اتىنان ات ۇركەتىن ابايتانۋشى تۇرسىن جۇرتباي اعامىزدىڭ «اتامۇرا» باسپاسىنان 2023 جىلى 1000 دانامەن شىققان «تولىق ادام» اتتى ەكى تومدىق كىتابى قولىمىزعا ءتۇستى. سىرتقى مۇقاباسى قاتتى ۇنادى. «رۋحاني ازىققا اشىعىپ جۇرگەن جانىمىز ءبىر توياتتانار» دەپ، مازمۇنى مەن ادەبيەتتەر تىزىمىنە كوز جۇگىرتكەنىمىزدە، وقۋعا تابەتىمىز تارتپاي قالدى.

«تولىق ادام» كىمنىڭ مەنشىگى؟

جالپى العاندا، اۆتور قازىرگى قازاق قوعامى مەن ابايتانۋ سالاسىندا ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ ءتىسى باتا بەرمەيتىن، ءارى ورەسى جەتە بەرمەيتىن وتە وزەكتى ءارى ماڭىزدى ماسەلەنى كوتەرگەن. وسى تۇرعىدان العاندا، «ادامنىڭ ادامشىلىعى ءىستى قالاي باستاعانىنان بىلىنەدى، قالايشا بىتىرگەنىنەن ەمەس» (اباي) قاعيداسىمەن قالاي ماقتاساق تا جاراسادى; ءتىپتى مۇنى قازىرگى ابايتانۋ مەن قازاق ادەبيەتى تانىمىنداعى ەرلىك دەپ تە باعالاۋعا بولادى. الايدا، قاراپايىم وقىرمانعا تۇسىنىكتى تۇشىمدى تۇجىرىمداردان گورى كوپ سۇراق پەن داۋ تۋعىزاتىن تۋىندىعا اينالعانداي كورىندى بىزگە.

«كىشىگە ىزەت، ۇلكەنگە قۇرمەت» قاعيداسىن ۇستانىپ، ابايتانۋداعى ءمۇيىزى قاراعايداي عالىمداردىڭ وزدەرى بارا بەرمەيتىن تاقىرىپقا باتىل قالام تارتقان ەڭبەگىنە قۇرمەتپەن قاراپ، قاتتى سىنعا بارماي، قاراپايىم سۇراق قويۋمەن شەكتەلۋدى ءجون كوردىك. بالكىم، اعامىزدىڭ شيرەك عاسىر بويى پايىمداپ ۇسىنعان ابايدى جاڭاشا تانۋ پاراساتىنا ءبىزدىڭ وي-ءورىسىمىز ءالى جەتە بەرمەيتىن دە شىعار. ويتكەنى ءوزىمىز دە تەولوگيا عىلىمىنىڭ مامانى ەمەسپىز، بىلگەنىمىزدەن بىلمەگەنىمىز كوپ ەكەنىن جاسىرمايمىز.

سونىمەن، «كوپ ايتىپ ءسوز سوزبايىق، ادەپتەن وزبايىق، كوڭىلدى قوزعايىق». سۇراقتىڭ القيسساسى قاشاندا ادەپتەن باستالماي ما؟ ابايدىڭ «تولىق ادام» ءىلىمىن العاش جۇيەلەپ، رەسمي عىلىمي اينالىمعا ەنگىزگەن تۇلعا - فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ابايتانۋشى مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلى. بۇل ىلىمگە قاتىستى عىلىمي ماقالا جازاتىن فيلوسوفيا، فيلولوگيا، پەداگوگيكا، پسيحولوگيا، مادەنيەتتانۋ، الەۋمەتتانۋ سياقتى سالالاردىڭ عالىمدارى، ادەتتە، ونىڭ ەڭبەكتەرىنە مىندەتتى تۇردە سىلتەمە جاسايدى. ءسىزدىڭ ادەبيەتتەر تىزىمىڭىزدەن ول كىسىنىڭ ەڭبەكتەرىن كورە المادىق. سوندىقتان زاڭدى سۇراق تۋادى: رەسمي عىلىمي اينالىمدا مويىندالعان ابايدىڭ «تولىق ادام» ءىلىمى مەن ءسىزدىڭ تانىتۋعا تىرىسقان تۋىندىڭىز ءبىر دۇنيە مە، الدە باسقا ما؟

«دانالاردىڭ وي-پىكىرى وسى  تاريقاتتا توعىسىپ، ماعريفاتتا كەمەلدەنىپ بارىپ، اقيقاتقا بەتتەيدى.

