وسىدان تۇپ-تۋرا ءبىر جىل بۇرىن، 8 قاڭتار كۇنى «Abai.kz» سايتىندا  نۇرگەلدى ابدىعانيۇلىنىڭ «اشۋلى اعايىندى ارانداتۋدان اباي بولايىق!» اتتى ساياسي تالداۋ ماقالاسى شىققان. وندا دۇنيە ءجۇزى ارمياندارىنا اعىلشىن، فرانتسۋز، اراب جانە ورىس تىلدەرىندە اقپارات تاراتاتىن، تۇركيا مەن تاۋەلسىز تۇركى مەملەكەتتەرىنە قارسى اقپاراتتىق سوعىستا رەسەي تاراپىنان جارىم جارتىلاي قارجىلاندىرىلاتىن «ArmenianReport.com» دەيتىن سايتتاعى تۇركىفوبيا دەرتىنە شالدىققان ءارى جورنالشى، ءارى ساياسي ساراپتاماشى تەۆوس ارشاكيان جايىندا كەڭىنەن جازىلعان بولاتىن.

ونىڭ دايىنداعان ماتەريالدارىعا قاراپ ۇققانىمىز، تەۆوس ارشاكيان جالعىز قازاققا عانا ەمەس، وزبەك پەن ءازىربايجان اعايىندار تۋراسىندا دا ۇلتتىق نامىسقا تيەتىن ساراپتاما ماقالالار جازۋعا ابدەن ماشىقتانعان، ماسكەۋ قولتىعىنا سۋ بۇرىككەن ساراپتاماشىسىماق ەكەن. رەسەي تاپسىرىسىمەن ورىس مادەني كەڭىستىگىندە «ءىس ءبىتتى، قۋ كەتتى» ارەكەتتى ورىنداۋشى ارانداتۋشى تۇلعا.

اتالعان جورنالشى بۇعان دەيىن دە قاراپ جاتپاپتى. 2017 جىلى وزبەك فۋتبولىنىڭ باس باپكەرى، ۇلتى ارميان سامۆەل باباياننىڭ ورىنىنان كەتۋىنە بايلانىستى ارانداتۋشى ماقالا جازعان. سول كەزدە جاڭاعى سامۆەل باباياننىڭ ءوزى وزبەك جەرىندە تۇرعانىن ماقتان ەتەتىنىن، ءتىلىنىڭ وزبەكشە شىققانىنا زور مارحاباتتىن ءبىلدىرىپ قارىمتا پىكىرلى جاۋاپ ءسوز جاريالاعان.

وسى جولى «ۇلى تۇراننىڭ بەس شامشىراعى» - ءال-فارابي، قوجا احمەت، اباي، شاكارىم جانە ءماشھۇر-جۇسىپتەردىڭ ىشىندەگى زور تۇلعا، بيىل 175 جىلدىعىن اتاپ وتكەلى وتىرعان حاكىم ابايعا قاتىستى جاڭاعى «اrmenianreport.com» سايتىندا «اباي ەرەۆاننىڭ جۇرەگىنە پانيتۇركىلىك ۇرىعىن ەگۋشى» (اباي ي راسسادنيك پانتيۋركيزما ۆ سەردتسە ەرەۆانا) اتتى ارانداتۋشى ماقالا جازىپ، جۇرتتى دۇرلىكتىردى.

بۇعان دەيىن وسى اۆتور ءوزىنىڭ «كازاحي وسكوربليايۋت ارميان ۋجە نا تەرريتوري ارمەني» اتتى ماقالاسىندا: «نازارباەۆتىڭ قازاقستانى ارمەنيا مەن ارميان حالقىنىڭ سەزىمىن قورلاۋدى جالعاستىرىپ كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە بۇرىن ارمەنياعا قاتىستى كەراۋىزدىق قازاقستان جەرىندە عانا باستاۋ السا، ەندى مىنە، قازاقتار كوزىمىزدى باقىرايتىپ قويىپ، ءوز جەرىمىزدە دە رۋحىمىزدى مانسۇقتاۋعا كوشتى»، دەپ جازىپتى.

