كۇنى كەشە ماجىلىستە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتەتىن زاڭ جوباسىن ماقۇلداعان بولاتىن.

وسى كۇنگە دەيىن قوعام بەلسەندىلەرى، دەپۋتاتتار، انا مەن بالانى قورعاۋعا قاتىستى ۇيىمداردىڭ بارلىعى  زاڭدى كۇشەيتۋ ماسەلەسىن كوتەرگەن ەدى. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، سوڭعى جىلدارى  نازىك جاندىلاردىڭ تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراۋى، بالالارعا  ءزابىر كورسەتەتىن پەدوفيلدەردىڭ ارەكەتى، سۋيتسيد، ادام ساۋداسى سىندى جانتۇرشىگەرلىك وقيعالاردىڭ كۋاسى بولۋدامىز. قازىرگى تاڭدا مەملەكەتىمىزدىڭ باستى مىندەتى انا مەن بالانى قورعاۋ، ەلىمىزدەگى ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن  قامتاماسىز ەتۋ. انا مەن بالانى قورعاۋدا قانداي جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر؟ ءبىز زاڭدا كۇشەيتۋ ارقىلى تۇرمىستىق زورلىق- زومبىلىقتىڭ الدىن الا الامىز با؟ بۇل جايىندا ساراپشىلاردىڭ پىكىرىن بىلدىك.

سۋرەت اۆتوردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

گۇلميرا يلەۋوۆا، «ستراتەگيا» الەۋمەتتىك جانە ساياسي زەرتتەۋلەر ورتالىعى» قق باسشىسى، الەۋمەتتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى:

انا مەن بالانى قورعاۋ - بولاشاعىمىزدى قورعاۋ!

- ءبىزدىڭ زەرتتەۋ ورتالىق ەلىمىزدەگى بولىپ جاتقان جايتتارعا  بەي-جاي قارامايدى. بەلسەندى تۇرعىندار اراسىندا قوعامدى الاڭداتىپ وتىرعان جاعدايلاردى ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەۋ ماقساتىندا ساۋالناما جۇرگىزەدى. بىلتىرعى دەرەكتەردىڭ ناتيجەسىمەن بولىسەيىن.  ساۋالناما اياسىندا  رەسپوندەنتتەرگە مەديتسينالىق جانە الەۋمەتتىك سيپاتتاعى دەنساۋلىق ساقتاۋدىڭ 15 ماسەلەسىنىڭ ءتىزىمى ۇسىنىلدى. رەسپوندەتتەر وسى ماسەلەلەردىڭ ىشىنەن ەڭ وزەكتى دەگەن ءۇش ماسەلەنى بەلگىلەۋى كەرەك. ناتيجەسىندە قوعامدى الاڭداتىن ءۇش ماسەلە بەلگىلى بولدى. ايتا كەتەيىن ساۋالناما رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە جۇرگىزىلدى. مەملەكەت نازارىنا ءىلىنۋى ءتيىس ءۇش ماسەلە: الكوگول (ماسكۇنەمدىك); تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جانە جۇقپالى ەمەس اۋرۋلار.

20 ءوڭىردىڭ 8-دە الكوگول/ماسكۇنەمدىك ءبىرىنشى ورىندا. بۇل ماسەلە، اسىرەسە سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ تۇرعىندارىن الاڭداتادى، رەسپوندەنتتەردىڭ 40%-دان استامى الكوگوليزمدى ءبىرىنشى ورىنعا قويعان. ماڭعىستاۋ مەن تۇركىستان تۇرعىندارىن قانت ديابەتىنىڭ تارالۋ اۋقىمى قاتتى الاڭداتادى. قاراعاندىلىقتار مەن پاۆلودارلىقتار ونكولوگيا پروبلەماسىنا الاڭدايدى، ال ەلوردا تۇرعىندارى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا نازار اۋدارۋدى ءوتىندى. ءبىز وسىدان-اق ەلىمىز ءۇشىن ەڭ وزەكتى ماسەلە تۇرمىستىق زورلىق -زومبىلىق ەكەنىن بايقادىق.

ال تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا ۇشىرايتىندار كىمدەر؟ كوبىنەسە ايەلدەر مەن بالالار. انا مەن بالا دەنساۋلىعىن قورعاۋ ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ، دەنساۋلىق ساقتاۋ ورگاندارىنىڭ ءجىتى نازارىندا بولۋى كەرەك. انا مەن بالا الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، قۇقىقتىق جاعىنان قورعالۋى ءتيىس.

پرەزيدەنتىمىز قاسىم -جومارت توقاەۆ 2020 جىلعى قىركۇيەكتەگى جولداۋىندا وتباسىلىق-دەموگرافيالىق احۋال الاڭداۋشىلىق تۋدىرىپ وتىرعانىن ءسوز ەتىپ، وتباسىلاردىڭ بالا سۇيە الماۋى، اجىراسۋ سانىنىڭ ارتۋى، تولىق ەمەس وتباسىنىڭ كوبەيۋى، نەكەسىز بالا تۋ، بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن قۇقىعىن قورعاۋ ماسەلەسى ءالى دە وزەكتى ەكەندىگىن ايتقان بولاتىن. پرەزيدەنت سونىمەن قاتار جاس جەتكىنشەكتەرگە  قاتىستى جىنىستىق ارەكەتى ءۇشىن قىلمىستىق جازانى قاتاڭداتۋدى  تاپسىرعان بولاتىن.

