بۇل مەنىڭ بەكبولات اعاما جازىپ وتىرعان ەكىنشى حاتىم. وسىدان 6 جىل بۇرىن «ىزدەگەنىڭىزدى تاپتىڭىز با، بەكبولات اعا؟» دەگەن ءۇشبۋ حات جولداپ، سول كەزدەگى قوعامداعى بىرقاتار كۇرمەۋلى ماسەلەلەرگە بەكەڭنىڭ نازارىن اۋدارتپاق بولعان ەدىم. امال نە، «كىلت» ەتكەنگە، «كۇمپ» ەتىپ جاۋاپ بەرە قوياتىن، قازاقتىڭ ءسوزى ايتىلعاندا تىپىرشىپ ءبىر ورنىندا تۇرا المايتىن الاشتىڭ وعلانى جاق اشپادى.

بۇكىل قازاق قوعامى شۋلاپ، بىرنەشە  قازاق ءباسپاسوزى كوشىرىپ باسقان سول ءبىر حاتقا اعام تاراپىنان ءبىر اۋىز جاۋاپ بەرىلمەگەن سوڭ، شىنىن ايتايىن، الاشتىڭ بالاسى رەتىندە ىشىمدە ءبىر رەنىش قالعان ەدى. بىراق، بەكبولات تىلەۋحان اعامنىڭ قازاق ءۇشىن جاساعان تىنىمسىز ەڭبەگى سول رەنىشتى از-اق ۋاقىتتىڭ ىشىندە سەيىلتىپ جىبەردى. كەيىننەن كەلە اعامنىڭ ءار جاساعان ىسىنە ىشتەي «تىلەۋلەس» بولاتىندى شىعاردىم. سودان بولار، سوڭعى كەزدەگى پارلامەنت اۋىلىنداعى شىم-شىتىرىق وقيعالار جۇرەگىمدى پارشالاپ، قوڭ ەتىمدى كەسىپ، تۇز سەپكەندەي جانىمدى قويارعا جەر تاپقىزباي بارادى. مۇڭداسار ءبىر ادام تاپپاعان سوڭ، ەسكى سۇرلەۋمەن بەكبولات اعاما حات جازۋدى ءجون دەپ تاپتىم. وسى قىلىعىم ءۇشىن بۇ قوعام ء«تىلىمدى كەسپەك» بولسا، ءتىل – مىنە! مەن، باستادىم...

اعام-اۋ، اعاشىم-اۋ، وزىڭىزدەي سۇيەنەرى بار ەل جەتىم بولماۋعا ءتيىستى عوي. الاشتىڭ باسىنا قارا بۇلت تونگەندە ارقىراپ تەڭدىك سۇرار، نايزاعايداي شاتىرلاپ، ارامپيعىلداردىڭ ۇرەيىن ۇشىرار ءبىر ءوزىڭىز ەمەسسىز بە؟ «قوس ءتىل ايداھاردا عانا بولادى» دەپ ءتىلىپ ايتقان شەرحاننىڭ تىزگىنۇستارى باسقا ەمەس، ءسىز ەدىڭىز عوي. جوق، ءبىز، مىنا ارتىڭىزدان قۇلدىراڭداپ ەرگەن قۇلىندارىڭىز قاتە ويلاپ ءجۇر مە ەدى؟

انە، ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەرلان ساعاديەۆ بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ، سول «سيراققا» جان بىتىرمەككە بار كۇشىن سالىپ جاتىر. «تاۋەلسىز قازاق ەلىندە قازاق مەكتەبى بولماۋى كەرەك» دەگەن جىمىسقى ساياساتتى تاۋەلسىزدىكتىڭ كۇنى ءدال توبەدە شارايناداي جارقىراپ تۇرعان كەزدە جۇرگىزىپ جاتقانى قالاي، اعا؟ ۇشتىلدىلىكپەن قازاق ۇلتىن ءۇش باستى ايداھار ەتپەك پە، ولار؟! ازات ەل بولعان 25 جىل ىشىندە قازاق ءتىلى ەداۋىر قاناتىن كەڭگە جايىپ ۇلگەرگەن ەدى. سول قانات قىرقىلىپ جاتقان ساتتە ءسىز سەكىلدى الاش وعلاندارى نەگە ءۇنسىز وتىر؟ جوق الدە، ءاليحان، مىرجاقىپ، احمەتتەردەن بۇل جانىمىز (بالكىم قىزمەتىمىز) اياۋلى ما ەدى؟

قازىر بۇكىل قازاق ءباسپاسوزى ءۇشتىلدى مەكتەپتەردىڭ بولۋىنا قارسى ماقالالار جاريالاپ، الاشاپقىن بولىپ جاتىر. «مىنا زامان نە بولىپ كەتەر ەكەن؟» دەپ كۇللى قازاق دالاسى دا جوعارعى جاققا ەلەڭدەپ، قۇلاعىن تىگىپ وتىر. ميلليونداردىڭ تىلەگى – ءبىر اۋىز تويتارىس. دۋالى اۋىزدىڭ – تويتارىسى.

«ۇلىم» دەيتىن ۇلت بولماسا، ۇلتىم دەيتىن ەر تۋمايدى». ءسىزدى بۇل قازاق ءاۋ باستا-اق «ۇلىم» دەپ ەدى، بۇگىندە «ۇلتىم» دەيتىن كۇن تۋعان جوق پا؟

اعا، بۇل مەنىڭ سىزگە قاتتى ايتقان ءسوزىم ەمەس، نازىم دەپ بىلگەيسىز. ءار قازاق ءبىر-بىرىنە نازدانۋعا، مۇڭىن شاعۋعا قۇقىلى.

مەنىڭ بار ۋايىمىم – ۇيدەگى ءبىر ۇلىم مەن ەكى قىزىمنىڭ جايى. سولاردى بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ، اعىلشىن مەن ورىستىڭ ءتىلىن ۇقتىرامىن دەپ، قازاقتىقتان جەرىتكىم كەلمەيدى.

مەن سەكىلدى ءار ازامات ساعاديەۆتىڭ رەفورماسىنا – قارسى. سەبەبى، فيزيكا، بيولوگيا، حيميا سەكىلدى پاندەردى ءوز تىلىندە وقىمايتىن قازاق ەرتەڭ كىم بولىپ شىعادى؟. «قازاق ءتىلىن تەحنولوگيانىڭ ءتىلى ەتەمىز» دەگەن ءتاتتى قيال قايدا قالادى، كەشەگى؟...

ء«تىل ۇيرەتۋ مەن ءبىلىم بەرۋدىڭ اراسى تىم قاشىق جاعدايات ەمەس پە ەدى؟ مەكتەپتىڭ مىندەتى ءتىل ۇيرەتۋى ەمەس – ءبىلىم بەرۋ. وسىنى اجىراتا المايتىن مينيسترگە نە دەمەك كەرەك؟.

الەمنىڭ عالىمدارى كەز-كەلگەن ءتىلدى ءۇش ايدىڭ ىشىندە ۇيرەنىپ الۋعا بولاتىنىن ايتادى. ال ءبىز بولساق، بالالارىمىزدى 11 جىل «ازاپقا» سالماقپىز. وسىلايشا، ء«دۇبارا»، «ماڭگۇرتكە» اينالدىرۋدى كوزدەپ وتىرمىز.

ءبىر عانا مىسال ايتايىن، مەنىڭ دوستارىم سول اعىلشىننىڭ ءتىلىن اينالدىرعان ءۇش ايدىڭ ىشىندە ۇيرەنىپ الىپ ەدى. شىن نيەت بولسا، قازاقتىڭ سانالى ۇرپاعى كەز-كەلگەن ءتىلىڭىزدى ءۇش ايدىڭ ىشىندە شەمىشكەشە شاعاتىنىنا مەن ءباس تىگە الامىن. ەندى سول ءۇش ايلىق بىلىك ءۇشىن، بار ءبىلىمدى (قازاق تىلىندە قالىپتاسقان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن) قۇرباندىققا شالۋعا بولا ما؟

بۇعان قاتىستى پارلامەنت مىنبەرىنەن دەپۋتات رەتىندە ءبىر اۋىز ءسوز ايتۋعا بولاتىن شىعار، سىزگە! دەپۋتاتتىق ءوز الدىنا، الاشتىڭ اردا تۋعان ازاماتى مۇنداي ساتتە ۇندەمەي قالسا، سىن ەمەس پە؟ ءسىزدىڭ وزگەلەردەن ايىرماڭىز بولماعانى عوي. بۇل ءبىرىنشى اڭگىمە!  

ەكىنشى اڭگىمە، ساتىلعالى جاتقان – جەر ماسەلەسى. زاتى باسقا بولسا دا قازاقتىڭ كوكەيىندەگى ءسوزدى ايتقان كوسارەۆتەن كەم تۋماپ ەدىڭىز عوي، اعا؟! جوق، بۇل جولى دا ءىنىڭىز قاتەلەسىپ وتىر ما؟

جەر ساتىلادى دەلىك، ونى كىم الماق؟ وسىنى ويلاسام بولدى، توبەدەگى كۇن بۇلتتاردىڭ اراسىنا كىرىپ، اينالام تۇماندانىپ كەتكەندەي بولادى. اتا-بابامنىڭ قانى توگىلىپ، نايزانىڭ ۇشىمەن، بىلەكتىڭ كۇشىمەن قورعاعان جەرگە الدەبىر قالتالىلار ەگە بولىپ، اكىرەڭدەيتىندەي كۇي كەشەمىن. اشتىقتان قىرىلىپ قالعان ميلليونداردىڭ سۇيەگى جەردىڭ بەتىنە شىعىپ، كۇڭىرەنىپ قورقىتتىڭ كۇيىن تارتاتتىنداي ۇرەي بيلەيدى، سانامدى.

مەنىڭ جەرىمدى ساتۋعا، ودان پايدا كورۋگە كىمنىڭ، قانداي حاقىسى بار؟

ءسوزدى كوبەيتپەي ءبىر عانا مىسال ايتايىنشى...

ءبىزدىڭ اۋىلدا، سوناۋ نارىنقولدىڭ سۇمبەسىندە ءبىر اۋىلدى جايىلىمنان تارىقتىرمايتىن ايگىلى جابىردىڭ جالپاق جوتاسى بار ەدى، ءبىر كەزدەرى. ەل جەكەلىككە شىققاندا سول جايىلىم دا (زاڭ بويىنشا اۋىلدىڭ جايىلىمدىق جەرى بولىنبەۋگە ءتيىس) 49 جىلعا پايدالانۋعا بەرىلىپ كەتتى. بالا كەزدە ويناعان سول تاۋدى جىرىمداپ، قولى جەتكەندەر قورشاپ الدى. اۋىل ادامدارى مال جايار ءورىسى جوق، كوزدەرىن كول ەتىپ ءجۇر، قازىر. سول اۋىلداستارىمنىڭ باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىق بۇكىل قازاقتىڭ ماڭدايىنا جازىلاتىنىن ەسىمە السام، بۇل ومىردەن باز كەشىپ كەتكىم كەلەدى. تاۋەلسىز ەلدىڭ بولاشاعىنا سەنەر مەندەي ۇلان بۇلاي قايعىرماۋى كەرەك ەمەس پە ەدى، اعا!

مەنىڭشە، جالعا بەرۋدىڭ تاۋقىمەتى وسىنداي بولعاندا، ساتۋدىڭ زارارى قانداي بولارىن باسقا ويلاماسا دا ءسىز ويلاساڭىز كەرەك-ءتى، بەكبولات اعا!

مىنە، ەكى اپتاعا جۋىق ۋاقىت ءوتتى! سىزدەن، ءسىز سەكىلدى ۇلتىم دەيتىن ازاماتتاردان ءۇمىت ەتىپ، ءبىر جالىندى ءسوز، تەگەۋرىندى قارسىلىق كۇتۋدەن جىگەرىم قۇم بولىپ بارادى. سول قۇم بولعان جىگەردى جانۋ ءۇشىن وسى الاقانداي عانا حاتتى جازدىم.

مەنىڭ قۇرمەتتى وقىرمانىم «بۇل حاتتى نەگە باسقا دەپۋتاتقا جازبايدى؟» دەيتىن شىعار. "بۇل ماسەلەلەرگە بەكبولاتتىڭ قاتىسى قانشا؟" دەۋى دە مۇمكىن. مەنىڭ جۇرەگىمدى سىزداتقان ماسەلە اعامنىڭ دا جۇرەگىنە شانشۋ بولىپ قادالارىن سەزەمىن. مەن ءۇشىن ءجۇز دەپۋتاتىڭ ءبىر توبە دە، بەكبولاتىم ءبىر توبە! قازاق دەپ كومەيىن بۇلكىلدەتكەندە وزگە جاننىڭ جۇرەگىندەگى شوقتى ۇرلەپ، لاۋلاتاتىن اردا ازامات مۇنداي كەزدە ءۇنسىز قالماۋى ءتيىس. ەگەر دە ءۇنسىز قالسا، بەكەمنىڭ قازاق ءۇشىن بەرەرىنىڭ تۇگەسىلگەنى... مەنىڭ ايتپاعىم وسى عانا!

قانات ابىلقايىر

Abai.kz