تاۋەلسىزدىك – تەك شەكارانىڭ شەگەندەلۋى ەمەس، ول ەڭ الدىمەن ەلدىڭ الەم الدىنداعى ءوز ءۇنى مەن ۇستانىمىنىڭ ايقىندالۋى. قازاقستان ءۇشىن سىرتقى ساياسات – مەملەكەتتىلىكتىڭ تىرەگى، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ قالقانى، ەكونوميكالىق دامۋدىڭ كۇرەتامىرى. گەوساياسي قىسپاق كۇشەيىپ، الەمدىك ءتارتىپ قايتا قالىپتاسىپ جاتقان قازىرگى كەزەڭدە ءبىزدىڭ ايتىپ تۇرعان «قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتى قانداي بولۋ كەرەك؟» دەگەن ساۋالدىڭ سالماعى بۇرىنعىدان دا اۋىر.

ەۋرازيانىڭ قاق ورتاسىندا ورنالاسقان قازاقستان تاريح بويى شىعىس پەن باتىستى، سولتۇستىك پەن وڭتۇستىكتى جالعاعان كوپىر قىزمەتىن اتقاردى. بۇل جاعىراپيالىق ارتىقشىلىق بۇگىنگى تاڭدا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىككە اينالدى. ءبىز – الىپ دەرجاۆالاردىڭ مۇددەلەرى توعىساتىن كەڭىستىكتەمىز. دەمەك، سىرتقى ساياساتتا بىرجاقتى ۇستانىم ەمەس، سالماقتى، ەسەپتى، پراگماتيكالىق جول قاجەت. وسى تۇرعىدان العاندا قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورلى ساياساتى – كەزدەيسوق تاڭداۋ دەمەيىك، تاريحي جانە گەوساياسي قاجەتتىلىك.

كوپۆەكتورلىلىق دەگەنىمىز – بارلىعىمەن دوس-جولداس بولۋ دەپ تۇسىنبەيىك، ءار كىممەن تەڭ دارەجەدە سويلەسە الۋ. قازاقستان رەسەيمەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىگىن ساقتاي وتىرىپ، قىتايمەن ەكونوميكالىق ىقپالداستىقتى دامىتىپ، باتىس ەلدەرىمەن ينۆەستيتسيالىق جانە تەحنولوگيالىق بايلانىستاردى نىعايتىپ كەلەدى. سونىمەن قاتار يسلام الەمىمەن، تۇركى مەملەكەتتەرىمەن، ازيا مەن افريكانىڭ دامۋشى ەلدەرىمەن قارىم-قاتىناستى كەڭەيتۋ – ءبىزدىڭ ديپلوماتيامىزدىڭ اجىراماس بولىگى. مۇنداي تەڭگەرىم ساقتالماسا، ەلدىڭ تاۋەلسىز شەشىم قابىلداۋ قابىلەتى السىرەۋى مۇمكىن.

الايدا كوپۆەكتورلى ساياساتتىڭ ءوزى ۋاقىت تالابىنا ساي جاڭارىپ وتىرۋى ءتيىس. بۇرىن ول نەگىزىنەن قاۋىپسىزدىك پەن ەكونوميكالىق مۇددەلەردى قورعاۋعا باعىتتالسا، وسى كۇندەرى وعان قۇندىلىقتىق ولشەمدەر دە قوسىلۋدا. قازاقستان حالىقارالىق ارەنادا تەك شيكىزات ەكسپورتتاۋشى ەل رەتىندە ەمەس، بەيبىتشىلىك پەن ديالوگتى دارىپتەيتىن، جاۋاپتى مەملەكەت رەتىندە تانىلۋى كەرەك. سەمەي يادرولىق پوليگونىن جابۋ تاجىريبەسى، يادرولىق قارۋدان ءوز ەركىمەن كەتۋ – وسىنىڭ ايقىن دالەلى. ءبىزدىڭ سىرتقى ساياساتتاعى مورالدىق كاپيتالىمىز.

سىرتقى ساياساتتىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى قىرى – ەكونوميكالىق ديپلوماتيا. XXI عاسىردا ەلدەردىڭ ىقپالى اسكەري قۋاتپەن عانا دەمەيىك, ەكونوميكالىق تارتىمدىلىعىمەن ولشەنەدى. قازاقستان ءۇشىن شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتۋ، جاڭا نارىقتارعا شىعۋ، لوگيستيكالىق دالىزدەردى دامىتۋ – نەگىزگى باسىمدىق. «ورتا ءدالىز» جوباسى وسى تۇرعىدان ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە. كاسپي ارقىلى وتەتىن وسى باعىت قازاقستاندى ەۋروپا مەن ازيانى جالعايتىن نەگىزگى ترانزيتتىك حابقا اينالدىرۋى مۇمكىن. بىراق ول ءۇشىن ينفراقۇرىلىمدى جەتىلدىرۋمەن قاتار، حالىقارالىق سەنىمدى سەرىكتەس بەدەلىن نىعايتۋ قاجەت.

