اڭگىمە

جۇرەك جۇتقان، ايتارى جوق، ناعىز جۇرەك جۇتقان. توڭىرەك تاستاي قاراڭعى. جان-جاققا نازار سالماق تۇگىلى، الدىمەن اياق جولىڭدى كورۋ ارمان. اقتەڭگە ۇيدەگىلەر ويانىپ كەتپەسىن دەپ، ىشكى ەسىكتى دە، سىرتقى ەسىكتى دە اسا ەپتىلىكپەن اشىپ-جاۋىپ، اۋىزعى بولمەگە وتكەن سوڭ عانا ءسال ايالدادى. اۋا دىمقىل. كوكتەم شىقتى، كوكتەم شىقتى دەپ گۇمپىلدەتكەنىمەن قىستىڭ ىزعارى ءالى قىر اسا قويماعان. ونىڭ ۇستىنە كەشەلى-بەرى وسى وڭىردە ءوشى قالعانداي اق جاۋىننىڭ ارمانسىز توپەلەمەسى بار ما! جەر لايساڭ. رەزينا ەتىكسىز قارعا ادىم اتتاپ شىعا المايسىڭ. سىردىڭ تىزەدەن كەلەتىن كادىمگى مي باتپاعى. باتپاقتىڭ ءبىر امالى تابىلار-اۋ، ال جاڭعابىلدىڭ ۇستىنەن تاستامايتىن سۇر كاستومىن قايدان كەزىكتىرەدى. مىنە، ماسەلە قايدا؟! بالالاردىڭ ويىن كيىمدەرىمەن ارالاسىپ، ءار بۇرىشتا ەلەۋسىز، ۋماجدالىپ جاتاتىن سۇر كاستوم اۋاداي قاجەت بوپ تۇر وسى زاماتتا. اقتەڭگەنى دە جىپ-جىلى توسەگىنەن جۇلىپ اكەتكەن سول سۇر كاستوم. ايتپەسە، مىناداي قارا سۋىقتا ءتىسى-تىسىنە تيمەي دىردەكتەگەنشە جاتپاي ما ەكى كىسىلىك ارابى كەرەۋەتتە اۋناپ-قۋناپ.

سۋدىراعان جىبەك حالاتتىڭ ساۋتامدىعى جوق، ءارى سۋىق تارتا ما يت جەگىر! جالاڭ اياق، جالاڭ باس جار جاعالاپ ءجۇرىپ، قولىنا ىلىككەن الدەبىر كۇرتەشەنى اسىعىس-ۇسىگىس يىعىنا ىلە سالدى. قايداسىڭ، سۇر كاستوم؟! «سۇمىراي، سۇر كاستوم!» دەي جازدادى اياق جاعىندا. مۇنىسى، مۇنىسى ما، مۇنان ون بەس جىل بۇرىن وتاسىپ، جاستىق داۋرەننىڭ قىزىق-شىجىعىن بىرگە ءبولىسىپ، بالالى-شاعالى بوپ، اۋدانداعى الدىمەن اۋىزعا ىلىگەتىن ونەگەلى وتباسىنىڭ يەسى، ال بۇگىنگىنىڭ ايشىقتى تىلىمەن ايتقاندا، كۇرىش ەگىسىنىڭ ينتەنسيۆتى ءادىسىن العاش يگەرگەن وزات قوجالىقتىڭ يەسى جاڭعابىلدىڭ تۇگىن قويماي، بالاعاتتاعان سەكىلدى ەستىلەمە  قالاي؟! و-و، و نە دەگەنىڭىز، ءسۇيىپ قوسىلعان، ءسۇيىپ قوسىلعاندا قانداي! قىز جىبەك پەن تولەگەن سەكىلدى تابانداعان ءتورت جىل سەرۋەندەگەن. ءبىرىن-ءبىرى ابدەن زەرتتەدى، العاشقىدا قينالعانىمەن كەيىن ۇلگىلى وتباسى بوپ كەتەتىندەرىنە كوزدەرى جەتكەن سوڭ ۇيلەندى عوي. الدىمەن سىرداريانىڭ سول جاعالاۋىنداعى ۇجىمشار ورتالىعىندا جاڭعابىلدىڭ اكە-شەشەسىمەن بىرگە تۇردى. اقتەڭگە ورتا مەكتەپتىڭ بىلدەي مۇعالىمى. جۇلىنىپ تۇرعان جاس مامان. قوعامدىق جۇمىستان دا قول ۇزبەيدى. اۋداننان كەلەتىن وكىلدەر الدىمەن اقتەڭگەنىڭ ساباعىنا كىرەدى. وسى زاماننىڭ وقىتۋ ءتاسىلىن شەمىشكەشە شاعاتىن وزات وقىتۋشىعا سىناق دەگەن نە ءتايىرى، وڭ كەلگەنىن – وڭ، سول كەلگەنىن – سول، قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا قاعىپ تاستايدى. قاعىپ تاستايدى دا كەزەكتى شارۋاسىنا قۇمبىل ءام جىگەرلەنە كىرىسەدى.

«وسىنشا ءبىلىم-بىلىگىمەن اۋىل مەكتەبىندە ۇستاپ، قور قىلعانىمىز جاراماس» دەپتى ءبىر جينالىستىڭ قورىتىندىسىندا اۋدان باسشىلارى. ال قالاعا كوشىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ نيەت بولسا مۇمكىندىك مول. جاڭادان ىسكە بەرىلەتىن ورتا مەكتەپتىڭ ديرەكتورلىعى اقتەڭگەگە سۇرانىپ-اق تۇرعان-دى. ىستەگەندە اقتەڭگە ىستەسىن، ساڭالاۋ تابا المايسىڭ ول اتقارعان شارۋانىڭ اراسىنان، كىرپىش قالاعانداي  بارىن جىمداستىرىپ جىبەرەدى. سونىمەن كۇن تارتىبىندەگى نەگىزگى ماسەلە شەشىلگەن. وۋ، كۇيەۋى جاڭعابىل بۇعان قالاي قارايدى؟ جامان بولسىن، جاقسى بولسىن، وتاعاسىنىڭ ءسوزى – سوڭعى ءسوز! قۇداي سالماسىن، مىنا سۇمدىقتى كورگەن جۇرتتىڭ اۋىزدارى اشىلىپ، اڭقايدى دا قالدى. بۇل نەنىڭ قۇدىرەتى، شىراعىم-اۋ! اقتەڭگە جاڭعابىلدىڭ كوكىرەگىنە تىرناقتاي اتوم تۇيىرشىگىن سالىپ جىبەرگەنننەن ساۋ ما؟! الدە شىنايى ماحابباتتىڭ تارتىلىس كۇشى وسىنداي بولا ما؟!  ءبالي، جاڭعابىل بۇعان دەيىن دە كوشتىڭ سوڭىندا قالعان ازامات ەمەس-ءتى. وڭىرىنە جالتىراتىپ وردەن تاقپاسا دا كۇرىشتىڭ ءار گەكتارىنان ورتادان جوعارىلاۋ ءونىم الىپ ءجۇردى. ايلىق تابىسى دا شۇكىرشىلىك. قوڭىرتوبەل تىرشىلىك جەتپەي مە جىگىت ادامنىڭ ءبىر باسىنا. بۇدان ارتىق نەسىبە بۇيىرتىپ جاتسا، ونىسىن تاعى كورەر.