سوندىقتان ءبىز ەل بولىپ انا مەن بالانىڭ الەۋمەتتىك تۇرعىدان قورعالۋىنا، ولاردىڭ دەنساۋلىعىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك. بۇل ءىس-شارالاردىڭ بارلىعى انا مەن بالا ءومىرى ءۇشىن اسا قاجەت. ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز انا مەن بالانى قورعاۋعا بارىنشا ءتيىمدى جۇمىستار اتقارۋدا.  ويتكەنى ەلىمىزدىڭ ەڭ باستى بايلىعى ول انا مەن بالا. انا مەن بالانى قورعاي وتىرىپ، ءبىز ءوز بولاشاعىمىزدى قورعايمىز.

جىل سايىن دەموگرافيامىز قارقىندى وسۋدە. پرەزيدەنتتىڭ قولداۋىمەن «اڭساعان ءسابي» جوباسى جۇزەگە استى. ءسابي اڭساعان وتباسىلار كۆوتا ارقىلى جاساندى ۇرىقتاندىرۋ ءادىسىن پايدالانا الادى. بۇل دا مەملەكەتتىڭ بالا سۇيگىسى كەلەتىن وتباسىلارعا قولداۋى. بۇل دا انا مەن بالانى قورعاۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ ءبىر بولىگى. ودان بولەك كوپ بالالى انالارعا ارنالعان «باقىتتى وتباسى» جوباسى جۇزەگە استى. ءار قالالاردا اشىلعان ورتالىقتار كوپ بالالى انالارعا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتىپ، كاسىپ يگەرۋلەرىنە مۇمكىندىك اشتى. كوپتەگەن كەلىنشەكتەر بيزنەس جوبالارىن قورعاپ، ارنايى كۋرستان ءوتىپ، كاسىبىن اشتى. انا مەن بالانى قورعاۋ  قۇقىقتىق تۇرعىدا قولعا الىندى. زورلىق-زومبىلىق جاساعاندار مەن پەدوفيلدەرگە زاڭ قاتاڭداتىلدى. بۇل دا مەملەكەتىمىزدىڭ انا مەن بالا ومىرىنە نەمقۇرايلى قاراماۋىنان. سوڭعى وقيعالار جان تۇرشىكتىرەدى. وسى رەتتە زاڭ تۇرعىسىنان رەتتەلگەنى دۇرىس بولدى.

سۋرەت اۆتوردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

نازيرا بۋرحانوۆا، جۋرناليست

زاڭدى كۇشەيتۋ - جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ دەگەن ءسوز!

- ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، ەلىمىزدە كۇن سايىن 400 ايەل تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا ۇشىرايدى ەكەن.  بۇگىندە وتباسىلارداعى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جاعدايلارى جيىلەپ كەتتى. كوبىنەسە ادامدار بۇل تۋرالى اشىق ايتقىلارى كەلمەيدى. مەنىڭ ويىمشا، ول دۇرىس ەمەس. قازاقستان كونستيتۋتسياسىندا ادامنىڭ قادىر-قاسيەتىنە قول سۇعىلمايتىندىعى، اركىمنىڭ ار-نامىسى مەن ابىرويىنىڭ  ساقتالۋىنا قۇقىعى بار دەپ انىق كورسەتىلگەن. تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق – ازاماتتاردىڭ قۇقىن بۇزاتىن ءبىر ادامنىڭ ەكىنشى ادامعا تاندىك نەمەسە پسيحيكالىق ىقپال ەتۋى. سونىمەن قاتار ۇرىپ-سوعۋ ارقىلى دەنە  جاراقاتىن سالۋ، دەنساۋلىعىنان قاۋىپ پەن قاتەر ءتوندىرۋ، ازاپقا سالۋ، قورقىتۋ.

«وتباسى – شاعىن مەملەكەت» دەپ ەلىمىز وتباسىنا جوعارى ءمان بەرەدى. وتباسىنىڭ قوعامدا الار ورنى دا ەرەكشە.  وسى رەتتە وتباسىندا بەرىلەتىن تاربيەنىڭ دە ەرەكشە مانگە يە ەكەنىن ايتۋىمىز كەرەك. ويتكەنى بەرەكەسى مەن بىرلىگى جوق، كۇندە ايقاي مەن شۋدى ەستىپ وسكەن بالانىڭ دا پسيحيكاسى بۇزىلادى. بۇگىندە كەلەڭسىز وقيعالاردى كورىپ، كۋا بولىپ ءوسىپ جاتقان بالالار قانشاما. زورلىق-زومبىلىق تۇرمىستاعى قالىپتى جاعدايعا اينالىپ بارادى. مەن بۇل جەردە تەك جىنىستىق قىلمىستاردى ايتىپ وتىرعان جوقپىن. قازىرگى الەمدە جىنىستىق قىلمىستاردىڭ كوبەيۋى فەنومەنى از زەرتتەلگەن. پارادوكس قوعام دامۋىنىڭ تەحنولوگيالىق دەڭگەيى نەعۇرلىم جوعارى بولسا، جىنىستىق قاتىناس سالاسىندا سوعۇرلىم كوپ وزگەرىستەر ورىن الادى. ءبىرجىنىستى نەكەگە تۇرۋ، جىنىسىن اۋىستىرۋ، جىنىستىق ازشىلىق وكىلدەرىنىڭ كوبەيۋى، پەدوفيليا – وسىنىڭ بارلىعى دامىعان ەلدەردە كەڭ ەتەك الۋدا.

