بەلگىلى جازۋشى باققوجا مۇقايدىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالادى

ەسسە

جەر بەتىندە اجال ءبيىن بيلەگەن بىزدەر، ازاندا كوزدى تىرناپ اشىپ، تەمىر تۇلپاردى تاقىمداپ،  مەنىڭ ىرىزدىعىمدى الدىڭداعى الىپ كەتەردەي، جانتالاسا جارىسىپ، كوكتايعاق پەن اق تايعاقتى ەلەمەي، الپاۋىت قالا الماتىنىڭ قاق ورتاسىن جارا جۇمىسقا ەنتىگە جەتتىم،  اۋديتوريادا 27 قىز، ءبىر جىگىت مەنى كۇتىپ وتىر. تەرەزەنىڭ ارجاعىندا ولگەن تالدىڭ قۇر سۇلدەرى قاڭقايىپ تۇر، استىندا ءتىرى ادامدار كەتىپ بارادى، قاراساي باتىر كوشەسىنە سيماي كولىكتەر سەڭدەي سوعىلىسا سيگنال بەرەدى.

ساباق تەكسەرگىش ارىق سارى قىز، اقىرىن ەسىكتەن سىعالاي قاراپ، «اعاي بارسىز با، ستۋدەنتتەرىڭىز تۇگەل مە؟»،- دەپ، سىڭسي ەسىكتى جاپتى.

سەمينار ساعاتى، جارىسا قول كوتەردى، قايسىسىن ءبىرىنشى تىڭداسام ەكەن دەپ، ءسال ويلانىپ، وڭجاقتان باستايىق دەدىم، كادىمگى سويلەپ تۇرعان الماتى دەپ، باستالاتىن باياعىدا راديو بولۋشى ەدى، ءدال سونىڭ ءوزى، اسەل سارناپ كەتتى، ارتىنشا داميرا، ودان سوڭ ەلميرا سولاي بەس قىزدان سوڭ سايابىرلاپ تاعى ءبىر ءتورت قىز جالعادى، سوسىن قالاعان 19 ستۋدەنتتە ءۇن جوق تومەن قاراپ وتىر، نە ىستەيسىڭ، لەكتسيا وقيتىن ساعات ەمەس، سونادا دا قالعان مازمۇندى تولىقتىردىم، ۇزىلىسكە ءالى 7 مينۋت بار، ەلباسىنىڭ جاقىنداعى ماقالاسىن بىلەسىزدەر، ال وندا اتتىڭ ەر- تۇرمانىن ايتىپ بەرىڭىزدەرشى دەسەم، ەشقايسىسىندا ءۇن جوق، نوقتا، شىلبىر، جۇگەن، تىزگىن، قۇيىسقان، ومىلدىرىك، تارپتا، ىشكىلىك، ىشكى توقىم، سىرتقى توقىم، ات جابۋ، ەرتوقىم، ات كورپە، قامشى، ۇزەڭگى دەپ شۇبىرتىپ، وسىلاردىڭ قايسىسىن كىم تۇسىندىرە الادى دەسەم، ءبىر قىز  "جۇگەنگە اياق سالىپ اتقا مىنەدى" دەيدى، باسقاسى جۇمعان اۋزىن اشپايدى، كەلەسى سەميناردىڭ قوسىمشا تاپسىرماسى وسى بولسىن دەپ، اۋديتوريادان شىقتىم.

قۇددى، ات شابىس، جارمەڭكە، اندا-مۇندا ءبىر كورىپ قالامىز ءبىر كافەدراداعى ارىپتەستەردى. تاعى ءبىر توپقا كىرىپ ءبىر كوسىلىپ لەكتسيا وقىدىم، سەرگىپ، جەڭىلدەپ قالدىم. شاشىمدى ارتقا سىرىپ تاستاپ، تاۋدى كوشىرگەن ديۋداي بولىپ، جەر بەتىندە مەنەن مىقتى كىسى جوق، زالدا ەشكىمدى مەنسىنبەي كەلە جاتىرمىن،  ۇزىن تاس قابىرعانىڭ ىشىنە ءبىر كىرىپ، سول قامالعاننان كەشتە بىراق شىعاتىن بىزدەر، ءتۇستىڭ بولعانىن بىلمەي قالامىز، ءتۇس اۋا السىرەپ شارشاعاندا بارىپ، تۇسكى استىڭ ۋاعى وتىڭكىرەپ كەتكەنىن سوندا سەزەمىز. ءۇزىلىس ون مينۋت، بۇرىن بەس مينۋت بولاتىن وعان دا شۇكىر، ءبىرىنشى قاباتتاعى اسحاناعا بارۋعا بەسىنشى قاباتتان جاياۋ ءتۇسىپ-شىققانشا ۋاقىت تولىپ كەتەدى، ەلەكتروندى ساتىنىڭ ءىشى ستۋدەنتتەن بوسامايدى-ءاماندا.