جو-جوق، جاڭعابىلدىڭ جۇدىرىقتاي جۇرەگى لاپىلداعان جالىن ەكەن-اۋ تۇرعانىمەن! جانارتاۋدىڭ اتقىلايتىن ءساتىن كۇتىپ ءجۇرىپتى ىشتەي تىنىپ. ال كەپ اتقىلاسىن، ال كەپ شارپىسىن دۇنيەنىڭ اپشىسىن قۋىرىپ! وي-حوي، ماڭگىلىك قوزعالىسقا تۇسكەن ماشينەدەي ەكى قول، ەكى اياعىنا ءبىر تىنىم بولماي، زىرلاسىن-اي كەلىپ، زىرلاسىن! بۇل قايدان تاپ بولعان بۇلا كۇش، بۇل قايدان تاپ بولعان الاي-دۇلەي بۇلقىنىس؟! ارينە، ءىستىڭ ءبارى ويلاعان جەردەن شىعا بەرە مە، بىردە – بۇك، بىردە – شىك، قايشىلاسقان قارەكەت. ال الدا-جالدا العا قويعان ماقسات-مۇراتى ءوز مارەسىنە جەتە الماسا، جاڭعابىل شالا ءبۇلىنىپ، جەر تەپكىلەپ، الدەكىمدەردى قارعاپ-سىلەپ، اۋزىنان اق كوبىك شاشىراپ، جاراعان بۋراشا اسپانعا سەكىرىپ جاتپايدى. سابىرلى، سالماقتى ءام ءوز-وزىنە سەنىمدى. ەگەر باستاعان ىسىنەن بولماشى اقاۋ تابىلسا، ونى قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا تىپ-تيپىل جايراتىپ تاستاپ، مۇلدەم باسقا، تىڭ جوبالارعا قايتا كىرىسۋدەن دە ءجۇزى جانبايدى. قالادان ءۇي ساتىپ الدى، اكە-شەشەسىن كەيىن كوشىرىپ الۋعا كوندىرگەن. جاڭا جايدىڭ قورا-قوپسىسىن تۇگەل جاڭارتتى، ءبىر-ەكى بولمەنى ءبىر-بىرىنە قوسىپ كەڭەيتتى. جيھازدى شەتەلدەن تاسىمالدادى. از مولشەرلى پايىزبەن نەسيە الدى. جاڭعابىلدىڭ الدىنان كەسە كولدەنەڭ تۇراتىن توسقاۋىل جوق-تى. ءبىر «نو-سى» اقتەڭگەمەن سالىستىرعاندا  ارينە، ءبىلىم جاعىنان شورقاق. بار بىتىرگەنى سۋ شارۋاشىلىعى تەحنيكۋمى. كۇرىشتىككە تارتىلعان كانال قۇرىلىسىن جاقسى بىلەدى، كۇرىش كۇتىمىنە كەلگەندە كىسى جاڭىلدىرادى. بىراق بۇل ولشەممەن قايدا باراسىڭ، بۇگىنگى زاماننىڭ تالعام-تارازىسى ۇشان-تەڭىز.

ويىن اشىق ايتپاعانىمەن اسا ءبىلىمدى پەداگوگ-پسيحولوگ اقتەڭگەنىڭ جانىنا دا وسى ولقىلىق قاتتى باتاتىن. قالاعا كوشىپ كەلىپ، ءبىر جايلى بولعان سوڭ «سىرتتاي ينستيتۋتقا ءتۇسىپ الساڭشى» دەدى جاڭعابىلعا. جاڭعابىل مىڭ-سان سىلتاۋدى اراعا تىقپالاپ، بۇلعاقتايتىن شىعار دەپ ەدى، جوق، تاناۋى تەسىلگەن تايلاقتاي بىردەن كەلىستى. بۇيىرسا كەلەر جىلى تاباقتاي ديپلومدى ءتوس قالتاعا سۇڭگىتپەك. قازىر ديپلوم ەمەس، ەر-ازاماتتىڭ وتىمدىلىگى، ەپتىلىگى شەشەدى تالاي جاعداياتتى. دەسە دە جاڭعابىل  ودان زيان كورگەن جوق. سەسسياعا دايىندالاتىن ەدىم دەپ، وقۋلىق اقتارعانى بىلاي تۇرسىن، تۇنىمەن قادالىپ وتىرىپ كومپيۋتەرگە جۇگىنگەنى كوپ پايدا اكەلدى جەكە باسىنا. سۇيتسە جاڭعابىل جاڭعابىل بولا تۇرا تالاي دۇنيەدەن قۇر قالىپتى. ەندى بولماعاندا الەمدىك وركەنيەتتىڭ وكتەم داۋىلى تاڭ اتقانشا كارتا ويىنىنىڭ قىزىعىنا بەرىلىپ، كۇللى ۋاقىتىن سوعان قور قىلاتىن جاڭعابىلدىڭ ءوزىن باتپاققا باتىرىپ كەتكەندەي        ەكەن دە. سول باتپاقتان دەر كەزىندە قول سوزىپ، سۋىرىپ العان اقتەڭگەگە ايتسىن بار العىسىن. «اينالايىن، اقتەڭگە، اقتەنگەش...!» مۇنان ارتىق  جۇرەك جىلىتاتىن جاقسى سوزدەردىڭ جالعاسىن تابا الماعاندىقتان ەمەس، ءبىر ءتۇرلى... «مەيلى، مىڭ جەردەن جارىلقاسا دا مەن ونىڭ نەكەلى بايى ەمەسپىن بە؟!» دەيتىن وتكەن شاقتىڭ وكتەم ۇكىمى كوكىرەك اۋزىنا تىرەلەدى دە، «جانىم، كۇنىم» دەگەن لەبىزدەردىڭ جاۋىن سۋى شايىپ وتكەندەي قۇيرىعىن دا ۇستاي المايدى. ءجا، ايەلدىڭ الدىندا الدەن ءيىلىپ-بۇگىلسە، ەرتەڭگى كۇنى نە بولماق؟ ايەلدى ەركەلەتكەن ەركەكتىڭ شىعار تۋى بەلگىلى، جۇرەك تۇسىنداعى قوشەمەت-قۇرمەت تاۋسىلعان كۇننەن قارسى جاقتىڭ كوزگە كورىنبەيتىن مەنمەنسىگەن نيەتى ورە تۇرەگەلەدى. و قۇرىعىرىڭ التى باستى ايداھارىڭنان كەم تۇسپەس. دۇرىسى، ونى ۇياسىندا تۇنشىقتىرىپ ولتىرگەن.