بىراق اقيقاتقا جەتكەن دانا جوق.

ول ءۇشىن اقىل-ويىڭنىڭ ءوزى «سەۋلەگە اينالىپ» (ەينشتەين), اللانىڭ ديدارىن كورۋى شارت. اقىل-وي تاريحىنداعى دانالاردىڭ بارلىعىنىڭ ءپالسافاسى وسى تاريقات پەن اقيقات اراسىندا توعىسادى. ەجەلگى تۇركى ويشىلدارىنىڭ اراسىنان بۇل دەڭگەيگە جەتكەن:

-شاريعات بازارىندا سايراندادىم،

ماعريپات باقشاسىندا جايراندادىم.

تاريقات سارايىندا تايراڭدادىم،

اقيقات ەسىگىن اشتىم، مىنە [44, 171]، -

دەپ بارىپ قىلۋەتكە كىرگەن قوجا احمەت يااسساۋي.

ال قازاقتا بۇل دەڭگەيگە جەتكەن، مۇمكىن، جالعىز اباي دانا شىعار» دەيسىز. بۇل جەردە وزىنەن ءوزى ەكى ۇلكەن سۇراق تۋىندايدى. ءبىرىنشىسى، «اقيقات دەڭگەيىنە جەتكەن جالعىز يااساۋي جانە مۇمكىن جالعىز اباي شىعار» دەگەن تۇجىرىم. ءيااساۋيدىڭ اقيقات دەڭگەيىنە جەتكەنىنە ەشكىمنىڭ تالاسى جوق، سوندىقتان دا ول كىسىنى بۇكىل قۇدايدىڭ سۇيگەندەرى «قۇتب* ۋل-اقتاب» (قۇتىپتاردىڭ قۇتىبى، تەمىرقازىعى), اۋليەلەردىڭ سۇلتانى دەپ تانيدى. رۋحانياتتا شاريعاتتان تاريقاتقا، ودان ارى ماعريفات پەن اقيقاتقا جەتۋدىڭ وزىندىك جولى بار. تاريقاتتا ۇستازدان شاكىرتكە جالعاساتىن «سيلسيلا» (تىزبەك) جولى بولاتىنىن جاقسى بىلەسىز. سول جولمەن جۇرگەن ادام اداسپاي شىڭعا جەتەدى; ال وزگە سۇرلەۋگە تۇسسە، شىڭعا جەتۋگە كەپىل جوق. تاۋدىڭ شىڭىنا جەتۋ ءۇشىن ەڭ العاش ءجۇرىپ وتكەن ادامنىڭ سالىپ كەتكەن سوقپاعى – سيلسالاسى ادەتتە سول ادامنىڭ اتىمەن اتالادى. اللانىڭ اقيقاتىن ىزدەپ، تاريقات جولىنا تۇسكەن ادامعا مىندەتتى تۇردە سول جولدى كورسەتىپ، رۋحاني كەمەلدەنۋدىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتەتىن ۇستاز قاجەت. سەبەبى «ۇستازى جوقتىڭ ۇستازى - شايتان» دەگەن قاعيدا بار تاريقاتتا.

يااساۋي بابامىزدىڭ سالىپ كەتكەن جولى «يااساۋي تاريقاتى». قازاقتىڭ اتا-بابادان كەلە جاتقان ءداستۇرلى ءدىنى دەگەنىمىز – بۇكىل سالت-ءداستۇرىمىز بەن ادەت-عۇرپىمىزدىڭ، دۇنيەتانىمىمىز بەن مادەنيەتىمىزدىڭ ىرگەتاسى - وسى يااساۋي تاريقاتى. ءارتۇرلى ءدىننىڭ جەتەگىندە اداسىپ جۇرگەن قازاققا قاجەت تۋرا جول، اقيقات ءدىن – وسى يااساۋي بابامىزدىڭ سالىپ كەتكەن سارا جولى. تاريقات پەن اقيقاتتى ايتىپ تۇرىپ،  نەگە وسى جول تۋرالى تارقاتىپ ايتىپ كەتپەدىڭىز؟ داريانىڭ جانىنا بارىپ تۇرىپ، مىنا جاقتا شولىركەپ جاتقان جۇرتىنا ءبىر جۇتىم سۋ الا كەلمەگەن جولاۋشىعا نە ايتۋعا بولادى؟