قالتاڭا قول سالىپ، اقشاڭدى كورەسىڭ دە، "قويشى بولدى، كەش بوپ قالىپتى، از تۇرىپ، ۇيگە كەتەم" دەپ ءوزىڭدى جۇباتىپ، كەلەسى اۋديتوريانىڭ ەسىگىنە اياڭدايسىڭ.

باس-اياعى ەكى شاقىرىم شىعاتىن ۇزىن كوريدوردىڭ كوز ۇشىندا اق باس، الپامسا دەنەلى، ەڭگەزەردەي ءبىر كىسىنىڭ ەكى قولى ەكى جاققا تەڭ قوزعالىپ، باسى توبەنى، ەكى يىعى ەكى قابىرعانى سىزىپ كەلەدى، جاقىنداعان سايىن باياعى امەريكانىڭ ەكس-پريزدەنتى كلينتوننىڭ ءدال ءوزى،  اكاۋ، بۇل كىسى بۇندا نەعىپ ءجۇر، ءيا، بىزدە الەمدىك كونفەرەنتسيا كوپ وتەدى، كەلسە، كەلگەن شىعار، قازاقستانعا، ءبىزدىڭ ۋنۆەرگە كىم كەلمەيدى دەيمىن وزىمە ءوزىم، كوزىمدى ۋقالاپ قايتا قاراسام ءوزىمنىڭ ەڭ جاقىن تاۋداي اعام ءنابيجان مۇقامەتحان.

- نە بولدى؟ شارشاڭقىسىڭ، - عوي.

- تۇندە شىعارماشىلىق، كۇندىز جۇمىس.

- تۇندە قانداي شىعارماشىلىق، شىمىلدىعىڭ جەلبىرەگەن جاس ەمەسسىڭ. ەڭكىلدەي بۇكىل دەنەسىمەن قوزعالا راحاتتانا ءبىر كۇلدى.

مەندە اعامدى قوستاپ، قوسىلا كۇلگەن بولدىم.

- ءجۇر، مەنىڭ بولمەمە، ساباعىڭ بىتكەن شىعار.

- بۇگىنگە ءبىتتى.

بۇگىن عىلىم ورداسىنا اكادەميك اعامىز كارل بايپاقوۆتى سوڭعى ساپارعا شىعارىپ سالۋعا بارىپ ەدىم، جىگىتتەر "قازىر عىلىمي كىتاپحانادا كونفەرنتسيا بولادى، قاتىسىپ كەتىڭىز دەگەن سوڭ ايالداپ قالدىم، مىنە، مىنا كىتاپاردىڭ اۆتورى تۋرالى جيىن ءوتتى" دەپ باققوجا مۇقايدىڭ تولقۇجاتىنا اينالعان 2000 جىلى مەملەكەتتىك سىيلىقتى قانجىعاسىنا بايلاعان فالساپالىق باعىتتاعى، قوعام شىندىعىن كوركەم وبرازبەن جەتكىزگەن كەسەك تۋىندىسى، كادىمگى «ءومىرزايا» رومانىن كورسەتتى. مۇقاباسىندا ەكى دۇنيە قاتار بەينەلەنىپتى، باتىسقا باتقان كۇننىڭ سوڭعى قىزىل شاپاعى، الا كەۋىم شاقپەن ارالاسىپ، قاراقوڭىر قىزىل ءتۇسى باسىمداۋ ساعىم تاستاپ بارادى... سونىڭ اراسىنان مەشىت پەن كەسەنە كەسكىنى قاتار بۇلدىراڭدايدى.