تاناۋىن اسپانعا تىرەپ، قانشا قيعىلىقتى سالعانىمەن مويىندايتىن شىندىق ءبارىبىر مويىنداتادى. وۋ، اقتەڭگەنىڭ اقىلى بولماسا، جاڭعابىل وسى كۇندەرى شۋىلداسىپ، ءار تۇستان دۇڭك-دۇڭك ەستىلىپ جاتقان «ينتەنسيۆتى ءتاسىل، ءوندىرىستىڭ كوشباسشىسى، ليدەر، مەنەدجمەنت، ستراتەگ، كرەاتيۆ...» دەگەن ۇعىمداردىڭ ءتۇپ توركىنىن قالاي تۇسىنەدى؟ بۇلاردى تۇسىنبەك تۇگىلى، اقتەڭگەسىز ولاردىڭ قاراسىن دا كورە الماس. ەرتەڭدى-كەش رەزينا ەتىگىن گۇرىپ-گۇرىپ باسىپ، كۇرىشتىكتىڭ جاۋداي قاپتاعان قالىڭ ماساسىنا تالانىپ، داريانىڭ سول جاعالاۋىنداعى كۇيكى تىرلىگىن جالعاستىرا بەرەر ەدى دە. «اقتەڭگەنىڭ بۇل جاقسىلىعىن ءومىرى بويى ۇمىتپاس». وسى تۇستان توقتايدى. ارى قاراي سوزعىلاسا ءمانى كەتەردەي، جۇرەگى قوبالجيجى. جەتەر ءبىر ايەلدىڭ بوي-سويىنا.

وي، داۋرەن-اي، ادامنىڭ جولى وڭعارىلايىن دەسە ءاپ-ساتتە-اۋ! بۇل كۇندەرى جاڭعابىلدىڭ اياعى جەر يىسكەمەيدى، اۋدان كولەمىندەگى جينالىستار مەن وبلىستىق اكتيۆتەردىڭ ونسىز وتەتىندەرى سيرەك. كۇرىش ءوسىرۋدىڭ ينتەنسيۆتى ءتاسىلىن وندىرىسكە باتىل ەنگىزگەن جاڭاشىل، شەتەلدىك وزىق تاجىريبەنى تۋعان توپىراققا العاش جەرسىندىرۋشىلەردىڭ ءبىرى ءام بىرەگەيى، سونىڭ ارقاسىندا جوعارى ونىمگە قول جەتكىزگەن سەرىكتەستىك باسشىسى جاڭعابىل قاشان كورسەڭ دە، كادەلى باس قوسۋلاردىڭ قاق تورىندە. شەت ەلدىك دەلەگاتسيا قۇرامىنا دا اتى-ءجونى الدىمەن ىلىگەدى. رەسەيدەگى كۇرىش وسىرەتىن كورشى وبلىستارمەن تاجىريبە الماسۋدى مىقتاپ جولعا قويعان. قىتايعا، ۆەتنامعا، مالايزياعا ساپار شەكتى. ءبىزدىڭ قۇدايعا شۇكىر قىتايمەن بايلانىسىمىز قاي جاعىنان بولماسىن مىقتى عوي. بارىس-كەلىس تە جيىلەگەن. جاڭعابىل تاياۋدا تاعى بارىپ قايتتى قىتاي جاققا. قارا كوبەيتۋ ءۇشىن ەمەس، تاجىريبە جيناقتاۋعا. قىتايدىڭ جاساندى توپىراقتا وسەتىن تۇرقى ۇزىن، سالماعى اۋىر، ءدامسىز، بىراق كۇن ىستىعىن سونشالىق قاجەتسىنبەيتىن بولىمسىزداۋ كۇرىش ءدانىن ءبىزدىڭ، ەجەلگى سىر بويىنىڭ «اقمارجانىمەن» بۋدانداستىرىپ، سودان ءبىر جاڭالىق اشپاقشى ما قالاي؟! بۇل ارينە، جاڭعابىلدىڭ جەكە باستاماسى دا بولماس، حالىقارالىق ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ تەتىگى مەملەكەتتىڭ قولىندا. ونىڭ ءبىر ۇشى قارجىعا كەلىپ تىرەلەدى. ايتسە دە، جاڭعابىل ءبىزدىڭ قازىرگى قوعام ءۇشىن تاپتىرمايتىن تۇلعاعا اينالعان. جوعارىدان نۇسقاۋ ءتۇستى مە، جاڭعابىل ءۇي-جايعا قاراماستان تۇرا شابادى. «قىتاي سورتتى» ءبىزدىڭ توپىراققا جەرسىندىرسەڭ قوماقتى سىيلىق الاسىڭ، وڭىرىڭە وردەن تاعاسىڭ، باي بولىپ باقشا مۇراتىڭا جەتەسىڭ» دەپ بىرەۋلەر جەلپىلدەتىپ ءجۇر مە قايدام، ايتەۋىر، جاڭعابىلدىڭ ءجۇرىسى سۋىت. كەشە دە مەملەكەتارالىق كەلىسىمشارتقا قول قوياتىن ەدىك دەپ، داريانىڭ ارعى بەتىنەن قوناق بوپ كەلىپ جاتقان اكە-شەشەسىنە دە قاراماستان، وبلىس ورتالىعىنا كەتتى دە قالدى.

ححح

«بار، بارا بەر، سەن كەلگەنشە اقتەڭگە دە قاراپ قالماس». جاڭعابىل بۇگىن تاڭ الدىنداعى پويىزدان تۇسەدى. پويىزدان تۇسىسىمەن ۇيگە سوعىپ، كيىمدەرىن اۋىستىرا ما، الدە... و جاعىن ءوزى بىلەدى. و جاعىنا اقتەڭگە دە باس اۋىرتپايدى. تاستاي قاراڭعىدا قارمانىپ ءجۇرىپ، سۇر كاستومدى ازەر تاپتى. يت جەمەيتىن دۇنيەنىڭ قاپەلىمدە قادىرلى بولا قالعانى. ولاي سىلكىلەدى، بىلاي سىلكىلەدى، سارايدىڭ كىلتى سىرت ەتىپ، ەدەنگە ءتۇستى ءبىر كەزدە. جاڭعابىل بارىڭنەن قۋلىعىمدى اسىردىم بىلەم دەپ ەكى الاقانىن ىسقىلايدى، ال جەتى قات جەر استىنداعىنى سەزە قوياتىن اقتەڭگەنىڭ ەپتىلىگىن ەسكەرمەيدى.

