Preziydent Toqaev AQSh-qa saparynan keyin bir kýnning ishinde ózining birqatar kómekshileri men kenesshilerin ornynan alyp tastady.

Búl jolghy bir qyzyghy sol: auys-týiister bir kýnde jәne újymdyq sipatta jýzege asty. Tipti, preziydent shetelden kelip, óz manayyna renjip, bir sәtte sheshim qabyldaghangha úqsaydy: júmystaryna kónli tolsa, olay jasamas edi ghoy. Birneshe kómekshisin júmystan birden bosatuynyng bir sebebi sol bolsa kerek: preziydent óz әkimshiliginde jýieli daghdarysqa úshyraghanyn sezip, bilgendey.

Jә, onday kadrlyq sheshim – memleket basshysynyng jeke qúzyryndaghy nәrse, oghan bizding shataghymyz joq, Osymen әngimeni dogharyp, bizsiz jýzege asatyn taqyrypty jyly jauyp qongha bolar edi.

Biraq...

Búl saualymyz biylikting qazirgi kadr sayasatyna, sonyng ishinde, preziydent manayyna tikeley qatysy bar.

Birinshiden, jәne ol tendensiya kózge úryp-aq túr: Jana Qazaqstannyng túraqty bir nyshany qalyptasqan syqyldy, ol – kadr túraqsyzdyghy. Keshe ghana jyly ornyna ornyqqan shendiler – ministrler, olardyng orynbasarlary – kóp úzamay sol oryndy bosatyp jatady. Jәne de olardyng ne ýshin preziydent qaharyna úshyraghany turaly eshkim qoghamgha aityp jatqan joq.

Ol dúrys emes. Óitkeni әrbir sheneunik – auyl әkiminen bastap preziydentke deyin – budjetten jalaqy alady, sol sebepti budjetke salyq tólep otyrghan kez kelgen azamat kimning ne ýshin taghayyndalghanyn, ne ýshin otstavkagha ketkenin biluge qaqyly!

Ekinshiden, osydan biraz uaqyt búryn biylik preziydent әkimshiligin reformalap, endigi jerde PÁ jetekshisining orynbasarlary bolmaydy, olardyng ornyna әrqaysysy óz salasyna ie bolatyn kómekshiler taghayyndalady degen bolatyn. Jәne de ol bastamany basqa elderdegi preziydent әkimshilikterindegi ýlgimen týsindirgen edi. Qúp dedik. Alayda PÁ jetekshilerining orynbasarlary әli de qyzmetke kelip jatyr: keshe bireui birinshi orynbasar edi, endi bireui tayauda jay orynbasar bop jatyr.

Logika qayda?

Ýshinshiden, әrbir kómekshi ne kenesshining ózine tapsyrylghan mindetter bolsa, nelikten olar jýieli týrde preziydent qabyldaghan sheshimderdi (jarlyqtar men ókimderdi), preziydent qol qoyghan basqa da qújattardy (baghdarlamalar men túghyrnamalardy), preziydent qabyldaghan basqa da sheshimderdi jýieli týrde elding alynda shyghyp, jurnalisterding súraqtaryna jauap bere otyryp, týsindirmeydi?

Solay bolsa, bәlkim, el ishine gu-gulep tarap jýrgen әrqily alyp-qashpa әngimeler sap tyiylar ma edi? Al býgingi PÁ-ning aqparattyq ýnsizdigi jaghdayynda, biylikke, sonyng ishinde preziydentting jeke basyna qatysty hayptar men heytter, ósekterdi taratushylardyng Qúdayy berip jatyr. Óz salalaryna jauapty kómekshiler men kenesshiler bolsa, PÁ ambrazurasyn óz keudesimen jabudyng ornyna, okopta tyghylyp, bas saughalap otyrady. Sol sebepti, bayqap otyrsanyz, basty syn preziydent manayyna qaray emes, memleket basshysynyng jeke basyna qaray baghyttalyp jatady.

Áriyne kez kelgen órkeniyetti qoghamda (biz sonday modeli jasaymyz dep talpynyp jatyrmyz ghoy?) preziydentke qatysty da syn aityla berui tiyis: demokratiya zandylyghy sonday әri preziydent Toqaev ózi úsynghan «әrtýrli pikir – birtútas últ» qaghidatyna tolyghymen say keledi! Tek bir aitarym, sonday kezde onyng sayasy ainalasy búghyp qalady. Onyng ýstine, bizde memleket basshysyna, onyng jýrgizip otyrghan sayasatyna aitylghan syn keyde sol institut retinde memleketting ózine, onyng konstitusiyalyq negizderine núqsan keltirip jatady. Sol jaghy meni erekshe tolghandyrady.

Tórtinshi jayttyng salalyq sipaty bar. Bizding preziydent – diplomat. Preziydent bop saylanghaly ol manayyna diplomattardy jinay bastaghany belgili. Alayda mansaptyq (karieralyq) diplomat bolu mindetti týrde nәtiyjeli júmys jasay alatyn әkim ne basqa basshy bolu degen sóz emes, әr salanyng óz ereksheligi bar. Bizde bolsa, birjaqtylyq basym bop, memlekettik qyzmetting basqa da, syrtqy isterge mýldem qatysy joq salalarynda diplomattardyng ekspansiyasy oryn alyp ketti.

Keshegi ayaq asty sheshimderine qarasaq, preziydentting syrtqy sayasatqa jauapty shendilerine kónli tolmaytyn siyaqty, olay bolsa, olardy basqa salalargha júmsamay, aqsap túrghan diplomatiya jaghyn júmyldyrsyn! Diplomat emes basqa qazaqtar da ósui kerek emes pe?!

Besinshi jayttyng mansaptyq sipaty bar. Bizde (jәne ol eski Qazaqstan túsynda qalyptasqan dәstýr edi, ókinishke oray, Jana Qazaqstanda da jalghasyp keledi) belgili bir sebeptermen bir oryndy bosatqan sheneunik (jәne ol sebepteri qoghamgha beymәlim, tek «asa habardar» sarapshylar óz nobaylaryn aityp, úpay jinap jatady) mindetti týrde basqa jyly oryngha jyljy salady. Keshegi preziydent sheshimderi de sonday bop shyqty.

Nege sol shendiler óz mamandyghy ne kәsibi boyynsha júmys jasap, ómirin jalghastyra bermeydi? Álde Aqorda ne ýkimet olardyng әkeden qalghan múrasy ma? Múnday kesirli ýrdis ósip kele jatqan jas úrpaqtyng jolyn bógeydi, (ony da biz eski Qazaqstan túsynda kórgenbiz, bir ret әkim ne ministr bolghan adam ómirining ayaghyna deyin sol qyzmette nemese senator ne deputat bolyp, shalqyp (qalqyp!) jýretin edi!), memlekettik qyzmetke jana kadrlardyng keluine kedergi jasaydy.

Meninshe, osy kesirli ýrdisten bas tartatyn uaqyt keldi: Jana Qazaqstan talaby sonday!

Ámirjan Qosan

Abai.kz