اباي قاي تاريقات وكىلى؟

«سوفىلىق تاقۋالىق جول – ون ەكى تاريقاتقا بولىنەدى. ونىڭ ەكەۋىن، ياعنىي، تۇركى دۇنيەسىنە كەڭ تاراعان يااسساۋيا مەن ناقشبانديا تاريقاتىن اباي وتە جاقسى بىلگەن» دەيسىز. ال ەندى اباي تاريقاتتىڭ قاي جولىن ۇستانعانىن، ماعريفات دەڭگەيىنە قانداي ءادىس-تاسىلدەرمەن جەتكەنىنىنىڭ دالەلدەرىن ايتپاي، «اقيقاتقا جەتكەن جالعىز قازاق اباي شىعار» دەپ ايدى اسپانعا ءبىر-اق شعارعانىڭىز قاي قازاقتىڭ بولسا دا اقىلىنا سىيمايدى دەپ ويلامىز. ولاي بولاتىن بولسا، «سايرامداعى سانسىز باپ، وتىرىردا وتىز باپ، تۇركىستاندا تۇمەن (مىڭ) باپ، باپتاردىڭ بابى – ارىستان باپ»، «ءمادينادا مۇحاممەد، تۇركىستاندا قوجا احمەت، ماڭعىستاۋدا ءپىر بەكەت، جەتىسۋدا رايىمبەك»، «ءۇش ءجۇز الپىس ەكى اۋليەلى ماڭعىستاۋ»، «قوڭىر اۋليە ۇڭگىرى»، «مۇقىم قازاققا ءماشھۇر ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى»، ت.ب. قازاقتىڭ دالاسىنداعى سانى جوق قۇدايدىڭ سۇيگەن قۇلدارىن قاي ساناتقا جاتقىزامىز؟

ابايدى اقيقات دەڭگەيىنە قيماي وتىرعانىمىز جوق. بولسا قانە، «الاقايلاپ» بورىگىمىزدى اسپانعا اتار ەدىك.   «پلاتون – مەنىڭ دوسىم، بىراق اقيقات ودان دا قىمبات» دەمەكشى، ابايدىڭ قازاق ءۇشىن عانا ەمەس، ادامزات ءۇشىن ۇلى تۇلعا ەكەنى داۋسىز (ول تۋرالى ماقالامىز: abai.kz/post/204357 ). الايدا، «ءىستىڭ باسى – رەتىن تانىماقتىق» دەپ ابايدىڭ ءوزى كورسەتكەندەي بارلىق نارسەنىڭ ءوز رەتى بار ەمەس پا؟

مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلى 2021 جىلى جازعان «ابايدىڭ «تولىق ادام» ءىلىمى» اتتى كىتابىندا مىناداي ىلىمدەردى جۇيەلەيدى:

«اقي ءىلىمى» (ب.ز.د. ءVىى ع.)

ءال-فارابي،  «پاراساتتى ادام ءىلىمى» ء(ىح-ح ع.)

ءجۇسىپ بالاساعۇن، «جاۋانمارتلىك ءىلىمى ء(حى ع.)

ياسساۋي،  «ءحال ءىلىمى» ء(حىى-ءحىىى ع.)

اباي،  «تولىق ادام ءىلىمى» (حح ع.)

شاكارىم،  «ار ءىلىمى» ء(ححى ع.)

سوسىن بىلاي دەپ تۇجىرىمدايدى: «مۇنداي جۇيەلى ءىلىم الەمدە جوق، ءبىزدىڭ قولىمىزدا بار. بىراق ءبىز بۇنى كەش قولعا الدىق، ەندى عانا جان جاقتى دامىتىپ جاتىرمىز». مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلىنىڭ جۇيەلەگەن بۇل ىلىمدەر تىزىمىنە جەتىنشىسى ەتىپ ءبىز اقجان ماشانوۆتىڭ «جار ءىلىمىن» ء(ححى ع.) قوستىق. بۇل جۇيەگە ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ، ت.ب. ىلىمدەرىن دە قوسۋ - قازاق ۇلتىنىڭ قامىن جەپ جۇرگەن عالىمداردىڭ مىندەتى دەپ بىلەمىز. بۇل ىلىمدەر جۇيەسى - قازاق ۇلتىنىڭ يدەولوگيالىق ۇستىنى، قالا بەردى بۇكىل ادامزات ءۇشىن ازعىندىق جولىنان تۋرا جولعا اپارار شامشىراق دەۋگە بولادى.

«سەن دە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە، كەتىگىن تاۋىپ بار قالان» دەمەكشى، ابايدىڭ دا وسى رۋحاني ىلىمدەر جۇيەسىندەگى ورنىن دۇرىس كورسەتىپ، ءوزىنىڭ لايىقتى تورىنە جايعاستىرۋ – ار مەن ادىلەتتىڭ ءىسى ەمەس پە؟ ابيدىڭ رۋحاني دارەجەسىنە كوز جەتكىزۋ ءۇشىن ونى شاكارىمنىڭ «ار ىلىمىمەن» قاتار قاراۋ كەرەك دەپ ويلايمىز. شاريعات شەڭبەرىندە قارايتىن بولساق شاكارىمنىڭ ۇستازى رەتىندە ابايدىڭ دارەجەسى قاشان دا شاكىرتىنەن بيىك، ال تاريقات دەڭگەيىندە شاكارىمنىڭ اۋليەلىك دارەجەگە جەتكەنى انىق دەپ ايتۋعا بولادى. سەبەبە وعان شاكارىمنىڭ مىنا سىر ءسوزى دالەل:

يەسىز ءوزىم كەستىم كىندىگىمدى،

زورعا اشتىم تار قاپاستا تۇندىگىمدى

سۇرگەن ءومىر جايىمدى تۇگەل ۇقساڭ،

سوندا انىق بىلەرسىڭ كىمدىگىمدى.

اۋليە دەپ تاريقاتتىڭ تاۋقىمەتىن تارتىپ، جۇرەك كوزى اشىلعان، «ولمەي جاتىپ ءولىپ»، اللانىڭ سۇيگەن قۇلىنا اينالعان جانداردى ايتقان ەمەس پە قازاق. ولاردىڭ ەرەكشەلىگى سول، اللانىڭ نۇر شارابى مەن ماحابباتىنا ماستانىپ، دۇنيەنى مىسە تۇتپايدى، ەكى دۇنيەنى قاتار كورگەننەن ەسى شىعىپ قۇدايىنا ەركىنشە ەركەلەيدى. سول «ەركەلىك» قىلىقتارىن تۇيسىنە الماعان شاريعات وكىلدەرى ولاردى دىننەن بەزگەن دەپ تارك ەتكەن مىسالدار وتە كوپ تاريحتا: «قۇراننىڭ شىن ماعىناسىن شاتاق ۇعىپ، مولدالار ماعان قويماق كاپiر دەپ ات» (شاكارىم). ولار نە ايتىپ، نە جازسا دا ءۇشىنشى جاقتان ەمەس، ءبىرىنشى جاقتان سويلەيدى. بىراق ەش ۋاقىتتا اۋليەمىن دەپ ايتپايدى، جاي عانا يشارامەن، سىرمەن جەتكىزەدى: «كىرىپ كەتتىم مەن كاباققا تازا اراقتى ماقتاپ» (شاكارىم).

وسى كەلتىرگەن تالداۋلارعا نە ايتاسىز؟ ءبىزدىڭ پايىمىمىز قانشالىقتى دۇرىس؟ ەگەر قاتە بولىپ، دالەل كەلتىرەتىن بولساڭىز، العىستان ارتىق ايتارىمىز جوق.

«تۇركى دۇنيەسىنە كەڭ تاراعان يااسساۋيا مەن ناقشبانديا تاريقاتىنا» قاتىستى مىنا اقيقاتتى بىلەتىن شىعارسىز؟ ورتا عاسىرلاردا دۇركىرەپ، الەمگە ءامىرىن جۇرگىزىپ تۇرعان التىن وردانىڭ ىدىراۋى تىكەلەي تاريقاتتاردىڭ تارتىسىنا بايلانىستى بولدى. وزبەك حاننىڭ قازاسىنان كەيىن تاققا كەلگەن جانىبەك حان يااسساۋي نەگىزىندەگى يدەولوگيالىق باسقارۋ قۇرىلىمىن بۇزۋعا باعىتتالعان ساياسات جۇرگىزدى. دالا دەموكراتياسىنىڭ كەپىلى بولعان ياسسساۋي تاريقاتىنان باس تارتىپ، حانعا ءابسوليۋتتى بيلىك بەرەتىن ناقشباندى تاريقاتىن قابىلدادى. ناتيجەسىندە، التىن وردا ىدىراپ، ءتۇبى ءبىر تۇركى جۇرتى قازاق جانە وزبەك دەگەن ەكى ۇلتقا جىكتەلەدى. تاريقاتتارعا سيپاتتاما بەرگەندە، ولاردىڭ تەك سىرتقى فورماسىنا عانا ەمەس، ولاردىڭ ىشكى ءمان-مازمۇنى مەن ايرماشىلىقتارىنا دا توقتالساڭىز قازاققا كوبەرەك پايدا بولار ما ەدى؟ سول كەزدە بالكىم الاشورداشىلاردىڭ اراسىنداعى الاۋىزدىق پەن قازاق تاڭىنىڭ اتۋى مەن باتۋىنىڭ سىرى بەلگىلى بولادى ما دەگەن وي. «وڭاشادا جاتقاندى ۇناتامىن، ەلىمنىڭ ەل بولماسىن ەرتە سەزىپ» (شاكارىم).

ءتان ازىعى مەن جان ازىعى.

نەگىزى قوياتىن سۇراق وتە كوپ، ونىڭ ءبارىن ءتىزىپ وتىرۋدىڭ ءمانىسى جوق، سوندىقتان نەگىزگى  ىرگەلى ۇعىمدارعا قاتىستى سۇراقتارعا عانا توقتالايىق.  «ءتان ازىعى - تاريقات، جان ازىعى - شاريعات» دەگەن ۇعىمداردى ەش تۇسىنە المادىق. «سونىمەن، سوپىلىق تريقاتتىڭ تاقۋالارى: «اللاعا دەگەن ماحاببات - بارلىق دەڭگەيدىڭ ىشىندەگى ەڭ بيىك شەگى، بولىپ تابىلادى» [37,169]، -دەپ ەسەپتەدى جانە مىنا ۇستانىمداردى ءوزىنىڭ ومىرلىك-پەندەلىك، مۇسىلماندىق ماقساتى، جان ازىعى رەتىندە جان تانىمەن بەرىلە ءمىناجات ەتەدى. اسا نازىك تۇيسىكتەر مەن جۇيكەگە شۇيكەلەنگەن وسىناۋ ءبىر كۇردەلى دە تاراۋ-تاراۋ  تاريقاتتاردىڭ بارشاسىنا ورتاق مىندەتتى تۇردە ورىندالۋى ءتيىستى نەگىزگى ماقساتتى قاعيدالار مىنالار» دەپ 22 قاعيدانى كەلتىرەسىز. الايدا ول قاعيدالاردىڭ ەشقايسىسىندا دا ءتاننىڭ ازىعى بولاتىن نىشاندى تاپپادىق. ولاردىڭ بارلىعى دا  «جان ازىعى رەتىندە جان تانىمەن بەرىلە ءمىناجات» ەتۋ قاعيدالارى.

ال ەندى شاريعاتقا كەلەر بولساق: «شاريعات جولى – بارلىق تانىمي عىلىمدارىنىڭ مايەگى. ءومىر ءسۇرۋدىڭ  - ادال، تازا، ادىلەتتى، ارلى جولى، قياناتسىز  ءمۇھمين (تازا ادام) بوپ ءومىر ءسۇرۋدىڭ باستى شارتى» دەيسىز. بۇل جان ازىعىنان كورى، ەرەجە، ءتارتىپ، زاڭدىلىق، شارت تۇرىندەگى ءتاننىڭ دۇرىس ءجۇرىپ-تۇرۋىن قاداعالايتىن، ياعنىي ءتان ازىعىنا جاقىن كەلەتىن سياقتى. ابايدىڭ وزىنە جۇگىنەتىن بولساق: «سول ورىستەتىپ، ءورىسىمىزدى ۇزارتىپ، قۇمارلانىپ جيعان قازىنامىزدى كوبەيتسەك كەرەك، بۇل جاننىڭ تاماعى ەدى». جاننىڭ تاماعى، جاننىڭ ازىعى – جان قۇمارى- «اللاعا دەگەن ماحاببات» پەن «جان تانىمەن بەرىلە ءمىناجات» ەتۋ ەمەس پا؟

اقىل، قايرات، جۇرەك.

ەڭ كۇردەلى، ءارى ەڭ شاتاق ماسەلە: اقىل، قايرات، جۇرەك ماسەلەسى. تەرەڭگە بارماي، ءبىر ەكى عانا مىسال كەلتىرەيىك: «ءسويتىپ، اقىلدىڭ كومەكشىسى، قايراتتىڭ قورمالى – جۇرەك بوپ شىقتى» دەيسىز. اباي بولسا كەرىسىنشە ايتادى: «جۇرەكتىڭ اقىل سۋاتى، ماحاببات قىلسا ءتاڭىرى ءۇشىن». ون جەتىنشى قارا سوزىندە دە ۇشەۋىن ايتىستىرىپ، جۇرەكتى جوعارى قويادى.

«ىستىق قايرات، نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەكتى» ءسىز جۇرەكتىڭ حارەكەتىنە ءتان ءۇش ھال-كۇي دەپ تۇسىندىرەسىز. ءبىر ادام جۇرەگىنىڭ مىسالىندا الىپ قاراساق، ءسىزدىڭ پايىمىڭىزشا ادامنىڭ جۇرەگى ءبىر مەزەتتە وسى ءۇش كۇيدىڭ بىرەۋىندە عانا بولا الادى دەگەن ءسوز. ال اباي بولسا ولاردى ادامنىڭ بويىندا بولاتىن ءۇش قاسيەت دەيدى: «ءۇش اق نارسە ادامنىڭ قاسيەتى». وسى قاراما-قايشىلىقتاردى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ ءبىز مۇمكىن ابايدى سىزدەي تۇسىنە المايتىن شىعارمىز. ەگەر ءتۇسىندىرىپ بەرە الساڭىز، العىسىمىز شەكسىز.

ارى قاراي جان ماسەلەسىنە بارمادىق. بۇل سۇراقتار كىتاپتى تۇگەل وقىماي، ءبىر سىدىرعى قاراپ شىققانداعى  كوزگە كورىنىپ تۇرعان قاراما-قايشىلىقتار. ءسال ءۇڭىلىپ، دەرەككوزدەرگە جۇگىنۋدى قاجەت ەتەتىن قاراما-قايشىلىقتارعا دا توقتامادىق. سەبەبى وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابىن الساق، قالعان سۇراقتارعا ءوز بەتىمىزشە جاۋاپ تابا الاتىن ادىسكە، ءسىزدىڭ ابايدى تانۋ تاسىلىڭىزگە ءتانتى بولامىز دەپ ويلايمىز.

قويعان سۇراقتارىم قيسىنسىز، كوڭىلگە وعاش بولىپ جاتسا، ايىپ ەتپەڭىز.  «ابايدى قازاق بالاسى تەگىس تانىپ، تەگىس ءبىلۋ كەرەك» دەيدى ەمەس پا ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلى. ابايدى تانۋدا ابايتانۋشىلار اراسىندا قاراما-قايشىلىق بولماۋى كەرەك دەپ ويلايمىز. بولعان كۇننىڭ وزىندە ءتۇسىنىسىپ، ورتاق مامىلەگە جەتۋىمىز شارت. ولاي بولماعان جاعدايدا ابايتانۋشىلار اراسىنداعى الاۋىزدىق ودان ارى ءورشي بەرەتىنى انىق. ودان ەشكىم ۇتپايدى، ۇتىلاتىن تەك قازاق ۇلتى.

اقيقات بىرەۋ ەمەس پا؟ ەگەر ابايدى زەرتتەپ جۇرگەن ابايتانۋشىلار اراسىندا ءوزارا تۇسىنىستىك بولماسا، قاراپايىم قازاقتىڭ بالالارى ابايدى قالاي تانىماق؟

ەرۇلان جيەنباەۆ

Abai.kz