ۇرلىققا تۇسكەندەي سارايدىڭ قۇلپىن ەكى بۇرادى دا، ونىڭ ۇستىنە جاۋراپ بارا جاتقان سوڭ، ىشكە قاراي لىپ ەتە قالدى. جارىقتى قوسۋعا جۇرەكسىندى. تۇلا بويى دىرىلدەي مە نەمەنە؟ ە، سونى ايتام-اۋ، اقتەڭگەنىڭ بۇل السىزدىگىنە جول بولسىن. مىنا سارايداعى يۋ-قيۋ ىبىرسىعان دۇنيەلەر وسى ءۇيدىڭ  جالعىز قاتىنى – اقتەڭگەگە بوتەن بە ەكەن، ا؟! جاقىندا سويىلعان ءبىر جىلقىنىڭ جارتى ەتى وسىندا، سورەگە قاپ-قابىمەن جينالعان ۇن-جارماڭىز اناۋ. سەكسەۋىل تومارىنا ءسۇرىنىپ كەتتى دە قۇلاپ بارا جاتىپ، دەنەسىن ازەر تىكتەپ ۇلگەردى. بالالار ويلى-قىرلى شاشىپ تاستاعان-اۋ، ءاسىلى. اشۋلانسا نە دەيسىز. جەتى قاراڭعى تۇندە اياق-جولىن كورۋگە مۇمكىندىك قالدىرماعان وزىنەن كورسىن. بالتىرعا تيگەن سوققى بالعامەن ۇرعاننان بەتەر. شىدايدى بارىنە، ساتىپ العان اۋرۋ... ا...ا، سولاي، سولاي ما؟ ءبىر ءتۇيىن وقىس تاماعىنا كەپتەلىپ قالعانداي ازەر جۇتىندى. الگى سۇراققا... سۇراق بولعاندا قانداي، ءاربىر سويلەمى اتان تۇيەگە جۇك – وڭشەڭ وڭمەنىڭنەن وتەتىن سۇراقتاردىڭ جىگىن جاتقىزىپ، تاتپىشتەپ تۇسىندىرەتىن جاعداي تۋا ما، تۋماي ما؟ الدە... ءبىر مەكتەپتىڭ بىلدەي ديرەكتورى اقتەڭگەنىڭ بۇل ارەكەتىن وزىنەن باسقا ءتىرى جان اڭعارماي دا، بايقاماي ءبارى-ءبارى توپان سۋمەن بىرگە اعىپ وتەتىن قوقىس سەكىلدى ۇمىتىلسا، سوندا مۇنىڭ ءمان-ماعىناسى قاي جەردە؟! ەگەر بۇل ىستەپ جۇرگەن قارسىلىق ارەكەتىنەن ەلگە، قوعامعا، قالا بەردى جاڭعابىلدىڭ ءبىتىم-بولمىسىنا ينەنىڭ جاسۋىنداي وزگەرىس ەنگىزە الماسا، وزگەرىس ەنگىزبەك تۇگىلى، ونداي قۇبىلىستىڭ ماڭايىنا دا جولاي الماسا، مۇنىكى نەمەنەگە جان قيناۋ، نەمەنەگە ارامتەر بولۋ؟! تۋ-تۋ، بۇل ۇشى-قۇيرىعى جوق، اششى ىشەكتەي سوزىلعان نە دەگەن تاۋسىلمايتىن كوپ سۇراق؟! جانە جاۋاپ تەك اقتەڭگەدەن تالاپ ەتىلەدى.

مىنە، اياعى الدەنەگە تاعى شالىنىستى. و بار بولعىر، مۇنىسى كىشكەنتايىنىڭ ءۇش دوڭعالاقتى ۆەلوسيپەدى عوي. قىڭقىلداپ قويماعان سوڭ، وتكەن ايلىقتا دۇكەنگە ادەيىلەپ سوعىپ ساتىپ اپەرگەن. بالانىڭ سونداعى قۋانىشىن كورسەڭىز! جەر قارادا اۋلا ىشىندە زىكىردى سالعان ارمانسىز. ءوزى ءبىر زىرلاپ تۇرعان جەپ-جەڭىل ويىنشىق. قازىر بالا تۇگىل سىرتقا ۇلكەن ادام شىعا المايدى. كۇن جىلت ەتسە ولاردى ۇستاپ تۇرۋ قايدا. ۆەلوسيپەدتى اياعىمەن نۇقىپ جىبەرگىسى كەلىپ تۇرىپ... ارىدان كوتەرىلگەن اقشاربى بۇلت سەكىلدى ادەمى ارمان تۋ سىرتىنان مامىرلاپ كەلدى دە مويىنعا ورالدى. مۇنداي ويىنشىقتىڭ ءبىر ەمەس، ونىن ساتىپ اپەرۋگە جاعدايى جەتەدى اقتەڭگەنىڭ. وسى تۇسقا كەلگەندە ەرىكسىز كۇمىلجىدى. قۇرساق كوتەرۋ قابىلەتىنەن ايىرىلماعان ايەل كۇلگە اۋناپ، نە قيال-عاجايىپ ەرتەگىنىڭ اسەرىمەن قارىن قامپايتا ما؟ ءتۇن جامىلىپ تۇرىپ ايتسىن-اي، ءسابي سۇيۋدەن ءالى ءۇمىت ۇزگەن جوق. دەنساۋلىعى دا جارامدى. تەك الگى جاڭعابىلدىڭ كوبەلەك سەكىلدى ۇشىپ-قونىپ، ۇيگە سيرەك تۇنەيتىنى بىلاي تۇرسىن، تۇنەگەندە دە توسەگىندە تىنىش جاتا الماي، ەسى اۋعان كىسىشە ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا ۇشىپ تۇرەگەلىپ، «ينۆەستيتسيا، ءوندىرىستىڭ تيىمدىلىگى، حالىقارالىق تاجىريبە...» دەگەن سەكىلدى قايداعى جوق توسىن تەرميندەردى قايتالاپ، اي دالاعا لاعىپ كەتەتىنى كەسىر بوپ تۇرعان جوق پا بارىنە؟! ونىڭ نەسىن جاسىرادى، ەركەكتىڭ تيگەن جەرىن قارىپ تۇسەتىن وتتاي ىستىق دەنەسىن وزىنە قاراي قالاي يكەمدەۋدىڭ ءجون-جوسىعىن بىردەن باستاپ كەتۋگە ايلا-امالى جەتىڭكىرەمەي، ءبىر جاعىنان ۇيالعانسىپ، جاساندىلاۋ مىنەز تانىتىپ، تالىقسىپ، ءوز دەمىنە ءوزى تۇنشىعىپ، كۇيىپ-جانىپ جاتپايتىن ۇرعاشىنى تاۋىپ بەرىڭىزشى كانىكەي! بۇيتەتىنىن بىلگەندە ينستيتۋت ءبىتىرتىپ نە جىنى بار ەدى، اۋىلدان قالاعا كوشىپ نەلەرى بار ەدى؟! جۇرە بەرگەندە عوي سول جاعالاۋدا... ارا-تۇرا كارتا ويناسا ويناسىن، سىرا ىشسە ءىشسىن. ايتەۋىر، جۇرتقا كۇلكى بوپ، اقىلىن ىشپەسە جارادى دا.