ال قاراعاندىداعى قاندى وقيعاعا بايلانىستى «وبىچنىي كازاحسكي ناتسيوناليزم: ۆ كازاحستانە ترەبۋيۋت كروۆي ارميان» اتتى ماقالاسىندا: «كەيبىر قازاقتاردىڭ تۇرىكتەرىمەن قانداستىعىن ەسكەرەتىن بولساق، وندا قازاقستاندا ايتەۋىر ءبىر ورىن الاتىن ارميان قاندى قىرعىنى اقيقات شىندىق دۇنيە. ارمەنيانىڭ ورىستار مەن بەلورۋستارعا قاتىستى قاتتى سوزدەر ايتۋى ۇيرەنشىكتى جايت. ۇلتىمىزدىڭ تۇرىك پەن ازەربايجانداردى دا ۇناتپايتىنىن دا جاقسى بىلەمىز. ەندى ءبىزدى ۇناتپايتىندار تىزىمىنە قازاقتار دا قوسىلىپ وتىر»، دەپ قارا اسپاندى توندىرەدى.

ەندى اتىشۋلى جازعىشتىڭ حاكىم ابايعا قاتىستى ارانداتۋشى ماقالاسىنىڭ ءماتىنىن ورىس تىلىنەن قازاقشاعا اۋدارىپ Abai.kz وقىرماندارىنا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

«اباي ەرەۆاننىڭ جۇرەگىنە پانيتۇركىلىك ۇرىعىن ەگۋشى»

«قازاقستان تۇراقتى تۇردە انتيارميان ساياساتىن جۇرگىزۋشى ەلدەردىڭ ءبىرى  بولىپ سانالادى. ارمەنيادا ەشكىمگە ونشا تانىمال ەمەس اقىنعا ەسكەرتكىش قويۋدىڭ نە كەرەگى بار؟

ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ بيلىگى تاۋەلسىزدىك العان 30 جىلدان بەرى مەملەكەتارالىق قارىم-قاتىناستا يسا ءماسىحتىڭ بەتكە قاتىستى «ءبىر بەتىڭنەن ۇرسا، ەكىنشىسىن توس» دەيتىن ونەگەسىن ۇستانىپ كەلەدى. بۇل ۇلاعاتتىڭ وبرازدى تاپسىرلەنۋى «جاماندىققا – جاقسىلىق جاسا، جاۋىزدىڭ جازاسىن تارتقىزۋ – ءتاڭىرىمىزدىڭ قۇزىرىندا» ەكەنىن جاقسى بىلەمىز. كوپتەگەن مەملەكەتتەر ءبىزدى بەتكە ءبىر سالسا، ءبىز جاۋاپ رەتىندە ولارعا ەكىنشى بەتىمىزدى توسىپ كەلەمىز. سونىڭ اقىر اياعى ولاردىڭ تاراپىنان بىزبەن اياق سۇرتۋشىلىككە تالپىنىس جاساۋعا دەيىن جەتكىزدى. بۇنداي جايتتار تىم الىستاعى يزرايلدەن عانا ەمەس، تاپ قاسىمىزداعى ودكب مەن ەاەس بويىنشا «وداقتاستارىمىز» تاراپىنان دا ءجيى كورىنىس تابۋدا. 

رەسەي، بەلارۋس پەن قازاقستان تۇراقتى تۇردە وزدەرىنىڭ انتيارمياندىق ساياساتىن جۇرگىزىپ كەلەدى. اسكەري-ساياسي بلوكتاعى ىنتىماقتاسۋدا اۋەلى ءوز وداقتاستارى ارمەنيانىڭ ەمەس، وسى بىرلەستىككە كىرمەيتىندەردىڭ مۇددەسىن قورعايدى.

