...دومبىرانىڭ قۇلاق كۇيى كەلمەيدى ەكەن. كەلمەگەندە، مۇلدە شەرتۋگە جارامسىز. كوپتەن ۇستالماعان. ۇستالسا دا، بىلەتىن قولدى كورمەي، بالا-شاعانىڭ تىڭقىل ەرمەگىنە جارايتىن كەلساپ دەڭگەيىندە عانا. ءانشىنىڭ ەزۋىنە اششى مىسقىل جۇگىردى. بىراق، اشۋدان اۋلاق. سىيلى ورتا. ساپىرىپ سارى قىمىز قۇيىپ، تورىنە شىعارعان. اتىن بىلەدى، اتاعىنان از-ماز حابارى بار. ءوزى دە شىرەنىپ، كەرگىپ قالاتىن مىنەزدەن ادا. بىراق، دومبىراسى بار بولعىر كەلمەيدى. جوعارعى ىشەكتى قوڭىر داۋىسقا يكەمدەسە، تومەنگى ىشەك تىڭقىلداپ، شيراتىلا بەرەدى. پەرنەلەر قيقى-جيقى. تيەك تومەن. شاناق شىتىناي جارىلعان. ءوز دومبىراسىن الا كەلمەگەنىنە وكىنگەندەي بولدى ءانشى. ايتسە دە، ءان ايتۋ ءۇشىن ەمەس، قىمىز ىشۋگە كەلگەن. بىراق، مۇنداي ورتادان ءبىر ءان ايتپاي قۇتىلمايتىنىن دا سەزگەندەي ەدى عوي. اقىرى ماڭدايىنان شىپ-شىپ تەر بىلىنگەندە، داۋىسىن دومبىرادان اسىرا شىرقاپ كەتتى. «سارى بيداي». ەرتەرەكتە حالىقتىكى دەپ تانىلىپ، كەيىن سادىقوجانىڭ ءانى دەلىنىپ ءجۇر. تالايدان ايتىپ جۇرگەن. جۇرەگىنە جاعاتىن، ءوزىنىڭ سىزىلا قانات قاعىپ، سالدەن سوڭ اسپانعا تىك اتىلاتىن، سوسىن قالىقتاپ تۇرىپ الاتىن تۇنىق داۋسىنا ەرەك جاراساتىن ءان. ءاننىڭ ايقاسقاسى.
«ءبىزدىڭ اۋىل تەكشەنىڭ ەتەگىندە،
ەرتە شىقسام اۋىلىما جەتەمىن بە،
سارى بيداي!
ساعىندىم قالقا، اۋىلىڭدى-اي.
اق تاماقتان ەمىنتىپ ءبىر يىسكەتسەڭ،
اينالاقتاپ اۋىلىڭنان كەتەمىن بە!
سارى بيداي،
ساعىندىم قالقام، اۋىلىڭدى-اي!
ەسىكتىڭ الدى تال-قايىڭ،

...دومبىرانىڭ قۇلاق كۇيى كەلمەيدى ەكەن. كەلمەگەندە، مۇلدە شەرتۋگە جارامسىز. كوپتەن ۇستالماعان. ۇستالسا دا، بىلەتىن قولدى كورمەي، بالا-شاعانىڭ تىڭقىل ەرمەگىنە جارايتىن كەلساپ دەڭگەيىندە عانا. ءانشىنىڭ ەزۋىنە اششى مىسقىل جۇگىردى. بىراق، اشۋدان اۋلاق. سىيلى ورتا. ساپىرىپ سارى قىمىز قۇيىپ، تورىنە شىعارعان. اتىن بىلەدى، اتاعىنان از-ماز حابارى بار. ءوزى دە شىرەنىپ، كەرگىپ قالاتىن مىنەزدەن ادا. بىراق، دومبىراسى بار بولعىر كەلمەيدى. جوعارعى ىشەكتى قوڭىر داۋىسقا يكەمدەسە، تومەنگى ىشەك تىڭقىلداپ، شيراتىلا بەرەدى. پەرنەلەر قيقى-جيقى. تيەك تومەن. شاناق شىتىناي جارىلعان. ءوز دومبىراسىن الا كەلمەگەنىنە وكىنگەندەي بولدى ءانشى. ايتسە دە، ءان ايتۋ ءۇشىن ەمەس، قىمىز ىشۋگە كەلگەن. بىراق، مۇنداي ورتادان ءبىر ءان ايتپاي قۇتىلمايتىنىن دا سەزگەندەي ەدى عوي. اقىرى ماڭدايىنان شىپ-شىپ تەر بىلىنگەندە، داۋىسىن دومبىرادان اسىرا شىرقاپ كەتتى. «سارى بيداي». ەرتەرەكتە حالىقتىكى دەپ تانىلىپ، كەيىن سادىقوجانىڭ ءانى دەلىنىپ ءجۇر. تالايدان ايتىپ جۇرگەن. جۇرەگىنە جاعاتىن، ءوزىنىڭ سىزىلا قانات قاعىپ، سالدەن سوڭ اسپانعا تىك اتىلاتىن، سوسىن قالىقتاپ تۇرىپ الاتىن تۇنىق داۋسىنا ەرەك جاراساتىن ءان. ءاننىڭ ايقاسقاسى.