ەڭكەيىپ قولىنا ىلىككەن تاعى نەلەردى ولاي-بىلاي رەتتەپ قويدى. بۇلاردى سارايعا جيناماعاندا ءۇيدىڭ قاي بۇرىشىنا سىيعىزادى. انە، ءبىرىنشى سۇراقتىڭ جاۋابى ءوز-وزىنەن تابىلا كەتتى. اقتەڭگەنىڭ كەزەك كۇتتىرمەيتىن شارۋاسى شىقتى دا، سول ءۇشىن بىرەۋلەرگە ەسەپ بەرىپ جاتا ما، سارايعا جاڭعابىلدىڭ رۇقساتىنسىز-اق بارا سالدى. ايەلدىڭ ۇيدەگى تىرلىگى تۇگەسىلە مە. ونەسى-ەي، ال جاڭعابىلعا سالساڭ كۇرىش تانابىنا سەبىلەتىن تۇقىمدىق ءدان قاش-شان سارايدان تۇگەل تاسىلىپ بىتكەنشە، ولاي قاراي ادام تۇگىلى تىشقان جورعالاماسا دەيدى. وۋ، جاڭعابىلدىڭ كۇرىش ەگىپ جۇرگەنى جاڭا ما، بۇعان دەيىن دە تالاي مارتە كۇرىش ەككەن. بىراق ءبۇيتىپ، اي دالاعا، تەڭىز جاعالاۋىنداعى قيىرشىق قۇمعا اشىق-شاشىق تاستاپ كەتكەن جۇمىرتقاسىن تورۋىلداپ، شىر-پىرى شىعىپ، سوناۋ كوز ۇشىنان كورىنگەن قارايعان قارادان قىزعانىپ، بەزەك قاعىپ، قوس قاناتىن تىنىمسىز سابالايتىن شاعالا سەكىلدى مازاسىزدانبايتىن. راس، ءدال سولاي، جاڭعابىل سارايعا ءتىرى جاننىڭ جولاعانىن جاقتىرمايدى. كىلتتى ەسكى سۇر كاستومنىڭ قالتاسىنا سالىپ قوياتىن سەبەبى دە سول. شكافتىڭ سۋىرماسىنا تىقسا، بىردەن كوزگە تۇسەدى. يت قورىعان جەرگە ءوش. بالالاردىڭ ويىن كيىمدەرىمەن ارالاسىپ، اۋىز ۇيدە ەلەۋسىز جاتاتىن سۇر كاستومدى كىم كوزگە ىلەدى. بىراق بۇل جولى قانشا سۇڭعىلا بولسا دا، اقتەڭگەدەن ايلاسىن اسىرا المادى.

ەندى نە تۇرىس؟ ءۇي اۋماعىنداي ەكى قوراپقا ەكى بولەك تولتىرا سالىنعان كۇرىش ءدانى يەك استىندا. ءبىرى – ءوزىمىزدىڭ «اقمارجان»، ەكىنشىسى – «قىتاي سورت». جاڭعابىل كۇن جىلت ەتىسىمەن ەكەۋىن ەكى تاناپقا  بولەك جەرسىندىرمەكشى. ەكەۋىنە جاسالاتىن كۇتىم دە ەكى بولەك. تىڭايتقىشتى دا، سۋدى دا قاتاڭ گرافيك بويىنشا بەرگىزەدى. باسى-قاسىندا شاپقىلاپ تاعى جاڭعابىل جۇرەدى. ءجاي ءجۇرىپ قويسا ءجون عوي، جايىلما سۋعا وتىرعىزىلعان كۇرىش ءدانىنىڭ ءار كۇنگى ءوسىمى، ساباعىنداعى سۋدىڭ قۇرامى، توپىراققا تامىر جايۋى ءداپ ءبىر قولدان ۇرىقتاندىرۋ ادىسىمەن ومىرگە كەلگەن ءسابي كۇتىمىندەي قاتاڭ باقىلاۋعا الىنادى. كۇزەتتى دە كۇشەيتەدى. بۇل اۋىل-ءۇيدىڭ اڭگىمەسى ەمەس، مەملەكەتارالىق مەموراندۋم ناتيجەسىندەگى باعالى باستاما. قىتاي مەن قازاقستاننىڭ دوستىعى، ىنتىماعى... ەگەر سەن كۇزدە «قىتاي سورتتان» ەل كۇتكەندەي ءونىم الا الماساڭ – ءبارى قۇر ءسوز، جالعان ۇران بولادى دا شىعادى. سوندىقتان ەرتەڭ توپىراققا ءدان تۇسىسىمەن جاڭعابىل دا دەمالىس دەگەندى باسى ءبۇتىن ۇمىتار. «قىتاي سورت» ءبىزدىڭ سورتاڭ جەردىڭ تۇزدى شاڭداعىن، سۋدىڭ ناشارلىعىن مىسە تۇتپاستان بىردەن كۇش الىپ، ساباعىنا ۋىس-ۋىس ءدان جيناي باستادى بار-اۋ، جاڭعابىلدىڭ جۇلدىزى بىردەن جارقىرايدى، ياكي اسپاندايدى. بالكىم، سودان سوڭ ءجاي جاڭعابىل بولا ما، الدە جاڭعابىل نۇرداۋلەتوۆيچ بولا ما، ونى ۋاقىت كورسەتەدى. ءما، بەزگەلدەك، سوندا، سوندا دەيمىن-اۋ، شايىن قايناتىپ، داستارقانىن جايناتىپ، ەندى ارعى بولمەدە وزىنشە ەسەپ-قيساپپەن اينالىسىپ جاتقان جاڭعابىلدى اقتەڭگە دە ينتەلليگەنتسيا وكىلى قۇساپ «جاڭعابىل نۇرداۋلەتوۆيچ، اسقا، اسقا جاقىنداساڭىزشى!» دەپ قيىلىپ تۇرماق پا؟!.. كۇل، كۇلە بەرىڭىز، كۇلەتىن كەز ءسىرا، ءالى الدا!

«قىتاي سورت»، «قىتاي سورت» دەپ تابانىن جەرگە تيگىزبەي، قىتايدان ادەيى تاجىريبە ءۇشىن العىزعان تۇقىم مىنە، تەرەزەدەن سىناي تۇسكەن اي ساۋلەسىمەن شاعىلىسىپ، ساپ-سارى بوپ ءۇنسىز جاتىر. ءۇنسىز، ازىرگە ءۇنسىز. ەرتەڭگى سوعىلاتىن قوڭىراۋدىڭ وكتەم ءۇنى كۇللى قازاق دالاسىن دۇرىلدەتپەسە سول-اق! اگاراكام، اسا كۇتىم تالعامايتىن، كۇننىڭ ىستىعىنا دا تاۋەلدى بولماي، ءوز بەتىنشە ءوسىپ-جەتىلەتىن «قىتاي سورت» «اقمارجانمەن» سالىستىرعاندا ءونىمدى كوبىرەك بەرسە – قانشا جىلعى كۇرمەۋلى ءتۇيىن ءوز-وزىنەن شەشىم تاۋىپ، تارقاتىلىپ سالا بەرمەي مە، وي-حوي-اۋ؟! جاڭعابىلدىڭ جانكەشتى ەڭبەگىن سوندا باعالار مىنا اعايىن. بۇلاردىڭ كوزىنە شۇقىپ كورسەتپەسە تۇسىنە مە، تۇسىندىرەتىن كىسىنىڭ دە تەگەۋرىنى مىقتى بولعانى ءلازىم. قازاق توپىراعىنا  «قىتاي سورتتى» العاش جەرسىندىرگەن ادامنىڭ مارتەبەسى مىنا ىرگەدەگى بايقوڭىردان ۇشاتىن عارىشكەردەن ءبىر مىسقال كەم بولسا!.. وي، بارەكەلدى-اي! «وۋ، اقتەڭگە، ەستىپ تۇرمىسىڭ، بول، بول، قىتايدان كەلەتىن قادىرلى قوناقتاردى قابىلدا!.. جاڭعابىلدىڭ تاجىريبەسى وركەنيەت الەمىنە ورنەك سالاتىن وزىق ءتاسىل، ەرتەڭ-اق تاريح بەتىنە التىن ارىپتەرمەن جازىلادى. وعان  ينەدەي كۇمان-كۇدىگىڭىز بولماسىن!  ول – ول ما، ودان سوڭ الىس-بەرىسىڭ ءوز-وزىنەن  العا قاراي جونەپ بەرەر. قىتاي ولكەسى سەنىڭ دە جىل سايىن جاتا-جاستانىپ، دەمالىپ قايتاتىن قيماس مەكەنىڭە اينالار... ال ەڭ دۇرىسى، سەنىڭ كۇيەۋىڭ ءبىزدىڭ زامانعا لايىق «تىڭ يگەرۋشى» بوپ شىعا كەلەدى، انەكەي!»

«قىتاي سورتتىڭ» سالماعى اۋىر، توگىلگەن تەرىڭ كىر تاسىنىڭ ۇستىندە اقتالادى. شىلدەنىڭ مي قايناتار ىستىعىندا داريا دەڭگەيى تومەن ءتۇسىپ، سىر كۇرىششىلەرىن ابىگىرگە سالاتىن ەدى عوي جىل سايىن، ەندى ەل بۇل ۇرەيدەن دە قۇلان-تازا ايىعادى. جارىقتىق، «قىتاي سورتقا» تەڭ كەلەتىن داقىل بار ما؟!.. «اقمارجان»، اينالايىن، «اقمارجاننىڭ» عۇمىرى ۇزاق بولسىن ءالى دە... قىپشا بەلى ءۇزىلىپ-ءۇزىلىپ كەتەردەي بوپ، ءسال جەل تۇرسا ساباعى مايىسىپ، جاڭا تۇسكەن كەلىندەي يبا ساقتاپ، سۋدان كىشكەنە تارشىلىق كورسە ءبىتتى، مۇڭايىپ قالاتىن ءوزىمىزدىڭ كۇرىش داقىلى ءومىرىن جالعاستىرا بەرسىن مۇنان بىلاي دا!.. ال «قىتاي سورتقا» ءبارىبىر، تامىرى توپىراققا تيسە ارى قارايعى كۇنكۇرىستى ەشكىمنەن سۇرامايدى. ءوز-وزىنەن جەتىلە بەرەدى. كۇن ىسىدى ما، داريادان قۇلاپ اعاتىن سۋدىڭ قۇرامى تازا ما، لاي ما، گەربيتسيدتىڭ مولشەرى از با، كوپ پە، وعان قاراماي بوي تىكتەپ، وسە بەرەدى شاڭ-توزاڭمەن ارالاسىپ.

ە، سونى ايتام-اۋ، جاڭعابىلدىڭ بايقاۋسىزدا ايتىپ قالعان سونداعى ەلەرمە سوزدەرىن نەگە ۇمىتسىن-اي! ەلەرمە، بارىپ تۇرعان ەلەرمە! كۇزگە سالىم «قىتاي سورتتىڭ» «قايىن جۇرتىنان» ارتىنىپ-تارتىنىپ ءبىر توپ ماماندار كەلەدى-ءمىس، جاڭعابىلدىڭ ءىس-تاجىريبەسىن ءوز اۋزىنان ديكتافونعا جازىپ الىپ، وزات كۇرىششى ماستەر-كلاسس وتكىزبەكشى-ءمىس. ولاردىڭ كەلەر قارساڭىندا جاڭعابىل دا دايىندىق جۇمىستارىن كۇشەيتەدى-اي; داريا جاعالاۋىنان تاناپقا جەتكەنشە اسفالت توسەمەكشى، شاتىر تىكپەكشى... سوسىن، سوسىنعىسى بەلگىلى... سول شاتىردىڭ استىندا قىتايلارمەن قاۋقىلداسىپ تۇرعان جاڭعابىل شۇعىل قالتا تەلەفونىنا جارماسادى دا، اقتەڭگەگە توتەنشە تاپسىرمالار بەرەدى: «قازىر ۇيگە قوناق اپارامىن، دايىندال! داستارقاندى جاسا جارقىراتىپ!...»

«دايىندالادى، قوناقتارىڭدى قول قۋسىرىپ كۇتىپ الادى. توق-تا، توقتاي تۇرىڭىز!» – اقتەڭگەنىڭ تۇلا بويى توك سوققانداي ءدىر ەتە قالدى. تەرەزەدەن قيعاش تۇسكەن اي جارىعى دا ازىرگە جەتكىلىكتى-ءتىن. قالايى شەلەكتى الدىمەن «قىتاي سورتتان» تولتىرىپ الدى دا، ونى دەرەۋ «اقمارجاننىڭ» استاۋىنا توكتى. كەرىسىنشە «اقمارجاننىڭ» شەلەگىن «قىتاي سورتقا» اۋداردى. الما-كەزەك، اسىعىپ قايدا بارادى؟ مۇنىڭ اتىن اقتەڭگەشە بۋدانداستىرۋ دەيدى. جاتسىن «دوستىق قۇشاقتار» ءبىر-بىرىمەن ايقاسىپ، «ماڭگىلىك ماحابباتتىڭ» جىرىن ايتىپ! ونشاقتى رەت قايتالاعان سوڭ دەنەسى قىزايىن دەدى. شەلەك تولى سارعىش ءدان ەكى قوراپتىڭ اراسىندا زىر قاعادى. سامايىنان بۇرق ەتە قالعان تەر تامشىسىن اڭعارمادى. سارايدىڭ ءىشى بۋلانىپ كەتكەن ءتارىزدى مە قالاي، تولايىم دۇنيە ادەمى ءان ىرعاعىنا بولەنىپ، بيلەي جونەلگەننەن ساۋ ما قالاي؟! ەرتەڭ ءار تاناپقا بولەك ەگىلەتىن ءدان شىعىمدىلىعىن قالاي جانە نەمەن ولشەيدى جاڭعابىل؟!.. نازىك جاندى ايەل ادامىنىڭ وسىنشا قاراۋلىققا قالاي باتىلى باردى دەسەڭىزشى! الدە اقتەڭگەنىڭ جاڭابىلدان الا الماي جۇرگەن ءوشى بار ما؟! ويپىر-اي، بۇل نەتكەن تاۋسىلمايتىن سۇراقتار؟ وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابىن تەك اقتەڭگە عانا بەرۋگە ءتيىس پە؟ ءيا، ءيا، اڭگىمەنىڭ توقەتەرى – تۋعان توپىراقتا «اقمارجان» مەن «قىتاي سورتتىڭ» قاتار وسكەندىگىن قالامايدى جۇرەگى!.. ءبىتتى، ودان ارعىسىن وزدەرىڭىز-اق جىلىكتەي بەرىڭىزدەر!..

ەسكى كۇرتەشەنىڭ ماقتاسى شىعىپ تۇتەلەنگەن جەڭىمەن ماڭداي تەرىن ءسۇرتتى دە، ەكى قارى كوتەرتپەي السىرەپ، سۋىق ەدەنگە ءبىر تىزەرلەي وتىرا كەتتى.

ححح

سارايعا كىرگەن بويدا جاڭعابىل سىرتقا قاراي اتىپ شىقتى: – مەن جوقتا سارايعا كىرگەن قايسىلارىڭ؟!

تىم-تىرىس. – نەمەنە، سەندەر ماعان جاۋمىسىڭدار؟! جانە جاۋدىڭ ءۇي ىشىنەن تابىلعانى مۇنداي  جاقسى بولار ما؟!

اكەسى كيىنىپ تىسقا شىققالى جاتقان. ۇلىنىڭ سالەم-ساۋقاتسىز شالا بۇلىنگەن توسىن مىنەزىن جاقتىرمادى: – ۇرى وسى ماڭدا جۇرسە تابىلار. الدىمەن امان-ەسەن كەلدىڭ بە، سونى ايتساڭشى؟!

–امان، امان... مىنە، كىشكەنە كوزىڭ تايسا وسى!

–نە؟! سونشا تاۋسىلىپ نە بولدى؟! قيراپ قالعان ول قانداي قورعان؟

–قورعان قيراۋى كەرەك پە، مىندەتتى تۇردە؟!

–قايدام، دۇنيەنىڭ اپشىسىن قۋىرىپ باراسىڭ، ءجۇدا!

–اپشىسىن قۋىرماعاندا!..

–ەنتىكپەي، باستان-اياق بىرتىندەپ  بايانداشى بىلاي... سەن ءوزى بايقايمىن... اسپاننان تۇسكەن كىسى قۇساپ... ال ءبۇلىنىپ قالعان نە نارسە؟!

جاڭعابىلدىڭ قاتتى اشۋلانعاندا تۇتىعىپ، ويىن تولىق جەتكىزە المايتىن ادەتى بار-دى قاشاننان: – ەل سونشا سەنىم ارتقاندا... ءبىر ءوزىم ويعا-قىرعا شاپقىلاپ جۇرگەندە... ماعان قولعابىس تيگىزىپ، بولىسۋدىڭ ورنىنا...

–ويباي-اۋ، جۇمباقتاماي تۋراسىنا كوشسەڭشى، ىشەگىمىزدى ءۇزدىڭ عوي، قىزتالاق! – نۇرداۋلەت اقساقال بۋىنىپ-ءتۇيىنىپ ەرتەڭگى ساباعىنا جۇرگەلى جاتقان كەلىنىنە قاراپ، قاتقىلداۋ ءۇن قاتتى: – وۋ، مىنانىڭ ءتىلىن تۇسىنەتىن كىم بار؟! بانككە قارىز بوپ قالعاننان ساۋمىسىڭدار؟! قازىرگىلەرگە بانكتەن باسقا كەلەتىن جاۋ جوق.

–و جاعىن بىلمەيمىن،– اقتەڭگە ءبىر نارسەنى سەزدىرىپ قويمايىن دەگەندەي، نەمكەتتىلەۋ عانا يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى.

–جوق، كەشە عانا ءبارى ورىن-ورىنىندا تۇرعان.

–ەندى؟..

–ەندى ەكى قوراپتاعى ءدان...

ء–يا، نەمەنە، ءبىر-بىرىمىزگە قاشان قوسىلامىز دەپ، ىنتىعىپ، ءولىپ بارا ما ەكەن...

اقتەڭگە كۇلىپ جىبەرە جازداپ، ءوز-ءوزىن ازەر تەجەدى.

–سىزگە ءازىل كەرەك،– جاڭعابىل اكەسىنىڭ  اناۋ-مىناۋعا باس شۇلعي سالاتىن مومىن كىسى ەمەستىگىن جاقسى بىلەتىن: – قوراپتاعى «قىتاي سورتتى» «اقمارجانمەن» ادەيى ارالاستىرعان...

–نە ءۇشىن؟

–قايدان بىلەيىن نە ءۇشىن ەكەنىن. ءدان ارالاسىپ كەتسە، ەرتەڭ ناتيجەسىن ايعا قاراپ انىقتايسىڭ با؟! جانە كۇللى ەل سەنىڭ اۋزىڭا قاراپ وتىرعاندا... ولاردى قالاي باقىلاماقپىن، انا جاقتان كەلەتىندەرگە نە دەمەكپىن؟!..

–ە، سول-اق پا، ءتۇبىڭ تۇسكىر! مەن جەر ويىلىپ كەتتى مە دەسەم. ءسىرا، ءوزىڭ بايقاماي قالعان بولارسىڭ، ءدان دە قۇم سەكىلدى توگىلە بەرمەي مە كەز-كەلگەن جەرگە...

–توگىلمەيدى، «قىتاي سورتتى» قانشا قاراجاتقا ساتىپ العانىمىزدى بىلسەڭىز...

–سوعان بولا سونشا شىعىندانباۋلارىڭ كەرەك ەدى.

–مەملەكەتارالىق مەموراندۋم...

–ە، مەيلى... مەموراندۋم ەدى ەندى بىزگە جەتپەگەنى... «اقمارجانمەن» دە سونشا جىل ءومىر سۇرگەنبىز... مۇنان بىلاي دا...

–كۇللى جوسپار بىت-شىت...

–الدەن دۇنيەدەن تۇڭىلمە، ەستى كىسى كەلەر كۇندەردەن كۇتەتىن بولار بار جاقسىلىقتى.

–كۇتەرسىز، كۇتكىزىپ جەتىستىردىڭدەر عوي...

ء–اي، نايساپ، سەنىڭ بۇل وتتاۋىڭ نە وتتاۋ، ا؟! – اقساقالدىڭ ءالى نۇرى تايماعان كوزدەرىنەن وت ۇشقىندادى: – ۇندەمەگەنگە باسىمىزعا سەكىرىپ باراسىڭ عوي، ءجۇدا! سوندا مەنى كىناعا تارتپاقپىسىڭ، ۇرىڭ مەن بولدىم عوي شاماسى؟!

ء–وي دەگەن كىم بار،– ماناعىداي ەمەس، جاڭعابىلدىڭ ءجۇنى جىعىلا باستاپتى،– ەڭبەكتىڭ سوڭعى ناتيجەسىن كورسەك دەگەنىمىز-داعى...

–ەڭبەكتىڭ ناتيجەسى كۇزدە كورىنبەي مە؟ ال سەن الدەن ەكى اياعىمىزدى ءبىر ەتىككە تىعىپ باراسىڭ! الگى اسپەتتەپ جۇرگەن «قىتاي سورتىڭنىڭ» ءىشىن ۇرعانىم!

–ولاي دەمەڭىز...

–قالاي دەۋىم كەرەك، كاللاڭ دۇرىس جۇمىس ىستەي مە ءوزىڭنىڭ؟! الدە قىتايعا شاپقىلاپ جۇرگەندە بىرەۋ ءدارى ىشكىزىپ قويعاننان ساۋ ما اقىل-ەسىڭنەن ايىراتىن.

–قۇداي ساقتاسىن!

–قۇداي ساقتاسا، مىنانى قاپەرىڭدە ۇستا، جەتى قاراڭعى تۇندە سەنىڭ سارايىڭا كىرىپ نەم بار! اقى بەرسەڭ باس سۇعارمىن با؟!.. ونەسى-ەي، سەن ءسىرا، ءبىزدىڭ ۇيىڭە كەلگەنىمىزدى دە جاقتىرماي جۇرگەننەن ساۋمىسىڭ؟! شىنىڭدى ايت، قايتار جولىمدى تاۋىپ بارا الاتىن شامام بار.

اكەلى-بالانىڭ ەجەلگى داۋىن تىڭداعىسى كەلمەگەن اقتەڭگە ءسال كىدىردى دە تابالتىرىقتان ءارى اتتادى.

ححح

«...كۇزگى جيىن-تەرىن اياقتالعان. سىر ديقاندارى بيىل دا رەكوردتىق ءونىم جينادى. جۇرت كوڭىلدى. تەك جاڭعابىلدىڭ جۇزىندە عانا كادىمگىدەي كىربىڭ بار. ەكى تاناپقا قاتار سەبىلگەن ەكى ەلدىڭ كۇرىش ءدانى ويلاعانداي ءونىم بەرمەدى. «اقمارجان» مەن «قىتاي سورت» بىرىمەن-ءبىرى جارىسقا تۇسكەندەي ءبىر تاناپتا ميداي ارالاسىپ، كوكتەم ايلارىندا ءبىر قاۋىم بوي تىكتەدى دە، جازعا سالىم ءبىرىنىڭ اۋلاسىنا ءبىرى رۇقساتسىز كىرىپ كەتكەن  قارا مىسىقشا بىرىنە-ءبىرى الا كوزدەنىپ، ساباعىنا دۇرىستان ءدان جيناي المادى. «كورە قالىڭدار، «قىتاي سورت» ءبىزدىڭ توپىراققا تەز-اق جەرسىنەدى. مول ءونىم – ەكى ەلدىڭ دوستىق بايلانىستارىنا دانەكەر بولىپ، ارا قاتىناسىمىزدى ودان ءارى جاقىنداستىرادى. سىزدەر بىزگە، ءبىز سىزدەرگە بارىپ، تاجىريبە الماسامىز، ءوزىم ماستەر-كلاسس وتكىزەمىن!» دەپ جاڭعابىلدىڭ جەلپىنىپ، قىتايلىقتارعا بەرگەن ۋادەسى جەلگە ۇشتى.

جيىن-تەرىنگە ارنالعان سالتاناتتى شارا دالادا، تاناپ باسىندا ۇيىمداستىرىلدى. وعان وبلىس باسشىسىنىڭ ءوزى قاتىستى، وزگە وڭىرلەردەن كەلگەن قوناقتاردان دا جەر قايىساتىن-دى. داريا جاعالاۋى كۇمبىرلەگەن كۇي مەن تامىلجىعان انگە تۇنشىقتى. اسپانعا اق كەپتەرلەر ۇشىرىلدى. كەزەكتەسىپ وزات كۇرىششىلەر مىنبەگە كوتەرىلدى.

كەنەت جينالىستى ورنىقتى ويلارىمەن، ءتاپ-ءتاتتى سوزدەرىمەن ورنەكتەپ، ادەمى باسقارىپ كەلە جاتقان سۇڭعىلا جىگىت توپ ىشىنەن الدەكىمدى ىزدەگەندەي، ورنىنان جىلدام كوتەرىلىپ، جان-جاعىنا مويىن بۇرىپ، شەتكەرى، بەيقام، وزىمەن-ءوزى... انا جولعى جاڭعابىلعا جاساعان «جاۋىزدىعىن»  نە ماقۇلدارىن، نە ماقۇلداماسىن بىلە الماي، ءبىر جاعىنان ۇنجىرعاسى تۇسكەن كۇيەۋىنە دە اياۋشىلىق ءبىلدىرىپ، وسىدان ۇيگە امان-ەسەن جەتسە بار شىندىقتى باستان-اياق باياندارمىن دەپ ىشتەي شيرىققان اقتەڭگەگە ءسوز بەرگەنى. جۇرت اڭ-تاڭ: «وۋ، ورتا مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ بۇل اراعا قانداي قاتىسى بار؟» دەيتىن تۇسىنىكسىزدەۋ سۇراق اركىمنىڭ كوكىرەگىنە قوناقتاپ ۇلگەرگەنشە مودەراتور مىنا جاعدايدى كۇشەيتكىش-راتسيا ارقىلى داۋىستاپ جەتكىزدى: – بۇل ءتۇبى ەل ەسىندە قالاتىن ەرلىك!.. قىتايدان بىزگە قاراي ساپار شەككەن ءبىر ۆاگون كۇرىشى جانە ءجۇز قارالى ادامى بار اۋىر سوستاۆ بۇگىن ورتا جولدان كەرى قايتتى.... ونىڭ ءجون-جوسىعىن اقتەڭگەنىڭ ءوزى ءتۇسىندىرسىن...

«عاجاپ! پاتريوت! ۇلتجاندى!.. كرەاتيۆتى كەلىنشەك!..» دەيتىن جارق-جۇرق جاڭعىرىقتاردان قۇلاق تۇناتىن-دى...»

ءتۇن جارىمىندا شوشىپ وياندى. ءتۇسى، ءتۇسى ەكەن عوي، ءتۇسى!.. وسىنىڭ ون پايىزى، بار-جوعى ون پايىزى ءوڭى بولسا عوي، شىركىن!..

اقتەڭگە ەكى كىسىلىك ارابى كەرەۋەتتە كەرىلىپ-سوزىلىپ جالعىز جاتىر. جاڭعابىل وبلىس ورتالىعىنداعى جينالىسقا كەتكەن.

Abai.kz