالجاننىڭ اياعىنا جىعىلىپ مىنا ويىن وزگەرتۋدى سۇرادى، مەنىڭ ادامدارىم ءبارى دالادا ەگىندە ءجۇر، قاراۋىلدايتىن ەشكىمىم جوق. وعان قوسا ءبىزدىڭ كۇشىمىز دە كەلمەيدى، قاشاتىن بولسا، ەشكىمدە قارۋ جوق. ءالجان ءبيدىڭ وتىنىشىنە قۇلاق اسپادى، تەك ەكى تولەڭگىتىن ەگىنشىلەرگە كۇزەتكە قوسىپ بەرۋگە كەلىستى. بۇل شەشىم ءبيدى بۇرىنعىدان دا جامان قورقىتىپ، بۇيرىعىڭدى ورىندايىن، تەك تولەڭگىتتەرىڭدى جىبەرە كورمە دەپ جالىندى. ءالجاندى ءبيدىڭ بوس سوزدەرى شارشاتسا كەرەك، شالدىڭ باسىنا قامشىنى ءبىر سىلتەپ ۇيىنە كىرىپ كەتتى. مەنىڭ شوشالامنىڭ الدىندا بولعان بۇل اڭگىمە سونىمەن ءبىتتى. ەندى ەگىنشى دەگەن قانداي ادامدار ەكەندىگىن اڭگىمەلەپ بەرەيىن.
قازاق دالاسى سياقتى قالىپتاسپاعان ەلدە مەنشىك قۇقىعىنىڭ وتە از قۇرمەتتەلەتىندىگى وزىنەن ءوزى بەلگىلى. «ءبارى مەنىكى» دەپ ايتاتىن ادام كەز كەلگەن جەردەن تابىلا كەتەدى. ءبىر اۋىلعا كورشىلەرى جاساعان ەكى-ءۇش ءساتتى بارىمتانىڭ ءوزى بۇل اۋىلدىڭ ادامدارىن تاقىر كەدەيلىككە ءتۇسىرىپ قايىرشى ەتەدى. جىلقىلارىنان ايرىلعان بايعۇستار اقىسىن قايتارىپ الۋعا، بارىمتاشىلاردىڭ ەسەبىنەن اشتىقتان امان الىپ قالاتىن قارجى دا تالاپ ەتە المايدى. نە ىستەيدى؟ كەيبىرەۋلەرى اشتان ولەدى، تۇرمىسقا توزىمدىلەرى قيىن بەينەتتى ومىرگە - ەگىنشىلىكپەن اينالىسۋعا ءماجبۇر بولادى. كوشىپ-قونىپ جۇرگەن، جىرتقىش (اۆتوردىڭ قازاققا كوزقاراسى وسىنداي. - س.ج.) حالىقتىڭ اراسىندا جۇرگەن ەگىنشىلەردىڭ جاعدايىنىڭ قانشالىقتى ەكەنىن كوزدەرىڭىزگە ەلەستەتىپ كورىڭىزدەر. كەز-كەلگەن سالت اتتى قارۋلى قاراقشى ەگىنشىلەردىڭ اۋىلىنا كەلىپ ولاردىڭ ومىرىنە دە، مۇلكىنە دە قاۋىپ ءتوندىرىپ دىرىلدەتەدى. كەز كەلگەن جۇرگىنشى تولەڭگىت ەگىنشىگە قوناق بولىپ ەڭ جاقسى قويىن سويدىرتا الادى، دالانىڭ ءداستۇرى بويىنشا بەرگەن تاماعىنا اقشا تولەۋ ەشكىم ەستىمەگەن جاعداي. بيشارا ەگىنشىلەردىڭ ايماعىندا بارىمتاشىلىق بولا قالسا، ودان جامان پالە جوق. مۇنداي جاعدايدا ەگىنشىلەر بەيتاراپ بولا المايدى: ەكى جاق تا ەگىنشىلەرگە ءارتۇرلى تالاپتار قويادى، ەكى جاقتا قارسىلاستارىنا جاسالعان قىزمەتى ءۇشىن ەگىنشىنى ايامايدى. ەڭ سوڭىندا، كۇزدە ماڭداي تەرىمەن ەگىپ وسىرگەن ەگىنىن جينايىن دەپ وتىرعان كەزدە توناۋشى قاراقشىلار كەلىپ بىرنەشە ساعاتتا ءبارىن سىپىرىپ الىپ كەتەدى، تۇگەل الىپ كەتە الماسا، قالعانىن جويىپ ءبۇلدىرىپ كەتەدى. ەگىنشىلەردى قولدايتىن بولىستار ءبىزدىڭ بال جينايتىن ارالارعا ىستەگەنىمىزدى ەگىنشىلەرگە جاسايدى – ەگىنشىلەرگە ءونىمىن اشتان ولمەيتىندەي مولشەردە قالدىرادى دا، قالعاندارىن ءالىم جەتتىك ەتىپ الىپ قويادى. مىنە، ادامدى وسىلاي ولمەشى كۇنكورىستە ۇستاۋ – ادىلەتتىلىك ەمەس، قاراپايىم ەسەپ.