ادام ساناسىندا قانداي مەتامورفوزالار بولادى؟ نەلىكتەن جايلىلىق دەڭگەيى ليبيدوعا وسىنداي اسەر ەتەدى؟ جاۋاپ جوق. وعان قوعامداعى پسيحولوگيالىق شيەلەنىستىڭ كۇشەيۋى سەبەپ بولسا كەرەك. جاقىندا الماتىداعى پسيحيكالىق دەنساۋلىق كلينيكاسىنىڭ قىزمەتكەرىمەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. سوڭعى جىلدارى پسيحيكالىق دەرتكە شالدىققاندار سانىنىڭ بۇرىن-سوڭدى بولماعان ءوسىمى بايقالدى دەدى ماماندار. ءدال وسى جاعدايلاردىڭ ورىن الۋىنا نە سەبەپ. ءبىز قازىر جان-جاقتى زەردەلەپ، وسىنداي سوراقى ىستەردىڭ كوبەيۋ سەبەبىن انىقتاپ، الدىن الۋ جۇمىستارىمەن اينالىسۋىمىز كەرەك. قازىر عالامتوردىڭ دا اشىقتىعى كوپ نارسەنىڭ جارياعا جاريالانىپ كەتۋىن كورسەتىپ وتىر. تۇرمىستىق زومبىلىقتا كوبىنە زارداپ شەگەتىندەر – ايەلدەر مەن جاس بالالار. بالا ءۇشىن اتا-اناسىنىڭ ءۇيى ارقاشان ەڭ قاۋىپسىز جەر بولا بەرمەيتىنىن ايعاقتايتىن فاكتىلەر ءجيى كەزدەسەدى. بالالارعا، اسىرەسە كىشكەنتايلارعا جانە ايەلدەرگە زورلىق-زومبىلىقتىڭ ءۇي، وتباسى ىشىندە كورسەتىلۋى كوزگە تۇسە قويماعاندىقتان، كوپ جاعدايدا مويىندالمايدى. دورەكىلىك، بالاعا كۇش كورسەتۋ، ولاردىڭ باعدارىن وزگەرتۋ، زورلىق-زومبىلىقتى، سايىپ كەلگەندە قىلمىستى تۋدىرادى. ول ءوز-وزىنە قول جۇمساۋعا الىپ  كەلۋى مۇمكىن. اسىرەسە، قورعانسىز  ايەل مەن بالاعا قاتىستى ماسەلەدە بەي-جاي قالۋعا بولمايدى. سوندىقتان ءماجىلىس تاراپىنان قابىلدانعان زاڭدى قولدايمىن. قىلمىسكەرلەر ءتيىستى جازالانۋى كەرەك. انا مەن بالانى زاڭ ارقىلى قورعاي الۋىمىز كەرەك. مەملەكەت انا مەن بالانىڭ ماڭىزىن جوعارى قويادى. بىزدە بۇل ماسەلەمەن كۇرەسۋ ءۇشىن، زاڭدى كۇشەيتۋ دۇرىس. ويتكەنى زاڭ تۇرعىسىنان ادامدار وزدەرىنە جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. ونىڭ سالدارى بولاتىن تۇسىنەدى. زاڭدى بىلگەننەن كەيىن ءاربىر ادام وزىنە جاۋاپكەرشىلىك الاتىنىنا سەنىمدىمىن. انا مەن بالا مەملەكەتتىڭ بايلىعى. ءبىز وسىنى ۇمىتپاساق ەكەن. مەملەكەتىمىز بارىنشا كۇش سالىپ جاتىر، ەڭ باستىسى انا مەن بالانى قورعايتىن زاڭىمىز بار. بۇگىنگە دەيىن بۇل پروبلەما ايتىلدى. جازىلدى. تالقىلاندى. ارينە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق بۇرىندا دا بولعان. تەك سوڭعى كەزدەرى اشىق ايتىلىپ، كورسەتىلىپ، قوعامدىق پىكىر تۋدىرعان بولاتىن. ءبىز جارانى كورە تۇرا، ونى ەرتەرەك ەمدەۋگە تىرىسۋىمىز كەرەك. وسى رەتتە مەملەكەت تاراپىنان دا يممۋنيتەت قالىپتاسقانىنا قۋانامىز. انا مەن بالا قاي ۋاقىتتا بولماسىن ءوز ەلىندە قاۋىپسىز ءومىر ءسۇرۋى كەرەك.

اbai.kz