سونىمەن بىرگە سىرتقى ساياساتتا ۇلتتىق مۇددە ۇعىمى ايقىن ءارى ناقتى بولۋى شارت. ۇلتتىق مۇددە – ابستراكتىلى ۇران ەمەس، ول حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى، ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگى، مادەنيەتى مەن ءتىلى، بولاشاق ۇرپاقتىڭ تاعدىرى. كەز كەلگەن حالىقارالىق كەلىسىم، كەز كەلگەن وداق نەمەسە سەرىكتەستىك وسى ولشەممەن باعالانۋى ءتيىس. ەگەر كەلىسىم ەلدىڭ ەگەمەندىگىنە، ەكونوميكالىق دەربەستىگىنە نەمەسە رۋحاني تۇتاستىعىنا نۇقسان كەلتىرسە، ونداي قادامنان كەتۋ – ساياسي دەربەستىكتىڭ بەلگىسى.

قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىندا تۇركى الەمىمەن ىقپالداستىقتىڭ ورنى ەرەكشە. ورتاق تاريح، ءتىل، مادەنيەت ءبىزدى تابيعي سەرىكتەستەرگە اينالدىرادى. تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى اياسىنداعى ىنتىماقتاستىق – تەك سيمۆولدىق جوبا ەمەس، ناقتى ەكونوميكالىق، مادەني جانە گۋمانيتارلىق مۇمكىندىكتەر الاڭى. وسى باعىتتا قازاقستان باستاماشىل، دەگەنمەن ۇستەمدىك ەتە المايدى، تەڭ ارىپتەس رەتىندە ارەكەت ەتۋى كەرەك. تۇركى بىرلىگى – وزگەلەرگە قارسى باعىتتالعان وداق دەمەيىك، ءوزارا دامۋعا جول اشاتىن كەڭىستىك بولۋى ءتيىس.

سىرتقى ساياساتتىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى باعىتى – حالىقارالىق ۇيىمدارداعى وتكىرلىك. بۇۇ، شىۇ، ەقىۇ، يىۇ سەكىلدى قۇرىلىمدارداعى قازاقستاننىڭ ءرولى ەلدىڭ حالىقارالىق بەدەلىن ارتتىرادى. بىراق فورمالدى مۇشەلىكپەن شەكتەلمەي، ناقتى باستامالار ۇسىنۋ قاجەت. كليماتتىڭ وزگەرۋى، سۋ قاۋىپسىزدىگى، ازىق-تۇلىك تۇراقتىلىعى – قازاقستان كوتەرە الاتىن جانە كوتەرۋى ءتيىس تاقىرىپتار. اسىرەسە سۋ پروبلەماسى ورتالىق ازيا ءۇشىن ورتاق قاۋىپكە اينالىپ وتىر. بۇل رەتتە قازاقستان وڭىرلىك ديالوگتىڭ ۇيىتقىسى بولا الادى.

اقپاراتتىق داۋىردە سىرتقى ساياسات تەك ديپلوماتتار كابينەتتەرىندە عانا جاسالمايدى. ەلدىڭ ءيميدجى الەۋمەتتىك جەلىلەردە، حالىقارالىق باق-تا، مادەني جوبالار ارقىلى قالىپتاسادى. سوندىقتان مادەني ديپلوماتياعا، «جۇمساق كۇشكە» ەرەكشە ءمان بەرۋ قاجەت. قازاق مادەنيەتى، ادەبيەتى، كينوسى، مۋزىكاسى – الەمگە ايتار ءسوزى بار قۇندىلىقتار. ولاردى جۇيەلى تۇردە ناسيحاتتاۋ قازاقستاندى تەك گەوساياسي تۇرعىدا, وركەنيەتتىك فەنومەن رەتىندە تانىتادى.

سىرتقى ساياساتتىڭ تابىستى بولۋى ىشكى تۇراقتىلىققا تىكەلەي بايلانىستى. ەكونوميكاسى ءالسىز، قوعامى بولىنگەن ەلدىڭ حالىقارالىق ارەنادا سالماعى بولمايدى. سوندىقتان ادىلەتتى قوعام قۇرۋ، زاڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، ادام كاپيتالىنا ينۆەستيتسيا سالۋ – سىرتقى ساياساتتىڭ دا نەگىزى. الەم قازاقستاندى ىشكى رەفورمالارىنا قاراپ باعالايدى. ەگەر ەل ىشىندە سەنىم بولسا، سىرتتا دا سەنىم بولادى.

شىنايى تۇردە ايتارىمىز، قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتى اقىل مەن پاراساتقا، كۇشتىلىك پەن بايىپتىلىققا سۇيەنۋى ءتيىس. ول بىرەۋگە تاۋەلدى، بىرەۋگە قارسى دەمەيىك، ەڭ الدىمەن ءوز حالقىنا قىزمەت ەتەتىن ساياسات بولۋى كەرەك. كوپۆەكتورلى، بىراق قاعيداسىز، اشىق، بىراق ءالسىز ەمەس. وسىنداي سىرتقى ساياسات قانا قازاقستاندى كۇردەلى الەمدە ءوز جولىنان جاڭىلدىرماي، كەلەشەككە سەنىممەن باستايدى.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz