تەاتر الەمىندە وزىندىك ورنى بار تالانتتى، ءارى بەلگىلى اكتەر بەكجان تۇرىس جۋىقتا «نامىس» وردەنىمەن ماراپاتتالعان بولاتىن. بۇدان دا باسقا بىرنەشە سىي-اتاققا يە بولعان اكتەر وتكەن جىلى 50 جاسقا تولۋىنا وراي «ۇلىم، ساعان ايتامىن» اتتى مونوسپەكتاكلىمەن جۇرتتى ءبىر تەبىرەنتكەنى ەسىمىزدە. سۇحباتىمىزدا قىزمەت، مانساپتان بۇرىن قازاقتىڭ تاعدىرى مەن ۇرپاق بولاشاعىنا باسا كوڭىل بولەتىنىن ايتقان بەكجان مىرزا ىشكى جان تەبىرەنىسىن اقتارىپ، اڭگىمە ايتتى.

– بەكجان مىرزا، تاياۋدا ءسىز «نامىس» وردەنىمەن ماراپاتتالعان ەكەنسىز. الەۋمەتتىك جەلىدە ءسىزدىڭ اتىڭىزعا قۇتتىقتاۋ كوپ بولدى...

– بۇل جوعارى جاقتان بەرىلگەن ماراپات ەمەس، قوعامدىق مويىنداۋدىڭ بەلگىسى. حالىقتىڭ ەڭبەگىمدى ەلەگەنى دەپ بىلەم. بۇعان دەيىن باۋىرجان مومىشۇلى اتىنداعى «نامىس» وردەنى قوعام اتىنان تاپسىرىلاتىنىن ءوز باسىم بىلگەن جوقپىن...

اللاعا شۇكىر، ماراپاتتان قۇر الاقان ەمەسپىن. بۇدان باسقا م.ماقاتاەۆ اتىنداعى جانە «دارىن» سىيلىقتارىنىڭ يەگەرىمىن. بۇلار – اكتەردىڭ ەڭبەگىنە كورسەتىلگەن باعا شىعار دەپ ويلايمىن. ماعان حالىقتىڭ ىقىلاسىنان اسقان ماراپات جوق. ۇستازدارىمىز «اتاق ىزدەمە، ول سەنى ىزدەپ تاپسىن» دەپ ايتىپ وتىراتىن. سول سياقتى بىرەۋدىڭ الدىنا شىعىپ، اتاق سۇراعان دا، ىزدەگەن دە ەمەسپىن.

– بۇل ماراپاتقا سىزگە دەيىن يە بولعان نارقاسقا قازاقتاردان كىمدەر بار ەدى؟

– بۇرىنعىلارىن بىلە المادىم. ال بىلەتىنىم – مۇنداي ماراپاتقا تەاتر تاراپىنان يە بولعان ەشكىم جوق. «نامىس» وردەنىن «ۇلتتىڭ بەت پەردەسى» اتالعان مامبەت قويگەلدى، ءامين تۇياقوۆ اعالارىمىزبەن قاتار الۋ – ماعان جاقسى سەزىم تۋدىردى. ءار سانالى ادامدا «مەن ماراپاتقا يە بولاتىنداي، نە تىندىردىم؟» دەگەن سۇراق بولادى. ەگەر مەن حالقىم ءۇشىن ەشنارسە جاساماعان بولسام، وندا ماعان مۇنداي ماراپات بەرىلمەۋى كەرەك ەدى. سوندىقتان كىشكەنتاي بولسا دا، سىڭىرگەن ەڭبەگىم، قوسقان ۇلەسىم بار شىعار دەپ ويلادىم.

– دەگەنمەن، ءبىر سۇحباتىڭىزدا «اتاق دەگەنگە مەن اسا قىزىعا بەرمەيمىن...» دەگەن ەكەنسىز. سودان دا بولار العاشقى مەملەكەتتىك اتاقتى جاسىڭىز بەل ورتاعا جەتكەندە العان ەكەنسىز. «اتاق ادامدى وزگەرتەدى» دەگەن ءسوز بار. سىزدە سول «وزگەرىس» قالاي بولدى؟

– «اتاق ادامدى وزگەرتەدى» دەگەنگە كەلسەك، بۇرىن قانداي بولسام، قازىر دە سول قالپىمدا قالدىم. اتاق قىزمەتىڭە دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىراتىن بولۋ كەرەك. «اتاق-ابىرويدىڭ كەلۋى دە، كەتۋى دە ءبىر ساتتىك» دەپ باياعىدا ۇستازدارىم ايتپاقشى، ەڭ ءبىرىنشى ۇلتىمنىڭ الدىنداعى ابىرويىمدى جوعالتپاۋدى تىلەيمىن. ماعجان جۇماباەۆتىڭ «مەن ءۇشىن اتاق − حالقىم ءۇشىن ولگەنىم» دەگەن ءسوزى بار. تيتتەي بولسا دا ۇلتىما ۇلەسىم تيسە، ماعان ودان ارتىق قۇرمەتتىڭ، اتاقتىڭ قاجەتى جوق.

– ال بۇگىندە جاس ءانشى، ارتيست، اكتريسالارىمىز «ەڭبەك ءسىڭىردى» دەگەن جەلەۋمەن نەبىر اتاقتار الىپ جاتقانىن بىلەسىز. سولاردىڭ كوپشىلىگى بيلىككە «ەڭبەك سىڭىرگەن» سوڭ اتاق الدى دەگەن ءسوز دە قوعامدا ءجيى ايتىلادى. وسى ءۇردىستى قالاي باعالار ەدىڭىز؟

– اتاققا لايىق سىڭىرگەن ەڭبەگى شىنايى بولسا، بەرىلگەنى دۇرىس تا شىعار. دوسبول بي: ء«بىزدىڭ كەزدە باق – ءباسى بيىك ادامدارعا عانا قوناتىن سۇڭقار قۇسى سياقتى ەدى. قازىر قاي جەر ساسىسا، سوعان قوناتىن قارا شىبىنعا اينالدى» دەگەن ەكەن...

ءيا، اتاقتى وسى كۇنى اركىم الا بەرەتىن بولدى عوي. تانىمالدىلىققا قىزمەت ەتەتىن زامان بولىپ كەتتى. كىم تانىمال، سوعان اتاق بەرە سالادى. بۇرىن تەاترداعى جاسى ۇلكەن اعالارىمىزدىڭ اتاقسىز جۇرگەنىن كورگەندە، ءبىزدىڭ جانىمىز اۋىراتىن. تەاتر مەن كينونىڭ قارا جۇگىن ارقالاعان اعا-اپكەلەرىمىزدىڭ ءوزى بەرتىن كەلە اتاققا قولى جەتىپ جاتقاندا، كەيبىر ەڭبەگى ءسىڭىپ ۇلگەرمەگەن جاستارىمىز «ەڭبەك سىڭىرگەن» دەگەن اتقا يە بولادى.

ايتپاقشى، وسىلاي سويلەگەنىم ءۇشىن «بەكجان بىرەۋدىڭ اتاعىن قىزعاندى» دەگەن سوزگە قالۋىم دا مۇمكىن. بىراق قانشا اتاققا يە بولىپ تۇرسا دا، سول ادامنىڭ بەت-بەينەسىنەن وعان قالاي قول جەتكىزگەنى ايقىن كورىنىپ تۇرۋى ءتيىس. راسىن سويلەسەك، مەنىڭ جاسىمداعى ەستى ازامات اتاقتى ويلامايدى. قالعانىن بىلمەدىم، ءوز باسىم ۇلت بولاشاعىنا كوبىرەك الاڭدايمىن. وزىمە-ءوزىم «ۇلتىم ءۇشىن مەن نە ءبىتىردىم؟» دەگەن سۇراق قويامىن. مەنى ماراپاتتان بۇرىن، بۇگىنگى ۇلتىمنىڭ ءوز بولمىسى مەن قادىر-قاسيەتىن ارتتىرۋ ويلارى مازالاپ ءجۇر. بۇگىندە ءبىزدىڭ بولمىسىمىز، رۋحاني قۇندىلىعىمىز ءبارى تونالىپ، قازاقىلىعىنان اينىپ بارا جاتىر. مادەنيەتىمىز دە كومەسكىلەنىپ، وزگەنىكىن كوشىرگىش قۇلعا اينالۋدامىز. وزىمىزدەن كەيىنگى ۇرپاقتىڭ بولاشاعىنا قاتتى الاڭدايمىن.

– كەيدە ارا-تۇرا ءباسپاسوز بەتتەرى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردەن قازىرگى قوعامعا نەمەسە شەنەۋنىكتەرگە قاتىستى سىني كوزقاراستارىڭىزدى بايقاپ قالامىز. ءسىزدى باسقالار سياقتى «تىنىش» جۇرگىزبەيتىن نە كۇش، بەكجان مىرزا؟

– وعان ەشقانداي كۇشتىڭ كەرەگى جوق شىعار. تابيعاتتىڭ بەرگەن مىنەزى. مەكتەپتە ءبىزدى ادالدىققا، ادىلەتتىلىككە، تۋراشىلدىققا، شىنشىلدىققا ۇيرەتتى. ۇستازىم شولپان جانداربەكوۆا تەاتردىڭ ىشىندەگى كەمشىلىكتەردى سونداعىلاردىڭ بەتتەرىنە باسىپ، كەسىپ ايتاتىن. سول كىسىدەن جۇققان نارسە. وسىنىم ءۇشىن مەنى جەك كورەتىن ادامداردىڭ مولداۋ ەكەنىن دە بىلەمىن. ويتكەنى ەشقاشان ادىلدىكتەن، شىندىقتان اينىعان ەمەسپىن. ءبارىمىز جاقسىسىن ايتامىز، ال جامانىن كىم ايتادى؟ بيلىككە سوندا قايسىسى سىن ايتادى؟ ولاردا قاتەلىك جوق دەپ ويلايسىز با؟

ءبىزدىڭ زيالىلار اراسىنان ۇكىمەتتىڭ شالىس باسقان قادامىن ايتاتىن ادام تابۋ قيىن. تىپتەن ولار ءوزارا ءبىر-بىرىنە سىن ايتا المايتىن حالگە جەتتى. «وتىرىكشى شىندى كوتەرە المايدى، وكپەشىل سىندى كوتەرە المايدى». بيلىككە قازىر سىن ايتساڭ، سەنى قارسى پىكىر ءبىلدىرۋشى، «وپپوزيتسيونەر» رەتىندە قابىلدايدى. مەن قازاققا جاۋ ەمەسپىن – دوسىمىن. قازاقتى جاقسى كورەمىن. بالكىم، سىندى سودان سوڭ كوبىرەك ايتاتىن شىعارمىن...

– قوعام مەرەزىن اشىق ايتام دەپ ءجۇرىپ، ء«وسۋ مۇمكىندىگىن» جىبەرىپ المادىڭىز با؟ ماسەلەن، سىزدەن تالانتى اسىپ تۇرماسا دا، جاسى الدەقايدا كىشى ارىپتەستەرىڭىز تەاتر ديرەكتورى نەمەسە تەاتر ۇجىمىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى بولىپ جاتىر دەگەندەي...

– قىزمەتتە كوتەرىلۋگە، ءبىر جەرگە باسشى بولۋعا اۋەستىگىم جوق. ءدال قازىر قىزمەتىمدى وسىرسە، باس تارتاتىن ەدىم. باسشىلىققا شاقىرعان ەشكىم جوق. تىپتەن ونداي ورىن ۇسىنباي-اق تا قويسىن. باسشى بولۋ قولىمنان كەلمەيتىن ءىس. اركىم ءوزىنىڭ سۇيىكتى ىسىمەن اينالىسۋى كەرەك. مەنىڭ كاسىبىم − اكتەرلىك. ءوز ءىسىمنىڭ شەبەرىمىن دەپ ايتا الامىن. مەن تاعدىرىمدى تەاترعا بايلاعانمىن. اللانىڭ بەرگەن تالانتىن الىپ جۇرسەم بولعانى. سوندىقتان مەنى اكتەرلىكتەن باسقا دۇنيە قىزىقتىرمايدى.

– بەكە، قوعام وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن كەشەلى-بۇگىن قازاقستاندا «مادەنيەت تۋرالى زاڭ» تالقىلانىپ جاتىر. بۇيىرتسا، ول تاياۋدا پارلامەنتتىڭ قابىلداۋىنا تۇسەدى. قوعامنىڭ مادەنيەت اتاۋلىدان الشاقتاپ بارا جاتۋ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟ ماسەلەن، بىرقاتار قايراتكەر ازاماتتار بۇنى قوعام دامۋىنىڭ توقتاپ قالۋىنان، جاڭا لەپ – وزگەرىستەردىڭ بولماۋىنان كورەدى...

– مادەنيەتكە كوڭىل بولمەيتىندىكتەن كەندە قالىپ بارامىز! ونى اناۋ جوعارىدا وتىرعاندار جوندەۋ كەرەك. مادەنيەتتىڭ تاعدىرىمەن سولار اينالىسپاسا، وندا ساياساتكەر بولىپ قاجەتى نە؟ وسىعان دەيىن ونداعىلار ەكونوميكا دەپ كەلدى. ەندى مادەنيەتكە كوڭىل بولەتىن ۋاقىت تۋدى.

بىزدە قازىر حالىقتىڭ ساناسىن ۋلاپ جاتقان – جاھاندىق، جاساندى مادەنيەت ءۇردىس الىپ بارادى. ايعاي-شۋدان قۇرالعان جالعان پاتريوتيزم كەلەشەگىمىزگە كەدەرگى كەلتىرەدى. وسى كۇنى تاريحىن، تەگىن بىلمەيتىن ۇرپاق ءوسىپ كەلە جاتىر. ۇلتتىڭ ۋىزىنا تويماعان ۇرپاقتىڭ ەرتەڭگى كۇنى ۇلتقا جانى اشيدى، باعالايدى دەگەنگە سەنبەيمىن. ءبارىمىز كىلەڭ شوۋدىڭ جەتەگىندە كەتىپ بارا جاتىرمىز. بۇل وتە قورقىنىشتى. تەلەارنانى قوسا قالساڭ – شوۋ.

ۇلتتىڭ ءسوزىن سويلەپ جۇرگەن قانشاما ازاماتتارىمىز بار. داڭعىرلاعان مۋزىكالاردىڭ ورنىنا سولاردى كوبىرەك ناسيحاتتاماي ما؟! كەزىندە قانقۇيلى گيتلەر «كەز كەلگەن ەلدىڭ ساناسىن ماعىناسىز اندەرمەن جاۋلاپ الۋعا بولادى» دەگەن ەكەن. وسىنداي ساقتىقپالى-سوقپاقتى زاماندا كوشتى العا باستايتىن جانداردىڭ جوقتىعى قىنجىلتادى كەيدە.

– بۇرىندارى ءبىر سۇحباتىڭىزدا: ء«بىزدىڭ شەنەۋنىكتەر تەاترعا كەلمەيدى» دەپ ايتقان ەكەنسىز. بۇگىندە سول جاعداي وزگەردى مە؟ تەاترعا كەلەتىن كونتينگەنتتىڭ نەگىزىن قانداي الەۋمەتتىك توپقا جاتقىزاسىز؟

– تەاترعا كوزى بار، قۇلاعى ەستيتىن ادام عانا كەلەدى. شەنەۋنىكتەر ءالى دە كەلمەيدى... ارعى جاعىن ايتپاسام دا تۇسىنگەن بولارسىز. تەاترعا بيلەت الىپ جاتقان ءبىر شەنەۋنىكتى كورگەن ەمەسپىن. ءبىر دەپۋتاتتىڭ قويىلىمى بولعاندا عانا قۋانىشىنا ورتاقتاسىپ وتىراتىن جانىنداعى جولداستارىن ەرتىپ كەلۋى مۇمكىن. ال ءبىر كۇنىمدى تەاترعا ارنايىنشى دەگەن نەمەسە تەاتردىڭ جاعدايىن ارنايى سۇراپ كەلگەن بىردە-ءبىر دەپۋتاتتى كورمەدىم.

شەنەۋنىكتەر تەاترعا كەلمەگەن سوڭ، ونەردىڭ جولى وڭاي ەمەس ەكەنىن بىلمەيدى. قانشاما جاستارىمىزدىڭ باسپانا جاعدايى وتە قيىن. سول جاس اكتەرلەرگە جاتاقحانا بەرسە دە بولار ەدى. بىراق وندايدى كورگەن دە، ەستىگەن دە ەمەسپىن.

– تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا ساباق بەرىپ جۇرگەن كەيبىر ۇستازدارعا كوڭىلىڭىز تولا ما؟

– قازىر اكادەمياداعى ۇستازدار قاۋىمىنا كوڭىلىم ونشا تولا بەرمەيدى. زامانداستارىم مەن كەيبىر اعالار بۇل سوزىمە رەنجىمەسىن: بىراق ول جەردە ساحنا كورمەگەن، نە اكتەر بولىپ قالىپتاسپاعان ادامدار ساباق بەرىپ ءجۇر.

– بۇگىندە ساحناعا شىعارۋعا دايىنداپ جۇرگەن قوماقتى ءرولىڭىزدى ايتا وتىرىپ، شىعارماشىلىق جاڭالىقتارعا دا توقتالا كەتسەڭىز.

– جاقىندا تەاترىمىزدا «اقتاستاعى احيكو» اتتى تاريحي درامانىڭ پرەمەراسى ءوتتى. باعاسىن كورەرمەندەر بەرە جاتار. ول جەردە قازاقى بولمىسىن جوعالتپاعان، ءوزىمنىڭ تابيعاتىما ساي كەلەتىن قارت كىسىنىڭ بەينەسىن سومداپ شىقتىم. «ۇلىم، ساعان ايتامىن» مونوسپەكتاكلىمە بايلانىستى ءار جەردەن «تەك الماتى عانا ەمەس، باسقا جاقتا دا قازاقتىڭ بار ەكەنىن ۇمىتپاڭىز!» دەگەن حاتتار كەلۋدە. سوعان بايلانىستى الداعى ۋاقىتتا گاسترولگە شىعۋ جوسپارىمدا بار. بىراق سپەكتاكلدەگى رولدەردەن بوساي الماي جاتىرمىن. تەاترعا بايلانىپ وتىرمىن.

– بۇگىنگى تەاترلار كەيىنگى جىلدارعى توقىراۋدان شىقتى دەپ ايتا الاسىز با؟

– كەشەگىنى بۇگىنگىمەن سالىستىرۋعا بولمايدى. قولدان كەلگەنشە ەڭبەك ەتىپ جاتىر. ءبىزدىڭ تەاتر توقىراۋدا بولدى دەپ ايتا المايمىن. وزىندىك ورنى، دارەجەسى بار. كەرىسىنشە، ەڭبەك ەتكەن ۇلىلارىمىزدىڭ كەزىندە تەاتر جاڭارىپ وتىردى دەسە بولادى. جاڭا كەلگەن باسشىلارىمىز بار كۇشتەرىن سالۋدا. قالاي بولارىن بولاشاق كورسەتەدى.

– وسى سۇحباتتا ءبىز سۇراماعان، بىراق ءوزىڭىز ايتسام دەيتىن قانداي ماسەلەگە كوڭىل توقتاتقاندى قالار ەدىڭىز؟

– ىشتە جۇرەتىن ىشكى ويلاردىڭ ءبارىن ايتۋ مىندەت ەمەس شىعار؟! بەرىسىن ايتار بولساق، قوعامنان سۇلۋلىق كەتىپ، ادامداردىڭ بەت-بەينەسى بۇزىلىپ بارادى. شىندىققا ءبىر تابان جاقىن بولا الماي كەلەمىز. قارياسى جوق ەلمىز. ء«اي» دەيتىن سوناۋ اسقار توقپانوۆتار بىزگە ءدال قازىر كەرەك. باۋىرجان مومىشۇلى سياقتى ءبارىن قاعىپ تاستاپ وتىراتىن اتا قاجەت. باياعىدا ءسوزدىڭ قۇدىرەتىن بىلەتىن قازاق ەدىك. ءبىزدى وقىتقان ۇستازدار «شىن تالانت − ۇلتتىڭ ءۇنى بولىپ سويلەيدى» دەيتىن. سوندىقتان ىشىمدەگى ءسوزدى سۇبەلى سۇحباتپەن عانا ەمەس، ساحنادا دا ايتىپ جۇرگەن اداممىن. «ۇلىم، ساعان ايتامىن» دەگەن مونوسپەكتاكلدە بۇگىنگى ءار ويلى قازاقتىڭ ىشىندە جۇرگەن دۇنيەنى ايتتىم. پەندەشىلىكتىڭ قۇرساۋىنان شىعا الماي جۇرگەن اعالارىما دەگەن نازىم بولدى بۇل. بىرىنشىدەن، مەرەيتوي جاسايتىن ادامدارعا ساباق بولسىن دەدىم. ەكىنشىدەن، شىنىندا، بولاشاق ۇرپاقتىڭ تاعدىرىنا الاڭدايتىنىمدى كورسەتتىم. وسى ارقىلى ەستى ادامداردى سەلت ەتكىزىپ، ەستەرىن جيناتقىزعىم كەلدى.

«مەن – پاتريوتپىن» دەپ كەۋدەسىن قاعا سويلەيتىن كىسىلەرىمىز ۇلتتىڭ باسىنا قاۋىپ تونسە، ءۇنى شىقپاي قالادى. تىپتەن زامانداستارىمنىڭ اراسىنان «ۇلت تاعدىرىن ۇلتتىڭ ءتىلى شەشە المايدى» دەپ، انا ءتىلىن ورىس تىلىنە جىعىپ بەرگەن «ساحنا جۇلدىزدارىن» بىلەمىن. ال سولاردان نە كۇتۋگە بولادى؟ بۇل قىزمەتى جوعارى، قولىندا بيلىگى بار ادامداردىڭ الدىندا جالپاقتايتىن زامان بولدى. وڭشەڭ جاندايشاپتاردىڭ مەكەنى. وسىنداي قوعامدا ەشكىمگە كەرەك بولماي قالامىن با دەگەن قورقىنىش ىشتەي ءمۇجيدى.

– سۇحباتىڭىزعا راحمەت، اعا!

انار داۋكەن،

«D»

Abai.kz