وسى ورايدا ءسوز ماسكەۋ، مينسك جانە نۇر-سۇلتاننىڭ (استاننىڭ اتىن اۋىستىرۋىنا ءالى كۇنگە دەيىن كوندىنە الماي كەلەمىن) وبەكتەي ءولىپ وشەتىن ءازىربايجان مەن تۇركياسى جايىندا بولىپ وتىر. ورىستار مەن بەلورۋستار ءبىر ساتتىك كولدەنەڭ تابىس ءۇشىن ارمەنيانى كوزگە ىلمەي ءازىربايجاندار مەن تۇرىكتەرگە قارۋ-جاراق ساتادى. ونىڭ ۇستىنە اسقان مەنمەن، وركوكىرەكتىكپەن «ءازىربايجاندى قارۋ-جارقپەن قامتاماسىز ەتۋ قاراباقتاعى اسكەري قيمىلداردى اۋىزدىقتايدى» دەپ مالىمدەيتىنىندەرىن ايساڭىزشى...

ولاردان قازاقستان دا قالىسا قويمايدى. ەسىمىزدە ۇزاققا دەيىن قالاتىن جايت ازيالىق كوشپەلى-مالشىلار قاشاندا انتيارمياندىق باعىت ۇستانىپ، ءازىربايجانداردى ىستىق قۇشاقتارىنا الادى. ارتساح ماسەلەسىندە دە، ارميان گەنوتسيدى ماسەلەسىندە دە دالا كوشپەلىلەرى وزدەرىنىڭ شىنايى بەت-جۇزدەرىن كورسەتتى. بىلايشا ايتقاندا، ەشكىمدى دە تاڭقالدىرا المايسىڭ. دەسەك تە، ءبىزدىڭ بيلىك يسا ءماسىحتىڭ بەت تۋرالى وسيەتىن بەرىك ۇستانعانى سونشالىق، وزدەرىنىڭ كەلتە جادىسى ءھام جالپاقشەشەيلىكتەرىمەن ءبىزدىڭ قانىمىزدى باسىمىزعا شىعارۋلارىنان تاڭباي كەلەدى.

ءدال بۇگىن، ماسەلەن، ەرەۆان مەمۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جانىندا قازاق ءتىلىن، تاريحى مەن مادەنيەتىن وقىتىپ ۇيرەتىن ورتالىق بار ەكەنىن، وعان اباي ەسىمى بەرىلمەكشى ەكەنىن ءبىلىپ ايران-اسىر بولدىم. وسى تۋراسىندا  ەمۋ رەكتورىنىڭ مىندەتىن ۋاقىتشا اتقارۋشى گەگام گەۆوركيان ءمالىم ەتتى. ياعني، دالا جابايىلارى باياعىدا-اق ومىردەن وتكەن، قازاقتاردى ەسەكتەرىنەن ءتۇسىرىپ، قوعامدىق كولىككە وتىرعىزعان، كيگىز ۇيلەرىنەن شىعارىپ، جانعا جايلى باسپاناعا كىرگىزگەن پارتيا ليدەرى لەۆون ميرزوياننىڭ قازاقستانداعى ەسكەرتكىشتەرىن تاس-تالقان ەتىپ، ونىڭ اتى بەرىلگەن كوشەلەردىڭ اتاۋىن وزگەرتىپ جاتقاندا بىز جاۋاپ رەتىندە قازاق ءتىلى، تاريحى مەن مادەنيەتى ورتالىعىنىڭ (بۇل ارادا «قازاقتاردىڭ حالىق رەتىندە ءوز تاريحى مەن مادەنيەتى بار ما؟» دەگەن ساۋالدىڭ دا باسى قىلتيادى) جۇمىس ىستەۋىنە جول بەرىپ قانا قويماي، ونى الدەبىر تايپانىڭ اقىنىنىڭ اتىمەن اتاماقپىز. مۇنىمىزعا ەندى جول بولسىن؟!

ءوز باسىم جاستارىمىزدىڭ شەتەل ادەبيەتى مەن تاريحىن وقىپ ۇيرەنۋىنە ەش قارسى ەمەسپىن. ەۋروپا، امەريكا، ءتىپتى بولماسا ورىستىڭ تاريحىن وقىسىن. بىراق قازاقتىكىن ەمەس! ارميان قىز-جىگىتتەرىنە الىس دالالىق اۋىلداعى الدەبىر اباي نە وقىتادى؟ مالدى قالاي جايۋدى ما؟ ونىڭ ۇستىنە مەنىڭ ۇققانىم اباي تۇركى الەمىن جاقتاۋشى بولىپ ەسەپتەلەدى. ياعني، ارميان حالقىنا قانى قاس جان. بۇل ورتالىق بىزگە نە ءۇشىن كەرەك؟ بۇدان كەلىپ شىعاتىنى بيلىگىمىزدىڭ ەلىمىزدىڭ باس وقۋ ورداسىنداعى پانيتۇرىكشىلدىك ۇرىعىن ەگۋشىگە كوز جۇما قاراۋشىلىعى؟

نەلىكتەن ۇكىمەت پەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتى بىزگە قانى قاس، جاساندى جولمەن ومىرگە كەلگەن مەملەكەتتىڭ وسى ورتالىقتىڭ اتىن جامىلىپ، انتيارمياندىق قاستاندىق ءىس-ارەكەتىن جۇرگىزىلىپ جاتقاندىعىن نەگە تۇسىنبەيدى؟! ونىڭ ۇستىنە بارىپ تۇرعان پانيتۇرىكشىنىڭ اتىمەن!

ايتىڭدارشى قازاقتار موۆسەس حورەناتسي، ەگيشە، باگراتۋنيلەردىڭ قۇرمەتىنە قانداي دا ءبىر نىساندى اتادى ما؟ جوق، ارينە. بۇل ولاردىڭ ويلارىنا كىرىپ شىقپايدى. ءبىز – ولار ءۇشىن كاپىرلەرمىز. ياعني، ەكىنشى سورتتى ادامدارمىز. ال، جاستارىمىزدىڭ ساناسىن جادىلاپ، اقىل-ەسىن ۋلاۋ ءۇشىن پانيتۇرىكشىل اباي ورتالىعىنىڭ تورى قۇرىلدى»، دەپ توقتايدى.

ءتۇيىن. بۇل ماتەريالدى ءبولىسۋدىڭ ماقساتى بىرەۋ. ول ەلىشىلىك ۇلتارازدىق الاۋىزدىقتى ۋشىقتىرۋ ەمەس، قايتا ەل مەن ەلدىڭ اراسىن ءىرىتۋدى ماقسات تۇتقان اناۋ تەۆوس ارشاكيان سەكىلدى ارانداتۋشىلاردىڭ الدىن الۋ. وسى اۋانداعى ۇلتارالىق، كەرەك دەسەڭىز مەملەكەتارالىق داۋدى تۇتاتۋدى كوزدەيتىن جاريالانىمداردى قازاقستاننىڭ قۇزىرلى ورگاندارى قاپەرىنە الۋلارى كەرەك-اق!

بيىل ەل بولىپ، جۇرت بولىپ 175 جىلدىڭىن اتاپ وتكەلى وتىرعان حاكىم ابايدى قايدا ءبىر جالدامالى جازارماننىڭ مانسۇقتاۋى - بۇل تۇتاس ۇلتتى، قازاقتى ماقسۇقتاۋمەن پارا-پار! حاكىم اباي مۇنى «اشيدى جانىڭ، قاينايدى قانىڭ» دەيدى.

سوندىقتان، قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى، قر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى سەكىلدى قۇزىرلى ورگاندار دەر كەزىندە ءتيىستى شارالاردى قولدانۋى كەرەك.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz