قازاقتىڭ ايگىلى كومپوزيتورى، داۋلەسكەر كۇيشى، حالىق قاھارمانى نۇرعيسا تىلەنديەۆتى وقىرماندارىمىزعا ەگجەي-تەگجەيلى تانىستىرىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق بولار دەپ ويلايمىز. بيىلعى 2025 جىل –  نۇرعيسا تىلەنديەۆتەي دار تۇلعانىڭ تۋعانىنا 100 جىل.

وسى مەرەيلى جىل قارساڭىندا  وقىرمان نازارىنا  جۋرناليست تولەگەن جاكىتايۇلىنىڭ «نۇرعيسا» اتتى كىتابىنان ءبىرشاما ءۇزىندى ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.

***

باۋكەڭ ءۇشىن «شپيونمىن»

... 1998 جىل. ءساۋىر ايىنىڭ جايماشۋاق كۇندەرىنىڭ ءبىرى ەدى. نۇراعانىڭ ايتۋىمەن ءتۇس اۋا ۇيىنە باردىم. تورگى بولمەدە ماقپال شاپانىن جامىلىپ، كىتاپ وقىپ وتىر ەكەن. سالەمىمدى الىپ، ورىندىقتى نۇسقاپ، وتىر دەگەن يشارات ءبىلدىردى. وتىردىم. نۇراعا ويىن ءبولىپ، ورىنسىز سويلەگەندى جاراتپايدى. ءۇنسىز جايعاسىپ، اينالامدى شولا قاراپ وتىرمىن. شاعىن بولمەدە ارتىق-اۋىس زات جوق. سالۋلى توسەك. باس جاعىندا الاسا كىتاپ سورەسى تۇر. ورتاداعى ۇستەل ۇستىندە كۇلسالعىش، وتتىق، ءبىر قوراپ «قازاقستان» تەمەكىسى. تەرەزە الدىندا پارتيتتۋرا جاتىر. سوسىن قوساۋىز مىلتىق. ءيا، كادىمگى زاۋىتتان جاڭا شىققانداي جالتىراعان قۇس مىلتىق توسەك پەن قابىرعا ارالىعىندا سۇيەۋلى تۇر. مىلتىققا تەسىلە قاراعانىمدى اڭعارعان نۇراعا ەڭسەرىلە بۇرىلىپ، سول جاققا ءوزى دە ءبىر كوز تاستاپ قويدى. سوسىن ءبىر تال تەمەكىنى ەزۋىنە قىستىرىپ جاتىپ:

– مىلتىقتا قاسيەت بار. ول ءار قازاقتىڭ تورىندە تۇرۋى كەرەك. سول ءۇشىن عوي. ايتپەسە،  سوعىستان كەيىن قولىما مىلتىق ۇستاپ، تورعاي اتىپ كورگەن جان ەمەسپىن، – دەدى ويلانا ءتۇسىپ. سوسىن: – سوناۋ جىلدارى ەرماكتىڭ ەسكەرتكىشىنە تاپانشادان وق جاۋدىرعانىم بولماسا. تۋرا بەس وق شىعارىپپىن. قازاقتىڭ قانىن سۋداي اعىزعان قانىشەردەن ءوش العىم كەلگەن بولار. ول ەندى «ءپالليتردىڭ» كۇشى عوي،  – دەپ كۇلىپ الدى..

ال، سوعىستىڭ اتى سوعىس. جاۋدى ايايتىنتداي جانىڭ ەكەۋ ەمەس. بىراق، وسى كۇنگە دەيىن بالەن نەمىس ءولتىردىم دەپ ەشكىمگە ءبىر اۋىز اڭگىمە ايتقان ەمەسپىن. ادام اتقاننىڭ نەسى ماقتانىش...

نۇراعا قاباعىن شىتىنىپ، تەمەكىسىن تۇتاتتى.  –  تىپتى، مەنىڭ سوعىسقا قاتىسقانىمدى بىلەتىندەردىڭ ءوزى از. بولسا دا باسقا جوسپارىمىز جوق قوي. بۇگىن سول كەزدەن ەستە قالعانداردى ايتىپ كورسەم بە دەيمىن. نۇراعا تەمەكىسىن جيىلەتە سورىپ، اششى ءتۇتىندى ادەتتەگىدەن گورى مولىراق بۋداقتاتىپ جىبەردى.

– مەنى باۋكەڭ، اتاقتى باۋىرجان مومىشۇلى ءومىرى ءوز اتىممەن اتاپ كورگەن ەمەس، – دەدى  نۇراعا الدەن ۋاقىتتا اڭگىمەسىن جالعاپ. – دۋرر-راك، – دەيدى ىلعي. ونىسى ماعان مايداي جاعادى. بۇل كوپتىڭ كوزىنشە ايتقانى عوي. ال وڭاشادا: "ەي، شپيون! سەن قايدان ءجۇرسىڭ؟» – دەپ سالەمىمدى قالجىڭ ارالاستىرا الادى. «شپيون» دەيتىنى، مەن سول بارلاۋشىلار روتاسىندا جۇرگەندە اتاقتى باۋكەڭە كەزدەسكەنىم بار. كۋرليانديادا. 1944 جىلدىڭ كۇز ايى بولاتىن. ورلوۆ دەگەن وفيتسەردىڭ بۇيرىعىمەن ديۆيزيا كومانديرىنە بارعام. رۇقسات الىپ، كابينەتىنە كىرە اسكەري تارتىپپەن تاق-تاق ەتىپ، كەلگەن جۇمىسىمدى بايانداي بەرگەنىمدە، تەرەزە الدىندا تەرىس قاراپ تۇرعان، پولكوۆنيك شەندى مۇرتتى كىسى ماعان بۇرىلا بەرىپ:

– كرۋگوم، شاگوم مارش! – دەپ اقىرىپ، ايداپ شىقتى. تۇك تۇسىنبەي ورلوۆقا كەلىپ، بولعان وقيعانى ايتسام ول:

– نەمەنە، ديۆيزيا كومانديرىن بۇرىن تانىماۋشى ما ەدىڭ؟ – دەيدى قارق-قارق كۇلكىگە كومىلىپ. مەن تانىمايتىنىمدى ايتتىم.

– وندا، قازاقشا امانداسساڭ ءوزى-اق تانىسادى، قايتادان بار، – دەگەن سوڭ جۇرەكسىنسەم دە اينالىپ جانە باردىم. ەسىكتەن «اسسالاۋىمدى» اندەتە سوزىپ كىرگەم. مۇرتتى پولكوۆنيك باعاناعىداي ەمەس، جىلى قاباق تانىتتى. وتىرعىزىپ، قاي جاقتان ەكەنىمنەن باستاپ، ءبارىن-ءبارىن ەكشەپ سۇرادى. ايتتىم. سودان سوڭ ورنىنان تۇرىپ، اناداي جەردەگى شكاف ىشىنەن العان ءبىر بوتەلكە اراقتىڭ تەڭ جارىمىن ستاقانعا شۇپىلدەتە تولتىرىپ الدىما قويدى دا:

– ەستۋىڭ بار شىعار، مەن باۋىرجان مومىشۇلى دەگەن اعاڭ بولامىن. تانىسقانىمىز ءۇشىن! تارت! – دەدى ماعان گۇج ەتىپ. مەن ىشپەيتىنىمدى ايتىپ، قاشقاقتاي باستاپ ەدىم:

– وتتاپسىڭ! اراق ىشپەيتىن سولدات جوق. تارت! – دەپ اقىرىپ جىبەرگەندە، وتىرعان ورنىمنان قالاي ۇشىپ تۇرىپ، ىدىستاعى اراقتى قالاي قاعىپ سالعانىمدى ءوزىم بىلمەي قالدىم.

مۇنداي «اششى سۋدى» تۇڭعىش تاتۋىم. وڭەشىم ورتەنە، دەمىمە تۇنشىعىپ، قايتا وتىرا كەتتىم. وزەگىم وت تاستاپ جىبەرگەندەي دۋىلدايدى. قۇلاعىم تارس ءبىتىپ قالعان سەكىلدى، باۋكەڭنىڭ ايتقان سوزدەرى كۇڭگىرلەپ ارەڭ ەستىلەدى. سالدەن كەيىن-اق، بۋىن-بۋىنىمنان ءال كەتىپ ماسايدىم دا قالدىم. ەسىمدى بىلمەي ۇيىقتاۋىم دا تۇڭعىش رەت.

قانشا جاتقانىمدى كىم ءبىلسىن، ويانا سالىسىمەن دەدەكتەتىپ، تاعى باۋكەڭنىڭ الدىنا الىپ باردى.

– شپيون، – دەدى ول كىسى مەنى كورگەننەن گۇج ەتىپ.

– وتىر!

وتىردىم. بەتىمە ءبىراز ۋاقىت ءۇنسىز قاراپ، ويلانىپ تۇردى دا:

– ەلىڭە امان-ەسەن جەتۋىڭدى تىلەيمىن. جامبىل اتاڭا مەنەن سالەم ايت، – دەدى جانىما كەلىپ، يىعىمنان قاقتى.

جاتقان جەرى جاناتتا بولعىر، باتىر اعامنىڭ سول اق تىلەگىن قۇداي قابىل ەتكەن شىعار. سوعىستا ءۇش رەت وق تيسە دە ەمدەلىپ، قايتا قاتارعا قوسىلدىم. تۋعان جەرگە امان-ساۋ ورالدىم. جانە قالاي قايتتىم دەسەڭشى.

نۇراعا تەمەكى قورابىن قولىنا الا بەرىپ، ماعان كۇلىمسىرەي قارادى. تاعى ءبىر تىڭ دۇنيەنى ەستيتىنىمە كۇمانىم قالماعان مەن ەمىنە ءتۇستىم. نۇراعا مۇندايدا اسىقپايدى....

– 1945 جىلى اۆگۋستىڭ اياعىندا ماعان ەكى ايلىق وتپۋسك بەردى، – دەدى نۇراعا جاستىقتى شىنتاقتاپ جاتىپ. – ليۆسك قالاسىنان قايتتىم. ماعان سول قالاداعى كومپوزيتور مەندەلسون اتىنداعى كونسەرۆاتوريا پروفەسسورلارىنىڭ «وپەل» ماشيناسىن سىيلاعانى ءبۇل كۇندە بىرەۋلەرگە ەرتەگىدەي كورىنەدى. سول ماشينامەن اۋەلى موسكۆاعا كەلىپ تىركەۋدەن ءوتتىم دە، تەمىر جول بويىمەن تۋعان جەردى بەتكە ۇستادىم. موسكۆادان ساراتوۆ، ورال، اقتوبە، شالكار، ارال، قىزىل وردا، شيەلى، جاڭاقورعان، تۇركىستان، شىمكەنت، جامبىل ارقىلى الماتىعا كەلدىم. ليۆسكىدەن اۆگۋستىڭ 22-دە شىققام. سەنتيابردىڭ 16-سىندا الماتىدا بولدىم. تاڭعى ساعات تورتتە ۇيگە ءتۇستىم. ۇستىمدە نەمىس وفيتسەرلەرىنىڭ سىقيعان سۋ جاڭا فورماسى. انام وتە  سالماقتى ەدى. ۇيگە كىرگىزبەي تۇرىپ، اۋەلى ورىس، قازاعى ارالاس كورشىلەرىمىزدىڭ ءبارىن وياتىپ كەلدى. سوسىن ەشكىمگە امانداستىرماستان، قولىنداعى ءبىر كەسە كۇلدى باسىمنان اينالدىرا ۇشىقتاپ، كەسەنى جەرگە قويىپ ايتقان ءبىرىنشى ءسوزى:

– بالام امان كەلدىڭ بە؟

قۇشاقتاپ الىپ، ماڭدايىمنان راحاتتانىپ تۇرىپ ءسۇيدى.

– شىراعىم، – دەدى سوسىن داۋسىن قاتايتىڭقىراپ.

– قازىر ۇيگە كىرمەستەن بۇرىن مىنا ۇستىڭدەگى بالەنىڭ ءبارىن شەش، جۋىن. بۇرىنعى كيىمىڭدى كيىپ ءدام تات تا، بىردەن احاڭا جەت (احمەت جۇبانوۆ).

تاڭ جاڭا اتىپ كەلە جاتىر. اپىل-عۇپىل ءشاي ءىشىپ، احاڭ ۇيىنە تارتتىم. احاڭ ول كەزدە فۋرمانوۆ كوشەسىندەگى 92-ۇيدە ءتۇراتىن. كالينين كوشەسىنىڭ قيىلىسىنداعى قازىرگى «شاشتاراز» ورنىندا ءبىر قاباتتى ءۇي. كىرە بەرىس وڭ جاقتا كوركەمسۋرەت ۋچيليششەسىنىڭ جاتاقحاناسى. ماشينامدى كوشەگە قويىپ، ساعات بەس كەزىندە احاڭنىڭ ەسىگىن قاقتىم. ەسىكتى اشقان جەڭگەم مەنى كورە باس سالىپ قۋانىپ، جىلاپ جاتىر. ءسويتىپ تۇرعاندا، عازيزا، بولاتتى ەرتىپ احاڭ شىقتى. ءۇيre كىردىك. احاڭدا ءالى ءۇن جوق. قۋانعان مەن قورىققان بىردەي دەگەن راس ەكەن عوي. جەڭگەم دەرەۋ شاي جاسادى. ەكەۋدەن-ەكەۋمىز ءشاي ىشكەنسىدىك. ايتەۋىر، سودان بارىپ احاڭا ءتىل ءبىتتى. سونداعى ايتقانى: «شىراعىم، نۇكەن، امان-ەسەن كەلىپسىڭ. قايىرلى بولسىن!"

سودان ءۇش كۇننىڭ ىشىندە احاڭ مەنى اسكەردەن بوساتتىرىپ الىپ قالدى. ول ءوز الدىنا بولەك ءبىر حيكايا.

نۇراعا «بۇگىن وسى تويعانىڭمەن قايتا عوي» دەگەندى قاباعىمەن ۇقتىرىپ، ورنىنان تۇردى. وسىنشا ءمولدىر سىردىڭ اشىلۋىنا سەبەپكەر بولعان جالتىراعان قۇس مىلتىققا قايتا-قايتا قاراپ، قوش ايتىستىم.

جۇمباق ساپار

– باۋىرجان اعانىڭ ەرتەرەكتە مەنى بىرنەشە كۇن قاسىنا ەرتىپ ءجۇرىپ، «قىزىققا» باتىرعانى بار،- دەيدى نۇراعا راحاتتانا كۇلىپ. – قانداي كەش جاتسام دا، تاڭ الاكەۋىمىنەن تۇرۋ قاشانعى قالىپتاسقان ادەتىم. جاز مەزگىلى ەدى. ەرتەلەتە ءتۇرىپ، تازا اۋادا ازداپ سەرۋەندەپ كەلگەن سوڭ، پيانينو ويناپ، ساۋساقتارىمدى جاتتىقتىرىپ وتىرعام. باۋكەڭ كىرىپ كەلدى. باتىر اعام باۋىرجان مومىشۇلى. اسىعىس ەكەنىن بىردەن بايقادىم. كەلە:

– ۆستات، سميرنو! ەر سوڭىمنان، كەتتىك، – دەدى. اسكەري بۇيرىق! قارسى كەلۋ قايدا؟ ءۇنسىز بارىپ ماشيناسىنا وتىردىم. الماتىدان شىعا زۋلاتتى. قايدا باراتىنىمىز تۋرالى ءلام-ميم ءسوز جوق. اۋەلگى ويىم: «ە، جامبىل اتامىزدىڭ اۋىلىنا باراتىن شىعارمىز» بولعان. ويتكەنى، باۋكەڭ، الدىندا بىرەر مارتە سول جاققا بارۋ كەرەكتىگىن ايتىپ جۇرەتىن. بىراق، ۇزىناعاش جاققا بۇرىلمادىق. اڭ-تاڭ بولىپ كەلەمىن. بىرەر ساعاتتا بىشكەككە جەتتىك. «الاميددين» مەيرامحاناسىنا ايالداپ، شامالى اۋقاتتانىپ، تاعى كۇرە جولعا تۇستىك. قايدا بارامىز دەپ سۇراۋعا باتا المايمىن. ابدەن مىسىم قۇرىدى. باۋكەڭدە ءۇن جوق. ويدان وي قۋالاپ وتىرىپ، قالعىپ كەتسەم كەرەك. كوزىمدى اشسام، جانە ءبىر قالانىڭ ىشىندە ءتۇرمىز. باۋكەڭ دە، جۇرگىزۋشى دە ءۇشتى-كۇيلى جوق. سىرتقا شىعىپ، ءارى-بەرى جۇگىرىپ، جۇرگىزۋشىنى تاۋىپ الدىم. بۇل قاي قالا دەيمىن. سويتسەم، جامبىل، تاراز قالاسى.

سودان ءبىراز ۋاقىتتاردا جۇرگىزۋشى وزدەرى كەلىسكەن جەردەن باۋكەڭدى وتىرعىزىپ الدى. ەندى ارتقا قايتاتىن بولارمىز دەگەم. قايدا-ان؟ جامبىلدان شىعا ارى قاراي جانە تارتىپ بارادى. اقىرى تۇندەلەتىپ باۋكەڭنىڭ تۋعان اۋىلى – جۋالىعا جەتتىك-اۋ. كۇنى بۇرىن قۇلاقتانسا كەرەك. كۇتىپ الۋشىلار قاراقۇرىم. باۋكەڭ اسكەري تىلدە قىسقا امانداسىپ، ولارعا ەرتەڭ جينالۋدى بۇيىرىپ، مەنى ەرتىپ ۇيگە كىردى. كەڭ بولمەگە جاسالعان داستارحاننىڭ بەلى قايىسىپ ءتۇر. جول سوعىپ، ىشەگىم شۇرىلداپ كەلگەن مەن ۋىلجىپ پىسكەن قازى-قارتالاردى كورىپ، «ءاي، ءبىر تويا تاماقتاناتىن بولارمىز»، دەپ ىشتەي قۋانىپ قالعام. قايداعى. باۋكەڭ وندا بۇرىلماستان تورگى بولمەگە ءوتىپ كەتتى. وندا ەكى توسەك سالۋلى تۇر.

– سەن اندا جاتاسىڭ، مەن ءمۇندا. وتبوي! – دەگەن شولاق بۇيرىق بەردى. امال جوق، جاتۋعا قامداندىم. بىراق، ارتىنشا: – جەڭەشە، – دەپ داۋىستاپ، ءبىر ايەلدى شاقىرىپ ەكى اياق ايران الدىردى. سونى ءىشىپ ۇيقىعا كەتتىك.

تاڭەرتەڭ «پود-ەم» دەگەن گۇجىلدەگەن داۋىستان شوشىپ وياندىم. قاراسام، باۋكەڭ كيىنىپ العان. «كەتتىك»، – دەيدى. تاعى ءۇنسىز ىلەستىم. سودان ءبىر جەرگە ەرتىپ باردى. بىرەۋلەرمەن كەزدەسىپ، ۇزاق سويلەستى. ءبىر ۋاقىتتا الدەبىر جەرلەرگە «توسا تۇر» دەپ تاستاپ كەتتى. نە قىلارىمدى بىلمەي جان-جاعىما قاراپ تۇرسام، دەس بەرگەندە قاسىندا ءبىر دوسى بار ءشامشىنىڭ كەزدەسە كەتكەنى. ءمۇنداي قۋانباسپىن. ءسوزىمدى جەرگە تاستامايتىن ىنىلەرىمە ەندى مەن باۋكەڭ بولايىن. ەكى كۇن اشقۇرساق جۇرگەنىمنىڭ ءوشىن سولاردان الىپ، ازداپ ۇرسىڭقىراپ بۇيىرىپ جاتىرمىن. شامشىدە ەكى سوزگە كەلۋگە بار ما؟ بىراق،  قىرسىققاندا ەركىن وتىرىپ جارىتپادىق. باۋكەڭنىڭ جۇرگىزۋشىسى كەلىپ، «شۇعىل شاقىرتىپ جاتىر» دەپ مەنى الدى دا كەتتى. بارسام باۋكەڭ «شىمكەنت» قوناق ءۇيىنىڭ كەڭ ءبىر بولمەسىندە جايىمەن دەمالىپ جاتىر. ماعان ءتىپتى مويىن دا بۇرعان جوق. سول جاتقان قالپى تۋمبوچكانى قولىمەن نۇسقاپ:

– ال انانى، – دەدى.

ۇستىندە تىلدەي قاعاز جاتىر ەكەن. الدىم. سول كۇنگى ەندى ءبىر بەس-ون مينۋتتا جۇرگەلى تۇرعان پوەزدىڭ بيلەتى.

– قازىر مىنا شوفەر اپارىپ سالادى. الماتىعا، ۇيىڭە قايتا بەر، – دەدى نەمقۇرايلى عانا.

شىنىمدى ايتسام، وسىلاي وڭاي بوساتقانىنا قۋاندىم. شامشىلەردى ىزدەۋگە ۋاقىت تىعىز. بىردەن ۆوكزالعا تارتىپ، ايتەۋىر،  الماتى پويىزىنا ىلىكتىم-اۋ. شارشاعانىم سونداي، كۋپەگە كىرىپ جاتا كەتكەنىم سول، بىردەن قالىڭ ۇيقىعا باتىپپىن. جولسەرىك وياتىپ، توسەك-ورىن الاسىڭ با دەگەندە عانا قالتامدا كوك تيىن جوق ەكەنى ەسىمە ءتۇستى. دوكۋمەنت دەگەنىڭ بولسا دا جوك. ءبىر كەزدە كۋپەلەس كىسىلەر كەلدى. ەكەۋى دە قازاق. ءبىرى زور دەنەلى، شويىن قارا. ەكىنشىسى، جۇقالتاڭ كەلگەن سۇلۋ مۇرتتى جاس جىگىت. وزدەرى كوڭىلدى. مەنىمەن امانداسىپ، الماتىعا بارا جاتقانىمدى بىلگەن سوڭ سابىن، سۇلگىلەرىن ۇسىنىپ: – بار جۋىنىپ كەل، تاماقتانامىز، – دەپ جاتىر.

مەنىڭ قۇدايدان تىلەپ جاتقانىم سول ەمەس پە؟ دەرەۋ اپىل-عۇپىل جۋىنىپ-شايىنىپ كەلسەم، داستارحان ءازىر ەكەن. بالىق ءيىسى مۇرىن جارادى. ۇستەل ءۇستى تۇگەل بالىقتان ازىرلەنگەن تاعامعا تولى.

ءداۋ قارا جىگىت سوزگە شەشەن ەكەن. اڭگىمە اراسىندا وزدەرىن تانىستىرىپ ءوتتى. ءوزى ارالداعى بالىق زاۋىتىنىڭ باستىعى دا، جانىنداعى جاس جىگىت سوندا باس ەكونوميست ەكەن. الماتىعا كەزەكتى ەسەپ بەرۋگە كەلە جاتكان بەتتەرى. تانىستىق ءۇشىن دەپ ءداۋ قارا كونياك اشتى. ازداپ ءىشىپ وتىرمىز. اڭگىمە قىزا ءتۇستى. الماتىعا تايانعاندا الگى جىگىت:

– ال، باۋىرىم، ءوزىڭدى تانىستىرا وتىر. قاي جاقتان كەلەسىڭ؟ ەسىمىڭ كىم بولادى، – دەگەندەي ساۋالدار تاستادى. جول بويى سوزگە اسا ارالاسپاي، كوبىنەسە ءۇنسىز انگىمە تىڭداۋمەن عانا كەلگەنىم راس. جايشىلىقتا عوي ونداي وتىرىستىڭ تىزگىنى ءاپ-ساتتە-اق ءبىزدىڭ قولعا كوشىپ جۇرە بەرەتىنى. بۇل جەردە امالسىز اۋزىمدى باعۋعا تۋرا كەلدى. سەبەبى، ءان-كۇيلەرىممەن ەلگە جاقسى تانىلىپ قالعان كەزىم. الدىمداعى اجەپتاۋىر بەلدى قىزمەتتەگى جىگىتتەرگە ساقال-مۇرت وسكەن، ولپى-سولپى قالپىمدا ءوزىمدى «تىلەنديەۆپىن» دەپ تانىستىرۋعا ىڭعايسىزدانىپ وتىرمىن. ءسىرا، ازىراق ىشكەن كونياكتىڭ بۋى بولسا كەرەك، ءبىراز وتىرگان سوڭ:

– مەن نۇرعيسا تىلەنديەۆ بولامىن، – دەپ قولىمدى ۇسىندىم. ەكەۋى ءبىر-بىرىنە قارادى دا قويدى. الدەن ۋاقىتتا ءداۋ قارا بەتىمە ەجىرەيە:

– باۋىرىم، سەن وسى كومپوزيتور تىلەنديەۆتىڭ جاقىنى ەمەسسىڭ بە؟ – دەپ تاعى سۇرادى. مەن بولسام:

– ە، سول تىلەنديەۆتىڭ ءوزىمىن عوي، – دەيمىن ولاردىڭ سەنبەي كەلە جاتقانىنا تاڭ قالىپ. سەنۋ بىلاي تۇرسىن، وسى ءسوزىمدى ەستىگەن ءداۋ قارا ەندى مەنىمەن سويلەسكىسى دە كەلمەدى. ءجۇزى قابارىپ قاسىنداعى جىگىتكە: – جينا، داستارحاندى، – دەپ بۇيىرىپ، ءوزى سىرتقا شىعىپ كەتتى. قاتتى اشۋلانعانىن بىردەن بايكادىم. بىرەر ساعاتتا الماتىعا دا جەتتىك. كورەسىڭدى سوڭىنان كوردىم.

ءدال پويىزدان تۇسەر كەزدە الگى ءداۋ قارا اشۋدان تۇتىككەن قالپى، جاعامنان الىپ، قىلقىندىرا سىعىمداپ، سىلكىپ-سىلكىپ جىبەردى. دۇلەي كۇشتىڭ يەسى ەكەن.

– ءيتتىڭ بالاسى، – دەدى شويىنداي جۇدىرىعىن تۇمسىعىما تىرەپ. – اتاقتى تىلەنديەۆتىڭ اتىن بىلعاماي جايىڭا ءجۇر. وسىنداي وتىرىگىڭمەن ەندى ءبىر كەزدەسسەڭ، ايتپادى دەمە، وڭدىرمايمىن. ەسىڭدە بولسىن، تىلەنديەۆ، ءدال سەن قۇساپ ءومىرى جۇرمەيدى.

ونىسى راس. مەنىڭ ۇستىمدە ءۇي ىشىنە كيەتىن جەڭىل كيىم. باۋكەڭ كەلگەندە جالاڭ اياعىما ەسكىلەۋ سۇيرەتپەمدى ىلە سالىپ، كەتە بارعام عوي. مۇنشا جەردى شارلايتىنىمدى كىم بىلگەن. ەندىگى ءجۇرىسىم مىناۋ. ءوزىمنىڭ نۇرعيسا ەكەنىمدى قايتىپ دالەلدەمەكپىن. ءداۋ قارانىڭ جۇدىرىعى ءدال مىنانداي ەكەن.

وسىنى ايتىپ گۇجىلدەي كۇلگەن نۇراعاڭ ءوزىنىڭ قوس جۇدىرىعىن قاباتتاستىرا ءتۇيىپ كورسەتتى.

زارەمنىڭ ۇشقانى سونشا، قارسىلاسپاق تۇرماق، تىزەم دىرىلدەپ، اياعىمدا ارەڭ تۇردىم. قۇداي ونداعاندا ول: «اتتەڭ، قازاقتىڭ جىگىتىسىڭ»، – دەپ كىجىنىپ-كىجىنىپ، ۇرماي قويا بەردى. مۇنداي پۇشايمان بولماسپىن. ۆوكزالدان شىعىپ، اۆتوبۋسقا مىنۋگە ءۇش تيىن تاپپاي قورلانعاننان كوزىمە جاس كەلدى. ءسويتىپ قاتتى قاپالانىپ تۇرعانىمدا، تۋىسقان ءىنىم ىدىرىس كەزدەسىپ، كولىكپەن ۇيگە جەتكىزىپ سالعانى. اكتەر ىدىرىس نوعايباەۆتىڭ اكەسى نوعايباي تىلەندىنىڭ تۋعان ءىنىسى عوي.

كەلسەك ءۇي-ءىشى ابىر-سابىر. بىرنەشە ميليتسيونەر ءجۇر. سويتسەم، باۋكەڭ كەلگەندە اس ۇيدە جۇرگەن شەشەم ول كىسىنىڭ زور داۋسىن عانا ەستىپ، ودان مەنى ەرتىپ بارا جاتقانىن سىرتىنان كورىپتى. ءسويتىپ، دۇكەننەن ورالعان داريعا مەنى سۇراعاندا:

– ە، باعانا ءبىر مەليتسا كەلىپ، الىپ كەتكەن، – دەپتى. جەڭىل-جەلپى كيىممەن كەتكەن كىسىنىڭ ءۇش-ءتورت كۇن بويى ۇيگە ورالماۋىن، حابار-وشارسىز كەتۋىن كىم جاقسىلىققا جورىسىن. جەڭگەلەرىن اقىرىندا «روزىسكاعا» بەرىپ تىنىپتى. ۇيدەگى سول ىزدەۋدىڭ قاربالاسى ەكەن.

سونىمەن قويشى، ارادا ءبىراز جىل وتكەندە ارالعا جول ءتۇستى. قاسىمدا مۇحتار شاحانوۆ بار. وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ باستاۋىمەن الدەقالاي بالىق زاۋىتىنا باردىق. سويتسەم، باياعى ماعان جۇدىرىق «يىسكەتەتىن» ءداۋ قارا، قاسىندا بىرنەشە كىسى بار، قولىندا كولدەنەڭدەتە ۇستاعان ءنان بالىق بار،  بىزدى قارسى الۋعا كەلە جاتىر. بىراق ەكى كوزى جانىمداعى گالستۋك تاعىپ، شىتتاي كيىنگەن مۇحتاردا. تاڭەرتەڭگى جوسپارىمىز اڭعا بارۋ بولاتىن. سوندىقتان ىڭعايلى كورىپ، ۇستىمە جەڭىل سپورتتىق كيىم كيىپ شىققان ەدىم. مۇنداي جيىنعا تاپ بولارىمىزدى كىم بىلگەن. قاسىمىزداعى جول باستاۋشى جىگىت الدىن وراي شىعىپ:

– كەشىرىڭىز، نۇرەكەڭ مىنا كىسى بولادى، – دەپ تانىستىرىپ جاتىر. الگى ءداۋ قارا مەنى كورگەندە، ەكى كوزى اتىزداي بولىپ، سىلەيدى دە قالدى. تانىپ تۇر. تۇرىپ-تۇرىپ اقىرىندا قولىنداعى بالىعىن جانىنداعى كىسىگە ۇستاتا سالىپ، ءبىر اۋىز سوزگە كەلمەي بەزىپ جونەلدى. زاۋىت باسشىسىنىڭ مىنا قىلىعىنا جۇرت اڭ-تاڭ. مەن دە اسا سىر بەرە قويمادىم. كەيىننەن ارنايى شاقىرتىپ الىپ، سول جولى مەنىڭ نامىسىم ءۇشىن سونشا كۇيىنگەن ازاماتتىعىنا ريزالىعىمدى ايتىپ، بەتىنەن ءسۇيىپ، جاراسىپ قوشتاستىق.

وزدەرى جۇزدەسىپ كورمەگەن اتاقتى ونەر ادامدارىن پەرىشتەگە بالاپ، ولاردىڭ اتىنا داق تۇسىرمەي، سىرتتاي قامقور بولىپ جۇرەتىن وسىنداي ازاماتتار ەل ىشىندە از ەمەس-اۋ.

باۋكەڭ جارىقتىق، سول جولى مەنى نەگە سونشا اۋرەگە سالعانىن اقىرى ايتپاي-اق كەتتى. قانداي ويى بولعانىن ءالى كۇنگە تۇسىنبەيمىن. ءسىرا، باتىر اعامنىڭ مەنى سولاي ءبىر سىناپ بايقايىن دەگەن قالجىڭى بولار.

«قاناتىڭ جوق» دەپ ۇرساتىن

– باۋكەڭ قىزىق ادام ەدى عوي، – دەيدى نۇراعا باتىر اعاسى تۋرالى جانە ءبىر اڭگىمەسىن باستاپ. – ءبىر كۇنى ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا ۇيگە تەلەفون شالىپ تۇر.

– قالام-قاعازىڭدى دايىندا، مەن ءبىر ولەڭ شىعاردىم. جازىپ ال، – دەيدى گۇجىلدەپ. قاپەلىمدە قايدان تابا قويايىن. بارىپ الىپ كەلۋگە ەرىنىپ «دايىن» دەي سالدىم سالدەن كەيىن.

– وندا جاز، – دەپ بۇيىرعان باۋكەڭ ولەڭىن وقي باستادى. مەن بولسام جازىپ جاتقان ادامعا ۇقساپ «ءيا، ءيا» دەپ تىڭداپ قانا وتىرمىن.  كۇدىكتەنبەسىن دەپ ارا-اراسىندا كەيبىر سوزدەرىن قايتالاپ سۇراپ قويامىن. ءوزىمنىڭ جول ءجۇرىپ ابدەن شارشاپ كەلگەن بەتىم ەدى. شۇباتىلعان ۇزاق ولەڭ. ءبىر كەزدە ءبىتتى-اۋ اقىرى.

– جازدىڭ با؟ – دەپ قايتالاپ ءسۇرادى.

– جازدىم، – دەدىم شىمىرىكپەستەن.

– وندا سەن ماعان قايتالاپ وقى. قالاي ەستىلەتىنىن كورەيىن.

ۇننەن قالدىم. نە ايتارىمدى بىلمەي وتىرسام باۋكەڭ:

– دۋر-راك، دەپ اقىرىپ قالدى. – مەن سەنىڭ ەشتەنە جازباعانىڭدى باعانا بىلگەم. – بۇل ولەڭنىڭ جارتىسى عانا. بار الىپ كەل قاعاز-قالامىڭدى، ءبارىن جازىپ الاسىڭ.

زارەم قالمادى. ايتەۋىر، تەلەفوننىڭ ار جاعىندا بولىپ قۇداي ساقتادى. ايتپەسە، قانداي جازا قولدانارىن كىم ءبىلسىن. سودان جانۇشىرىپ بارىپ، داپتەر-قالامىمدى الا سالا بەس-التى بەتتىك ولەڭدى كوشىرىپ الىپ، ودان ونى قايتا وقىپ بەرىپ، ساعاتتاپ وتىرعانىم بار.

بىردە باۋكەڭنىڭ مەنى جۇمىسىما ىزدەپ كەلىپ، ءبىرازدان سوڭ:

– دۋراك، سەن كىم ءۇشىن تۋدىڭ؟ – دەپ وقىس سۇراق قويعانى. تۇسىنە الماعان سوڭ، ۇندەمەي قۇتىلعام. ەكى-ءۇش كۇننەن سوڭ كەزدەسكەنىمىزدە الگى سۇراقتى جانە قايتالادى. تاعى دا نە ايتارىمدى، قالاي جاۋاپ بەرەرىمدى بىلمەي، توسىلىپ قالعام.

– دۋر-راك، – دەدى داۋسىن قاتايتىپ. – سەن كىم ءۇشىن تۋدىڭ؟ تىرناعىڭدى وسسە الاتىن ەشكىم جوق، سەن كىمسىڭ؟ مەنى اكادەميادا بەكەردەن-بەكەر ساباق بەردى عوي دەيسىڭ بە؟! ارتىڭدا وزىڭدەي شاكىرت جوق، زناچيت، قاناتىڭ جوق. ويلان!

بۇرىلىپ كەتە باردى. كەيىن ويلانىپ قاراسام باتىر اعام ايتسا ايتقانداي ەكەن. تاربيەلەگەن شاكىرتتەرىم از بولماسا دا، كوبى ءوز باستارىن كۇيتتەپ كەتتى. وسى كۇندەرى باۋكەڭنىڭ سول ءسوزىن ەسىمە السام، باسقاسى باسقا، «مەنەن كەيىن «وتىرار سازىن» وزىمدەي قىلىپ كىم باسقارا الادى؟» دەگەن وي جانىمدى جەگىدەي جەيدى، – دەپ جانارى جاساۋراي قالعان نۇراعا ءسوز سوڭىن قامىعىڭقى ۇنمەن اياقتادى.

Abai.kz