ادام ءومىرىنىڭ دە تاڭى، ءتۇسى، كەشى بولادى ەمەس پە؟  كۇن ادامداردى الالاماي قۋانتىپ، بار تىرشىلككە نۇرىن شاشادى، مەڭىرەۋ قارا تاستىڭ دا باسىنان سيپايدى،  سوسىن تال ءتۇس، اقىرى ەڭكەيىپ ەكىنتى ۋاقىتىندا ادامعا وزىڭنەن ەسەپ ال دەگەندەي ويعا سالادى، ءبىراز قارايلاپ تۇرادى، ءاپ-ساتتە قاراڭعى جەرگە لاق ەتە ءتۇسدى، اعامىز باققوجا كۇندەي جارقىرىپ، تۋعان اۋىلىنان اناۋ 1966 جىلى قازگۋ-دە ستۋدەنت بولىپ، جالىنداپ، تال تۇسىندە تالايلاردى ءوز جىلىۋىمەن جىلىتىپ، ەلگە شۋاقتى شىعارمالارىن قالدىرعان اسىل اعا، ەندى ءبىر كىتاپتىڭ اتى «باققوجا» اعامىز كۇلىمسىرەپ ۇزاقتان كوز سالادى، كادىمگى ءتىرى سياقتى، جانىمىزدا تۇرعانداي، اقىرىن قوڭىر داۋسىمەن ءنابيجان اعايعا ەستىرتپەي مەنىڭ اتىمدى ايتىپ، «تالماي جازا بەر، ءوزىڭدى ءوزىڭ باعالا، بىراق ءوزىڭنىڭ سالماعىڭدى ءبىل، كۇن سايىن، ساعات سايىن سالماق قوس» دەپ سىبىرلايدى، جازۋشى فوتوسىنىڭ استىندا ەرەنقابىرعانىڭ الىپ شىڭىنىڭ توبەسىندە ءتونىپ وت شار تۇر،  سوندا دا بەس باتپان مۇز ەرىمەپتى، ەندىگى كىتاپ  «اسپانتاۋدىڭ اقيىعى» الىستان مۇزارت شوقىسى مەن مۇڭدالايدى، اعامىز استىندا سەن نە دەيسىڭ دەگەندەي ماعان قاراپ وتىر.

-يا، اسپانتاۋدىڭ ولەڭدە اقيىعى مۇقاعالي ماقاتەاۆ بولسا، قارا سوزدە ءسىز جانە بەردىبەك دەپ مەن اعاما سىبىرلادىم.

-ءنابيجان اعا، بۇل مەنىڭ ءوز اعام باققوجا مۇقاي.

-سولاي ما.

-يا، ءبىز جاقىن تۋىسپىز.

-سەندەرگە وندا جازۋشىلىقتى بەرگەن ەكەن.

-يا، جازۋشى ءداۋردىڭ بيىگىندە تۇرىپ، بولاشاققا وي تۇيەدى. اعامىزدىڭ «ءومىرزاياسى» بۇگىننىڭ شىندىعى بولسا، «ەرتەگىدەي ەرتەڭىمى» بولاشاقتىڭ كارتيناسى.

****

ءور ەلىنەن ءور مىنەزبەن، وردا بۇزعان ارىستان كەۋدەلى، جۇرەگىندە وتى بار قانشا نار قازاق ءوز وتانىن اڭساپ، اتامىزدىڭ باس سۇيەگىن باسقالار دوپقىپ تەپپەسىن دەپ، شەكارادان وتە جەردى ءسۇيىپ، شۇكىر ساجدەسىن جاساپ، الاتاۋدىڭ باۋرايىنداعى اسەم قالا الماتىعا اعىلدى.

تۋعان ناعاشىم جالەل ايدارقانۇلى قالدىباەۆ 34 جىل بولدى، «الباندار» دەگەن كىتاپ جازۋ ۇستىندەمىن دەيدى، مەنىڭ كوزىمدەگى وتتى كورگەن سوڭ،  ار جولى ۇيىنە بارعان سايىن، تاڭ اتقانشا البانتانۋ ساباعىن وتەتىن ادەت تاپتى،  ەكى قۇلاعىنا ءجىپ بايلانعان كوزىلدىرىگىن كيىپ، از-كەم شۇيا قاراپ وتىرىپ، قولىنا تۇكىرىپ قويىپ، كەكەشتەنە قول جازباسىن وقي جونەلەدى، باسىندا باياۋ بولسادا، ارتىنشا ساۋدىرلاتىپ ۇزاققا شاۋىپ كەتەدى. قولزاجبانىڭ ءبىر جەرى توتەشە، ءبىر جەرى كيرلەشە ەكى جازۋعا كەزەك اۋىسىپ شوقىراق جەلىسىپەن شاۋىپ وتىرادى. سولاي تالاي تاڭ اتىردىق.

سول ناعاشىم بىردە ماعان سەنىڭ، تەلمان جانۇزاق، باققوجا مۇقاي، جانبولات اۋپباەۆ قاتارلى مىقتى اعالارىڭ بار دەدى. باققجا مۇقاي بىلتىر عانا مەملەكەتتىك سيلىقتى الدى، مىقتى جازۋشى، ونىڭ «جالعىز جاياۋ»، «ءومىر زايا» روماندارىن وقىعام، ءوزى مەنىمەن قۇرداس 1948 جىلعى، ول كىسى قيالىنداعى كەيپكەرلەرىنىڭ وبىرازىنا ەنىپ الىپ، ەشكىممەن سويلەسپەي تومىرايىپ جۇرەدى، سەن وقىعان جىگىتسىڭ، بىلەسىڭ فرانتسيانىڭ اتاقتى جازۋشى و. بالزاك جازاتىن دۇنيەسىن اۋەلى ويىندا ابدەن ءپىسىرىپ الىپ سوسىن بارىپ قالام ۇستايدى ەكەن، مىنا سەنىڭ اعاڭ دا سونداي. سويلەمەسە سويلەگەنشە كۇتىپ سويلەس، ءبىر الماتىدا جۇرسىڭدەر، جانبولات اعاڭ استاندا. سويلەمەيدى دەمەكشى، اناۋ ءبىر جىلى ساراعاشتا كۋرورتتا ورالحان بوكەيمەن بىرگە بولدىم، دىم سويلەمەيدى، جاقتىرماي ما، جوق باسقاما، بىلمەدىم كەتكەنشە ءبىر سويلەسە الماي قويعام. ءسوز ءوز جەزدەمىز مۇقاعاليدا ەدى-عوي، جارىقتىق، مەكتەپە  وقىپ جۇرگەندە  جەڭىس اعا ەكەۋمىز  جازدىق كونيكولدا شالكودەدەن الماتىعا مۇقاعاليدى ىزدەپ كەلدىك، ەسىكتى شوتيك كيگەن، ۇستىڭگى جاعى جالاڭاش ەڭگەزەردەي ادام اشتى، مەن الىپ اقىندى كاستۋم شالبارمەن ەلەستەتىپ كەلگەنىن، جەڭىستى بۇرىننان تانيدى ەكەن، مەنى بالدىزىڭىز دەپ تانىستىردى. ال وندا ايتشى، مەنىڭ قانشا ولەڭىمدى بىلەسىڭ ەي قىزتالاق دەگەنى، تابىلدارىقتا تۇرىپ «قارىلعاشىم كەلدىڭ بە»-ءسىن اعىزتا جونەلدىم، جىلاپ قويا بەردى، ءجۇر كەتتىك دەپ، ءبىزدى رەسترونعا ەرتىپ باردى، داۋسىڭ جاقسى ەكەن ەي قىزتالاق، ال باسقا قانداي ولەڭىمدى بىلەسىڭ وقىشى ەندى ءبىر كوسىلىپ دەيدى، «كەڭ دۇنيە ءتوسىڭدى اش مەن كەلەمىن»، «قاسىم سولاي بولماسا نەسى قاسىم» دەپ جىبەردىم اتتىڭ باسىن، اسپانداتا رۋمكانى سىلتەدى-اي كەلىپ، ول ارى قاراي ءبىر ۇزاق اڭگىمە دەپ، ناعاشىم اقتارىلعان ەدى. سەندە اعاڭدى ىزدە دەيدى ماعان قايتالاپ.

****

-ايتەكە بي №28 ءۇي قايسى، ايتىپ جىبەرەسىز بە؟،- دەيىمىن ارى-بەرى وتكەن جۇرگىنشىلەردىڭ ەتەگىنە جابىسا سۇراپ، وسى ماڭ دەيدى، ءدال بىلمەي تۇرمىن دەپ ءسوزىمنىڭ ارتىن وزىمە ايتىپ.

ەشكىم جاۋاپ بەرمەيدى، يىعىن قونجىڭ ەتكىزىپ كەتىپ جاتىر، جاسىدا جاسامىسى دا سولاي، سۇستى قاباق، سۋىق جانار وزگەشە قارايدى.

اتا جۇرتتى اڭساپ كەلگەن ازاماتقا تەك كەرەگى ءبىر اۋىز جىل ءسوز، ءبوز سۇراعاننان قۇداي ساقتاسىن. رۋحاني سۇرانىسىڭا ەشكىم جاۋاپ بەرە الماعان سوڭ، سول ءبىر اۋىز جىلۋدى باققجا اعامنان ىزدەپ جۇرگەن جايىمدى ايتەكە ءبيدىڭ بويىنداعى جۇرت قايدان ءبىلسىن.

اقىرى تاپتىم، تۇسكە تاياپ قالدى.

- كۇتە تۇرىڭىز دەپ حاتشى قىز، بوساعاعا وتىرعىزدى، ءسۇت سۇراعان بالاداي سان ويدىڭ جەتەگىندە تولقىپ وتىرمىن.

- يا، كىرسىن دەيدى.

اسسالاۋماعالايكۋم دەپ ءبىر ەسىك اشىلعاندا-اق وزانداتا سالەمدى باستادىم، قوس قابات ەسىك ەكەن، ار جاعىنان ءبىر ەسىككە ماڭدايىم تارس ەتىپ، ەسىكتى سوعا-موعا ىشكە قۇلاي جازداپ كىردىم.

تۋرا قاراپ ۇزاق ويدا وتىرعان اعام مەنىڭ كىرگەنىمدى بىلگەن دە جوق.

-اسسالاۋماعالايكۋم دەپ ەكىنشى رەت قايتا سالەم بەردىم. ەۋروپاشا كيىنگەن يقتى قارا كىسى تاس بولىپ قاتىپ قالعانداي، قيمىلسىز.

سالدەن كەيىن ەرنىن زورعا جىبىرلاتتى.

-قاي بالاسىڭ، بۇل جاقتىكى ەمەسسىڭ-عوي،- دەپ، باسەڭ قوڭىر داۋىسپەن ءۇن قاتتى.

-يا، ارعى بەتتەن كەلدىم.

-يا، ايتا بەر، قانداي شارۋا.

-شارۋا سول، ءسىزدىڭ ءىنىڭىزبىن.

-قانداي ءىنىمسىڭ. جاۋلىبايدان ءبىر اپامىزدىڭ كوپ بالاسى بولىپتى، باللارى جىلاپ مازاسىن العاندا ۇلپاسىن ارتىنا لاقىتىرىپ جىبەرىپ، ءوزى جۇمىسىن ىستەي بەرەدى ەكەن دەۋشى ەدى اتالارىمىز، سول اپامىزدىڭ ءبىر بالاسى ەمەسسىڭ بە؟

-يا، مەن دە جارتىمىن.

-قازاق كۋالىگىن الدىڭ با؟

-يا. (كونسۋلدىقتتا قازاق كۋالىك العاندا، ۇيعىرلاردا قازاق بولۋ ءۇشىن جەتى قازاقتىڭ اتىن جازىپ بەرىپ قازاق كۋالىك العانىن كورىپ ەدىم).

-سول كەزدە جەتى اتاڭدى قالاي جازدىڭ دەپ، سىناي تەسىلە قارادى.

-ابدىراقىن، بالىقباي، ساياق، ابىل، جارىلعاپ، وتەباي، تاڭاتار.

-جاقسى، قانە تۇر ورنىڭنان، يىق سوعىستىرىپ اعا-ءىنى بولايىق. ناعىز باۋىرىم ەكەنسىڭ، ءتوس تيىستىردىك، مەيىرلەنە ماڭداي سۇزىستىك، جاۋىرىنىمنان قايتا-قايتا  اقىرىن سيپادى...

***

يا، باۋىر ەكى ءتۇرلى، رۋحاني باۋىر جانە تۋعان قانادىستىق باۋىر. ادامعا تۋعان باۋىر ارينە، جاقىن بولعاندىقتان ودان، ونىڭ قولىنان  كەلمەيتىن نارسەنى دامەتىپ، بيولوگيالىق تۋىستىقتى مىندەت ەتەمىز، سوسىن دا تۋىستار تەز، بولماشىعا رەنجي قالادى، ال قۇراندا «يحۋان» سوزىمەن كەزدەسەتىن رۋحاني باۋىر ءتىپتى جاقىن بولادى، ورتاق ءسوزىڭ بار، مۇددە، كورەالماۋشىلىق، دۇنيە ءبولىسى جوق، تەك قانا تىلەۋلەس بولىپ جۇرەتىن باۋىردىڭ ورنى ءبىر بولەك. مەن ءسوز ەتكەن ءنابيجان اعام دا، جالەل اعام دا، باققوجا اعام دا وسىنداي رۋحاني باۋىرعا جاتاتىن ورتاقتىعىمىز بار، جانىمىز جاقىن اعالار. كىمدە كىم ءبىر اۋىز جاقسى ءسوز جازسا، ونى وقىعان سايىن ول پەندەگە ساۋاپ بارىپ وتىراتىنى شىن، وندا ول كىسىلەر باقىتتى. ءبىز جانىمىزدا بار جاقسى ادامداردى قادىرلەۋمىز كەرەك، ول كىسىلەرمەن زامانداس بولعانىمىزعا ءبىز باقىتتىمىز.

نۇرحالىق ابدىراقىن

Abai.kz