اسسامبلەياداعى اسى بولەك اسقاق جۇرتتان اقتاماق جاساۋ قيىن. بابىل مۇناراسىن تۇرعىزعاندار ءبىر تىلدە سويلەسە اسپانعا جەتكەن بولار ەدى. اسان قايعى، قازتۋعان، بۇحار ارمانى قانى تامعان جەرگە قارعا تامىرى قوسىلماس حالىقتار (دۇرىسى دياسپورالاردى) جيناپ الۋ ەمەس ەكەنىن ايتۋدىڭ كەرەگى جوق.

ءيا، ولاردىڭ ءبىزدىڭ جەرىمىزگە كەلگەنىنە كىنالى ەمەسپىز. ولار دا كىنالى ەمەس، بىراق ولار ءوز تىلىندە سويلەتۋگە مىندەتتى ەمەسپىز. نەگە ورىس ءتىلىن، پولياك ءتىلىن، شەشەن ءتىلىن، ازەربايجان ءتىلىن، ۇيعىر ءتىلىن جەكسەنبىلىك مەكتەپتەر، باسقا دا شارالار ارقىلى قازاق ەلى اقشاسىنا دامىتىپ، ءوسىرۋىمىز كەرەك. سوناۋ جوڭعار شاپقىنشىلىعىنان بەرى الاپات اشتىق كەزىندە دە، كەيىن دە قاي حالىق قازاققا كومەك قولىن سوزىپتى؟ ىرگەدەگى قىرعىز كەنەسارىنىڭ مويىنىندا پىشاعىنىڭ وتكىرلىگىن سىناپ، ناۋرىزبايدىڭ جۇرەگىن جارىپ كورسە، ءوز اعاڭ وزبەك تاس قالاڭدى تاشكەنت  جاساپ، قازاققا شاپانىن كيگىزىپ، شاتىن اۋىرتپاي سان كوبەيتتى. قىتاي قامال، ورىس امال سانىڭدى سوقتىرىپ، وكىنىش ورتىنە وراپ، كوڭىلىڭدى كاۋاپ، سۇيەگىڭنەن ساۋىت، جانىڭنان جاعا جاسادى.

اسسامبلەياداعى اسى بولەك اسقاق جۇرتتان اقتاماق جاساۋ قيىن. بابىل مۇناراسىن تۇرعىزعاندار ءبىر تىلدە سويلەسە اسپانعا جەتكەن بولار ەدى. اسان قايعى، قازتۋعان، بۇحار ارمانى قانى تامعان جەرگە قارعا تامىرى قوسىلماس حالىقتار (دۇرىسى دياسپورالاردى) جيناپ الۋ ەمەس ەكەنىن ايتۋدىڭ كەرەگى جوق.

ءيا، ولاردىڭ ءبىزدىڭ جەرىمىزگە كەلگەنىنە كىنالى ەمەسپىز. ولار دا كىنالى ەمەس، بىراق ولار ءوز تىلىندە سويلەتۋگە مىندەتتى ەمەسپىز. نەگە ورىس ءتىلىن، پولياك ءتىلىن، شەشەن ءتىلىن، ازەربايجان ءتىلىن، ۇيعىر ءتىلىن جەكسەنبىلىك مەكتەپتەر، باسقا دا شارالار ارقىلى قازاق ەلى اقشاسىنا دامىتىپ، ءوسىرۋىمىز كەرەك. سوناۋ جوڭعار شاپقىنشىلىعىنان بەرى الاپات اشتىق كەزىندە دە، كەيىن دە قاي حالىق قازاققا كومەك قولىن سوزىپتى؟ ىرگەدەگى قىرعىز كەنەسارىنىڭ مويىنىندا پىشاعىنىڭ وتكىرلىگىن سىناپ، ناۋرىزبايدىڭ جۇرەگىن جارىپ كورسە، ءوز اعاڭ وزبەك تاس قالاڭدى تاشكەنت  جاساپ، قازاققا شاپانىن كيگىزىپ، شاتىن اۋىرتپاي سان كوبەيتتى. قىتاي قامال، ورىس امال سانىڭدى سوقتىرىپ، وكىنىش ورتىنە وراپ، كوڭىلىڭدى كاۋاپ، سۇيەگىڭنەن ساۋىت، جانىڭنان جاعا جاسادى.

ءازىر «كارفاگەن قۇلاۋعا ءتيىس» دەمەيمىز. ءازىر. دەگەنمەن وزگە ەل تاجىريبەسىنە نازار سالۋعا دا بولادى. قىتاي مەملەكەتىن جاۋلاعان قيداندار، شاتولار، تۇركىلەر بولاتىن. مۇڭعۇل، ءمانجۋ، سىبەلەر قىتايلاردىڭ ەسكى قانىنا ەس اكەلىپ، جاڭا كوكجيەكتەرگە قول سوزدىردى. كارىنىڭ اقىلىنا جاستىق قۋات قوسىلدى دا قاتارعا قوسىلدى، جوعالماي جول تاپتى. ەگەر باسە بولماسا، قىتاي ليريكاسى بيىككە شىقپاس ەدى. ال قىپشاقتار بولماسا، ورىستار ەشكىم ەمەس ەدى. اسىرەسە، التىنوردالىق تۇركى-مونعولدىق حاندار بولماسا، رەسەي ءولىمى ۋاقىت ءىسى بولاتىن. نەۆسكي ەمەس، سارتاق ەڭبەگى ۇمىت بولدى. «كتو پريشەل س مەچوم، توت پوگيباەت وت مەچا» دەگەن ءسوز نەۆسكي ءسوزى ەمەس بولاتىن، بىلگىش ليحاچەۆ وسىنى ايتادى. ەسەسىنە رەسەي جاڭا ءيىس، قۋاتتى قانعا بارىس كوتەنوۆ (گودۋنوۆ), كارامزين، چااداەۆ، تولستوي، باسكاكوۆ، اكساكوۆ، قازانبەك سەكىلدى تۇركىلەر، كۋتۋزوۆ، تاتيششەۆ (تۇركى), كانتەمير (مولداۆان), دولگورۋكي (كۋرد), باگراتيون (گرۋزين) سياقتى وزگە ۇلتتىڭ يىعىنا ءوز ماسەلەسىن سالىپ، ورگە شىقتى.

تۋعان ەلدى كەيدە باسقالار ارمانتاۋعا اپارادى. پەكيندى سالعان تۇركىلەر، ءزورووستاريزمنىڭ نەگىزى كوشپەلىلەردەن باستالادى، امەريكانى دەرجاۆا جاساعان ۇندىستەر ەمەس، كەڭەس توڭكەرىسىن جاساعان ورىستار ەمەس، فرانتسيانى ۇلى ماقساتتارعا اپارعان كورسيكاندىق بۋانوپورتە بولاتىن، قىتايدى بۇگىنگى كۇنگە جەتكىزگەن ەۆرەي-ورىس يدەياسى ەدى. گومەر ەپوسى گرەتسيادا تۋعان جوق بولاتىن. بۇگىنگى ءيزرايلدى جاساۋ يدەياسى وندا مۇلدەم بولعان جوق. پولشالىق، گەرمانيالىق، رەسەيلىك ەۆرەيلەر ارمانى امەريكا ارقىلى اقشالى قاپشىقتارمەن جۇزەگە استى. رەم مەن رومۋل ريمدىك ەمەس، حريستيان ءدىنىن جاساۋشى، 12 اپاستول ءبارى ەۆرەي بولاتىن. گيتلەر ەۆرەيلەردى ولاردىڭ تىم بيىك، الەمدى بيلەمەك ارماندارى ءۇشىن توڭكەرىسشىلەردى تۋدىرا بەرەر تابيعاتى ءۇشىن جەك كوردى، ءولتىردى، قىردى. ەۆرەيلەردى قايىق جاساپ، انگليا (ي.نيۋتون), امەريكا (فورد), رەسەي (تروتسكي) سەكىلدى مەملەكەتتەر پايدالاندى. ال تۇركىلەردى قىتاي، رەسەي، ارابتار ء(ال-فارابي), پارسىلار (نيزامي) مولىنان قاجەتىنە اسىردى. بۇلعارلار، حازارلار، كازاكتار حريستيان، ەۆرەي ءدىنى وكىلدەرىنە اينالىپ ەنەسىنە شاپتى.

دەمەك، ءبىز تاريحى مول، بىراق ساياسات مايدانىندا ءتىسى شىقپاعان جۇرت ەكەنىنە قاراماستان قاپەرگە الارىمىز كوپ.

بۇل ورىس اسەرى، ورىس ۇلتىنىڭ قازاق رۋحاني الەمىندەگى سايرانىن سانالى تۇردە جويۋ كەرەك. ويتكەنى بۇل ەل وكىلدەرىن يلەپ كوندىرۋ مۇمكىن ەمەس. ورىستا وتان جوق، اتاسىنىڭ باسى بولماسا دا اقشا تابار جەردى جايلاپ جۇرە بەرەدى. بۇگىن ولار كۇرەس ءتاسىلىن وزگەرتتى، بيلىككە قول جەتپەسىنە كوز جەتكىزگەن سوڭ ورىسشىل شەنەۋنىكتەردى وزىنە قاراتۋعا كوشتى. ورىس دەپ ەمەشەسى ءۇزىلىپ، ءمۇيىزى سىرقىراپ، پايكىسى اۋىرىپ تۇراتىن قاجىگەلدين، اليەۆ، ەرتىسباەۆ سەكىلدى جاندار سوعان كۋا. بۇلاردىڭ ىشىندە ولجاس سەكىلدى اقىلى كارى اعالاردىڭ بار ەكەنى تەك ءتىس اۋىرۋى ەكەنىن، جۇرەك اۋىرۋى، جىلقى جىلى ىلگەرى ەكەنىن كورسەتەدى. ءيىلۋى قيىن، سوگىلۋى اۋىر جۇرتتى اقپاراتتان ايىرىپ، قالا بەردى قازاق وبرازىنا ۇيرەتە اكەلىپ، شىجىمداتا تارتىپ، شىعىندانا بارىپ الارمىز. رۋحانيلىققا كوپ بوي ۇرا بەرمەس ورىستى تۇرمىس تەگەۋرىنىمەن الماق ءلازىم.

ال، ءومىرى بوستاندىققا قۇمار، تىرشىلىگى زارمەن وتكەن ۇيعىر تۋىستىڭ ىشكى قۋاتى سارقىلىپ بولعان جوق. «ءشاشىم ءبىر قۇشاق، قابىرعام پىشاق بولدى» - دەر سادىر پالۋانى بار جۇرتتىڭ ۇلتتىق ساناسى ءوسۋ ۇستىندە. ۇيعىردىڭ جاۋى قازاق ەمەس، قىتاي ەكەنىنە سەندىرۋ، يلاندىرۋ، كوندىرۋ، ناندىرۋ جازۋشىلار ءىسى. تەلەديداردان كورەر ۇيعىر ءانسامبلى ىشتەرىندە ءبىر قازاق اسپابى جوقتىعى ويلاندىرۋعا ءتيىس. بۇرىن ۇيعىر تىلىندە سويلەر زيالى قاۋىمنىڭ بالالارى قازاقپەن شىعىسپاس ورىس تىلدەرىندە سويلەي باستادى. ماسكەۋدە ولگەن ناسىروۆ، ءتىرى احماديەۆا، قازاقتىڭ ءبىر ءانىن ايتپاي كۇن كەشۋدە. بۇل قالاي؟ بار اسسامبلەيا مەملەكەتتىك تىلدە ونەر كورسەتەر ءبىر انسامبل تۋدىرعان جوق. «ەسەنسىز بە؟» دەگەن ەرىن ۇشى ءالى ەرىمەي جاتقان ىشكى مۇزدان حابار بەرەدى. كەشەگى حالىق قالاعان تولە، قازىبەك، ايتەكە ورنىنا كەلگەن قالاۋلىلار وزگە ۇلتتىڭ مۇددەسىن كوتەرىپ وتىرا بەرمەك پە؟ ەلباسىن ماقتاۋ، ەلدى ماقتاۋ ەمەس، ەلدى ماقتاۋ ەلگە قىزمەت ەمەس، قازاقستانعا قىزمەت، قازاققا قىزمەت ەمەس. «قازاققا قىزمەت» دەگەن اتاق تا، توسبەلگى دە جوق. ءبىز ءالى قارعىس پەن العىستى كىمگە بەرەرىمىزدى انىقتاماعان مەملەكەتپىز. ءۇيىن بەرگەن قازاقتى بۇگىن ساۋىپ، سورىپ، الداپ بايىعان جات تابالدىرىعىنا تابان تيگىزبەيدى.

ال نەمىس، پولياك، ارميان ت.ب. جۇرت كۇنى ءۇشىن جۇرگەن تۇپكى ارمانى اۋا كوشۋ سەكىلدى سۋىق ويلارعا تولى ءورىسى باسقا، وزەگى بولەك. ولار بالتا باسى كوتەرىلسە، ارى اۋناي سالۋعا لايىق، دايار.

قوس ءپوليۋستىڭ باسىن قوسۋ قانداي قيىن بولسا دا، «رەلستەردىڭ قوسىلار» شاعى تۋدى. وزگە حالىقتى ءيىپ اكەلىپ قازاق مۇراتىنا قوسۋ كەرەك. بىزگە وسىعان ساي وبرازدار قاجەت. بۇعان دەيىنگى قازاقتان بەزدىرەر قۇنانبايلار، ناۋان قازىرەتتەر، ءشارىپجان مولدالار، يتبايلار شەرۋى توقتالار كەز جەتتى. قازاق قازاق ەلىندە (قازاقستاندا) بار بوياۋىمەن كورىنۋى ءتيىس، سۇيسىندىرەر، سۇيدىرەر، سەندىرەر تۇردە.

بىزگە ءتىلىن ۇمىتقان، ءدىلىن بىلمەس، قاعىنان قيسىق ءۇر جاڭا قازاق ەمەس، ەسكىنى جادىندا، بۇگىندى تانىندە، ەرتەڭدى جانىندا ۇستار قازاق كەرەك. قازاق ءۇشىن قورامساعا قول سالار، قونىشى مەن قولتىعىنان قازاق ءيىسى شىعار جان كەرەك «ءبىزدىڭ ىسكە». امەريكا رەمبوسىن، انگليا «007-ءسىن»، ورىس «ۇلتتىق اگەنتىن» ساناعا شەگەلەۋدە. ءبىز قايتەمىز؟  اقىلىڭ بار ما؟ اعالار...

www.masa.kz سايتى