اۋىلعا جاقىن جەردە تۇرىپ جاتقان ەگىنشىلەردىڭ ءبيىنىڭ مەنى نەلىكتەن قابىلداعىسى كەلمەگەندىگى ەندى تۇسىنىكتى بولدى. شال بۇل جۇمىستىڭ جاۋاپكەرشىلىگى وتە كۇشتى، بىراق ەش قارىمتاسى جوق ەكەندىگىن جاقسى بىلەدى. اۋىلىندا كەنەسارىنىڭ ەكى تولەڭگىتى بىرنەشە كۇن قوناقتا بولادى دەگەندى ەستىگەندە، ول بۇرىنعىدان دا جامان قورقىپ كەتتى. بىراق ەش امالى جوق. تولەڭگىتتەر مەنى اتتارىنا مىنگىزىپ الدى، وزدەرى قاسىندا، ال شال بولسا امالى بولماي ۋھىلەپ دەم الىپ ارتىنان جاياۋ ىلەسىپ جۇرە باردى، سەبەبى اتى جوق ەدى.
ەكى ساعاتتان سوڭ ەگىنشىلەر وتىرعان جەرگە كەلدىك. ەگىن دالاسىنا تارى ەگىپتى، سىرتىنان قاراعاندا تىك بۇرىشتى شاعىن شارشىلارعا بولىنگەندىكتەن باقشاعا ۇقسايدى. دالانىڭ جازى قۇرعاق بولعاندىقتان ەگىندى قولمەن سۋعارۋ قاجەت، گيدراۆليكالىق ادىستەردىڭ بۇل جاقتا جوقتىعىنا بايلانىستى سۋعارۋ جۇمىسىنا وراسان كوپ بەينەت كەرەك. سوعان قاراماستان ەگىنشىلەردىڭ شىدامدىلىعى ءبارىن جەڭەدى: ءاربىر شارشى بولىك بىردەي سۋ مولشەرىمەن سۋعارىلاتىندىقتان استىق بىتىك بولادى دەپ ۇمىتتەنەدى. ەگىنشىلەردىڭ تۇراتىن ۇيلەرى قامىستان توقىلعان الاسا بويلى كۇركەلەر. كۇركەنى دوڭگەلەك ەتىپ جاسايدى، ديامەترى جيىرما ساجىن شاماسىندا. ەگىنشىلەر ەگىس دالاسىندا تەك جازدا تۇرادى، قىس كەزىندە بولىستارعا تاراپ كەتەدى.
ءبىزدى نارازىلىقپەن، ىشتەي قورقىنىشقا تولى كۇڭكىلمەن قارسى الدى. بىراق كەنەسارىنىڭ تولەڭگىتتەرى سول زاماتتا قامشى ءۇيىرىپ، سەندەرگە قوناق ەمەسپىز، تولىق قوجايىندارىڭبىز دەگەندەي وزدەرىن تانىستىرا باستادى. دالالىق اۋىلدىڭ ادامدارىنىڭ سانى ەلۋدىڭ شاماسىندا، كوپشىلىگى قاريالار، ايەلدەر مەن بالالار. جاس جىگىتتەر از كەزدەسەدى، ءاربىر قازاق جاستىق كۇشى مەن قايراتى بار كەزدە اۋىر جۇمىس ىستەگەننەن گورى توناۋشىلىقپەن اينالىسقاندى دۇرىس سانايدى. كيگەن كيىمدەرى ساندۆيچ ارالىنىڭ تۇرعىندارىن بەينەلەگەن كارتينانى ەسكە تۇسىرەدى. بالالاردى ەش كيىمى جوق جالاڭاش دەۋگە بولادى; ۇلكەندەرى ۇستەرىنە جاماۋعا ۇقساس بىردەڭەلەردى ءىلىپ الىپتى، جاماۋلاردىڭ ءوزى ايەل ستاتۋياسىنداعى اۋرەتىن جاۋىپ تۇرعان جاپىراقتاردان اسىپ تۇرعان ەشتەڭەسى جوق. بۇعان اۋىر ازاپتى ەڭبەكتەن، اۋقاتتىڭ ازدىعىنان ادامداردىڭ بەت-الپەتىندەگى قالجىراعان جۇدەۋلىكتى قوسىڭىز. ەڭ جامانى، ەگىنشىلەردىڭ بويىنان بارلىق ادامي بەت-الپەتتى جويىپ جىبەرگەن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردىڭ جوعالعاندىعى ۇنامسىز اسەر قالدىرادى. ولاردىڭ بارلىق مال-مۇلكى، جەر وڭدەيتىن قۇرالدارىنان باسقاسى، ون شاقتى قوي مەن ەشكى عانا، سولاردىڭ سۇتىمەن كۇن كورەدى. مەنىمەن ەرىپ كەلگەن تولەڭگىتتەر مۇنداي تاقىل-تۇقىل تاماققا كەلىسپەدى، كۇن سايىن قوي سويعىزىپ، ەگىنشىلەردىڭ از عانا مالىن تاۋىسا باستادى. تولەڭگىتتەردىڭ بارلىق ۋاقىتى تاماق ىشۋمەن، ۇيقىدا، ءۇي يەلەرىنىڭ قىزدارىنىڭ ىزىنە تۇسۋمەن ءوتتى. ولاردىڭ مەندە ەش جۇمىسى بولعان جوق; ەگىنشىلەر عانا مەنى كۇنى-ءتۇنى كۇزەتتى، سەبەبى جاۋاپكەرشىلىكتەن قورىقتى. ەگىنشىلەرمەن سويلەسىپ ورىس وتريادىنىڭ قوزعالىسى جايلى بىردەڭە سۇراماق بولدىم، بىراق ولار وتە ساق، سودىرلاردان قورقىپ سۇراقتارىما جاۋاپ بەرمەدى. قاشىپ كەتۋدىڭ دە ەش ءساتى تۋا قويمادى، مۇمكىن جولىم بولار دەگەن ويمەن قاشۋدى ءجون سانامادىم، قاشۋىم ءساتسىز بولسا كۇزەتشىلەرىمنىڭ مەنى كۇزەتۋىن ودان دا كۇشەيتەرى انىق.
ەگىنشىلەردىڭ اۋىلىندا ولەردەي ءىش پىستىراتىن جاعدايدا ون كۇن وتكىزدىم. ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ كەلگەن سالت اتتى قازاق كەنەسارىنىڭ كەلگەندىگىن، دەرەۋ كەلۋىمدى تالاپ ەتىپ جاتىر دەگەن حابارىن جەتكىزدى.
(جالعاسى بار)
ورىس تىلىنەن اۋدارعان ساعات ءجۇسىپ
Abai.kz