«ءبىزدىڭ اۋىل تەكشەنىڭ ەتەگىندە،
ەرتە شىقسام اۋىلىما جەتەمىن بە،
سارى بيداي!
ساعىندىم قالقا، اۋىلىڭدى-اي.
اق تاماقتان ەمىنتىپ ءبىر يىسكەتسەڭ،
اينالاقتاپ اۋىلىڭنان كەتەمىن بە!
سارى بيداي،
ساعىندىم قالقام، اۋىلىڭدى-اي!
ەسىكتىڭ الدى تال-قايىڭ،
باسىندا تۇرماس جاز ءدايىم.
قالقاتاي ەسكە تۇسكەندە،
ساعىنىپ سوندا، سارى بيداي ءانىن سالعانىم...»
ەكى شۋماعىن، قايىرىلىپ سوعار قايىرماسىمەن باپتاپ شىرقاعان. ءۇي يەسى ءدان ريزا. بىرگە كەلگەن سەرىكتەرى دە قوشەمەتتەپ جاتىر. ومىرىندە ۇستاعان ناشار دومبىراسى وسى شىعار. بىراق، وعان دا رەنىش جوق. تەگىندە ادالدىقتى، شىنشىلدىقتى قالاپ تۇراتىن مىنەزى تىك بولاتىن. كەمشىلىك، ورايسىز قىلىق كورگەن ساتىندە ءسوزىن كىدىرتپەي ايتىپ سالاتىن. ايتا بىلەتىن. سوندىعىنان كوپ ەلگە جاقپاي دا قالاتىن. جاقسى كورەتىن سىيلاستارى دا از ەمەس. بۇل جولى ەشتەڭە دەمەدى.
ال ىشەكتى اسپاپ اتاۋلىنىڭ جاقسىسىن جاسىنان تاڭداپ ۇستاعان. ۇيدەگى كىلەمگە اناسى پوشتا ارقىلى پوسىلكامەن الدىرعان ءتۇرلى دومبىرا، پريما، ماندولين قاز-قاتار ءتىزىلىپ تۇراتىن. بۇرىشتا بايان، اككوردەون جاتاتىن سىڭسىپ. بۇكىل اسپاپتى ءوز الىنشە مەڭگەرگەن. اكەنىڭ، انانىڭ تاربيەسىنەن. ومىردەن نەبارى جيىرما توعىز جاسىندا وزعان اكەسى ساپان سەرى بولىپتى. ءانشى، بالۋان بولعان-ءدۇر. اۋىلداستارى «دت-نىڭ» جەتەگىنە اتىن بايلاپ، تەمىر تراكتوردىڭ كابيناسىندا دومبىراسى جۇرەتىن» دەپ ءالى كۇنگە اڭىز عىپ ايتادى. اۋىل-ايماقتىڭ توي-تومالاعى ونسىز وتپەگەن. اتتەڭ، جيىرما توعىز-اق جىل عۇمىر كەشكەن. ايتپەگەندە...
اناسى ايكەن دە ەل ۇنىنە سۇيىنگەن سىرباز ءۇندى ءانشى بولىپتى. سوۆحوز، اۋدان ساحناسىنا شىققان. ونداي ءانشى كوپ قوي دەر كولدەنەڭ وقىرمان. بىراق، ءبىزدىڭ ءانشى، ياكي، ءبىز اڭگىمە ەتە باستاعان ءانشى وسىنداي ورتادا تۋعان، باۋىر كوتەرىپ، ۇيىنەن شىققان. سول اناسى «بالالارىم اكەسىنىڭ ءىزىن جالعاسىن» دەپ پوشتامەن شالعاي اۋىلعا اسپاپ الدىرعان. جەتپىسىنشى جىلدار عوي. دۇكەندە دومبىرا تابىلمايتىن. قازاق ونەرى كوپۇلتتى، ينتەرناتسيونالدىق، كوركەمونەرپازدىق، تاعى، تاعى، باسقا دا انىقتاۋىشتاردىڭ قالىڭ كورپەسىنىڭ استىنان ءالى شىعا قويماعان. بىرەن-ساران ۇلكەن انشىلەر عانا ەلگە تانىمال. جۇسەكەڭ، مادەنيەت، دانەش، جانىبەك، قايرات... قازىرگىدەي، كەشەگى، توقسانىنشى جىلدارداعىداي قاۋلاپ شىقپاعان. بىراق، سول كەز قازاق ءانىنىڭ التىن ءداۋىرى بولعان سىڭايلى. ويتكەنى، بۇگىنگىدەي شەتەل شەكاراسى ايقارا اشىق ەمەس. پوپ، روك، سامبا، رەگگي، بليۋز، حيپ-حوپ، رەپ-تاقپاق سەكىلدى توعىز توڭقىلداق، ءبىر شىڭكىلدەك توبەمىزدە ويناماعان. جاستار قۇلاققاپ كيىپ، مىلقاۋ ماڭگۇرتشە سەندەلىپ جۇرمەيتىن. راديولا، ترانزيستور قوسا قالساڭىز، «شالقار» راديوسى قازاق ءانىن توگىلدىرە جونەلەتىن. قازىرگى ەلگە تانىمال ۇلكەن انشىلەردىڭ دەنى راديودان ەستىپ، ۇيرەنەتىن ءاندى...
* * *
قۇرماش ساپانۇلى ىبىشەۆ. ءبىز اڭگىمەلەپ وتىرعان، قۇلاقكۇيى كەلمەگەن دومبىرامەن شىرقاعان ءمارت جىگىتىڭىز - وسى. بولعان وقيعا-تىن. دومبىراسىن ەرەكشە كۇتىممەن ۇستايتىن ءانشىنىڭ وسىدان ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن الىس اۋىلعا گاسترولمەن بارعاندا سىنىق دومبىرامەن ەرىكسىز ءان ايتقانىن كورگەنبىز. ارينە، بۇل نەگىزگى ايتارىمىز ەمەس.
قۇرماش بىلتىر قاراعاندىدا وتكەن جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق ءان بايقاۋىندا سۋىرىلا شىعىپ، جۇلدەلى ءبىرىنشى ورىندى يەلەندى. ءداستۇرلى ءاندى شەبەر ورىنداپ، جۇسەكەڭ داستۇرىنە ادالدىعى، ارقا انشىلىك مەكتەبىنىڭ ورتاسىنان ويىپ ورىن الار ەرەكتىگى باعالانعان. ودان ىلكىدە، بۇرناعى جىلى ءمادي اندەرى بايقاۋىنان ەكىنشى، ودان ەرتەرەك توقسانىنشى جىلداردىڭ بەل ورتاسىندا جۇسەكەڭ اتىنداعى ۇلكەن بايقاۋدا ءبىرىنشى ورىن العان. تىزبەلەي بەرسەك، قۇرعاق ماقتاۋعا ۇرىنامىز. ودان ءان قاسيەتى، ونەرپاز تۇلعاسى تۋرالى دايەكتى اڭگىمە وربىمەس...
قازىر قىرىقتىڭ قىرقاسىنا شىققان ءانشى قۇرماش 1966 جىلى قارقارالىنىڭ تەمىرشى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. الاعايلى اقپاندا. ءان-كۇيدى سەرىك ەتكەن ساپان سەرىنىڭ شاڭىراعىندا ءتورتىنشى بالا بوپ شىر ەتكەن.
-    ءۇيدىڭ ۇلكەنى باقىتجان اعام جەتپىسىنشى جىلداردىڭ اياعىندا قاراعاندىداعى تاتتىمبەت اتىنداعى ونەر ۋچيليششەسىنىڭ دومبىرا كلاسىنا وقۋعا ءتۇستى. قازىر كوللەدج عوي. مەن وندا التى-جەتى وقيتىن بالامىن. تىڭقىلداتىپ دومبىرا شەرتىپ، سىرنايدى سوزىپ، اۋرەلەنىپ جۇرەتىنمىن. ءبىر جىلى، اعام جازعى كانيكۋلعا كەلگەندە، اۋىل-ايماقتىڭ توي-تومالاعىندا ءان ايتاتىنىن بايقاپ، تاڭعالدىم. اۋىلدىڭ تامىلجىعان تۇنىندە اعامنىڭ داۋسى شىرقاپ جاتقاندا، تاڭىرقاپ تىڭداپ وتىراتىنمىن. دومبىرا كلاسىندا وقيدى عوي. قازىرگى مەكەڭ، جاقاڭداردىڭ ءداستۇرلى انشىلىك كلاسى جوق-تىن وندا. وركەستر دومبىراشىسى بولادى دەپ ويلايمىن عوي. اعام، انام ماعان دا ءان ۇيرەن دەپ ايتىپ وتىراتىن. العاش ۇيرەنگەنىم اكەم ءسۇيىپ ايتقان «ءسابي بولعىم كەلەدى»، «جونىپ الدى» بولاتىن. سودان انگە قۇشتارلىق ۇشتالدى. قاراعاندى كەپ، تاتتىمبەت ۋچيليششەسىنە ءتۇستىم، اسكەردەن كەلگەن سوڭ، فيلارمونيادا ءتورت-بەس جىل ىستەدىم. ءان بايقاۋلارىنا قاتىسىپ كەلەمىز. ونداعى ماقسات، اتاق، ابىروي الۋ، شاپان كيۋ ەمەس. اكە جولىن جالعاۋ، قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءان ونەرىن ناسيحاتتاۋ. اكەمنىڭ قۇرداستارى، كوزىن كورگەن ازامات اعالارىم كەزدەسكەندە «مىقتى ءانشىسىڭ. بىراق، ءالى اكەڭنىڭ دەڭگەيىنە جەتە قويعان جوقسىڭ» دەپ جاتادى. ءۇش-ءتورت رەت ەستىدىم. قايراۋ ءۇشىن ايتا ما دەسەم، قىرىقتىڭ ماڭىندامىز. اكەي وتىزعا تولماي قايتقان. ىشكى ويىم ايتادى، اكەم وراسان مىقتى ءانشى بولعان-اۋ دەپ، - دەيدى قۇرماش ءانشى.
ارقاداعى الاشقا ايتارى بار مىقتى دەپ جۇرگەن قۇرەكەڭ وسىلاي دەگەندە ءبىز تاڭعالدىق. ساپان ءانشىنىڭ داۋسى باسىلعان تاسپا جەتپەپتى بۇگىنگە. تەمىرشىگە بارعاندا ەل ازاماتتارى تامسانعانىنا كۋا بولعانبىز. ال قۇرماش تۋرالى بايگە-دودالارداعى جەڭىستەرىن بىلاي قويعاندا، بىلتىر قارقارالىداعى ۇلكەن ءدۇبىر ايتىستا قازاقتىڭ بەلگىلى اقىنى كاكىمبەك سالىقوۆ اعامىزدىڭ باعاسىن ەستىگەنبىز. قارقاراداي قاۋىم الدىندا ساحناعا شىعىپ، كاكىمبەك اعامىز: «قازاقتا «سىرعاقتىنى» سەرجانداي شىرقايتىن ەشكىم جوق ەكەن. «جالعىز ارشانى» قازاقتا قۇرماشتاي ايتاتىن ءانشى جوق ەكەن!» دەدى. ەل كۋا. قۇلاق ەستىگەن. كوڭىل توعايعان. قۇرماشتىڭ ساف التىن داۋسىنىڭ ءتولتۋما تايتۇياق ەكەنىنە شىن رازى بولعانبىز، سۇيىنگەنبىز. انگە قۋانباعاندا، ونەرگە مارقايماعاندا قايتەمىز. باسقا نەمىز بار! سوسىن ونەرپازدىڭ ءوز ونەرىنە ساي بولۋىن اڭسايمىز. ەل ىشىندە ونەر ادامى تۋرالى كولدەنەڭ قاۋەسەت كوپ. ەل سىنشى بولار. بىراق، عايباتقا ىلىكتىرەتىن دە وسى ەل. قۇرماشتىڭ ساحنادان تىس تىرلىگىنەن دە ەر جىگىتتىڭ، شىن ونەرپازدىڭ ادالدىعىن كورەمىز. ونەرگە ادالدىق...
قازاق انىنە قۇشتارلىق...
ءپارۋانا پەندەلىك ەمەس...
عايباتقا باس بەرەر ۇساقتىق ەمەس...
تايتۇياق التىننىڭ سوم سالماعىنداي ىرىلىك!
* * *
بۇرناعى جىلى بەلگىلى اقىن، سازگەر، ونەر بىلگىرى تىلەۋعازى بەيسەمبەك اعامىز ءمادي اندەرىن نوتاعا ءتۇسىردى. ەرتەرەكتەگى وپەرا، فيلمدەردەگى قولدانىسقا ەنگەندەرىنەن بولەك بىرەر ءان. تىلەكەڭ قۇرماشتىڭ ايتۋىمەن «قارقارالىنى» حاتتاعان. قاراعاندىداعى تسيرك ءۇيىنىڭ شاعىن بولمەسىندە ءانشى دومبىرا ۇستاپ، سازگەر اقىن پيانينوعا ۇمسىنىپ،
«اتىڭنان اينالايىن، قارقارالى!
سەنەن بۇلت مەنەن قايعى تارقامادى...» دەپ كۇڭىرەنگەن ءمادي ءانىن ءبىز تانىمايتىن تورعاي-نوقات، توپتى سىزىقتارمەن قاعازعا قوناقتاتقان. «قۇرماشتىڭ وسى ءاندى ايتۋىندا تۇپنۇسقاعا جاقىندىق بار» دەگەن ءبىلىمدار اعامىز. بولسا بولار. ءانشىنىڭ داۋىسىندا جۇسەكەڭ مەن جاكەڭ مەكتەبىنىڭ ءبىز ەستىگەن، قۇيما قۇلاق انسۇيگىش جۇرت تانىعان، قۇمارتقان اۋەز-اۋەن بارى ايداي انىق. بىلتىر قۇرماش ۇزەڭگىلەس دوس باۋىرى ەرجان بازاربەكوۆپەن بىرگە الماتى بارىپ، كەلىستىرە شىرقايتىن ءبىراز اندەرىن «قازاق راديوسىنىڭ» التىن قورىنا جازدىرىپ كەلگەن. قازىر ارەدىك راديو قۇلاعى بۇراي قالساڭىز، ەرجاندى دا، قۇرماشتى دا تىڭداي الاسىز. تالاي ورتادا قۇرماشتىڭ راديودان توگىلگەن سىرلى ءۇنىن جازباي تانىپ، قۋانىسقان اعالارىمىز. شىن ونەردەن باسقا نەمىز بار قۋاناتىن؟! ۋاناتىن!
* * *
...دومبىرانىڭ قۇلاقكۇيى بابىندا ەكەن. اۋەلى قوس ىشەكتى قابات باسىپ، قوسباسارلاتىپ، قاعىپ-قاعىپ الدى. دەم-تىنىسىن بايقاعان ىسپەتتى. ساعاققا سىرعىپ بارىپ، ەكپىن تەجەڭكىرەپ قايىرا كوتەرىلگەن. سول بەتتە ءان توگىلىپ سالا بەردى.
«اجارىڭ اشىق ەكەن اتقان تاڭداي،
نۇرلى ەكەن ەكى-اۋ كوزىڭ جاققان شامداي.
اناڭنان ءسىزدى تاپقان اينالايىن،
كۇلىم كوز، ويماق اۋىز، جازىق ماڭداي.
بەۋ-بەۋ، گاۋھار تاس!
قۇسني قۇرداس، راۋشان ءجۇزىڭدى-اي كورگەنشە،
ساۋلەم-اي، سابىرى-ەم قالماس-اي..!»
قازاق ءانىنىڭ ايتوبەل تۋىندىسى، اسپان سۇيگەن اسقاعى «گاۋھار تاس!» قايران، گاۋھار تاس!
قۇرماشتىڭ شىرقاۋىندا...
كەشەلەرى جۇسەكەڭ، جاكەڭ شىرقاعان...
ءسوزى ەرەن باي، اۋەنى لىقىعان ارنالى...
ناعىز ءتولتۋما تايتۇياق!
ءان دە، ءانشى دە!..

سەرىك ساعىنتاي.